Veprimtaria, qe po organizojme sot ketu, nuk eshte nje rastesi, promovimi i ketij libri behet pikerisht ne Permet per te sjelle ne mendje nje ngjarje qe ka ndodhur plot 100 vjet me pare, rreth 100 km larg ketij qyteti, buze lumit te Gjanices , ane rruges automobilistike, qe sapo del nga Fieri , perballe qytetit antik te Apollonise dhe rrethinat , ne nentoken e te cilit ende fle nje qyteterim i hershem ilir, qe lidhet me historine e ketij vendi .

Plot 100 vjet me pare, nje officer madhor i ushtrise shqiptare, inkuadruar ne nje battalion te ushtrise perandorake Austriake ne rropamen e luftes se pare boterore, ku Shqiperia u be shesh beteje dhe qeverrite e ushtrite zevendesonin njera tjetren,Kamber Ali Permeti – Benja ,me dy vartesit(djem fare te rinj),Abaz Taushani e Bexhet Mannasstirliu,u pushkatuan ne nje ledh rruge Dhe me vdekjen neneshkruan pavdekesine .Gabimi i tyre i vetem ishte se kundershtuan veprimet e komandandes austriake, per te mos lejuar dhjetra arka me antika, me buste e varese te florinjta, ca koka te gdhendura ne mermer e te nxjerra nga nentoka e Apollonise, shume afer manastirit Pojanit , naten e neper shi po i ngarkonte neper makina e karvane ne drejtim te Durresit ,per t’i nisur drejt Vjenes.Komanda austriake stisi nje akuze te pa qene,sikur kishin lejuar shthurrjen e batalionit Peqini te ushtrise shqiptare dhe bashkepunonin me italianet. I akuzuan per tradheti te larte dhe ate mengjes qershori, nen tingujt e nje kambane qe binte perzishem nga kumbonarja e manastirit, i pushkatuan. E vetmja gje njerezore ne prag te ketij pushkatimi,ishte asistimi i mullait me emrin Myfti Muharem , cili u thirr per t’ju bere lutjet e fundit ketyre tre oficereve shqiptare, qe po i shpinin ne pushkatim te lidhur krah per krahu. Dhe ishte ky mulla, qe me kujtimet e tij pasuroi edhe me shume portretinm moral te ketyre trimave dhe ne menyre te vecante te Kamber Benjes i cili nuk pranoi t’i lidheshin syte, duke e quajtur veprimin e tyre burracakeri !

Nuk jemi tradhetare, po pushkatohemi per nje ceshtje te drejte e teshenjte, memedhene

Ishte po ky mulla qe dite me vone solli ne shtepine e Kamberit te lemerisur nga kjo vdekje.disa relike te tij, e mes tyre nje Ditar dhe letren e fundit e cila me shume se nje leter lamtumire ishte si nje klithme qe vjen nga ura e Qabese, Nje paralelizem fin ! Si duket njeriu ne ato momente ne pak sekonda, sjell ne parafytyre jeten e tij te shkurter , ben bilancin e saj dhe si shtylle e shtepise jep porosine e fundit, Por ka nje ndryshim, kjo leter nuk eshte amaneti i ushtarit nga shkretetira e Anadollit qe i drejton nenes se tij te vetmuar, por mesazhi e nje oficeri madhor , te cilit ka vite e vite qe i ka vdekur nena, nena dhe babai, e ka vetem nje vella Hajdarin i cili ndodhet larg ne qender te ish-perandorise turke.

Letra i drejtohet djalit te tij Zenelit me fjalet : Shpirti im, Djali im .

Ndersa permabjtja e letres eshte pothuajse identike : Abedinit e Qerimit i kam dhene 19 lira turke, merrini, Pronjen e Fratarit qe e kam blere 1500 grosh merreni, djalit te Qerrimit i kam dhene 18 grosh merrjani, kam edhe ca llogari me Qamil Beun. Ju kerkoj falje njerezve te afert e miqesise dhe…… se fundi …. pelen e zeze shiteni Myrtezait e Nimetit ju puth per here te fundit syte dhe keshilla e fundit qe ndrit si ylber ne kete histori, Punoni Mire !!!!!!!!!!!!!!

Dhe sigurisht nga ajo dite qershori e vitit 1916 kane rrjedhur shume ujera. Shqiperia kaloi e po kalon dite te veshtira, luftra, revolucione, varferi, emigracion, komplote, tradhetira, gjendje te renduar ekonomike , shpresa te vagelluara, njerez enderrimtare qe thone e premtojne se do ta bejme kete vend si Zvicra, ndersa me qindra e mijera cdo vit largohen ne dhera te huaj. E ne kete mjedis qe citova, Kamber Benja vleresohet, shpallet Deshmor i Atdheut,.

Emri i tij perjetesohet ne emertime te ndryshme, eshtrat e tij sillen e vendosen ne Vorrezat e Deshmoreve , figura e tij perjetesohet edhe ne nje film “ Deshmori i Monumenteve “ etj

Por nje leter si kjo qe citova me lart dhe nje ditar i shkruar me doren e Kamberit, nje ditar te perzhitur nga flaket e luftes se pare boterore , te asaj lufte qe percolli nje drejtim letrar qe u quajt brezi i humbur, brezi i shpresave te djegura ne llogoret e luftes , kaloi dore me dore nga pjesetaret e familjes Benja e zonjes Eglantina Mandia, e cila si nje intelektuale qe jetonte ne Tirane dhe qe lidhur me boten e librave, qe pasi kish botuar disa libra artistike me temen e frymen e kohes, nje dite jo te zakoneshme , kur ishte ne nje vend tjeter larg Shqiperise, ne Kanada , ku malli , krenaria por edhe detyre si intelektuale dhe pinjolle e kesaj familjeje, mendoi ta hedhe kete histori te gjyshit te saj Kamber Benjes ne nje liber te titulluar Tempulli i Shpresave botuar ne vitin 1999, botim ky i cili vec te tjerash pati indikacione te tilla qe ,29 shtatori te vuloset ne analet e ketij kombi , si Dita e Trashegimsie Kulturore.

Autorja mes te tjerash ne bisedat e saj sa sociale por edhe intime, e ka patur si nje detyrim moral ta shkruaje kete liber , me shume per te percjelle nje mesazh qe duhet te jete lejtmotiv i cdo njeriu A e dime se kush jemi e nga vijme ! dhe ja arriti .. Pas nje gjendje sa entuziaste por edhe te renduar shpirterore ajo hedh ne leter kete histori jo letrare e cila eshte nje liber disi i vecante ku mplekset sa historia me fakte e ngjarje te verteta, edhe me meditime letrare gati sureale , pjese e kultures se saj te fituar nga bota e letrave. Pra ne pikepamje te kompozicionit eshte nje liber ndryshe, ku gershtetohet bukur rrefimi, letrat e drejtuara familjes e familjareve dhe meditimeve qe kalojne kufijte gjeografike te Shqiperise, enden neper vende te largeta , ne qytete e shtete te ndryshme, ne kohe te ndryshme qe nga antikiteti e gjer ne ditet tona. Sigurisht ne keto 15 vjet pas botimit te librit , autoren e ketij libri e ka shqetesuar nje mendim tjeter. Une jam takuar disa here me Eglantinen, dhe nuk e kam pyetur perse . perse ky ribotim i ketij libri Mendoj se gjate kesaj dekade ka pare se botimit te saj dicka i ka munguar, ose mbase duhej thene me mire e me bukur, se sigurisht kur e ke miellin ne hambar di si ta gatuash mire e me mire, dhe me siguri besoj se ne ate vend te larget e paksa te ftohte ne Kanada ku jeton prej disa vjetesh, i beri edhe nje ripunim librit te saj, e plotesoi edhe me disa te pathena qe jane si nje detyrim qe duhet te ishin edhe keto, dhe e ribotoi ne Shqiperi.Njekohesisht vendosi ta prezantonte kete liber ne qytetin e gjysherve te saj , te Kamber Ali Permetit por edhe te Pero Permetit, gruas se Kamberit . Mbase ka menduar se ky promovim ne Tirane do te humbiste ne zhurmen e politikes e rutines kryeqytetase dhe do e degjonin njerez qe nuk kishin shume lidhje me heroin e saj, ndaj insistoi ta bente ketu ne Permet, ku emri i tij eshte i prekshem, ku ka nje shkolle,qe hyjne e dalin perdite qindra nxenes, ku ka nje varr te rregullt si i ka hije nje deshmori, te rinovuar nga vete familja Benja, ku vjen afer e shume afer aroma e vendlindjes se Kamberit , Benja e dashur ,ku ende ndodhen ato shtepite e gurta e mbuluara me pllaka guri, ne muret e se ciles qendron ende nje pllake ku eshte gdhendur fjala Demokraci, ku jane te prekshem njerezit e familjes se tij ( mbesa,nipa e sternipa )te cilet edhe pse te shperndare ne qytete te shqiperise sone te vogel, e vende te ndryshme te botes se madhe ne mergim, kane ardhur sot jo thjesht per kete promovim, por te nderojne e kujtojne njeriun e tyre te dashur qe i dha nje emer te ri kombit, por edhe nje emer te vyer biografise se tyre.

Une dhe shume si une mbase nuk i njohim keta njerez te fisit Benja,, e mbase shume prej tyre ne kete shekull mund te kene patur ate fat qe pati Zeneli djali i Kamberit, Zeneli qe eshte vizatuar kaq bukur ne faqet e ketij libri sa te prek e te emocionon shume, Zeneli, tek i cili Kamberi kishte mbjelle aq shume endrra e aq shume shpresa, qe enderronte te behej arkitekt e te mbaronte universitetin ne Stamboll ose ne Rome tek xhaxhai apo miqte e babait, perfundoi ne nje puntor te thjeshte rruge, qe mbushte gropat e rruges e bashke me to edhe gropat e shpirtit . Autorja ne faqet e librit nuk na flet per fatin e djemve e femijeve te tij sa te zgjuar por edhe shendetlig si Zakja apo Nimeti.Sigurisht libri i ribotuar ka me shume elegance e finesse, ka lidhje me te mire por edhe ka pasuruar e cuar ne vendin e duhur ndonje pasaktesi, qe per mungese informacioni ka shpetuar ne botimin e pare .Por cfare mbetet ne mendje pasi shfleton e perfundon kete liber !? Ka shume gjera te dashur pjesemarres te ketij takimi. Nuk eshte vetem jeta e Kamber Ali Permetit- Benja qe nga femijeria e tij atje ne Benjen e tij me livadhe e me rripa ku thuren endrrat e para, por edhe ne qytete te tjera ku u shkollua duke u endur edhe si oficer ri , ne rrethin vicioz te ,punes e luftes ,qe ia shkurtoi jeten padrejtesisht, ne moshen me te bukur, burrit 43 vjecar.

Por vec kesaj ky liber ka nje natyre teper njerezore qe nuk te hiqet nga mendja Dashuria mes vellezerve eshte e rralle, e rralle dhe shume e prekeshme, sa nuk rinin jave pa i shkruar letra njeri tjetrit fatet e te cileve u ndane ne Manstir dhe nuk u takuan dot gjer ne vdekje, Hajdari i tretur nga malli e dashuria per atdheun , Benjen e njerezit e tij te dashur, atje ne Stambollin e larget e tjetri me pushke ne krah neper llogoret e luftes . dhe kur e pane se ishte veshtire te takoheshin, Hajdari i lutet ti dergoje Zenelin te mbaronte shkollen ne Stamboll dhe gati filloi pergatitja e tij per te ikur i percjelle nga Nexhip Benja(nipi i Kamberit nga motra,) por ishin ato moment qe ndodhi ajo qe ndodhi dhe me mire qe nuk iku ,se familja do mbetej ne rruge te madhe pa asnje ndihme prane .Vec kesaj libri ka edhe nje linje tjeter shume njerezore e humane qe lidhet edhe me kulturen familjare por edhe ate iluminizem qe kishte mbjelle ne cdo familje shqiptare vepra e Naimit dhe e rilindasve ne pergjithesi . Endrra per dije per te mesuar.Porosia e Naimit qe u jepte prinderve Mesojini femijet tuaj te dine me shume se ju , se jane per nje kohe me te gjate se Ju, ishte gdhendur bukur e qarte ne mendjen e Kamber Benjes . Ai ne Manastir bije ne kontakt me keta perkrahes te kesaj filozofije, behet mbeshtetje e atij Kongresi te shkronjave qe u mblodh ne Manastir, njohja me motrat Qiriazi, mesimi i shqipes nga Zeneli dhe ai te behej mesues Ivete Kamberit per te mesuar alfabetin shqip por edhe i., familjareve te tij.

. po citoj nje fragment qe eshte shume domethenes :

Vlore 23 maj 1913

Asnjehere nuk me kish shkuar ne mendje se do shkruaja ditar dhe vecanerisht ne gjuhen shqipe . Kjo per mua qe vertet nje dite e shenuar se une mbarova klasen me sukses me mesuesin tim Zenelin, Zoti e falte kete femije qe pati aq vullnet sa te me nxirrte te parin ne kursin e gjuhes memedhetare ,

Ndaj ne mendjen e tij , ne meditimet e tij, kjo deshire qe kthyer ne kult, shkollimi i femijeve e sidomos Zenelit .. Por e thashe edhe me lart, libri eshte fryt i meditimeve e shperthimeve lirike meditative te vete autores e cila shume gjera te fituara e te shikuara gjate jetes se saj i largon ne kohe dhe i ben pjese te jetes se gjyshit te saj .qe e bejne librin sa terheqes por edhe enderrimtar e pasurojne boten e vete heroit te librit . Here here ajo hidhet ne antikitet, ne ate grek e romak, ku bisedon me keta heronj te kesaj kohe e kulture,me trima e heroina si Penelopin apo Andromaken dhe gjen rastin kur Kamberi largohet nga familja per te shkuar ne detyre, diku aty disa dite ose jave para pushkatimit, Zakeja iI hidhet ne qafe atje prane peles dhe nuk i shqitet, detaj ky i gjetur tek Andromaka e Homerit , kur percjell Hektorin per ne lufte ,djali i tij Astianaksi i hidhet ne qafe e I thote ku po shkon, mos ike.. apo kur flitet per reliket e pasurite e Apollonise, kur ato i nxjerin nga dheu apo kur i numurojne dhe i vendosin neper arka , bisedojne me keto portrete te heshtura te kesaj kohe e bote dhe ate keqardhje per kete pasuri qe po shkon larg atdheut, ta ndjesh si nje peshe ne zemer .Nje vend jo te vogel por shume te prekshem ze ne kete liber edhe figura e Nexhipit, nipit te Kamberit . Ata te dy, morren me vete emrin e fshatit te tyre si nje pasaporte trimerije. Nexhipi i cetave patriotike, qe me gunen e tij kishte kaluar neper rrugicat e Permetit ato dite gushti te vitit 1912 dhe kish prekur zemren dhe shikimin e femijes Odise Paskali, u gdhend ne figuren e Luftetarit Kombetar ne Korce, ai Nexhip qe mban emrin komiti, aq i qeshur e shakaxhi me femijet e Kamberit qe kishte lene nam ne Leskovik ne vitet e luftes per pavaresi te gdhendur ne Kenge ; Leskovik o me te dalë te vrane o kollaz te vrane/ Nexhipi me Myrtezane … dhe ky Myrtezai me sa di eshte M Kule nga fshatrat e Kelcyres, por qe do ishte me vone edhe emri i djalit te Kamberit ne mos gaboj ai qe i therrisnin Zake, keta dy si vellezer me bemat e tyre duhet te jene edhe sinonim i po nje kenge tjeter te kenduar ne ato ane qe thote :

Leskoviku ne nje brinje/ Lufton nipi me dajine …

Librit nuk i mungojne edhe citime nga shtypi i kohes, nga kronikat e kohes sikunder se jane ardhja e arkeologeve austriake ne Durres e Apolloni, keto figura me interes dhe kontribut ne fushen e albanologjise , citime nga arkeologu Hasan Ceka, kujtime te Rahmi Mamaqit i cili pohon se kur kish vizituar Apolonine kishte degjuar nga ciceroni per pushkatimin e Kamber Benjes ne vitin 1916 ,sepse kishte kundershtuar grabitjen e monumenteve dhe kur i kishte treguar se emes per kete person ajo i kishte thene : aty ne ate qoshe te vatres sone kane bere shume here muhabet babai yt me Kamber Benjen e Nexhip Benjen e te tjere , shkrime jehone ne gazetat Dielli ne Amerike e gjetke dhe si mbyllje ka nje epilog i cili eshte vendosur ne gojen e Zenelit . Eshte nje rrefim shume prekese, qe te dritheron shpirtin :

…. asnje nga ato pasuri qe na la babai ,nuk na ra ne dore , pervec peles qe kur e shitem me lot ne sy , sikur u ndame nga babai per here te dyte . E shitem per nje cope buke se ishte kohe e eger , kohe zije . me 1920 shkova vullnetar ne Vlore me shoket e mij per te luftuar italianet, pastaj u kthyem ne Lushnje per te mbrojtur Kongresin. Me 1921 shkova ne shkollen e oficerecve, shkova ne shkollen e pare te oficereve me graden aspirant me deshiren e madhe ne shpirt qe te vijoja rrugen e babait ne kariere ushtarake, mqs nuk u plotesua asnje deshire e tij. As une u bera arkitekt, as Nimeti mesuese si Sevasti Qiriazi, as Zakja jurist , e pas shume ecejakesh u ktheva ne Benje dhe here pas here shikoja selvite qe kish mbjelle babai me xhaxhane si deshmi e vellezerise se pasosur . Skalita edhe emrin tim dhe te Zakes prane e prane si nje amanet per ata qe do te vijne pas nesh .. meqenese isha specialist i skalitjeve , gdhenda edhe nje pllake dhe e vendosa ne hyrje te portes Rrofte Demokracia 1927 !

Ishte pjese e amanetit te babit” Punoni mire, Rrofte Shqiperia .”. dhe ketu libri mbyllet, autorja e mbaron punen e saj dhe na le te mendojme e mendojme e te themi ku ndodhen sot keta femije te vetmuar me nje jete plot me brenga , si shkoi filli i jetes se tyre gjer ne kapercyell te shekullit qe jemi , a e kane prekur sadopak Demokracine qe u la amanet gjyshi I tyre ne kete kohe te ngateruar ….jane ata sot ketu mes nesh e mbase do na percjellin ndonje mesazh, vete autorja pjese e kujt dege eshte !?….,

Megjithate e ndjej per detyre qe jo vetem si kolege me zj Eglantinen se kemi dhene te dy mesim letersije ne shkollat e mesme une ne Permet e ajo ne Tirane, ne ato vite pak te hereshme e kam ftuar e ka qene mysafire per nje event te tille ketu ne Permet, por edhe si lexues ta falenderoj per kete kenaqesi qe na ka krijuar , qe njohem me mire e shume me mire boten, jeten e vepren e Kamber Benjes por edhe morem me vete shume mesazhe njerezore dhe shume humaniste . Le te jete ky liber pjese e bibliotekave tona, pjese e kultures sone se cdo kush qe do e lexoje me siguri qe ka per te mesuar shume.

Ky liber eshte nje leksion i gjalle per patriotizmin, per demokracine, per humanizmin dhe detyrat qe kemi ne jete si prind por edhe si femije .

Nje falenderim te vecante e kam edhe per shtepine botuese qe e solli kete liber , mbesen e autores z Shqipe Abdihoxha, edhe kjo pjese e botes se librave, vajza e shkrimtarit Ali Abdihoxha . nje falenderim e kam edhe per mikeshat e tyre, te afermit e familjes Benja qe sot ndodhen apo nuk ndodhen ketu , e kam per ju degjues . drejtuesit e kultures e arsimit te qytetit, per kryetarin e Bashkise se qytetit qe insistoi e kerkoi qe ky liber te ishte pjese e veprimtarive ne kete qytet .

I paharruar qofte jeta dhe vepra e Deshmorit te Monumenteve Kamber Ali Permeti- Benja

Niko MIHALI

Permet 3 qershor 2016

Në këtë mëngjes jam spërkatun në faqe e sy me ujë të bekuar. Mëngjes dimri 2008, në Fier kam rënë në meditime. Kam përpara një copë letër të zverdhun pak nga vitet, si lepushkat e panjës, me gishta të shpupurishur nga era në Koren e Mërturit, a malin e Qyqefit. Është relikë shpirti, djergun nga viset tona. Letra e zhubrosur pak si balli i një malsori me vada rrudhash. Dhe ai e din se ç’ka përcjellë në pak radhë…

Është mushti që doli para dhjetë vjetësh, kur i befasuar shtrydha në një ditë vjeshtore poezitë e një autori në tinarin e trurit tim. Është esenca e verës së mrekullueshme që hyri në kantinën e zemrës sime. Është rast i spikatur, çast fatlum, pragguri që vë themele, në miqësinë mes krijuesish, kur njeh arat e lëvruara, prodhimet e mbara; e vonë, shumë më pas takon lavërtarin (bujkun).

Kështu ndodhi me mua. I hallakatun nëpër shtigjet e Athinës, përpiqesha si ardhëtar i ri në këto anë, të kapja lidhjet, konopët e fortë të krijimtarisë. Shpirti i çdo mërgimtari është si shpellat e shkreta që në zbraztinën e tyre lëshojnë shungullima të zorituna vetmuese, në kërkim të rimbushjes me ujin e jetës, a kërshat e shpirtit. Kërshat e shpirtit më mungonin në zgafellën e dhembjes. Miku im, shkrimtari dhe poeti Myslym Maska, nën avullnajën e rakisë më ofroi dy libra duke më prezantuar thjesht, pa hyrje, por me kontekst të vendosur e besimplotë. Janë librat e një poeti nga Puka, janë krijimet mjaft të veçanta të Ton Zmalit.

Ton Zmalit?! Emri i Ton Zmalit, mbiemri që përkonte me emrin e babait tim. Në ato kohra, brenda labirinthit të kontinentit si një parcekë, që quhet tru, kisha do garramete të kotësëkotit, që më mundonin.

Në atë përleshje biblike trunore, hyni si freskia era e jugut, që shpërthen sythat në degët e qershisë. Në dorë mora “Lulet e Ksenit” dhe “Dashuri të Pashijuara”. I përpiva për dy tre ditë. U riktheva pas ca ditësh, si kërkimtari në maja e gërxhe, ku kërkon shqerrat e humbura në mallim. Kërkon për t’i mbledhur dhe njëherë, kërkon kumbonën dhe blegërimën.

Në udhnajën e poezive, vargut e motivit gjeta arsyen për të kuptuar vrullin e shpërthimit, dufin e frymëzimit, vlagën e krijimit të mirfilltë e në liri. Tek ky thelb, tharmi poetik më rrëmbeu e nga larg hodha në pak rreshta mbreasat e mia që edhe sot, pas dhjetë vjetësh feksin në rrezatim e vesim pranveror.

Unë, miku im Ton, tani po shfletoj atë pra, gjethen e drunin e panjës, aty rikujtoj vargjet e asaj poezie. Asokohe, kjo poezi u botua në Gazetën e Athinës, nga zoti Robert Goro, poeti, shkrimtari dhe gazetari i BBC-së në Athinë, Ofiqet pararendëse të tij, nuk do të zinin vend te oxhaku i zemrave krijuese po të mos ishte dhe shpirtbardhësia dhe respekti i tij për krijuesit. Edhe me zotin Robert u njohëm nga afër pas botimit të vjershës dhe pikërisht tek klubi i Teli Zahos, futbollistit të shquar të skuadrës “Partizani”. Në nderim të krijimtarisë suaj dhe të njohjes sonë, unë po e hedh poezinë nën këto radhë. Edhe sot ajo na ngjall shumë kujtime e mbresa që kaluam sëbashku për pesë vjet në Athinë. Kjo poezi u bë nyje në kërrabën që lidhi “bashkën” e krijimit, mendimet tona të përbashkëta në dushknajën e viteve. Poezinë po e ripërsëris origjinale siç u shkrue para dhjetë vjetëve e në Athinë.

Rrokem befas me do libra…

Pas leximit të krijimtarisë së poetit Ton Zmali

Rrokem befas me do libra,

Bjeshkë gëzimi, liqen-hallesh,

Rrokje, vargje, ortek dirgjen,

Ortek bore, në një rrgallë

Shungullohen vargjet shkrepa

Do në lugje, do në erë,

Mbes si zogu i trishtuar,

Ata ikin, pas poterë!

Me piskamë, me vetëtimë

(Rrezebora në sy flet)

Mes lajthisë, si ujë gurreci,

Përbiroj mos gjej ndoj shteg!

Flas me mrizat, gurgullisem,

Bëhem bujtës në shpellë ariut

Në gji më merr Malësia djep

Krah e qafë, i hyp Veriut

Fryn Veriu, Gjogu i egër,

Majë kreshtash, ku me len

A mos bëhem ujk i çartun,

Zog shqiponje, a mos Dren ?!

Ne u takuam më pas. U takuam mes krijimit, lirimit në mundim, mosimponimit; kanuni i pashkruar në kodet e shpirtit. Më vonë dhe shpeshherë folëm gjatë për poezinë, artin e të shkruarit, gjuhën tonë. Unë konstatova qysh në mexhat e arrave letrare të zemrës “Zmali” se ka origjinalitet, antiskematizëm, shtalb etnik dhe krahinor, petk të ri, ajër me liri e lirizëm. Nuk jam ekslorues veprash, as kirurg plastik formash dhe idesh; si krijues në hullitë e mia, dashamirës për çka shkruhet e flitet. Me mend them se të kam kuptuar në zënfillën e vargut e fjalës, dufi yt ka fjetur në vite në kraterin e vullkanit shpirtëror. Shyqyr lindi dita, shndriti shpresa e motivet e e pafjetura u rizgjuan, furishëm dolën në dritë. Ato pasuan njëra-tjerën. Në laborotorin tënd, siç kam konstatuar, punon ngulshëm, si gdhëndësi i gurit me çekiç e daltë. Edhe nëse në ndonjë rast kërshat i bën në origjinalin e kreshtës, kjo i sjell poezisë madhështi dhe i jep udhërrëfimin e amës ku lind. Udhërrëfimi i amës krijuese buron në të shumtën e ujëvarave, krojeve e deri tek gota që lexuesi yt e hurb, me ofshamën e pasandjes.

Simbolet e malit e majave, si musht me borë me bredh e ah, si ato me qelq, ajër e rreze si të shndritshmet dhe të pashndritshmet bartin genin filozofik të krijimit.

Unë të kam përfytyruar ty, heronjtë e tu, motivet në kapërcyej shekujsh, nga betejat mendore biblike deri te të sotmet kozmike. Të kam parë në kapërcyej shekujsh e vitesh, mveshur me metafora, në trehapsha kreshtë më kreshtë. Një hapshi sa trehapshi majë-majë është tendencë e ngjitjes në vijën tënde paralele, në ligjin e dëshiruar të moscikjes, mosimitimit.

Zgafellat, honet, humnerat, askundet i përplas për të ekspozuar shumë ç’ka të mbetun në shoshën shekullore dhe atë pesëdhjetë vjeçare të epokës së ngurtësimit akullor, për të mos u harruar si muzeale në kumtime breznish e ardhmërish.

Honet e Askundit, që si më shumë krijues, edhe me mua, i ke hallakatur, shprishur, tjerrur e thurur, duke lehtësuar me zell e pasion. Por unë po të rikujtoj një thënien time një paradite përpara Muzeut të Athinës. Ulur në nji stol nën hijen e nerënxave të thashë:

“O Toni, në m’i jep për të lexuar poezitë, jam i bindur sado të themi ndonjë fjalë, pak ke për t’i prekur vargjet e tua”.

E ti m’u përgjigje: “Pasha bukën, i ke ranë në ta!”.

Në fakt ne qeshëm atë ditë e shamë të tjerë. Kjo vlen për pak humor. Duke shkruar tani, më shfaqesh përballë në odën time, në Fier. Ti, Ton, në krijimtari e ndien dhe respekton mendjen e tjetrit, por të pëlqej dhe përqëndresën në gjollët e kripës tënde. Në mrizin tënd, ndihesh ogiç i plotë.

Ti, si një krijues i lirisë paskomuniste, hyre në hullitë e antirecetave. Recetat në fakt vlejnë për të sëmurët, për shërim. Në rastin krijues receta të sëmur. Dhe unë jam i bindur që ti, o Ton i Mërturit, Kokdodës e Iballës, dhe unë në Mërturin tjetër, Drinin kemi në mes. Po kemi një tjetër Drin drite e dashurie. Ti o Ton, as nuk shet, as nuk ble receta. Bash për këtë farë krijimi të nderoj.

Edhe për “Engjujt pa qiell”, me gjithë ç’është thënë e shkruar, ç’kemi kuvenduar e heshtun, prap mbetem në respekt të këndvështrimit tuaj lirik shpirtëror.

Në kahjen tuaj fluturuese tokësore e qiellore, ju jeni shpendi i mos-hyrjes në hise, i mosqasjes në sinorë, i kërkimit të folesë tënde. Rruga, hapi, krahu, flatra, cikërrama, shtegëtimi, është zgjidhja e juaj. Mirazhi, nën mjegull a mbi jezer është i kjartë; kjo për mua është bashi i rakisë në kazanin krijues, në mesazhin përfitues dhe pasqyrues në kundraroman. E unë, duke kujtuar do vargje që t’i thoshja dikur, po veçoj:

Ca i bien daulles, ca i bien defit.

Unë shkruaj librat për kokërr të qefit …

Vargu, tregimi, romani dalin nga gulfi shpirtnor. Kur tinari i rrushit shkumbëzon nga mushti në vjeshtë, atëherë, veç atëherë, lëngu i kuq ose i verdhë ku enden bletët, nis e kthehet nëpërmes tubit të ftohsit në rruzara të kristalta rakie që dhe dreqin e hedhin në valle… Ky është sekreti. Kjo është magjia, miku im. Unë sot iu luta engjujve të mi të më japin dy-tre orë kohë. Ata u nisën në lëndina të luajnë me shqerrat. Unë hodha këto radhë në nderim të krijimtarisë suaj. E prapë se prapë, mendimet më vijnë turrevrap, sepse krijimtaria juaj është e gjërë në hapsirë dhe kohë, por unë në gjogun tim të kujtimit po rend me të katra, revan në shtegun alpin të krijimit. E përsëri pyes veten: Ujk i çartun, zog shqiponje, apo Dre me brirët gërimça-gërimça si degë.

Zoti Toni, në kontinentin trunor, tokësor e jashtëtokësor të krijimit, me lejen e engjujve të mi, përsëri i rikthehem kërkesës për të rimarrë nënshtetësinë e shtetparajsës qiellore të krijimit, në gjithëkundin dhe askundin e betejave të tundimit. Duke rendur për në ato visare, duke lënë pas hallakamën e përditshme të mosjetës, shpresoj se në çdo kodër, sukë, krua, gurrë, gjollë, qafëkalim, kushtë, ortek e bornajë, do rrokem me vargun “TONZMAL”. Me vargun e rreshtun e simbolit “Ton Zmal” do të kalojë humnera e male dhe nesër por dhe mbasnesër. Mbasneserja stacion krijimi i ri.

E Premte, 04 Prill 2008

Nga Kadri Fikaj e kthyer në këngë nga Nik Çarku dhe e recituar nga Desara Ndocaj

voal.ch – Interprtim dinjitoz i Desara Ndocaj, ish-nxeneses shkolles “Pashko Vasa”Shkoder, thotë në rrjetin social mësuesi i saj mësuesi i shkollës Dritan Gega. Poezia është krijuar nga Kadri Fikaj dhe më pas është transformuar edhe në këngë popullore me çifteli nga Nik Carku.

Po ia sjellim publikut edhe recitimin e Desarës, edhe interpretimin e Nik Çarkut edhe poezinë e Kadri Fikajt.

voal.ch – Alketa Vejsiu prej kohës që drejtoi festivalin e 58-të të këngës në Radio Televizion është pritur keq nga bota e artit dhe kulturës në Shqipëri.

Pjesëmarrja e saj në kastin e Festivalit të Sanremos apo intervista e saj tek Verissimo nuk i ka përmirësuar diskutimet kontraverse për Alketën

Por reagimin më negativ direkt nga rrjeti Alketa Vejsiu e mori kur ftoi Baton Haxhiun në programin e saj për fëmijë “Në kurthin e Piter Pan”.

Rrjeti u hodh përpjetë dhe megjithë filtrat në komentet që po sjellim shihet se i gjithë opinioni shqiptar ishte kundër të ftuarit të saj.

Televizionet shqiptare janë peng i politikës të pistë dhe oligarkëve.

Opinionbërësit apo të ftuarit në programet e kulturës apo Reality-Show televizive janë pjesë e kastës të cilën shqiptarët nuk e duan,

por ata megjithatë kanë uzurpuar hapësirat publike të informimit apo të emisioneve kulturore e ato dëfryese sikur ishte rasti i Piter Panit një program zbavitës për fëmijë,  pjesa më e pastër e shoqërisë shqiptare së cilës i mëkojnë formate të figurave të diskretituara si rasti i Baton Haxhiut.

Stafi i Alketës ka kërkuar që gjatë transmetimit rrjeti social të bënte pyetje!

Dhe aty ka plasur.

Se të gjitha pyetjet ishin protestë për ftesën e Alketës dhe praninë e Baton Haxhiut.

Alketa Vejsiu jo vetëm që nuk i lexoi reagimet e zemëruara të rrjetit, por i censuroi dhe nuk kërkoi as ndjesë sepse i ftuari i saj ngjalli neveri në rrjet,

pra Alketa Vejsiu injoroi audiencën dhe publikun.

Po i sjellim disa nga reagimet, sikur vumë re në krye, janë të filtruara nga Facebook, por gjithësesi shihet fryma!

Pyetjes a është Baton Haxhiu model për fëmijët shqiptarë, shihni si përgjigjen vetë shqiptarët:/EB

———————————–

Viku Bala: Ja hoqe vlerat ketij emisioni , me ftesen e ketij ..! 🤮🤮🤮

Ismet Jahjaga: Pyetja ime eshte: sa leke more nga Serbia per te keqiat qe ja sjelle Kosoves?!

Leeo Chiqui: Ncilin vend do kerkoj Azil pasiqe arrestimi i tij eshte i pashmangshem

Hamit Lumi: Keti tipit po ti beshe pyetie, ky do perkthyesin nga shqipja ne shqip, qe te marresh vesh pergjigjen. Ka pak figura te nderuara dhe te rrespektuar ne Shqiperi, qe zgjodhet kete ju? Ju keni tmerruar femijet me kete fantazem!

Besnik Pacuku: Kam pas mirnjohje te thelle ndaj ju Z.Alketa, por me pjesmarjen e Baton Stanishiqit ne emisionin ejuaj ka qen nje gabim katastrofal.

Izmir Bashi: Betonit thuaji kur po iken se vetem me biseduar ne nje emision femijesh nuk eshte e di si flet ky sikur i kane femijet lek borxh gjith ftohtesi po ik mor zorraxhi rilindas shko rri ne moske se atje e ka vendin ky

Rozeta Toska: Ça do bosh kur tiki Rama . Do ikesh me bisht në shal , apo do zhdukesh jash siç e kini zakon ne Serbi nfoshta ?

Anton Skenderi: Si ka mundesi qe gjaku i prishur vazhdon e prishet me tej??? A nuk do ish e mundur ne mos te permiresohej, te qendronte ne vendnumuro.

Izri Koci: Shume gabim qe e ke thirr ne emision, çfare mesojne nga ky serb femijet.

Aiden Kola: Pytja per batonin do ishte kur do ngordhesh se me vdek vdesin burrat jo mostrat e ti bashke me ortaket tuaj tradhtare e hajdute se slate gja pa ju ba vllezerve Shqiptare kur do shporri

Pranvera Ndreca: Pyetja per Batonin. Pse je kaq burre “k*rve”, ju mund lirisht ti thoni burre i lig, duke qene se programi eshte program per femije.

Lule Mali: Kur do të mësojë të flasë gjuhën shqipe bukur?

Lubovci Afrim: Alketa Respekt për ju drejten me ju thanë i keni qmendur fëmijët me at tradhtar UDB Batonin. Te gjithë fëmijët kan nevoj për trajtime mjeksore tani.

Adrian Kocibelli: Te largohet sa me pare te shikoj punet e tij larg nga ne turp i mediave qe e ftojne ne studio

Jolanda Bakiasi: Yzeiri Edhe Batoni na mungonte ne Piter Pan, .. I tmerove.. kalamajt aty moj Alket..

Arli Minga: Si e kishte pseudonimin Kadri Veseli kur ishte në SHISH?
Shpetime Alimehmeti: Do ishte mire te kthehej nga kishte ardhur.

Florije Kaqi Baruti Alketa na qove naten kote..me ket mysafir idiot??

AxhaMal Gjuetari: Po e pyeti a beri shpihunazh kunder Albinit ne Rusi? qe ishte atje me Edi Ramen.

Shpetim Tahiri: Pse se mbylle tv klan kosoven , pasi qè edhe premtimin nese
Albin Kurti bëhet kryeminister un do ta mbyll tv?

Albin Popova: Sonte nuk e percjell emisionin tuaj. Shkaku ky personi i lartëpermendur .

Bledi Ersi Miraka: Asnjeri. Nuk I japka nje koment pozitive per ket batonin. Kjo dote thot qe ky qenka burr leshi

Bert Dizdari: Thuj si ka mundsi qe je aq njeri pa shtyll kurrizore etaloni i vemjes.

Gezim Veizi: Ka shume shqiptare intelektuale e analiste per ti komentuar ose vleresuar ky serbi nuk na intereson as qe ta shohim neper ekrane .

Afrim Shini: Kam respekt per ju Alketa por Baton H eshte i pa deshirueshem
Fe Qajani: Me prishe mbremjen me foton e ketij zagari.

Medi Azizi: Po edhe ju qe keni ftuar pra nuk ftohet ne emission nje njeri si ky

Skender Pana: Po ky tip çka don ne shqiperi se eshtë i pa dobishëm

Lupo Matmuja: kur e theksove se betoni ishte me i miri ne shqiperi kosov si gazetar . direkt e kum ndry kanalin!

Besi Besi: Une nuk kuptoj pse i rritni vleren kti fundrrinë ta ftoni ne emision

Florije Kaqi Baruti: Alketa e paske dhi …me ket mysafir..po ti helmon femijet….syt pom dhamin mi kqyr ket shpijun te kombit….

Gjuetia e Ashtës: Ku i fshehe parate e marra nga Serbia qe disa dekada e sidomos shumat e majme te viteve te fundit?

Krenar Kadifeja: Ky e keyeson listen e mutengrenesve te ER nga Klani?

Eduart Brahilika: Liroje nje cik cmimin e miellit, se i vdiqe shqiptaret

Loni Azizi: Ma mire te jese ne emision nje majmun se ky njeri kshyrnja facen si e ka si Derr

Demirjan Bakri: Sa lek pagoi per te mare pjese apo kthim qoke ..

Avni Cela: Që: pse ngjendesh sot ne kete emision femijesh;?

Mavi Haraciu: Kush e ka udhehequr me mire serbine sllobodani apo ti me 3shen vucic ramic thacic pres pergjigje

Miri Erindi: Me legen nuk ben nena po ngeli televizjon qe mer per analist kete armik te popullit shqiptar kete serbo madh eshtvturp per keto televizjone vetemshqiptar nuk esht

Miri Haxhiaj: Do zbatosh porosit e edi rames tani qe te coi ne sanremo do te ftosh edhe batonat edhe sorrat qe te trembesh femijet !

Dash Rroku: Sja vlen me nxjerr kyt person ne foto

Visar Ymeraj: Kur i mbaron kontrata me serbine?

Shpëtim Sylaj: Largo fmijet nga aty

Vllaznim Halili: Nuk ja vlen mu marr funderrinen

Nazif Lami: Ka menduar Batoni vete, se sa shume e urrejne Shqiptaret?!

Mateo Cakarri: Pse je kelysh i edi rames

Massar Hoti :20 vjet burg pa pik diskutimi

Ismail Jusufi: Ky trathetar Udbash vç se e felliq emisionin tuaj nje pro serb

Kujtim Hereni: Mos na e servirni me kete MUT

Gjocaj Lirije: A je hajdut a tradhtar!!!

Dija Dija: Inidefes Pissss imadh esht katastrof

Ismet Asllani: Njeri ma pis kosova nuk ka . Ma shumë e meriton me jetu ne Beograd.

Dede Bushgjokaj: Trokja shqipfoles Ramoviç ,Thaçoviç , Bat

Agim Dajlanaj: E qelbe fare me kye fytyre

Koreografit të njohur shqiptar në Austri, Eno Peçit i është besuar për herë të dytë hapja e “Opernball”, evenimentit më të madh artistik që organizohet sonte në Vjenë

Opera shtetërore e Vjenës pritet të shndërrohet sonte në sallën më të bukur të vallëzimit në botë.

Nën moton “Mbretëresha e natës” sonte do të mbahet “Opernball”, evenimenti më i madh artistik i kryeqytetit austriak.

Mbi 5 mijë mysafirë VIP nga të gjitha fushat jetësore në Austri pritet të jenë të pranishëm.

Afro 2 milionë shikues llogaritet që do të ndjekin nga televizioni këtë mbrëmje gala.

Për shkak të pjesëmarrjes në një samit të BE-së do të mungojë kancelari Sebastian Kurz.

Në anën tjetër nuk do të mungojnë fytyra të njohura botërore që vijnë si mysafirë specialë.

Tashmë ka arritur në Vjenë aktorja e famshme italiane, Ornela Mutti e cila është e ftuar si përcjellëse në këtë mbrëmje e biznesmenit të njohur në Austri, Richard Lugner.

Por, sapo mysafirët do të zënë vendin e tyre, të gjithë sytë do të jenë të drejtuar në hapjen e kësaj mbrëmjeje artistike.

E kjo i është besuar koreografit shqiptar në Austri, Eno Peçit.

„Eno Peçi është balerin i Baletit shtetëror të Vjenës që prej 20 vitesh dhe solist që nga viti 2009.

Koreografi bën hapjen e „Opernball“ për herë të dytë pas vitit 2018. Një zgjedhje e mirë kjo, pasi Peçi është një koreograf i shquar, i cili përveç në Vjenë, ka krijuar balet edhe në Moskë dhe në qytetin e tij të lindjes, në Tiranë“, shkruajnë mediat austriake.

Eno ka zgjedhur vet që të përformojë sonte me valsin “Abendblätter” të Zhak Offenbach: “Sigurisht që unë e njoh valsin e Straussit, „Morgenblätter”, por për mbrëmjen e sotme mendoj se “Abendblätter” përshtatet më mirë“, ka thënë ai.

Të dyja këto valse janë performuar në ballon Concordia në vitin 1864 në Vjenë. Muzika është shumë elegante, e gjallë dhe do të jetë e re për shumë njerëz!

Sonte në oren 22 hapja e Opernballit do të transmetohet direkt ne kanalin ORF 2 te  Austrisë.

Eno Peçit yll i Operas të Vjenës dhe tani edhe koreograf i urojmë suksese!

Në fakt Eno Peçit nuk i janë ndarë kurrë sukseset!

(Video nga provat)

Nën patronazhin e lartë të Shkëlqesisë së Tij Princit Albert II i Monakos

Në Ditën e Shën Valentinit

Në Hotel Paris

Organizohet Balloja e princave dhe princeshave.

Princi Albert II të Monakos është i lumtur dhe i nderuar që të ftojë zërin e të gjitha kohërave,

këngëtaren e madhe të operës Inva Mula 🌹

(Kanali  Francë 3, i Televizionit shtetëror francez, shfaqi filmin dokumentar “Jetët e Camus, të autorit 3. E përjavshmja e ilustruar  “Paris Match” ia kushtoi një foto-reportazh me shumë faqe).

——————————-

Gjashtëdhjetë vjetorin e vdekjes tragjike të shkrimtarit të njohur, Albert Camus,  mediat e informimit publik franceze, pa përjashtim, shtypi i shkruar apo ai elektronik, e shënuar me korrektësi e dinjitet. Lirisht mund të thuhet se, tëre muaji janar, (ky vit), ishte në shenjë të shënimit të këtij jubileu të zymtë. Kush me faqet të tëra gazetash e revistash, kush me emisione (seriri emisionesh) në radio e në televizion. Gjithçka, gjatë këtij muaji ishte në shenjë të këtij përvjetori. Masmediat e informacionit publik francez, sikur ishin në garë: kush më shumë. Kush më mirë se tjetri…

Megjithatë, dy prej tyre “Paris Match” dhe France 3, u dalluan në këtë shteg. Derisa e përjavshmja e ilustruar dhe më tirazh të madh  “Paris Match”, e javës (16 – 22) janar 2020, ia kushtoi foto-reportazhin e shtrirë në tetë faqe, ndërkaq që kanali televiziv shtetëror (publik) France 3, këtë përvjetor e shënoi me një emision të goditur dokumentar, emetuar më 22 janar, në termin të përshtatshëm, në ora 21.04, kur llogaritet se shikueshmëria është më e madhe, maksimale.

E përbashkëta e këtyre dy mediumeve të informimit publik francez (që jo rastësisht fokusohen, veçohen dhe hynë në çarkun e ngushtë të këtij vështrimi, enkas për lexuesit tanë!), është se, secila në mënyrë të vet, sjellin shumë informacione, lidhur me jetën e shkurtër, po të bujshme të Camus, me përfundim tragjik, të këtij shkrimtari të shquar, algjerian-francez. Camus u lind, më 7 nëntor 1913, në Dréan, në Algjeri dhe, vdiq tragjikisht, më 4 janar 1960 në Villeblevin, në Francës. Ndonëse jetoi shumë pak, në moshën 57 vjeçare, në kulmin e afirmimit, të lavdisë dhe të popullaritetin si shkrimtar i angazhuar dhe intelektual i rebeluar, humbi jetën tragjikisht  në një aksident automobilistik, (bashkë me botuesin  e tij, MIchel Galimard). Ngjau kjo. pikërisht në çastin kur jeta e tij ishte aq dinamike dhe e mbushur përplot me aktivitete dhe angazhime në shumë fusha, sa që bën që, apriori, të pajtohesh me autorin, Georges-Marc Benamou, kur dokumentarin e tij e titulloi “Jetët e Albert Camus-ë”. Njëmend ashtu ishte. Ai nuk e kish vetëm një jetë. Jetën si shkrimtar e biti llakërdia!

Jo. Përkundrazi. Camus, kishte aq shumë jetë!

Kjo më së miri mësohet pasi të ndiqet, fund e kryer, dokumentari i G.M. Benamou dhe bashkëpunëtorëve të tij. Duke parë atë pasuri biografike, që e rrokte jetën e Camus, prej lindjes, atje në atë Dréan, të Algjerisë e gjer në Francën e turbullt të epokës se Jean-Paul Sarter e filozofeve të njohur, të qarqeve e rretheve të tjera intelektuale, kryesisht në Paris, por edhe në qytete të mëdha, gjithkund në(për) Francë. Duke ndjekur me vëmendje e përqendrim, këtë dokumentar të goditur, të bëhet të mendosh (e të mos besosh) si është e mundur që në ata 98 minuta të këtij dokumentari, të  mbërthehet një jetëshkrim aq i pasur, me dëshmitë e të gjithë atyre, që në një mënyrë apo në një tjetër, kishin qenë bashkudhëtarë të tij, prej ditëve të lindjes, shkollimit fillor e deri të ngadhënjimi i çmimit Nobel për letërsi në vitin 1957. Duke ndjekur ecjet ritmike të tij të vrullshme, si një përrua vërshues që, nuk kishte fuqi ta ndalte, as pasojat e sëmundjes së tuberkulozes, vuajtjen e cilës, e barte me vete qysh se ishte fëmijë i vocërr, duke ndjekur, pra atë lumë të madh, të angazhimeve të tij aq intensive në politike, në filozofi, në letërsi, por edhe në dashuri, (ishte burrë i disa grave,  (vetëm me të parën, me Francine, kishte dy fëmije binjakë, Jean dhe Chaterine!), ishte çudi në vete, si ishte e mundur që, përkundër gjithë kësaj, Camus kishte arritur të shkruaj atë grumbull veprash të vyera letrare, duke filluar nga romani më i lexuar në botë, “Etranrger” (“I Huaji”,që fatbardhësisht, që më kohë është përkthye në shqip), e deri të romani i fundit “Njeriu i parë”. Veprimtari e pasur krijimtarie , kjo që, këtë krijues revolucionar, e shpie deri në dyert e Pallatit Mbretëror dhe që,  pikërisht nga duart e Gustave VI,  mbret i Suedisë, në mënyre tradicionalisht solemne, më dhjetë dhjetor 1957, të merr çmimin prestigjioz Nobel për letërsi. Nga gjithë ajo mori personalitetesh, por edhe njerëzish të zakonshëm, kur qoftë edhe rastësisht, kishin pasur çfarëdo kontakti me Camus, më e padurueshmja, me mendjemadhja, më e mjera ishte pikërisht bija e tij Catherina. Krejt meritat e saj, pos që,  vërtetë Camus është baba i saj biologjik, përmblidheshin në angazhimin e saj në zbulimin fletores me dorëshkrimin e romanit “Njeriu i parë” dhe zbardhjen dhe botimin e tij.

*

Digresioni I: dy kujtime ruaj në lidhje me këtë roman. I pari: ishte muaji maj 1994– “Vjeshta është një pranverë e dytë, ku çdo gjethe, është një lule” (Camus), kur në dorë me ra romani “Njeriu i parë”, që sapo kishte parë dritën e botimit. Krejt çka  me kujtohet nga ai lexim (i thënçin!), ishin ndërhyrjet, me shkrim stilolapsi illisible, fjalë që Chaterine nuk kishte arritur t’i lexoi e deshifroi, nga fletorja e të atit të saj. Kujtimi i dytë: bënte verë në Tiranë (në Tiranë edhe dimri më i egër, është pranverë e verë!), kur Radio Tirana kumtoi lajmin sensacional, për kohën se, “Njeriu i parë” – ështe kryevepra e Albert Camus, e jo “I huaji” sikurse konsiderohej gjithnjë, deri në atë çast! Ishte ky titulli i shënimit tim që, e botonte gazeta “Tema” e Tiranës. Atë ditë Tirana ishte imja, ndoshta më shumë se kurdo herë tjetër më parë, në jetë. Ah, sikur të shtypej në dy milion e më shumë kopje, rënkova me vete, në dhomën time të vogël, në një cep të Tiranës të përnjëherësh e vërshëlleu një shkëlqim magjik, për pak, jo real! (Ndjesë për këtë rrëfim të vocërr. Ditën e vdekjes, sytë do të ngelnin hapur pa e kallëzua…!).

Digresioni II: “Gjashtëdhjetë vjet pasi fituesi i çmimit Nobel, Albert Camus, vdiq në një aksident automobilistik në moshën 46 vjeçare, një libër i ri argumenton se ai është vrarë nga spiunët e KGB-së, për shkak të retorikës së tij kundër-sovjetike. Autori italian, Giovanni Catelli, fillimisht e nxori në dritë këtë teori në vitin 2011, duke shkruar në gazetën Corriere della Sera se kishte zbuluar shënime në ditarin e poetit dhe përkthyesit çek, Jan Zábarana, që sugjeronte se vdekja e Camus-së nuk kishte qenë aksidentale. Që prej vjeshtës së vitit 1956, Camus kishte mbajtur publikisht anën e revoltës hungareze dhe i kritikonte jashtë mase veprimet e sovjetikëve. Ai gjithashtu vlerësonte e mbështeste publikisht shkrimtarin rus, Boris Pasternak, i cili konsiderohej kundër-sovjetik”.

Ky është thelbi ose argumenti, në të cilin mbështetët teorinë e vet autori i italian G. Catelli. Rreth këtij supozimi, me të cilin nuk u morën asnjë nga masmediat franceze, nga se këtë “teori” ndërkohë e hodhi poshtë filozofi kontemporan francez, Michel Onfray. Energjik dhe tejet mirë i informuar. Kur Onfray e thotë, e thotë dhe pikë. Ai e di mirë çka thotë. E ai thotë: sikur shërbimi famëkeq, i njohur si KGB, të kishte gisht në vdekjen e Camus, sigurisht se nuk do të zgjidhej fatkeqësi komunikacioni. KGK kishte, sa s’ta merr mendja, mënyra të tjera shumë më efikase “komunikimi” e ekzekutimi, se që është kurdisja ä e komplikuar e një fatkeqësie automobilistike!

Krejt këtë ecejake kumulative, si të ishte pa gjini përcaktuese gazetareske, e përfundoj  me një thënie të këtij autori që shquar kur thotë: “As ata që e duan të vërtetën, as ata që e duan të bukurën, nuk mund të merren me politikë, sepse, ajo nuk merret as më të vërtetë, as me të bukurën”. Mua ‘u begenis kjo thënie e Albert Mamus, sepse prek në aktualitet, është e freskët (si të ishte shqiptuar dje pas dite!) dhe nuk vjetrohet kurrë. Besoj se, edhe ju do ta begenisni…

Ylli Polovina në një liber te ri

Godet dhe tërheq titulli i librit “Historia e Shqipërisë kalon edhe nga Butka”, të autorit Ylli Polovina, sepse është mjaft ngacmues, aq sa të lind përshtypja e çastit: “Si shumë lart e paska ngritur emrin e një fshati të vogël në rrëzë të malit Gramoz, siç është Butka në krahinën e Kolonjës”. Kjo ndjesi fillestare krijohet te të gjithë këndonjësit, që, ose nuk kanë fare dijeni mbi Butkën apo butkallinjtë, ose njohja është aq sipërfaqësore, duke mbetur në dy apo tre emra burrash, që kanë lënë gjurmë, jo vetëm në Kolonjë, por edhe në historinë e Shqipërisë. Emra të fisëm, disa të nderuar e të lakmuar për trimëri e mençuri, të tjerë të nëmur, të mallkuar, të baltosur e të damkosur keq nga politika. Madje edhe më keq akoma, kur për ta gjëmonte e shkrepte rrufe “Zeusi”, udhëheqësi i partisë Enver Hoxha. Ai edhe pas 20-vjetësh çlirim, në një vizitë në Kolonjë, në maj të vitit 1965, i rikthehet kësaj teme, kur thotë: “Një fjalë e urtë popullore thotë: “Trëndafili bën gjembin”. Familja e Butkës nxori trëndafila, nxori edhe gjemba. Njëri nga gjembat më të helmatisur të kësaj familjeje, ishte Safeti”, duke vazhduar më poshtë: “Qysh gjatë luftës Nacionalçlirimtare, u duk qartë, se këta tradhtarë, që mbanin emrin shqiptar ………”. Kam përshtypjen se të njëjtën taktikë, baltosja e kundërshtarëve politik të luftës, e përdori kudo që shkonte në krahinat e vendit. Si duket i bënin hije madhështisë së tij.

Nuk marr përsipër të komentoj këto fjalë të fitimtarit dhe fitimtarëve që “shkruajnë historinë”, sepse lexuesi e nxjerr vete përfundimin, duke gjykuar mbi pak reshta, për secilin nga burrat e familjes së madhe të butkallinjve.

Trëndafila ishin: Sali Butka, shumë i njohur për patriotizëm, për të cilin shkrimtari Sabri Godo ka shkruar një libër mjaft të bukur, “Plaku i Butkës”. Trëndafil ishte edhe i biri Ganiu, që u vra në Starovë të Pogradecit, në përpjekje kundër forcave të Haxhi Qamilit. Trëndafil u bë edhe Muharrem Butka, pjesëmarrës në demostratën e rinisë në Korçare, në nëntor 1941, ku u plagos rëndë, më pas dalë partizan familjarisht. Besoj rast i rrallë.

Ndërsa gjemba mbetën të tjerët:

Safet Butka, i diplomuar në Austri, profesor e drejtor në disa shkolla të mesme në Shqipëri, kundërshtar i pushtuesit italian, i internuar për disa vjet (1940–1943), në Ventotene Itali. Pas kthimit në vendlindje, krijon çetën e Kolonjës. I vetëvrarë, sepse nuk pranonte vëllavrasjen mes shqiptarëve, ballistë e komunistë. Uran Butka ka shkruar një libër monografi për të.

Qemal Butka, inxhinier-arkitekt i diplomuar në Austri, kryetar i Bashkisë së Tiranës, deri në Prill 1939, kundërshtar i thekur i pushtimit italian, të citët e kërkuan për ta arrestuar. Shpëton duke u arratisu fillimisht në Turqi, më pas në Palestinë, Misir dhe përfundon në SHBA, ku e kaloi jetën.

Xhafer Butka, i arratisur që në ditët e para të çlirimit. Vdiq në Gjermani. Familja e internuar.

Fetah Butka, anëtar i Grupit Komunist “Zjarri”. Pjesëmarrës në Konferencën e Pezës, në shtator 1942 (I harruar qëllimisht). I kërkuar për t’u arrestuar nga forcat ushtarake italiane. Komandant i një çete të madhe nacionalistësh. Pajtohet me komunistët për të luftuar së bashku, të cilët e prishën marrëveshjen, ndryshuan strategji dhe taktikë, duke u kthyer pushkët çetave balliste. Fetahu, në një çast tronditjeje nga besë-prerja, thotë: –Pse kështu vritet shqiptari nga shqiptari? Ai, i ndodhur në vorbullën e përplasjes, s’besoj se u çudit nga fjalët profetike të komunistit Anastas Lulo, bashkëkryetar i “Grupit komunist të të rinjve”: “Mos u bashko me ta, sepse janë me jugosllavët. Edhe unë komunist jam, por jo komunizëm me jugosllavët”. Fetahu arrestohet në ditët e para të çlirimit, një fije floku e shpëtoi nga pushkatimi. Dënohet me burg, familja u internua.

Duam apo nuk duam, fshati Butka mbetet në kujtesën e kombit, si qendër e nacionalizmit shqiptar. Ndaj duket sikur autori Ylli Polovina, enkas e ka zgjedhur këtë fshat e këtë familje, për t’u shprehur: “Jam i çmendur, një i sëmurë patologjik, kur bëhet fjalë për kombin dhe shqiptarinë”.

Që në ballinë të librit, bie në sy përplasja paralajmëruese, artistikisht e bukur e ideatorit, i cili ka vendosur pranë e pranë kapelen me yll të kuq, simbol i komunistëve, ardhur nga sllavët dhe përkarshi qeleshen, (në Kosovë i thonë “plis”), pra qeleshen e bardhë me shqiponjën e zezë, simbole “bio” të nacionalizmit shqiptar. Pamja është një kumt tragjik dhe përgjithësim lakonik i përmbajtjes së librit, ku ashtu pran e pran e përballë, siç u vendosën shqiptarët në kohën e luftës, ndeshen dy qëndrime dhe dy ideologji brenda të njëjtës familje. Çudi dhe fatkeqësi: një atdhe, një popull,  një pushtues, dy qëndrime, dy ideologji, dy ushtri shqiptare, që u ndeshën me njëra-tjetrën, duke vrarë shqiptari-shqiptarin?! Një dukuri, që nuk mbeti vetëm në familjen e madhe të butkallinjve, por molepsi tërë shoqërinë shqiptare të asaj kohe.

Më lart përmenda fjalët: “Kumt tragjik”, për të mos thënë “ogurzi”, jo thjesht për vazhdimësinë e kësaj familje të madhe patriote me rrënjë e degë, që u përndoq si nga italianët pushtues dhe ca më keq nga sundimtarët komunist, por te ndarja, apo përçarja që e ndoqi shoqërinë shqiptare pas lufte, për 45-vjet me radhë. Është trashëgimia më tragjike për kombin, që na la sundimi gati 50-vjeçar i diktaturës. Fatkeqësisht, por jo çuditërisht, zjarri përçarjes ushqehet vazhdimisht nga politika, si një sëmundje shkatërruese ndaj pajtimit të shqiptarëve dhe bashkimit të kombit.

Lexuesi, që pas faqeve të para, e merr vesh, se libri shkruhet për Fetah Butkën, pra është një monografi e gërshetuar me të gjitha ngjarjet e kohës, si  gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Kështu lehtë mund të nxirret përfundimi, se historia e kësaj familjeje, mund të quhet një pasqyrë e të gjithë asaj periudhe, ku parakalojnë të gjitha problemet: ato politike, ideologjike, ushtarake, ekonomike, përfshirë grindjet dhe marrëveshjet, zhgënjimet, besa dhe besë-prerja. Pas fitores, një strategji e endur hollë dhe menduar ligësisht: Asgjësimi dhe ndëshkimi i kundërshtarëve, madje i shtrirë edhe te pasardhësit, në disa breza.

Heronjtë që e mbushin librin janë të gjithë Butkallinjtë e rritur, mes tyre edhe Fetahu, personazh sa interesant aq edhe fatkeq. Ai, ashtu si e gjithë familja “Butka”, mbart në vetvete kalvarin e të gjithë nacionalistëve shqiptar që i shpëtuan vdekjes, por jo goditjes vrastare komuniste, sepse të gjithë u cilësuan “Armiq” e “Tradhëtarë”. Askush nuk çuditet, që sistemi dhe diktatura nuk i harronte “Armiqtë” e tij, duke ushqyer e fryrë zjarrit të urrejtjes në popull.  Kështu ndodhi edhe me Fetahun, aq sa emri i tij do të kujtohej e lakohej edhe nëpër veprat e Enver  Hoxhës: “Rreziku anglo-amerikan për Shqipërinë” dhe “Kur lindi Partia”. Vetiu lind pyetja: Pse? Përgjigja është e thjeshtë: Menduan keq për të bërë keq dhe bënë keq.

Pa dashje, politika nuk e çbëri dot Fetahun si faktor historik. Pikërisht këtë të vërtetë na thotë autori i librit, i cili me guxim e durim, heq pluhurin dhe baltën e kohës, duke na dhënë leksion, se “E vërteta vonon, por nuk harron” dhe historia nuk të fal. “Heroi” ishte dhe mbeti një atdhetar luftëtar dhe veprimtar aktiv, që bëri histori dhe kështu mbeti në histori. Mbase ka të drejtë Sharl De Gol, ish presidenti i Francës, që thotë: “Lavdia shkon te ai, që nuk e kërkon vetë”.

Nuk di sa vlerësohet analiza që po bëj, por logjika më shtyn të mendoj e të pyes: Cili nga heronjtë e luftës për liri, gjatë viteve 1939-1944, meriton më shumë vlerësim dhe nderim? Ata që e filluan luftën vetë dhe organizuan çeta luftarake, duke u nisur nga bindjet e tyre atdhetare, apo ata, të cilët e nisën dhe e bitisën luftën, me orientimin e partisë, madje pas krijimit të saj në nëntor 1941?

Një meritë e studiuesit Polovina, është, se në ngjarjet e mëdha të kohës, nuk ka lënë mënjanë gratë e butkallinjve, të cilat janë ndodhur e qëndruan përkrah burrave edhe në ditë të vështira. Ato ishin, sa të bukura e trime, aq edhe të fisme e të duruara, për të përballuar vështirësitë e luftës dhe të pas luftës, duke mbetur “zonja” deri në fund. Kush i ka njohur, ka shprehur nderim e adhurim, për fisnikërinë e tyre.

Kur mbaron edhe faqen e fundit, lexuesi kupton, se libri është një porosi, për të njohur dhe mos harruar të kaluarën. Secili do të ndjejë kënaqësi në artin e fjalës, po aq edhe nga ndodhitë e shumta të rrëfyera aq thjesht e bukur, me toponimet e krahinës dhe të zonave ndërluftuese, me një fjalor shpesh origjinal në të folurën e Kolonjës. Por do të ndjejë edhe trishtim e dhimbje shpirti, duke pyetur veten: Pse ndodhi kështu me historinë dhe jetën e shqiptarëve. Pyetje që i shkojë përshtat edhe këto fjalë të thëna nga nobelisti Aleksandër Sollzhenicin, i cili shprehet: “Nëse mban sytë nga e kaluara, t’u qorroftë njëri sy. Nëse harron të kaluarën t’u qorrofshin të dy”.

Urime autorit për vepra të tjera me vlera kombëtare e atdhetare!

(Fitore HAKLAJ: “Shpirti peshon”- PoezI, botoi MESHARI-Prishtinë, 2019)

Rrugëtimi jetësor është ai tharmi dhe themeli që njeriun shpeshherë e detyron të përballet me të gjitha sfidat të cilat provokojnë shpirtin që t’i qaset edhe këndimit, edhe shkrimit, edhe vargut e pikturës, që janë reflektim i dhembjes, i mallit por edhe i lumturisë, e të gjitha këto, njeriun e bëjnë pjesë të madhështisë dhe e kalitin me njerëzoren, të cilat e mundin atë që përbrenda mendjes dhe vetvetes krijon e shkruan histori të kujtimeve të trishta por edhe të bukura. Ndërsa, krijimtaria, jo vetëm se fisnikëron, por edhe hapë horizonte për të thënë e për përjetësuar shumëçka në jetë. Si duket, i tërë ky konstatim, edhe pse është libri i parë, është mbrumur në “Shpirti peshon” i autores, Fitore Haklaj.

Moment nga promovimi i librit

Pesha e fjalës që shndërrohet në këngë, edhe në hidhërim, edhe në lumturi, edhe në dhembje…

Duke iu referuar biografisë së saj, atëherë, edhe këndimi poetik, s’do mend se kapërthehet me personalitetin e saj të kalitur pastër e qëndrueshëm, për çfarë na dëshmojnë edhe vargjet kushtuar peshës dhe mesazhit të asaj që quhet “fjalë”, e cila, edhe shndërrohet në këngë, edhe në hidhërim, edhe në lumturi, edhe në dhembje, e që bashkërisht krijojnë histori jete. Andaj, edhe pse në mënyrë të thjeshtë por të kapshme, autorja fjalën e konsideron diçka që kapërthehet e mishërohet me mirësinë, me edukimin, me qetësinë e shpirtit dhe me tërë madhështinë e ndijimin shpirtëror. Për këtë, tanimë poetja, në mes tjerash vargëzon: “Fjala është si mjalti/Ta lehtëson shpirtin /Ta ngrit ballin”!

Pra, kështu, ajo, fjalën e konsideron si nismën e të gjitha rrjedhave. Kjo, nënkupton se fjala si kuptim nuk është gjë e thjeshtë dhe as e lehtë, por edhe shumë e rëndësishme, nga e cila varet pothuaj se gjithçka!

Pas promovimit një foto me peshën e kujtimit

Autorja, në shikim të parë na duket se lexuesit i sjell diçka të thjeshtë dhe modeste, por, nëse e analizojmë më thellë vargun e saj, ndoshta modest, mund të konstatohet se ajo bën përpjekje për të na ofruar atë zjarrminë e dilemave të rrugëtimit jetësor, i cili rrugëtim nuk është aspak i lehtë dhe as i thjeshtë. Për çfarë, në mes tjerash vë në spikamë edhe këtë, se: “Shumë herë mendja më shkon /A ta bëjë atë rrugë që ka dy kahe/Duke e ditur që nuk ka ndalje/Apo ajo që është shumë e drejt/Dhe e pafund”.

Duke e lexuar me përkushtim librin “Shpirti peshon”, sikur para nesh na del një pikturë e paparë dhe e veçantë, e vargu është shpirti i pikturës, përbrenda saj mund të lexojmë e përjetojmë gjërat që peshojnë shumë, dhe si të tilla na detyrojnë edhe mesazhin e veçantë e shumë të përgjegjshëm, sepse: “Mos i harroni të gjitha kujtimet/Ato të bukurat i ruaj në zemrën time”. Vargjet e tilla, gjithsesi tingëllojnë edhe si këshillë por edhe si qortim!

Edhe etja, si pjesë e fuqishme e vargut dhe e këndimit, si pjesë e jetës së njeriut tonë për shumëçka e gjithçka, në këtë libër e hasim si një peshë që nuk dëshmon thjeshtë vetëm etjen, por edhe shumë gjëra që e rëndojnë apo e madhështojnë historinë e njeriut por edhe të kombit, e që etja më e rëndë dhe më e tmerrshme është kurbeti, malli dhe dashuria për vendlindjen dhe atdheun: “Etja ishte e madhe/Dhe buzët ishin tharë/Nuk më mbeti tjetër/Veç të filloj të qajë…”. Mirëpo, autorja nuk dorëzohet dhe as nuk i shuan shpresat për jetë të lumtur, pra, edhe për ta shuar etjen e cilitdo lloj qoftë. Për këtë edhe vargëzon: “Etja/Më shikoi në sy/Ma dha një buzëqeshje/Më tha ec përpara/Se do ta shuaj etjen”!

Fitore HAKLAJ

Këtë temperament këndimi, autorja e ka në shumë poezi, dhe se ajo, nuk heziton, që ashtu si ia thotë mendja e shpirti, lexuesit t’ia ofrojë mendimin dhe qëndrimin e saj: “Ah shpirt i pastër e në paqen e botës/Shikoje sa bukur është jeta në mendimet e mia/Vlerat e çdo mendimi që ke në kokë/Janë gjërat më të bukura që mund tˊi shijosh”.

Ose, kur thotë: ”Të lutem dritë e vogël, bëhu e madhe/Shndrit rrugën time, shndrit zemrën time/Çdo rreze e jotja më ngroh në shpirt/Më ndez ndjenjat dhe ëndrrat çdo ditë”.

Në këtë mënyrë, autorja shpërfaq diapazonin e saj të pastër, njerëzor, të begatë e të qëndrueshëm për ta përqafuar lumturinë dhe për ta luftuar dhembjen, e cila jo rrallë na zë gafil gjatë rrugëtimit jetësor, apo edhe na kapërthurë në rrjetin e saj.

Vargu që ngrit lartë bukurinë dhe mesazhin e poezisë

Nganjëherë, tek poezia e Fitore Haklajt, hasim edhe vargje të cilat sertshëm reflektojnë sfidat me jetën, siç është poezia “Amaneti”, por, vijnë e shndrisin edhe vargjet që dëshmojnë për qëndresën, për optimizmin dhe për jetën e lumtur, e që më së miri, më duket se ngritin lartë bukurinë dhe mesazhin e vargëzimit: “Ju dua sa yjet që janë në qiell/Ju dua sa diellin që çdo ditë na ngroh /Ju dua sikur ujët që etjen na e shuan/Ju dua sa jetën që nuk ka më”.

Në “Shpirti peshon”, autorja ligjëron edhe për shumë gjera që bëjnë trakullima në jetë, mbase edhe turbulenca, të cilat ndonjëherë dot nuk përballohen, si te poezitë, “Gabim”, Ik, shko” e të tjera. Mirëpo, kjo autore, që këtë libër e ka si fëmijën e parë, do të thotë gëzimin e parë, këmbëngulë dhe heshtjen asnjëherë nuk e pëlqen. Për këtë dëshmojnë edhe vargjet: “Largoje atë dhimbje/Se të lëndon shumë/Fole atë fjalë/Mos e mbaj si plumb”.

Të kësaj fryme i ka edhe shumë poezi, siç është ajo “Fryma” e të tjera.

Përmes këndimit poetik, autorja ka shprehur ndijimin shpirtëror edhe për figura të larta dhe për persona të dashur të saj, që, veç sa e shtojnë peshën përmbajtjesore të librit.

Poezitë në këtë libër, të cilat lëvizin si grafikon, sa poshtë lartë, trajtojnë thjeshtë e fuqishëm jetën me tërë atë bagazhin kurrë të pa shpjeguar dhe të papeshuar deri në fund, dhe vargëzimi me thjeshtësinë e vetë, lexuesin, jo vetëm se e bën për vete, por ia mundëson që edhe ai vargjet dhe poezitë t’i përjetojë dhe komentojë ashtu siç do vetë.

Dhe krejt në fund. Fitore Haklaj, kam përshtypjen se nuk i vë pranga as vargut dhe as këndimit. Gjithashtu, as nuk i vë me zor hijeshi relievit dhe as horizontit të vargut dhe poezisë, prej nga shijohet e përjetohet gjithçka, edhe pse, nganjëherë edhe autorja edhe vargu, reflektojnë zemërimin dhe hidhërimin bashkë!

Dua të shpresoj, se autorja në librin e radhës do ta na sjell këndim edhe më madhështor, duke kuptuar se krijuesi, në këtë rast, poetja, krijon paqe me vargun dhe kështu u jap përjetësi thellësive të mendjes dhe cilësisë, të cilat gjithnjë i kërkojmë. Është kënaqësi të krijosh, por edhe më shumë është guxim dhe përgjegjësi…!

Shkrimin do ta përfundoj me disa nga vargjet e autores së këtij libri kushtuar nënës: “Ah, fjalë e ëmbël fjala nënë/Kush ta shuan mallin si ti/Askush në botë nuk të kupton/Ti veç më ata sy kur të shikon”!

Për ju, miq të Librit, të Bibliotekës dhe të Autorit jemi falënderues, sepse këtë ditë, që natyrshëm  e keni aq të çmuar, po na e falni mirësisht për të marrë dhe dhënë mesazhe qytetare të kulturës letrare, këtu, në tempullin e dijes të Qytetit të Flamurit, Shqipërisë Jugperëndimore e më gjerë, në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë, i kësaj Vlore me histori e kulturë, që është qyteti i dytë me universitetin më të madh në Shqipëri.

Pikërisht këtu, në Sallën e Madhe “Rilindja” të Universitetit tonë po realizojmë përurimin e librit “Përqasje e çoroditur”, dhuratë nga mendimi i kualifikuar dhe shpirti bujar i autorit Mihal Kalia. Sa nisëm kështu një punë të mirë, të bukur e të dobishme në funksion të edukimit, në shërbim të plotësimit me kulturë letrare, artistike dhe estetike, për një Vlorë, Shqipëri dhe shoqëri më qytetare, jo vetëm në fushën e letrave.

Studimi monografik i “Përqasje e çoroditur” i kritikut Mihal Kalia është një punim shkencor i thellë, për të cilin autori është marrë gjatë dhe në mënyrë krahasuese, sidomos për autorët më në zë të Letërsisë shqipe, duke vënë në peshore të mendimit të tij këndvështrimet e emrave të njohur apo artikujshkruesve tentues për të shprehur diçka në fushën e gjuhës, gjuhësisë/ filologjisë dhe letërsisë. Në një libër voluminoz prej 560 faqesh, me 28 shkrime (pa hyrjen në krye të veprës) vërejmë unitetin formë – përmbajtje, për çfarë autori trajton si zotim parësor intelektual nga veprat e letërsisë artistike si dhe teoria, mjeshtëria e të shkruarit, kritikat letrare, pa e nënvleftësuar, pa patur synim parësor historinë e letërsisë, biografinë e shkrimtarëve, por vlerat kulurore artistike në dobi të kombit, veçmas nëpërmjet kritikës letrare me standardet që ka kjo displinë shkencore, pa vegjetuar në akuarium si peshqit, monotonisht…

Autori Mihal Kalia, pasi notoi e notoi, qysh nga viti 1993 në Detin e Kritikës letrare, sot po hedh spirancën e anijes së tij të bardhë studimore në limanin e Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, mbushur autorë, miq, pegagogë, studentë, dashamirës të letrave shqipe, edhe pse shqota ende rreh keq brigjet e Shkrimit e Leximit…

Kemi fatin e mirë, se nga profili i autorit Mihal Kalia shohim personalitetin e një mësuesi veteran, shembullor në mësimdhënie për gati një gjysëm shekulli, të kompletuar në arsim dhe kulturë; shohim kritikun e plotësuar, të talentuar në interpretim, të cilët Vlorës historikisht i janë numëruar me gishta dhe sot, ose nuk janë më fizikisht, ose kanë kaluar në jetë pasive përsa i përket kritikës dhe interpretimit të letërsisë shqipe dhe autorëve shqiptarë; shohim veprimtarin e duhur dhe në fushën e shkrimeve nëpërmjet korespodencës me shtypin, duke qenë aktiv me artikujt teorikë, origjinal dhe i prerë në opinionet e komentet e tij apo polemikat në gazetat qendrore etj. Pohojmë fatkeqësisht, se nga fundi i viteve ’90 të shekullit të kaluar e deri më sot letërsia shqiptare ka shfaqur edhe problemet e saj. Kush ka guximin t’i shohë dhe t’i artikulojë, si autori Mihal Kalia, e pranon me dhimbje këtë fakt dhe falë mundësive intelektule që zotëron, po e jep konkretisht ndihmesën e tij. Është pranuar dhe nga kritika, që kjo letërsi, të paktën brenda kufijve të Republikës së Shqipërisë, në shumë pak raste e tejkaloi vetveten dhe shpesh letërsia e mirë hëngri nga dhjami i vjetër. Edhe pse ndonjë autor shkruan më i shpenguar, në këto vite ndodhi ajo që ndoshta si fenomen ka ngjarë rreth viteve ’30-’40. Dikush shkruan drithirambe dhe nuk do të pranojë realitetin e përditshëm; dikush sikur zhytet në të përditshmen pa vizion. Ka edhe disa autorë të rinj që sollën apo eksperimetojnë të sjellin forma e trajtime të reja.

Në shkencën e bibliotekonomisë flitet për klasifikim hierarkik dhe me hierarki numerike reflektohet hierarkia e koncepteve. Autori Mihal Kalia pasqyron çështje të rëndësishme në gjuhën dhe letërsinë shqipe nëpërmjet shkrimeve të përzgjedhur që, siç shprehet ai, edhe pse në kohë të ndryshme, përfshirë edhe atë të regjimit socialist, kanë të përbashkët frymën polemizuese me autorë dhe  institucione kulturore-edukative, lidhur me qëndrimin dhe vlerësimin e figurave të spikatura të letërsisë shqiptare, drejtimeve letrare, raporteve me historinë dhe gjuhën shqipe, me traditën  letrare dhe, çka është më e rëndësishmja, me Njeriun, bërthamën e shoqërisë që, nëse sot kemi arritur këtë shkallë emancipimi dhe ndërveprimi, kjo, falë luftës dhe përpjekjeve të vazhdueshme të Tij për t’u evidentuar si faktor dhe aktor substancial i  ekzistencës, besimplotë në ngadhënjimin e pritshmërive.

Në hierarkinë vertikale  dhe horizontale të vlerave, të dhjetë fushat e dijes janë në funksion të një jetese më të mirë të njeriut, familjes, atdheut konkret, të vërtetë; kuptueshmërisht në dobi të shoqërisë. Ato zhvillohen e pasurohen që ne të përparojmë duke u përmirësuar, që të kemi të mira materiale në jetën qytetare, të pasurojmë shpirtin me kulturën materiale dhe jomateriale, këtë shpirtërore, ku letërsia ka peshën e saj specifike. Kritiku Mihal Kalia, ndërkohë një qytetar korrekt dhe punëtor i mirë i fjalës së bekuar është serioz, këmbëngulës, i drejtë e dinjitoz në shkrimtarinë e tij, në këtë kohë të të turbullt, të shushatur, të çoroditur, me përqasjet e tij të karakterit debatues në funksion të së vërtetës së botës letrare thotë guximshëm në ballaqim shumë kurajoz: “Unë jam këtu. I tëri dhe i bëri. Ky jam unë! Ju ku jeni? Kush jeni? Cilën fytyrë letrare tuajën të besojmë, xhanëm? Dua t’ju shikoj fytyrën letrare dhe shkencore të fushës, more penëxhinj, sepse unë jam një ndër ata penëtarë, që nuk e turpëroj profesionin dhe dhuntinë e virtytshme që më ka falur natyra.

Pena e Mihal Kalisë nuk ka si qëllim analizën e veprave letrare, as të autorëve të tyre, edhe pse atë e kryen lartësisht sipas standardeve dhe vlerave të shfaqura në tekstin përkatës; synim ka përballjen me disa gjykime cungale, gjymtake për autorët më në zë të letërsisë sonë. Autori trajton 12 ndër autorët më të njohur të letrave shqipe, që nga Naim Frashëri, Pashko Vasa, Ndre Mjeda, Millosh Gjergj Nikolla-Migjeni, Faik Konica, Lasgush Poradeci, Ali Asllani, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Kryeakademiku i Kosovës – Rexhep Qose, Daut Gumeni- rrezëllitës lirie, diamantini i fjalës Ylli Polovina, gjuhëtarë të lartë si Gjovalin Shkurtaj, Rami Memushaj, Ali Dhrimo etj. Duke marrë në shqyrtim dhe katër autorë vlonjatë, pikërisht poetët Hiqmet Mehmetaj, Albert Habazaj, Luto Lamçe dhe romancierin Leka Skëndaj, ky tekst i autorit Mihal Kalia ka vlera të veçanta njohëse dhe emancipuese për letërsinë në qytetin e Vlorës, pasi veçse dëshmon provën identitare dhe natyrshëm imponuese të penës së tyre dhe frymëmarrjen letrare pastërtisht origjinale, deri më sot nuk është trajtuar nga asnjë kritik i nivelit lokal apo i rangut kombëtar. Në emër të të katërve, si dhe në emër të poetëve dhe shkrimtarëve dhe artistëve të qytetit: MIHAL KALIA FALEMINDERIT! MIRËNJOHJE! Autori ëshët qytetar, njeri i lirë, jo rob i natyrës. Si çdo njeri flet, por më tutje, falë dëshirës, vullnetit, guximit dhe diturisë që zotëron, shkruan edhe për filozofinë, politikën, sportin etj., por unë nuk mund të flas dot për mendimin filozofik të Mihal Kalisë. Të mos harrojmë se autori i këtij libri radhitet në krahun e optimistëve dhe shkruan me dritë shprese e besimi, edhe pse është një luftëtar i pamëshirshëm i ditirambeve lajkatare nga do që vijnë e për këdo emër të përveçëm të letrave shqipe pa veçuar as Kadarenë, Konicën etj. Ky libër nuk është një studim për studim, por një punim shkencor i mirëfilltë, që kërkon kohë e përqëndrim vëmendjeje për ta lexuar, kuptuar e reflektuar jo vetëm letrarisht, pse jo për të formuar reflekse letrare letrarët e tij, sidomos nxënësit e shkollave të mesme dhe studentët e departamenteve të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë. Koha nuk më lejon të bëj panoramën e librit, por kam bindjen që, të paktën për të shumëpërfolurën poezi “Pashallarët e kuq”, që është gati e papërfillshme në Opusin e të madhit Kadare, studiuesi Mihal Kalia ka bërë një vështrim mbushmendës, gati shterues të pakundërshtueshëm.  Në një shkrim tjetër, Kalia na thotë se Pashko Vasa vetëm me 72 vargjet e të famshmes poezi “O moj Shqypni” jo vetëm që ka siguruar një vend të merituar  në historinë e letërsisë shqiptare, por është sipër, në apogjeun e letërsisë shqiptare, sepse kjo poezi kushtrim është një aureolë e kurorës me vlerat më të spikatura të kësaj poezie. Dhe ne, logjikisht, njëmendjesohemi me deduksionin shkencor të autorit.

Ndërkohë shqetësimet e autorit janë se çfarë po ndodh me interpretimet “e reja” të veprave letrare të traditës? Shkrimet lënë gjurmë, sidomos tek brezi i ri, po çfarë gjurmësh se ky brez mund të jetë dhe ndoshta i paformuar, ndoshta i painformuar si duhet. Ndaj autori thekson: “Ka një çoroditje në përqasjen e re të asaj prodhimtarie letrare të periudhës së socializmit, ndaj së cilës nuk  funksionon dot mekanizmi i bjerrjes së vlerave artistike, duke ua  citosur ato parimeve të një tjetërsoji realiteti, që do të mbartte në vetvete sa tragjedi dhe dhimbje, siç mund të shkaktojë rrjepja, shqitja e lëkurës prej trupit të shëndetshëm, aq edhe  komedi, kur mbështjell një trup të skeletosur për shndërrimin e shëmbëlltyrës” (f. 6). Vërtet liria e fjalës, e shkrimit, e shprehjes, janë themel i demokracisë, çelës i gëzimit të shumë të drejtave të tjera të njeriut, se liria është jetë dhe jeta liri, por jo liri pa kufi, sepse pa kufi ligjorë e moralë, shoqëria dëmtohet,  shpërfytyrohet, shëmtohet, prishet, sepse liria pa kufi e fjalës, shkrimit e shprehjes na sjell imazhin e demonit  të së keqes, që mirësinë e bën keqësi.  Jo thjesht si studiues me merakun e mësimdhënësit, por shqetësimi kryesor i intelektualit qytetar Mihal Kalia është edukimi i brezit të ri, shkolla jonë, shëndeti fisnik i saj, prandaj i bie kambanës së fjalës së shkruar të lëshojë kushtrimin sepse tejduket më e keqja, qoftë larg e mos ndodhtë, pasi artikujgatuesit e paplotësuar: “Të shenduar prej rrethanave trallisëse, ushqejnë ngasjen për t’u shtrirë edhe më gjerë, të gërvishtin e ciflosin historinë, gjuhën, kulturën, traditat e shkëlqyera në çdo kohë e në çdo fushë të jetës, të krijuara këto me shumë mund, gjak e sakrifica, si emblemë e identitetit tonë kombëtar” (f. 6). Dhe na kujton kryerilindasin tonë, mësuesin e ndritur, bilbilin e gjuhës shqipe, Poetin Kombëtar Naim Frashërin, që thoshte “Një komb, ç’vleftë t’i vërë vetes, atë i vënë dhe të tjerët”. Kalia është i kthjellët në argumentet bindëse, që sjell, kur shtjellon sesi Naimi u bë simbol i gjallë i atdheut dhe lirisë, sepse “përdori metodën krijuese në funksion të qëllimit dhe ai ishte i karakterit kombëtar” (f. 156). Autori është trim i fjalës dhe nuk ua përton shkronjëzinjve të llojit [shih në tekst] M. Aleksi, K. Ujkaj, B. Cengu, A. Stefani, S. H. apo dhe të tipit [shih në tekst] P. Kulla e B. Beci, paçka se i pari është figurë e njohur e humorit shqiptar apo tjetri akademik, profesor i Gramatikës  së Gjuhës Shqipe. Ai nuk “kursen” as emra të tjerë të dëgjuar dhe shumë të respektuar të penës shqiptare si [shih në tekst] M. Zeqo, apo N. Jorgaqi, kur ata gabojnë, shkasin në mendimin kritik që bëjnë si qoka për njëri-tjetrin apo të preferuarit e interesit të vockël. I vlerëson për vlerat universale  në të shumtën e rasteve në fushën e studimeve letrare, të estetikës, kulturologjisë, për vargun apo prozën elegante, por nuk i ngre dot, siç mendon ai, të pavërtetët e tyre. Autori nderon fytyrën, nderon fjalën. E ka të shenjtë fjalën. Nderi i fjalës është thesar. Me këtë shqetësim, kërkon të dijë sa fytyra ka x zotni i nderuar që ka uzurpuar mediat, shtëpitë botuese, televizionet? Cilin Moikom apo Nasho të besojmë? Nderimi dhe çnderimi, fjala dhe llafet janë fushëbeteja e studiuesit.

Ai nuk i duron dot dhe nuk i fal gjithologët jo profesionistë, servilët, konformistët, magazinierët e llafeve pa inventar, sahanlëpirësit për një dekoratë të pamerituar varake. Atë e shqetëson shumë fakti që vargjet e Nolit të madh “Ti, Halim, që s’di këndim/ shko ministër në arsim janë ende realitet i hidhur e dëshpërues në organigramën e strukturës sonë vertikale dhe horizontale.

Falë ushtrimit të profesionit të bukur e të vështirë të mësuesit, metodistit, përvojës së gjatë në arsim dhe inspektimin e shkollave në fushën ku u arsimua e dha mësim, nëpërmjet këtij teksti autori synon të ndihmojë nxënësit e studentët në formimin e tyre, sepse libri ka vlera pedagogjike-arsimore dhe përbën një model edukimi për t’u ndjekur, sepse mendimet e autorit janë të rëndësishme për fushën që trajton, sepse është e dukshme ndihmesa që ai jep për shkollën, mësuesit dhe nxënësit. Kuptohet që gjuha e autorit në tekst është gjuha e specialistit të fushës, gjuhë e nivelit akademik dhe mund të jetë literaturë e duhur për edukimin shkollor dhe universitar të nxënësve të shkollave të mesme dhe studentëve të Departamentit të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë në Fakultetin e Shkencave Humane të paktën në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë.

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania, 08.01.2020

*MSc. Albert HABAZAJ/ përgjegjës i Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë

Maratona Violinistike edicioni i 8-të  u realizua në 24 dhjetor në sallën “Tonin Harapi “ Liceu Artistik, Tiranë.

Koncerti i titulluar “ Tingujt e paqes “ sinkron dhe me situatën që kaloi vendi dhe në prag të Krishtlindjes solli tingujt e violinës soliste dhe orkestrës së harqeve. Ashtu si në edicionet e mëparshme ,  risia e këtij aktiviteti është promovimi i muzikës shqiptare për violinë, e cila në këtë edicion erdhi me veçantinë e një koncerti të plotë tre kohësh “ Koncert për violinë e orkestër harqesh në la minor “ të kompozuar e interpretuar nga violinistja Ina Kosturi, orkestruar nga Robert Radoja.

Pedagogë të Universitetit të Arteve, instrumentistë të orkestrës së Teatrit të Operës dhe Radio Televizionit Shqiptar, nga tre institucione të rëndësishme , drejtuar nga baketa e dirigjnetit Gridi Kraja interpretuan krahas koncertit për violinë dhe vepra nga Tchaikovski, Faure e Dvorak.

Ky interpretim i parë i koncertit për violinë është nisja për të tjera debutime të këtij koncerti dhe përfshirjen në repertorin e muzikës shqiptare .

Aktiviteti u organizua nga Shoqata “ Bota e Artit “ dhe u mbështet nga Bashkia Tiranë.