Ky vend, është i bekuar nga zoti, por i zhvatur dhe i grabitur, duke lënë njerëzit në mjerim.
E fshehur mes maleve të Mirditës, miniera e Spaçit ku u nxorën tonelata bakër, pirit, ar, argjend e një sërë elementesh të tjerë është një dëshmi e fortë e të shkuarës dhe të tashmes. Në kujtesën tonë kombëtare Spaçi ishte si një laborator dhimbjeje ku regjimi komunist përpunoi, po aq sa mineralet, edhe jetët e njerëzve.
Miniera filloi të shfrytëzohej në vitet ‘60-të. Përveç minatorëve të zakonshëm, atje u dërguan edhe qindra të burgosur politikë, intelektualë, klerikë, studentë, ish-oficerë, njerëz që u internuan.
Spaçi nuk ishte vetëm minierë; ishte burg, kamp pune, mekanizëm nënshtrimi. Të burgosurit punonin 10 deri 12 orë në galeri të rrezikshme, pa mbrojtje, në temperaturë dhe lagështi ekstreme.
Maji i vitit 1973 mbetet momenti më i paharruar i këtij vendi. Në atë muaj, të burgosurit u ngritën një revoltë që më vonë u quajt “kryengritja e Spaçit”, një akt i jashtëzakonshëm guximi. Flamuri kombëtar u ngrit pa yllin komunist, një akt i paprecedentë sfide. Revolta u shtyp me dhunë të egër. U bënë arrestime dhe dënime. Disa u ekzekutuan.
Edhe sot, duket se historia po përsëritet. Jo me arrestime dhe ekzekutime, por me shfrytëzim çnjerëzor. Një trajtim që i hodhi minatorët në protesta për siguri në punë dhe trajtim dinjitoz.
Kërkesa të mohuara nga kompania turke “Tete Albania” e cila shfrytëzon pasuritë e nëntokës në Spaç.
“Tani ai i ka shkëputur marrëdhëniet me punonjësit, ata janë në grevë, familjet çfarë do të hanë”, u shpreh Mark Marfana, banor në Orosh.
“Detyrohem me e lënë dhe me u shpërngulë në Tiranë ose në emigracion. Kjo na ka mbajtur, dy punë ka pasur, koprativa dhe miniera punët më të vështira”, u shpreh minatori Vladimir Mërdhoçi.
Greva e minatorëve të Spaçit zë fill në mënyrën se si u pushua nga puna brigadieri i turnit Albert Bushprendi pas angazhimeve në sindikatën e minatorëve.
“Në turnin e dytë, mua si përgjegjës turni, pasi kisha fut punëtorët në punë, firmos për punën, më thirrën dhe më njoftojnë largimin”, u shpreh minatori Albert Bushprendi.
“Ka qenë turn i parë, ka punuar turn i parë dhe nuk e ka larguar në fund të turnit të parë në mënyrë që të mos jenë dy turne bashkë se mund të bëjnë një protestë, por e ka larguar në mes të turnit të dytë”, u shpreh Kryetari i Sindikatës, Dritan Lleshi.
Në reagimin e bërë aso kohe, kompania mohoi shkarkimin e minatorit për shkak të pjesëmarrjes në sindikatë, por, mbajti një tjetër qëndrim.
Bushpreni është shkarkuar nga detyra pasi ka shkelur procedurën e raportimit dhe hetimit të incidentit në punë.
Në fakt, Bushprendi dhe minatorë të tjerë deklaruan të kundërtën e variantit të kompanisë. Ata pohuan se ishte kompania që fshihte incidentet në punë.
“E kam nxjerr unë me sy të dëmtuar nga nëntoka, nuk shikonte fare, fatmirësisht i erdhi”, u shpreh minatori Albert Bushprendi.
“Kemi pasur raste lëndime nga më të ndryshmet, por miniera nuk është as luks as hotel me yje, ne të gjithë i dimë vështirësitë, por vështirësitë duan të paguhen.
Edhe raportet nuk janë paguar, i fshehin dëmtimet që bëhen në punë i fsheh kompania. Nuk i raporton në shtet, nuk raportohen, nuk kalojnë me sigurime në bazë të ligjit. I jep një ditë pune se ne hallexhi jemi edhe nuk i dimë rregullat, shkojmë thonë të japim ditë pune nuk t’i kalojmë me raporte për mos me e nxjerr, të japin ditë pune sa të bëhesh mirë vetëm thonë mos fol. Ka pasur raste humbje jete në sipërfaqe, jo në minierë dashtë Zoti, jashtë sektorit të minierës ka pasur”, u shpreh Marjo Simoni.
Aksidentet në punë ndodhin për shkak se punonjësve iu ngarkohen detyra të ndryshme në minierë, jo vetëm ato për të cilën janë të specializuar. Këto urdhra për të punuar në pozicione të tjera të minierës janë verbale dhe nuk ka asnjë dokument për to.
“Ne punojmë në një pozicion pune, unë punoj me lëndë plasëse, të fut në një pozicion pune tjetër që nuk i përshtatet punës time edhe mund të marrësh një dëmtim dhe thotë përse ke shkuar atje, pse nuk ke ndenje në pozicionin e punës, por ai vetë më thotë duhet të shkosh atje vetë thotë përse ke shkuar.
Unë kam vajzën 2 vjeçe përditë më thotë puna babi, puna, përditë më marrin në telefon ishalla doli shëndosh prej miniere duke i thënë se shpëtova për pak sot, pak më ra një gur e shpëtova”, u shpreh minatori Albert Bushprendi.
Inspektorati shtetëror i Punës i tha zyrtarisht Inside Story se ka kryer në minierën e Spaçit 3 inspektime për shkak të aksidenteve ne punë, ku kanë rezultuar 4 punëmarrës të aksidentuar. Nuk dihet nëse ky institucion ka informacion për incidente të fshehura.
Megjithatë, kur flasim për sigurinë në galeri, institucioni përgjegjës është Autoriteti Kombëtar për Sigurinë dhe Emergjencat në Miniera.
Gjatë periudhës Janar-Nëntor janë kryer dy inspektime të planifikuara dhe 2 inspektime jashtë programit në nëntor 2025, të kryera gjatë periudhës së grevës. Prej vitit 2022-2025 në minierën e bakrit Spaç dhe fabrikën e pasurimit nuk ka pasur asnjë aksident me pasoja fatale në nëntokë. Prej kësaj miniere janë raportuar 3 aksidente me pasojë plagosje.
Punonjësit e huaj të minierës paguhen me miliona, shqiptarët çikërrima
Dokumentet zbulojnë hapur një tjetër formë abuzimi dhe diskriminimi. Nga listpagesa e muajit gusht të vitit 2025 shikohet se pagat për punonjësit e huaj shkojnë deri në 550 mijë lekë të rinj.
“Punojnë edhe shtetas të huaj të cilët me të njëjtin kod dhe me të njëjtin profesion, me të njëjtën punë në të njëjtat galeri paguhen disa herë më shumë se minatorët shqiptarë pra me kombësi shqiptare dhe natyrisht kjo është e pafalshme. Kjo historia që del punëdhënësi i tyre apo del një inspektor shteti dhe thotë shiko se ky inxhinieri apo ky minatori apo ky zjarrmëtari ka marrë 2 milionë lekë në muaj natyrisht që është një histori banale. Po tu hysh llogarive do të thotë që ato dy milionë janë për 26 ditë pune. Punon sot në Shqipëri përveç bujqve një njeri 26 ditë në muaj?”, u shpreh deputeti i PS, Erion Brace.
Në listëpagesa vërehet se punohet 26 ditë pune në muaj, çka përbën shkelje të Kodit të Punës, nga ana tjetër vetë minatorët shprehen se për të rritur të ardhurat punojnë nga dy turne nëntokë. I tillë është edhe rasti i Albert Bushprendit, i cili u pushua i pari nga puna, duke sjellë efektin zinxhir drejt grevës dhe shkarkimeve masive.
“Të punosh si skllav, duke i dhënë të ardhura sa të duash me bakër me flori me të gjitha, ai nuk të përfill”, u shpreh sodisti Tonin Përkeqi.
“Ka punëtorë që punon në minierë edhe është me 28 mijë lekë të vjetra”, i shpreh Dritan Lleshi, Kryetar i Sindikatës.
“Unë punoj dyfishin e kohës, ajo nuk është paga ime, është mund i tepruar”, u shpreh minatori, Albert Bushpendi .
“Me këtë pagë që kemi na, 41 mijë lekë të vjetra marr, jam vetë i treti në shtëpi, me shtëpi me kredi”, u shpreh zjarrmëtari Marjo Simoni.
“T’i shfrytëzosh përtej 8 orarëshit nëntokë, në një punë tmerrësisht të vështirë dhe me impakt fizik, mental, e që ka lidhje drejtpërdrejtë me shëndetin të atij punëtori që është atje dhe që mund të ketë pasoja shumë të mëdha edhe për kolegët e tij por edhe për vete minierën është shfrytëzim kriminal dhe barbar i këtyre punëtorëve”, u shpreh deputeti i PS, Erion Brace.
Minatorët tregojnë se punojnë në kushte të vështira në punë, rrezikshmëri të lartë nga rrëshqitja e gurëve, gazrat dhe shpërthimet që kryejnë.
“Jemi në tymin e minave, jemi në tymin e makinerive të rënda që punojnë aty si bëhet nami nga gazrat, jemi në ujë, në baltë”, u shpreh zjarrmëtari Lekë Gjergji.
“Kjo rrezikshmëri ka me lëndë plasëse, ne përdorim lëndë plasëse edhe gurët, vendi është i paarmatosur, ka shumë vende pa armatosur, por nuk duan me ditë ata vetëm kërkojnë a u bë plasja, jo, pse nuk e bane, kërkesë llogarie, a do të rrish në punë ose të bëjmë plasjen, edhe ka raste që kanë ra gurë, mua më kanë rënë disa herë”, u shpreh zjarrmëtari Marjo Simoni./Inside Story/
Të lumtë shpirti qe ti ka nxjerr në kok per ti shkruar me doren e një njeri qe e donë vendin në pa fund eau.
Nuk e meriton ky popull mjeran e fisnik, keto e keta te perdale politik.
Bravo
ju lumte dora dhe pena qe e shkruat kete te vertete…….po keta jane te mbuluar te gjithe kembe e koke me turp ,po nuk kane turp fare se po e hane turpin per dite me buke………..u zente fytin e ju byte buka e popullit……
Bravooo zotii ilir nuk ka me burrrra shqipri ja xx
Bravo të modhe . Fjalë që dalin nga shpirti i çdo shqiptari . Ne që jemi larg vendit ndoshta e ndjejmë më shumë . Duhet ndëshkim i modh për të gjithë ato politikanë plera që e shkatërrun qëllimisht atë vend aq të bukur dhe aq të lashtë. A ka Zot ????? Qëllimet e vjetra të grekut dhe serbëve kto po i bojnë rralitet. Ju a dhontë Zoti kë fëmijët e tyre të këqijat që po bëjnë kë shqiptarët e thjeshtë. Ky është genocid dhe Amerika duhet të ndërhyjë Fort
Por jo vetem ata te shqiperis por te mbar shqiptaris jan te njejt. Hajni, korupcion, krim ; turp e kaluar turpit…
Te lumt more burre se fjal Te demantuara ke dhen ishalla Te kuptojn por pak besoj ose fare
fjale te verteta ,per kermat qe perbejne kooperativen shqiptare,e cila eshte kooperativa me korruptuar,nga fshires bythe me gjethe fiku kane kaluar ne nje lluks te shfrenua.nuk kane dallim si sali-breke-skisha mbajtes i ibrikut te shurres edhjeri,ashtu sikurse dhe kermat edhiu- i rames,e katundari i cepanit kryehajduti idhjer-muti,president i korrupsjonit.
Hallall ta past ba Zoti
T e lumt
Shum e drejt bravo , keto duan varje me litar pa perjashtim
Ju lumte dhe bravo ju qofte per keto te verteta qe keni shkrojtur dhe publikuar. Ndoshta ndonjeri prej tyre edhe mund ti lexoje …dhe sigurisht qe do shikoje vehten e tij dhe gjithe keta pseudopolitikane ne pasqyren qe e kane zhgarravitur e thyer vet …Keta plehra te vendit tone jane shperfutyruar e jane kthyer ne hiena dhe po e shqyejne dhe e coptojne kete popull e kete vend, sikur te ishte nje kerme e ngordhur…Ndeshkimi i ketij populli dhe i Zott rente mbi ta.
REALITETI ESHTE I HIDHUR POR KJO ESHTE E VERTETA
GJITHMON PRESIM SE CDO TE BEHET DHE SI DO TE BEHET ,DUKE PRITUR NGA QIELLI .POR ASGJE NUK PO VJEN NGA QIELLI ,PA NJE PIKE INISIATIVE VETEM ME FRIKE PER TE NESERMEN DO JEMI NE PUNE APO JO ???????
I bute bile ke qene, me shume meritojne , fjale me te ashpra, te lumte
Asnje denim fizik, por hiqja parane, dhe pushtetin, se per ate shesin familjen e gjithecka! Diskretitoje me fakte, me ligj, me eksperte dhe ashtu i ke bere nje skaner social-ekonomik qe shoqeria shqiptare te kuptoje qe vlerat nuk jane ato, por puna e ndershme, aftesia, bashkepunimi, njohja dhe suporti i popullit, se sherbetore te tij jane! Nje analize e mrekullueshme dhe nje guxim qytetar-intelektual i Ilirit! Bravo dhe beju shembull per te tjere qe nuk e kane kete kurajo! Tung
Me ne fund gjeti nje njeri kurajon te shpreh cfar ndien.Te lumt dora. Po ketyre qe ju je drejtuar nuk ju bene pershtypje , ju jane zene syt nga parat dhe paraja ska turp . Mjer shqipraret qe varen nga llumbi …. dhe akoma shqiptaret votojn llumbi. …..
E gjeti kurajon se eshte larg Shqiperise, se po te ishte ketu fluturonte nga puna, ndoshta dhe me tej. Keto fjale te gjithe i mendojne, por nuk i thone e nuk i formulojne me shkrim.
Te lumte goja Zoteri se jeni 100% I sakte. Nuk mund ti shtosh as pike e as presje. Shqiperia ka nevoje per nje revolucion popullor per te zhdukur nje her e mire Komunizmin dhe kelyshet e Komunizmit qe po drejtojne vendin qe para 25-26 viteve.
E sakte!
Por kur do ndergjegjesohen ata shqiptare qe kane mbetur ne Shqiperi qe te mos votojne te tille klano-banda-parti?
Bravo!
e drejte
Fjal te sakta por nuk ka njeri qe i denon keto maskarej
ne pergjithesi. u takojne shume politikanve …por kur keto fjale, thuhen nga Ilir Demalia, njeriu i rritur ne nj familje komuniste , per me teper familje sigurimsash qe kane kalbur neper burgje shqiptar te pa fajshem, i thote Ilir Demalia qe sa[po zbriti nga trageti, ne Bari te Italise, u prkul ne gjunje dhe nuk la fjale te renda dhe shume sharje per Shqiperine duke mburrur Italine, ky bojaxhiu i kinostudios, ky pijanec dhe imoral, ky llapazan qe e kishin frike kur na afrohej se do na spiunonte……njerez, mos e besoni kete kameleon se dicka te keqe po pergatitet te bej…….
Ndigjo ti sherbetor i ndyre . Lepires halesh te ketyre FEAONVE QE NE SHQIPERI KAN NDERTU RENDDIN SKLLAVOPRONAR. ILIR DEMALIJA VETET KA NJE PREJARDHJE KOMUNISTE POR DHE NGA ME TRIMET E TE FISMET E ATDHETARE ME KARAKTER BURRERI TRIMRI TE LAKMUESHME…. FAMILJA E HAXHI MEHMETIT BYTYCIT NE MALSI TE GJAKOVES . ILIR DEMALIA NUK ASHT AS SPIUN, AS SERVIL I PLUSHTETIT SI TI , E AS FRIKACAK SI TI .AI QE NGA TE PAARET THEU BURGU E MADH TE KOMUNIZMIT DHE DOLI NE BOTEN E LIRE DEOKRATIKE DHE I TREGOJ ME FAKTE SE CFAR KA HEQUT E PO HEQ POPULLI SHQIPTAR NGA FERAONI ENVER HOXHA E DINASTIA E TIJE. CDO FJAL E THAN NGA ILIR DEMALIA NE KETE SHKRIM ASHT MESE E VERTET .TI QE FSHIHESH PAS EMRIT KOQJA….JE KOQE E KASTRUER NGA KETO PLEHRA QE I MOREN FRYMEN POPULLIT SHQIPTAR TASH 26 VJET. NE SHQIPERI DUHET –NJE REVOLUCJON I TIPIT CARTIST– ME NJE NDRYSHIM– QE BSHK ME PASURIN QE E KAN VU ME VJEDHJE….. ME BA NJE INKUZICJON TE VERTE MESJETAFR…. ME I ZHDUK ME DJEGJE NE ZJARR…!
Pa shprese
Per spiun nuk e njoh dhe qe ka te drejte se ajo qe eshte katranosur ne Shqiperi duket se nuk do zbardhet kurre. Vetem nje gje kisha…a eshte munduar ndonjehere Syci te kontriboje ne rregullimin e ketij vendi qe atij ju dhimbka kaq shume??? Te thuash qe ky vend eshte qelbur eshte kollaj, por kur nuk rregullon dot gje ose akoma me keq kur as qe e mer mundimin te rregullosh gje me mire shiko punene tende. Saadiu tek Gjylistani dhe Bostani thote:
Thuaji greres zhurmemadhe
Me qe mjalte nuk di te nxjere
As me thumb te mos me bjere
Emrin e Ilir Demaliaj e kam degjuar per here te pare kur fliste per nje radio te huaj aty nga fillimi i ndryshimeve demokratike ne vend,kritikonte me te drejte sistemin qe shkoi,i cili e coi poppullin ne zgrip te urise.Mirpo te kritikosh eshte gjeja me e lehte,te ndertosh eshte gjeja me e veshtire.Fakti qe pas kaq vjetesh z.Demaliaj i kthehet fuqishem kritikes ,gjithashtu me te drejte,pyetja eshte :Mire atehere,Diktatura nuk na la te benim pune te mira,po tani,kush na pengon te bejme pune te mira? Diktatura?.Jo ! Tani na mungon Kultura,dhe cuditerisht mendja na shkon se Diktatura ka qene e imponuar per shkak te mungeses se Kultures qe ne kemi si qytetare te ketij vendi.
Te lumte.
Po me mire do te ishte te organizoheshim nga e gjithe bota per te realizuar endren e shqiptareve.
Bukur po nuk mjafton