VOAL

VOAL

Flet Etrita Ibrahimi, Vajza e “Artistit të Popullit” Feim Ibrahimi rrëfen për miqësinë me Agollin, Kadarenë, Arapin, Spahiun, Tish Daijan, kompozitorët dhe këngëtarët

June 17, 2021

Komentet

Ka propozime që shqiptarët të votojnë me kartat e identitetit të vendeve ku po banojnë. A jeni dakord? Gjonaj: Jo!

VOA Menada Zaimi

Më 11 maj në Shqipëri mbahen zgjedhjet e përgjithshme parlamentare dhe për herë të parë shqiptarët që ndodhen jashtë, do të votojnë nga vendet ku jetojnë. Mark Gjonaj kryetar i Këshillit Koordinues të Diasporës e konsideron këtë një moment historik duke theksuar rëndësinë e votës së emigrantëve për fatet e vendit të origjinës. Sipas të dhënave zyrtare jashtë Shqipërisë janë 1.1 milionë shqiptarë me të drejtë vote, por vetëm rreth 10% e tyre kanë aplikuar për t’u regjistruar. Gjatë intervistës për Zërin e Amerikës zoti Gjonaj thotë i bindur se deri më 4 mars, që është dhe afati i fundit i regjistrimit, numri i aplikimeve do rritet ndjeshëm, falë fushatave të informimit, e ndihmës që po i jepet diasporës. Me zotin Gjonaj bisedoi kolegia Menada Zaimi.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj, për herë të parë shqiptarët jashtë do të votojnë në vendin ku jetojnë, për zgjedhjet parlamentare të Shqipërisë. Si u arrit deri këtu?

Mark Gjonaj: Para së gjithash ju falënderoj për mundësinë dhe që po mbuloni një çështje kaq të rëndësishme. Prej dekadash na është premtuar vota e diasporës. Më në fund po realizohet. Është hera e parë që diaspora do të mund të votojë në zgjedhjet e ardhshme parlamentare nga vendet ku jeton. Shumë njerëz dhe grupe kanë luftuar për këtë, për një kohë të gjatë, ndaj është e rëndësishme të njihen përpjekjet e tyre në këtë drejtim, përfshirë edhe ato të Këshillin Koordinues të Diasporës. Në vitin 2020, pasi u formuam, këshilli e nisi punën me një peticion që u nënshkrua nga 100 organizata ndërkombëtare, si dhe më shumë se 50 ambasadorë, ku bëhej thirrje për votimin e diasporës. Është një e drejtë kushtetuese. Është diçka që duhet të kishte ndodhur shumë kohë më parë dhe besoj se do të jetë një faktor ndryshimi për të ardhmen e Shqipërisë dhe drejtimin që po merr. Po jetojmë në një periudhë frymëzuese.

Zëri i Amerikës: Si kryetar i Këshillit Koordinues të Diasporës, nga kontaktet që keni, a keni vënë re interes për të votuar mes diasporës shqiptare, si në Shtetet e Bashkuara, ashtu dhe në vendet e tjera ku banojnë shqiptarët?

Mark Gjonaj: Absolutisht! Diaspora vlen, zëri i diasporës vlerësohet. Zëri dhe vlerësimi bëhet me votë. Diaspora po informohet me shpejtësi mbi afatet, që janë deri më 4 mars për t’u regjistruar dhe më pas zgjedhjet më 11 maj. Ne po bëjmë pjesën tonë për t’i njoftuar dhe diaspora tashmë po angazhohet. Ju e dini, ne shqiptarët si popull i zvarrisim disi gjërat, dhe ndoshta do të na duhet të presim. Por megjithatë po vëmë re interesim të menjëhershëm. Detyra jonë është që ndihmojnë në regjistrimin dhe realizimin sa më parë të procesit. Kjo është edhe detyrë e mediave apo e udhëheqësve politikë, që të sigurohen që ata të cilët mund të votojnë, të regjistrohen sa më shpejt, të sigurohen që dokumentet e tyre të rinovohen. Nëse keni një pasaportë të skaduar, nëse keni letërnjoftim të skaduar, duhet t’i rinovoni ato menjëherë, pasi të regjistroheni. Qeveria po përpiqet ta përshpejtojë procesin. Besoj se është 5 deri në 12 ditë për kartat e identitetit, dhe diku deri në 20 ditë për rinovimin e një pasaporte. Ndaj inkurajoj të gjithë që të mos presin deri në minutën e fundit për ta bërë këtë. Shpresojmë se qeveria do marrë vendim nëse diaspora do të lejohet të votojë me letërnjoftime të skaduara. Megjithatë i inkurajoj të gjithë që të mos presin, por të veprojnë menjëherë. Rinovoni kartat tuaja të identitetit dhe bëhuni pjesë e historisë dhe këtij momenti që do të formësojë të ardhmen e vendit.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj, një numër jo i vogël aplikimesh po refuzohen për shkak se dokumentet nuk janë plotësuar si duhet, a po punoni ju me komunitetin për t’i ndihmuar ata?

Mark Gjonaj: Besoj se çdo votë vlen, çdo votë është e rëndësishme. Çdo votë e çdo shtetasi shqiptar duhet të numërohet. Ata që po hasin në vështirësi për t’u regjistruar dhe për të marrë miratimet që u nevojiten, ne do të bëjmë sa të mundemi. Dhe kur them ne, kam parasysh diasporën. Ne kemi vënë në dispozicion udhëheqës të komunitetit, linja telefonike, adresa të postës elektronike për të ndihmuar ata individë aplikimet e të cilëve nuk po miratohen. Ne kemi lidhje të drejtpërdrejtë me përfaqësuesit e Komisionit Qëndror të Zgjedhjeve në Shqipëri, për t’u siguruar që kur lind një problem, të gjejmë një mënyrë për ta zgjidhur atë. Kemi shumë punë përpara nesh, por kjo fillon me diasporën që bën pjesën e saj duke u regjistruar, e për problemet që dalin, ne bëjmë pjesën tonë për t’i zgjidhur ato, për t’u siguruar që çdokush që mund të votojë në mënyrë të ligjshme, të jetë pjesë e procesit.

Zëri i Amerikës: Megjithatë a mendoni se është bërë mjaftueshëm për të informuar diasporën mbi procesin e regjistrimit si votues?

Mark Gjonaj: Bëhet fjalë për një potencial prej rreth 1.4 apo 1.7 milionë votuesish. Informimi është një detyrim besoj për qeverinë, për udhëheqësit tanë politikë, për partitë politike, për udhëheqësit e diasporës dhe organizatat, apo institucionet fetare të gjitha luajnë një rol. Edukimi i votuesve është thelbësor. Çfarë duhet bërë dhe deri kur. Katër marsi është dita e fundit për t’u regjistruar. Zgjedhjet do të jenë më 11 maj. Sa ditë mbeten për të rinovuar kartat e identitetit nëse ju ka skaduar, që është një proces më vete, dhe ne po ndihmojmë në përshpejtimin e tyre. Ne do të sigurohemi që të gjithë ata që mund të votojnë ligjërisht, vota e tyre të numërohet në zgjedhjet e ardhshme.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj deri tani ata që kanë një dokument identifikimi të skaduar shqiptar, nuk do të mund të votojnë. Autoritetet thonë se po punojnë për të adresuar këtë çështje. Por derisa të zgjidhet, pyetja ende qëndron. A duhet të bëjnë autoritetet shqiptare një përjashtim dhe të lejojnë diasporën të votojë me letërnjoftime shqiptare të skaduara? Janë rreth 600 mijë shqiptarë me letërnjoftime të skaduara dhe një pjesë e konsiderueshme e tyre janë pjesëtarë të diasporës.

Mark Gjonaj: Unë besoj në demokraci, besoj se çdo votë vlen. Çdo votë ka rëndësi. Absolutisht që qeveria duhet të bëjë më shumë për të lejuar që ata të cilëve u kanë skaduar dokumentet e identifikimit ose e kanë humbur atë, të bëhen pjesë e këtij procesi. E di që ata kanë përshpejtuar procesin e rinovimit të dokumenteve. Pra, për një proces që nevojiteshin javë të tëra për t’u përmbyllur, tashmë kërkohen vetëm 5 deri në 12 ditë për të marrë një kartë të re indentiteti dhe deri në 20 ditë për një pasaportë. Di që qeveria po shpenzon një sasi të konsiderueshme parash për përshpejtimin e procesit. Por a mund të bënin më shumë? Do të doja të shihja që çdo qytetar me pasaportë apo kartë identiteti të skaduar që jetë votues i konfirmuar e të njihet si i tillë. Absolutisht. Çdo gjë që shmang gjithëpërfshirjen përkthehet në shtypje të së drejtës për të votuar. Kjo nuk është ajo që ne duam. Ne duam pjesëmarrje të votuesve.

Zëri i Amerikës: Një tjetër shqetësim lidhet me ata që nuk kanë fare dokumente identiteti. Disa parti politike po sugjerojnë që ata të votojnë me kartat e identitetit të vendeve ku po banojnë. A jeni dakord me këtë propozim?

Mark Gjonaj: Jo. Mendoj se kjo është një sfidë e madhe dhe e vështirë për t’u kapërcyer. Votuesit duhet të jenë të verifikuar. Ne duam të sigurohemi që ata që janë shtetas të Shqipërisë të mund të votojnë dhe duhet të votojnë. Unë nuk jam një shtetas i Shqipërisë e për këtë arsye nuk do të marr pjesë në këto zgjedhje dhe as që duhet të jem në gjendje ta bëj një gjë të tillë. Pra, procesi për ata që nuk kanë karta identiteti apo nuk mund të marrin një të tillë, apo nuk mund ta vërtetojnë se janë shtetas shqiptarë, duhet të jetë një i qartë, sepse kjo është pjesë e demokracisë dhe transparencës. Vetëm ata që janë shtetas shqiptar duhet të jenë në gjendje të votojnë. Ka kritere se si kjo mund të provohet që jeni i tillë dhe do të doja ta shihja këtë gjë që të zbatohej.

Zëri i Amerikës: Sipas të dhënave të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, duket se pjesëtarët e rinj të diasporës po tregojnë më shumë interes për procesin e votimit. A ishte kjo diçka e pritshme apo surprizë edhe për ju gjithaq?

Mark Gjonaj: Për mua ishte një surprizë e këndshme që të rinjtë dhe brezat e rinj angazhohen në këtë proces politik. Ata e vlerësojnë demokracinë. Ata e dinë vlerën e votës. Ekziston një thënie që thotë: “Shqiptarët dinë si me vdek për atdhe, por duhet me dit edhe si me jetu për atdhe”. Dhe ndoshta janë të rinjtë që e kanë përqafuar këtë pikëpamje. Që nuk duhet të jemi në kërkim të këngëve folklorike sesa heronj jemi, por duhet të kërkojmë të jemi një faktor formësues, për të ndihmuar në ndërtimin e një të ardhmeje më të ndritur për atdheun tonë dhe diasporën kudo që jeton. Ndaj jam i kënaqur të dëgjoj që të rinjtë janë të angazhuar në përqindje kaq të mëdha. Do të shpresoja që të rinjtë të bindnin edhe anëtarët e tjerë të familjes jo vetëm asaj të ngushtë, t’i inkurajojnë ata të bëjnë të njëjtën gjë, të bëhen pjesë e këtij momenti historic, që ndodh për herë të parë.

Zëri i Amerikës: Në Shqipëri ka zëra që shpesh shpërfillen ose anashkalohen që vënë në pikëpyetje nësë është e drejtë që një përfaqësues i diasporës të ketë të njëjtat drejta sa i takon votës me një shqiptar që jeton në Shqipëri. Disa vende u japin shtetasve të tyre emigrantë të drejta të pakufizuara mbi votimin, si Franca për shembull, por në vende të tjera emigrantët votojnë vetëm nëse kanë një numër të caktuar vitesh që janë larguar nga vendi, si Gjermania me një kufi prej 25 vitesh, përveçse nëse një person tregon se është ende i prekur nga vendimet politike në Gjermani. Çfarë mendimi keni mbi këtë çështje?

Mark Gjonaj: Shqipëria po ndjek atë që bëjnë pothuajse 130 vende të tjera të botës, të cilat në një mënyrë apo tjetër, e lejojnë diasporën të votojë në zgjedhje. Pra nuk ka asgjë të re në këtë drejtim. Ne nuk po rishpikim rrotën. Thjesht po ndjekim shembujt dhe jam i lumtur që po bëhet tani. Nuk mendoj se pyetja në të ardhmen do të jetë, pse e lejua diaspora të votojë, por pse pritëm kaq gjatë? Përfitimet janë të qarta. Mbrojmë identitetin tonë, interesat tona personale, duke kujtuar gjithmonë borxhin që kemi ndaj atdheut tonë. Pjesëmarrja e diasporës, kudo që jeton, duke përdorur ndikimin që kanë në vendet e tyre të reja, për të qenë pjesë e formësimit të së ardhmes së atdheut të tyre. Janë kohë te arta. Është një borxh që i kemi atdheut tonë dhe është e pabesueshme që ne jemi pjesë e këtij momenti të historisë.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj disa argumentojnë se emigrantët shpesh përjetojnë një shkëputje me vendin e tyre të origjinës dhe për rrjedhojë, kur votojnë, ata ndoshta do të priren t’i shohin çështjet përmes një këndvështrimi prej turisti, pa adresuar çështjet urgjente me të cilat përballet Shqipëria. A është ky një shqetësim i ligjshëm?

Mark Gjonaj: Kjo është një e drejtë kushtetuese. Në këtë aspekt argumenti ligjor është i tejkaluar. Ne e përqafojmë për atë që është, një e drejtë kushtetuese që duhet ta ketë çdo qytetar shqiptar. Gjykatat e kanë marrë këtë vendim dhe sot qeveria po punon për ta realizuar atë. Tashmë duhet të përqëndrohemi në edukimin e diasporës se pse duhet të votojë. Është e thjeshtë, nëse nuk voton, nuk ke të drejtë të ankohesh. Vota juaj është zëri juaj. Ju meritoni të jeni pjesë e formësimit të së ardhmes së atdheut tonë. Ne të gjithë kemi investime, qoftë nëpërmjet familjes, qoftë si pjesë e krenarinë kombëtare apo identitetin shqiptar. Ne duam që shqiptarët të kenë sukses. Diaspora është një pasuri për Shqipërinë dhe duhet përqafuar si një e tillë. Nuk është një fantazëm. Ajo mund të japë një kontribut të konsiderueshëm, jo vetëm në ekonomi, me paratë që dërgon në atdhe, ku dhe përqëndrohet gjithmonë vëmendja. Ku janë ata njerëz që vënë në dyshim votën e diasporës kur 15% e Prodhimit të Brendshëm Bruto së Shqipërisë vjen nga diaspora? Pse nuk pyesin për këto? Lidhjet janë të qarta. Ne duhet të përforcojmë identitetin tonë dhe lidhjen tonë me atdheun. Është një përfitim i dyanshëm.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj në bazë të të dhënave të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, janë 1.1 milionë votues që banojnë jashtë Shqipërisë. Nga këta, deri tani, vetëm rreth 10 për qind kanë aplikuar. E shihni si shenjë skepticizmi ndaj procesit, apo thjesht ngaqë procesi është i ri?

Mark Gjonaj: Procesi i regjistrimit nisi më 11 janar. Kemi edhe rreth pesë javë të tjera deri më 4 mars që afati i regjistrimit të përfundojë. Besoj se në ditët dhe javët në vijim, ndërsa bëjmë fushatë, informojmë dhe edukojmë publikun e gjerë, do të shohim dhe një rritje të madhe të pjesëmarrjes. Kjo është ajo që shpresoj. Ne do të bëjmë pjesën tonë për t’i informuar të gjithë ata që mund të votojnë se duhet të votojnë duke u dhënë atyre informacionin që u nevojitet, si për shembull t’u japim adresat e faqeve në internet që duhet të vizitojnë, t’u ofrojmë informacion apo burime nëse kanë pyetje ose ndonjë problem, përfshirë hapjen e zyrave lokale. Kemi dy zyra të tilla në Bronks që janë të hapura për publikun e gjerë e që çdokush mund të shkojnë atje personalish. Do të ketë numra telefoni në dispozicion, dhe për ata që duhet të kontaktojnë nëpërmjet internetit, një adresë emaili [email protected], ku mund të na kontaktojnë. Ne do t’u përgjigjemi, e shpresojmë ta adresojmë problemin që kanë. Ne kemi një rol për të luajtur dhe kjo gjë më emocionon. Besoj se deri më 4 mars, anëtarët e diasporës do të regjistrohen për të votuar, përtej pritshmërive.

Zëri i Amerikës: Duke qenë se diaspora do të votojë me postë, një shqetësim që po ngrihet në Shqipëri është mundësia e mungesës së fshehtësisë në votim apo për votim familjar. Cili është qëndrimi juaj mbi këtë çështje?

Mark Gjonaj: Këto janë të gjitha pjesë e diskutimeve familjare. Gjëra që i përjetojmë brenda mureve të shtëpisë çdo ditë. Ka diskutime politike, nëse jemi me të majtën apo të djathtën, çfarë qëndrimi kemi mbi zgjedhjet presidenciale apo lokale. Këto janë debate të shëndetshme që çdo familje duhet t’i ketë. Por shqetësimi im kryesor është që diaspora shqiptare të regjistrohet e të votojë. Se për kë votojnë ata është një çështje personale, u takon atyre individëve, familjeve të tyre dhe komunitetit. Sot ne do të përqendrohemi tek regjistrimi, e që të sigurohemi që procesi të jetë transparent, të sigurohemi që të edukojmë komunitetin mbi këtë të drejtë.

Zëri i Amerikës: Zoti Gjonaj në raportin e fundit të ODIHR-it për zgjedhjet në Shqipëri, vihet ndër të tjera në dukje shqetësimi për presion që i bëhet punonjësve të administratës për votën. A besoni se kjo dukuri mund të prekë diasporën në një formë a një tjetër?

Mark Gjonaj: Çfarëdo pretendimesh të ketë, besoj se diaspora nuk është e manipulueshme. Vota e diasporës është një votë e pastër. Çfarë kërkon diaspora? Ata kërkojnë një vend më të shëndetshëm. Ata kërkojnë t’i jepet fund korrupsionit, të forcohet shteti ligjor. Ata kërkojnë investime në institucionet arsimore e të shëndetësisë. Ata duan të shohin Shqipërinë dhe popullin e saj, që të përparojë. Diaspora shqiptare nuk do të mund të manipulohej apo blihej lehtë. Ata do të bëjnë atë që është e drejtë për vendin, popullin dhe çështjen kombëtare. Dhe unë i besoj fort kësaj gjëje.

Intervista – Edi Paloka: Non “grata e Berishës” është fshirë, ja kur mund të bëhet zyrtare…

Intervistoi Valentina Madani

Edi Paloka, kreu i këshillit kombëtar të PD-së është besimplotë për një rezultat pozitiv të opozitës në zgjedhjet parlamentare të 11 majit. Paloka flet për determinancën e diasporës në zgjedhje, i sigurt se ajo do të votojë siglën e PD-së më 11 maj.

Deputeti demokrat thotë se opozita nuk do të bojkotojë më zgjedhjet dhe se në garë hyn për të fituar. Edi Paloka flet edhe për çështjen e “non-grata” të Sali Berishës duke pohuar se “praktikisht është fshirë dhe është vetëm çështje kohe sa kjo të bëhet zyrtare”.

Paloka i kujton mazhorancës socialiste se “Nga fitorja e Trump, në gjithë botën kanë rënë menjëherë mbi 70 qeveri të majta”. Qeverisë “Rama” i kujton skandalet, ndërsa shqiptarëve premtimet e opozitës nesër kur të vijë në pushtet.

Z.Paloka, si e shihni mjedisin aktual politik? Në çfarë terreni po lëviz opozita?
Për disa vite, PD-së dhe opozitës iu desh që të luftojë për ekzistencë si pasojë e luftës së paprecedentë që iu bë jo vetëm nga qeveria, por dhe nga organizata më diabolike e së majtës në politikën ndërkombëtare, organizata e Xhorxh Soros. Por për fatin e mirë të gjithë shqiptarëve, planet për eliminimin e opozitës dështuan. PD tregoi se të pamundurën e bën të mundur dhe sot nga një parti që luftoi për mbijetesë e gjen veten në forcën kryesore politike në Shqipëri dhe ecën me bindje drejt fitores. Sigurisht meritën kryesore për këtë e ka qëndresa e demokrateve, por fitorja e Presidentit Trump në Amerikë është padyshim një element thelbësor në këtë ndryshim. Nga fitorja e Presidentit Trump, në gjithë botën kanë rënë menjëherë mbi 70 qeveri të majta. Po çfarë është më e rëndësishme për ne, gjithë struktura diabolike që mbante në këmbë Edi Ramën, tashmë është shkërmoqur tërësisht dhe fryma e kundërt mbizotëron në Departamentin e Shtetit. Për pupacin e Sorosit në Shqipëri, korruptuesin e Mc Gonigalit, dite të zeza do të vijnë. Ndërkohë për Partinë Demokratike mbështetja ndërkombëtare është në zenit. Kurrë nuk ka pasur tri rezoluta nga organizatat më të fuqishme politike në botë që të dënojnë si narkoregjim qeverinë e të mbështesin fitoren e Partisë Demokratike dhe Sali Berishës.

Për herë të parë me 11 maj do të votojë edhe diaspora, madje e gjithë fushata elektorale nga të dy partitë kryesore është përqendruar jashtë vendit duke synuar votën e emigrantëve. Pse kaq e rëndësishme vota e emigrantëve?
Vota e diasporës mund të jetë determinante për këto zgjedhje. Mbi 1 milion shqiptarë janë larguar nga vendi që kur në pushtet është Edi Rama. Mjafton ky fakt për të kuptuar se sa vlerë ka për opozitën dhe për Shqipërinë vota e tyre. Si diaspora e vjetër dhe ajo e këtyre viteve janë qartazi në mbështetje të Partisë Demokratike.

A besoni se vota e emigrantëve do e ndryshojë realitetin e gjërave në Shqipëri?
Votën e diasporës e kërkoi opozita dhe e bëri të detyrueshme një vendim i Gjykatës Kushtetuese. Ndërkohe Partia Socialiste po bën ç’është e mundur që ta kufizojë këtë mundësi. Vendimi i GjK është i qartë ndërsa komplikimi artificialisht i procedurave për regjistrim synon thjeshtë heqjen e mundësisë për sa më shumë emigrantë. Çdo zgjedhës që ka emrin në listën e zgjedhësve ka të drejtë të votojë. Kufizimi i kësaj të drejte vetëm për ata që kanë dokumente identifikimi shqiptare dhe brenda skadencës është thjeshtë shkelje e kësaj të drejte kushtetuese. Dokumenti i identifikimit vlen për të vërtetuar identitetin e zgjedhësit atëherë pse këtë mund ta bëjë pasaporta shqiptare e jo ajo gjermane apo amerikane, apo pasaporta që lëshon Edi Rama është më e sigurt se ajo gjermane apo amerikane?!

Kreu demokrat Sali Berisha shprehet se “një milion votues po përjashtohen nga zgjedhjet”, ndërkohë që ka paralajmëruar protesta para ambasadave shqiptare. Cili është skenari i tyre?
Thirrja për protesta lidhet pikërisht me mohimin e të drejtës për të votuar. Nuk ka skenarë të tjera jashtë kësaj kërkesë legjitime.

A do të hyjë Partia Demokratike në zgjedhje dhe pa qeveri teknike?
Është bërë e qartë që prej kuvendit të rithemelimit dhe është cilësuar në statut se PD-ja nuk bojkoton më asnjë pale zgjedhje. Ndërkohë në kemi kërkuar qeverinë teknike si kusht për zhvillimin e zgjedhjeve të lira e të barabarta. Madje kemi propozuar që kjo të jetë praktikë në të gjitha zgjedhjet parlamentare. Ju kujtoj që një kërkesë e tillë është dhe në rezolutën e IDU, organizatë ku bëjnë pjesë gjithë partitë e qendrës së djathtë përfshi Partinë Republikane të Presidentit Trump.

Vite më parë, e më së shumti në 2005, PD kishte një mbështetje te madhe nga ndërkombëtarët por sot a ngjan sikur të gjitha energjitë PD-ja po i shpenzon sesi të mbrohet nga akuzat e SPAK ndaj ish-kryeministrit?
Ju a përmenda më lart, Partia Demokratike nuk ka pasur asnjëherë tjetër një mbështetje më të madhe ndërkombëtare se sot! Tri rezoluta; të partive popullore evropiane që sot drejtojnë Evropën, të IDU dhe IDC ku praktikisht aderojnë partitë e qendrës së djathtë të gjithë globit, kanë dënuar ashpër qeverinë Rama dhe i kanë dhënë mbështetje PD-së dhe liderit të opozitës Sali Berisha. Sa për SPAK-un, e kundërta po rezulton, është SPAK-u që nuk iu përgjigjet dot akuzave të opozitës se është kthyer thjeshtë në një vegël dhe armë të pushtetit kundër opozitës. Ju kujtoj që ndërkohë një situatë krejt e ngjashme me drejtësinë ishte dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës para fitores se Presidentit Trump e jo rastësisht personazhet janë po të njëjtët. Dhjetëra prokurorë e gjykatës që vendet i kishin siguruar me mbështetjen e Soros, tanimë kanë dhënë dorëheqjen në Amerike. Ndërkaq me një dekret Presidenti Trump ka ndërprerë financimet për të ashtuquajturat reforma të iniciuara nga Soros në të gjithë botën me qëllime të qarta politike kundër forcave të qendrës së djathtë. Shumë shpejtë do jetë drejtësia e kapur që do duhet të mbajë përgjegjësi për përdorimin e saj nga pushteti.

Dhe çfarë e rrëzon Edi Ramën nga pushteti?
Unë e kam thënë më se një herë, diktaturat përmbysen me çdo formë. Po, me ndryshimin e situatës politike, siç e përmenda më lart, unë uroj që ndryshimi të vijë me votë e në mënyrë paqësore. Ndryshe Edi Rama duhet të kujtojë pamjet e Capitolit pastaj…

Çfarë përpjekjesh po bën PD-ja që me rikthimin e Presidentit Donald Trump të heq “non-gratën” ndaj z.Berisha? Me kë po lobojnë demokratët?
Sali Berisha nuk zgjodhi rrugën e lobimit, por të drejtësisë për sa i përket “non grata”-s. Fitorja e Presidentit Trump e ka ndryshuar totalisht situatën edhe për sa i përket kësaj çështjeje. Kur Sekretari aktual i Shtetit Marco Rubio ishte senator, ngriti pikërisht çështjen e “non grata”-s në senatin amerikan duke akuzuar hapur administratën e atëhershme se e kishte përdorur politikisht për të goditur liderë të qendrës së djathtë nëpër botë. Në këto kushte besoj është e qartë se “non grata” e Berishës praktikisht është fshirë dhe është vetëm çështje kohe sa kjo të bëhet zyrtare.

Ditët e fundit ka një debat PD-së për primaret. Cilat janë modalitet e primareve brenda partisë?
Modalitetet për primaret janë në përfundim. Do të bëhen publike në momentin e duhur.

Cilat janë synimet e opozitës në zgjedhjet e 2025-ës? Avantazhet dhe disavantazhet e saj?
Synimi i opozitës është vetëm fitorja në këto zgjedhje. Në një vend demokratik, rotacioni, ndryshimi është domosdoshmëri edhe kur vendi është qeverisur normalisht nga një qeveri e caktuar. Në Shqipëri nevoja për ndryshim është ulëritëse. Edhe sikur qeveria “Rama” të mos ishin të zhytura në skandale e mos ta kishin kthyer dhe një herë Shqipërinë në këto nivele varfërie e pasigurie, pas 12 vitesh rrotacioni do ishte i detyrueshëm. Ndërkohë jemi në një situatë krejt të kundërt nga ajo e një qeverisjeje normale. Në këto kushte çdo qeveri tjetër do ishte pa diskutim më e mirë. Po në rastin e PD-së nuk bëhet fjalë vetëm për kaq! Partia Demokratike ka një të shkuar në qeverisje e cila pavarësisht të metave ka qenë si dita me natën krahasuar me pushtetërimin e mafies rilindase. Por përtej kësaj PD-ja ofron zgjidhjet e duhura konkrete për të ndryshuar tërësisht situatën aktuale. Vetëm pikat e asaj që ne i kemi përcaktuar si programi i emergjencës do të ishin të mjaftueshme që shqiptarët të votonin me shumicë absolute për Partinë Demokratike: përcaktimi i minimumit jetik prej 200 eurosh, rritja e rrogave dhe pensioneve, ulja e çmimit të energjisë elektrike dhe karburanteve në nivelet minimale.

Ulja e TVSH-së për shportën dhe shumë masa të tjera do ta vendosnin dhe një herë Shqipërinë në vend të parë në rajon për nivelin e të ardhurave dhe mirëqenien e qytetarëve. Me një aritmetikë të thjeshtë, çdo familje shqiptare e varfër dhe e mesme do të ketë në buxhetin e saj nga 200-500 euro më shumë në muaj sesa ka sot. Këtë llogari duhet ta bëjnë të gjithë përpara se të votojnë e sidomos ata që shesin votën për një thes miell! A është e mundur kjo, mund të ngrenë dyshime? Mjafton të themi që në buxhetin prej 8,2 miliardë eurosh, të gjitha këto që përmenda unë, përfshi pagën për administratën, përbëjnë më pak se 1 miliard! Pa folur për pjesën tjetër të programit që lidhet me sigurinë dhe investimet. Partia Demokratike ka treguar që çfarë ka thënë e ka bërë, ndryshe nga Edi Rama që jo vetëm nuk ka mbajtur premtimet e dhëna po ka bërë krejt të kundërtën. Kaq besoj duhet t’i mjaftojë çdo shqiptari për të bërë zgjedhjen e tij me 11 maj./ Gazeta Panorama

MERITA SHKUPI: SI E THEMELUAM 33 VJET Më PARË, ME MUJË BUÇPAPAJN GAZETËN TRIBUNA DEMOKRATIKE TË TIRANËS

Intervistë me ish kryetaren e këshillit Botues të gazetës Tribuna Demokratike themeluar me 6 shkurt 1992
Merita Shkupi: “Këtë peridudhë e kujtoj gjithmonë me shumë emocione. Gazeta Tribuna Demokratike ishte organ i Partisë Demokratike, Dega Tiranë dhe u krijua me një vendim të PDSH dhe kryetarit të saj Sali Berisha. Gazeta doli 12 muaj pas themelimit të gazetës RD dhe dy muaj para zgjedhjeve të 22 marsit 1992. Mua më caktuan kryetare të Këshillit drejtues dhe gazetarin dhe poetin e ri Mujë Buçpapaj kryeredaktor. Në këshillin drejtues ishin edhe Dylber Vrioni dhe Dashamir Shehu, ndërsa kryetar i Degës së PD-së ishte prof. Ylli Vejsiu. Bashkë me Mujon dhe Ardian Haçin atëherë student përgatitëm numrin e parë. Kishim një zyrë në katin e parë të ndertesës së PDSH-së, e cila gjendej në rrugën e Kavajës.”
1.Merita, me 6 shkurt 1992 doli numri i parë i gazetës Tribuna Demokratike, një gazetë fillmisht javore, e degës së Partisë Demokratike Dega e Tiranës. Si e kujton këtë periudhë sot pas 33 vjetësh, stafin e saj dhe grupin mbështetës?
-Merita Shkupi: Këtë peridudhë e kujtoj gjithmonë me shumë emocione. Gazeta Tribuna Demokratike ishte organ i Partisë Demokratike, Dega Tiranë dhe u krijua me një vendim të PDSH dhe kryetarit të saj Sali Berisha. Gazeta doli 12 muaj pas themelimit të gazetës RD dhe dy muaj para zgjedhjeve të 22 marsit 1992. Mua më caktuan kryetare të Këshillit drejtues dhe gazetarin dhe poetin e ri Mujë Buçpapaj kryeredaktor. Në këshillin drejtues ishin edhe Dylber Vrioni dhe Dashamir Shehu, ndërsa kryetar i Degës së PD-së ishte prof. Ylli Vejsiu. Bashkë me Mujon dhe Ardian Haçin atëherë student përgatitëm numrin e parë. Kishim një zyrë në katin e parë të ndertesës së PDSH-së, e cila gjendej në rrugën e Kavajës.
Mua me caktuan të merrja lejën e gazetës. Në atë kohe ishte zevendes minister i qeverisë teknike Ylli Pango( qe ishte shoku im i klases) dhe Alfred Pema qe kishte qene profesori im. Ata me ndihmuan mua te marr lejen e gazetes.
Mujo megjithëse i ri (ishte student pasuniversitar), kishte aftësi krijuese, organizative, komunikimi dhe aftësi për të punuar si skuadër. Ai aktivizoi gjithë publicitët e rinj dhe sidomos studentët rreth gazetës. Dalja e saj me 6 shkurt 1992 ishte një ngjarje e rëndësishme. Ajo u bë qysh në numrin e parë zëdhënëëse e shumicës së demokratrëve shqiptarë, sidomos i krahut radikal dhe ish të përndjekurve politik dhe popullit të Tiranës.
2. Cilat mendoni ju ishin rrethanat që e detyruan Partinë Demokratike të Shqipërisë të krijonte një gazetë të dytë , rreth 12 muaj pas krijimit të gazetës RD dy muaj para zgjedhjeve të 22marsit 1992?
-Merita Shkupi: Së pari mendoj se e mjata, PPSH-ja e quajtur PS, kishte shumë më tepër gazeta në treg. PD kishte vetëm RD dy herë në javë. Pra duhej bërë një balancë aq sa të ishte e mundur. Po kështu RD-ja mbante një qëndrim më të moderuar dhe shumë ish-të përndjekur, sindikatat dhe sidomos populli i Tiranës dhe intelektualët e papërlyer të saj, kërkonim një qëndrim më të ashpër ndaj regjimit komunist që po rezistonte. Tribuna dhe stafi i saj e luajten këtë rol në mënyrë të shkelqyer dhe bënë fushatën e 22 marsit më shumë kreativitet.
3.Siç e thatë edhe Ju, gazeta e filloi punën me një staf të vogël si Merita Shkupi kryetare e këshillit Botues, Mujë Buçpapaj kryeredaktor dhe studenti Ardian Haçi gazetar, ndërsa zyri vend vend të menjëhershëm dhe me shumë bujë në tregun e shtypit të kohës? Çfarë mendoni ju e bënte të veçantë këtë gazetë?
-Merita Shkupi: Gazeta zuri vend mënjëherë në treg. Vetëm në Tiranë deri në orën 12.00 të ditës shiteshin 7 mijë kopje. Së pari thoshte të vertetat e mëdha, së dyti ishte shumë profesionale dhe së treti shprehte interesat e popullit të Tiranës dhe Shqipërisë.
4. Edhe pse gazeta ishte zyrtarisht organ i Degës së PD-së Tiranë, ajo në fakt u bë organi më i dashur i elektoratit të djathatë në vend.Ndërsa RD-ja kishte një politikë editoriale më të butë, Tribuna Demokratike, në kontrast me të, ishte një gazetë radikale, e stilit amerikan e drejpërdrejtë dhe fishkulluese ndaj kundërshtarëve politikë, duke u bërë kështu zëdhënëse e vertetë e aspiratave të popullit të Tiranës dhe të vendit, për ndryshim të shpejtë dhe ndarje nga e kaluara komuniste. A i kujtoni çastet se si pritej kjo gazetë në Tiranë dhe vend ndërsa shkoi me një tirash deri në 80 apo 90 mijë kopje në numër?
-Merita Shkupi: Kur dilte numri i gazetës në Tiranë kishte interesim të paparë. Socialistët tërboheshin kur dilte Tribuna, pasi ishte fishkulluese ndaj tyre. Mujo dhe gjithë njerëzit që I aktivizoi për shkrime punonin pa ndërprerje. Nuk kishim kushte. Të gjitha shkrimet shkonin me shkrim dore drejt në shtypshkronjë. Gazeta shkoi gjate shkurt-marsit 1992 deri në 90 mije kopje. Meqënëse gazeta e kishte letren falas nga miqtë e Sali Berishës në SHBA, unë dhe Mujo vendosëm ta rrisnim tirazhin, i cili po shitej komplet.
5.Dega e Partisë Demokratike Tiranë, organ i së cilës ishte edhe Tribuna, ishte një për vijën e ashpër politike. Kjo politikë e vinte atë shpesh në konflikt me disa prej drejtuesve të lëkundër të PDSH, të cilët kishin qënë në qeverinë e Stabilitetit me kryeministër socialistin Ylli Bufi.Kjo ndarje vizionesh brenda partisë, reflektohej edhe në gazetë dhe sidomos në pengesat që i nxirrnin Tribunës Demokratike në pagesat e shtypshkronjës, pasi për ne stafin as që bëhëj fjalë për pagesë pasi ishim vullnetarë! A të kujtohen ato tensione që kalonim në çdo numër!
-Merita Shkupi: Edhe brenda PD-së pritej shumë mirë, por nga ana tjetër në atë kohë krahu i moderuar i ish-ministrave të PD-së në qeverinë e Stabilitetit ishin për bashkëqeverisje me PS-së dhe sic dihet mezi dolen nga qeveria Bufi me 4 dhjetor 1991. Ky krah i vogël ishin të pakënaqur me radikalizmin e Tribunës. Megjithë presionet e brendshme dhe atyre komuniste, Mujo nuk u lëkund nga politika editoriale e gazetës, një frymë radikale dhe e drejtë.
6. Radikalizmi i Tribunës Demokratike, ne si staf na vuri në shenjestër të sulmeve dhe kërcënimeve të veglave të ish-sigurimit të shtetit dhe sulemeve edhe fizike të militantëve radikalë të majtë. Kërcënimet ishin bërë të përditshme por ne nuk u trembën , biles as që në shkoi ndërmend të frikësoheshim. Me guximin e ideve tona ne i mundëm mbeturinat e regjimit komunist me forcën e të vertetave që shkruanim dhe mbronim. Si e kujtoni këto situate jo shumë të këndshme?
-Merita Shkupi: Nuk i harroj kurrë këto situata. Kishim kërcënime në rrugë dhe kudo. Militantët e majtë e blinin gazetën dhe e grisnin publikisht, ish-sigurimi ishte akoma i fortë dhe me shtrirje kudo, dhe bëri cmos që Tribuna të mos dilte, por punëtorët e shtypshkronjës si Astrit Muça e fillonin gazetën në orën 12.00 të natës dhe në orën katër të mëngjesit gazeta ishte prodhuar. Kjo nuk kishte ndodhur kurrë më parë. Mujo dhe stafi i tij e gdhinin në shtypshkronjë.
6. Ndërsa kujtoj Tribunën dhe numrat e saj të parë, ndër mend me vinë prof. Ylli Vejsiu kryetar i Degës së PD-së Tiranë, Sotir Qirjaqi shef i administratës së degës së PD-së, Dylber Vrioni anëtar të Këshillit Botues, por edhe prof. Skënder Shkupi që na qendronte pranë si redaksi. A ju kujtohen vështirësitë e transportit të letëres, të radhitjes së shkrimeve dhe përgatitjes së numrit të ri?
-Merita Shkupi: Për gazetën interesohej direkt Sali Berisha, por fuqia e transportit ishte zero në PDSH. Nuk kishim kamioncinë për të marrë letrën në Lundër dhe sjellë në shtypshkronjë. Sotiri ishte shef i administrates së Tiranës dhe bashkë me Mujon dilnin në rrugë dhe prisnin deri sa vinte ndonjë makinë rasti dhe që pranonte ta merrte letrën pa pagesë vetëm për shoqëni si I thone fjalës dhe ta sillte në Tiranë. Kishte shumë vështirësi burokratike, por ja dolëm mbanë me idealizëm, guxim dhe përkushtim. Gazeta Tribuna Demokratike dilte dy herë në javë, po aq sa edhe gazeta “RD”, por stafi ynë ishte vetëm dy vetë, ndërsa RD i kishte 12 vetë. Megjtihatë ne e përballuam volumin e punës duke punuar 16 orë në ditë dhe me punë vullnetare që bënin të rinjtë.
7. Kur shikon koleksionin e e numrave të parë të gazetës Tribuna Demokratike, aty gjen emrat e gazetarëve të rinj të cilat do ta mbain shtypin shqiptar për 33 vjet me radhë. A mendoni se duke ju dhënë këtë mundësi për promovim shumë të rinjë studnetë apo publicist të rinj, Tribuna krijoi edhe një shkollë të shtypit të djathtë në vend?
-Merita Shkupi: Është e vertetë. Në Tribunën Demokratike përvec Mujos si kryeredaktor atëherë 26 vjec, ishin edhe të gjithë djem dhe vajza të rinj, studentë apo publicistë të rinj të papërlyer me regjimin e vjetër dhe komunizmin, që punoin vullnetarisht për gazetën me shkrime, analizia, komente reportazhe, fejtone dhe përkthime. Këto firma për 33 vjet kanë dominuar shtypin shqiptar dhe vijojnë ende. Pra, Tribuna u shndërrue edhe në një shkollë gazetarie për të rinjtë.
8. Pas 33 vjetësh shtypi i shkruar i PDSH-së nuk ekziston prej më shumë se një dekade. Shumica e mediave vizive janë ose nën kontrollin e qeverisë, ose nën kontrollin e oligarkëve të kësaj qeverie, që është po kaq e dëmshme në një demorkaci për lirinë e shprehjes dhe lirinë e medias. Tani ka gazetarë të studiove televizive që marrin nga 10 mijë euro deri në 22 mijë euro në muaj. Si e shpejgon këtë degradim, të lirisë së shprehjes dhe kontroll të kësaj lirie deri në poshtrim, ndërsa unë dhe ti bënim një gazetë deri në 90 mijë kopje në numër pa pagesë në mënyrë vullnetare? Si publiciste dhe intelektuale çfarë sygjeron për të dalë nga kjo situatë e mjerushme e shtypit dhe medias?
-Merita Shkupi: Sot pas 33 vjetësh nga koha kur e nxorëm TD ndiej trishtim dhe dhimbje. Shtypi, mediat në tërësi kontrollohen nga qeveria e majtë, dhe pjesa tjetër e tyre nga oligarkë të shkrirë me qeverinë. Shumë gazeta të përditshme vetëm këta 12 vjetëtë e fundit kanë falimentuar përfshirë edhe disa gazeta të djathta kritike ndaj abuzimeve të qeverisë. Shumë analistë marrin rroga të çuditshme të fryra, cfarë lë të nënkuptosh se janë argatë të qeverisë . Fjala e lirë është tronditur nga klanet, tarafat, oligarkët dhe vetë qeveria. Po kështu është rikthyer censura dhe autocensura, servilizmi ndaj qverisë dhe regjimit. Pra media e ka humbur rolin e saj si rojtare e interesit publik.
9. Çfarë do t’u thuash të gjithë atyre gazetarëve, poetëve, shkrimtarëve, përkthyesve dhe intelektualëve që ishin pjesë e Tribunës Demokratike qysh në numrat e parë të kësaj gazete dhe luajtën rol për nxjerrjen e frikës, demaskimin e regjimit që po ikte dhe vegalve të tij duke thënë të vertetat dhe më zë të lartë dhe pa frikë?
-Merita Shkupi: I falenderoj nga zemra për rolin që patën dhe mundin që hoqën për botimin e gazetës TD. I ftoj ata që të luajne përsëri këtë rol në mënyrë që vendi të mos rreshqasë në autoritarizëm dhe censurë të plotë.
10. Merita, dua që në këtë intervistë të të falenderoj me shpirt ty dhe familjen tënde për ndihmën që më keni dhënë për përgatitjen e çdo numri të gazetës Tribuna Demokratike. Si shpjegohet që as PDSH-ja as PD dega e Tiranës, nuk është kujtuar kurrë të kremtojë lindjen e kësaj gazetë që në fakt bëri fushatën fituese të PDSH-së më 22 mars 1992?
-Merita Shkupi: Po, unë isha shumë e përkushtuar. Më ndihmonte edhe im atë Ndriçimi dhe im shoq Skënderi. Ata ma lehtësuan punën time. Gazeta Tribuna Demokratike disa muaj pas fitores së 22 marsit 1997 u mbyll. Dikush nuk donte të ishte në treg si media e pakompromis kundër komunizmit. Tribuna kërkonte që krimet e komunizmit të ndeshkoheshin, që ish zyrtarët e sigurimit të shkonin në burg, që vendi të ndahej nga trashëgimia komuniste si dhe për bashkimin kombëtar. Mbaj mend që nje artikull i babait tim Ndricimit shkruante: ” ti varim komunistet ne litar,ashtu si na varen dhe tu themi ashtu ishte koha.” Gazeta doli disa herë ma vonë në vitet 1993, 1995, 1996 dhe 1997. Jam e cuditur pse PD nuk e ka kujtuar!
10. Çfarë dëshironi të thoni tjetër?
-Merita Shkupi: Sot pas 33 vjetësh jam krenar që kam luajtur një rol për fitoren e demokraicsë, por edhe e dëshpëruar që demorkacia në Shqipëri është katandaisur në autoritarizëm. Dua të të falenderoj ty për rolin që ke luajtur si themelues dhe drejtues i Tribunës Demokratike dhe prej vitit 1992 edhe si gazetar i Rilindjes Demokratike. Asnjë gazetar, publicist dhe analist nuk ka treguar këtë integritet të fortë si ti, dashurine për gazetarinë dhe të vertetat demokratike, pa u përlyer, pa u shitur dhe pa u frikësuar nga të verteta që mbron.
Ty të qëlluan me plumba në gusht të vitit 1997 kur bandat e komitetëve të jugut u kthyen në fuqi vetëm për shkrimet tua të forta poltike dhe denoncimin që u bërë vegalve të regjimit komunist. Edhe pse mbete I plagosur rëndë dhe kalove shumë vuajtje deri sa u ringrite në këmbë, nuk u dorëzove, por vijove edhe ma me guxim luften per liri dhe demokraci. Dua të të uroj Mujo edhe për arritjet tua letrare nderkombëtare, për botimet dhe dhjetra gjuhë të huaja dhe vlerësimet nderkombëtare, për arritjet akademike dhe shkencore si pedagog, studiues dhe kërkues shkencor, por edhe si botues i gazetës javore Nacional e cila prodhohet prej 17 vjetësh pa ndërprerje dhe shpërndahen në gjithë rajonin tonë e printuar. Të uroj shumë suksese!
Le ta kujtojmë me respekt 33 vjetorin e gazetës Tribuna DEmokratike!Fjala e lirë nuk vdes kurrë!

Jusuf Buxhovi: Dr. Ibrahim Rugova është kryetar historik i shtetit të Kosovës, i zgjedhur me votën e lirë dhe i konfirmuar edhe ndërkombëtarisht

Intervistë me shkrimtarin dhe historianin e njohur Jusuf Buxhovi

Shkrimtari dhe historiani i njohur Jusuf Buxhovi, në një intervistë për gazetën “Kosova Sot”, ka shpalosur mendimet mbi ndikimet që formuan krijimtarinë e tij, si dhe analizat mbi periudhat historike kyçe të Kosovës, përfshirë vitet e 80-90, periudhën e luftës dhe ngjarjet e pasluftës. Po ashtu, ai ofron një pasqyrë të rëndësishme për veprat e tij historike dhe për rolin e Dr. Ibrahim Rugovës në historinë e Kosovës, duke theksuar filozofinë politike të tij dhe ndikimin që ka pasur kjo filozofi në zhvillimet e Kosovës, si dhe arsyet e mospajtimeve brenda shoqërisë shqiptare.

Image

“Kosova Sot”: I nderuari Buxhovi, ju keni një rrugëtim të pasur në fushën e letërsisë dhe historisë. Cilat janë ndikimet kryesore që e kanë formuar krijimtarinë tuaj si shkrimtar dhe historian?

Jusuf Buxhovi: Krijimtaria, përmes imagjinatës, mundëson “jetën paralele”, një liri të pakufishme në një hapësirë ku realiteti zëvendësohet me të irealen. Bota ireale është magjike…
Nëse mund të thuhet se imagjinata përmes letërsisë ma ka krijuar hapësirën e lirisë, historiografia, me faktet dhe ngjarjet si realitete, shfaqet si antipodi i saj, ma ka përjashtuar imagjinatën. “Lufta” midis letërsisë dhe historiografisë ka ndikuar në krijimin e një dhome, ku “tirania” e faktit, përmes krijimtarisë, ka kaluar në kujtesën historike, ndërsa përmes letërsisë, ngjarjet e caktuara kanë fituar kredibilitet historik, që vetëm arti mund ta përjetësojë, siç ndodh me luftën e Trojës nga vepra e Homerit dhe të tjera të ngjashme…

Image

“Kosova Sot”: Me rastin e 35 vjetorit të themelimit të LDK-së dhe 35 vjetorin e rënies së Murit të Berlinit, së fundi keni botuar librin “Vitet e Gjermanisë”. Duke qenë i involvuar në rrjedhat e kohës çfarë ndikimi kishte “dosja gjermane” mbi imazhin dhe besueshmërinë e Dr. Ibrahim Rugovës në qarqet politike shqiptare dhe ndërkombëtare gjatë periudhës së luftës për çlirimin e Kosovës?

Jusuf Buxhovi: “Vitet e Gjermanisë” shfaq tablonë e një memorie intelektuale, kulturore, po edhe politike të një korrespodenti të përhershëm të gazetës Rilindja të akredituar në Gjermani nga mesi i viteve të shtatëdhjeta të shekullit të kaluar deri te ato të fundviteve të dekadës së parë të këtij shekulli. Karriera ime publicistike 35-vjeçare në një vend që ka kontribuar në njohjen tonë historike, kulturore dhe politike nga fundi i shekullit XIV me dëshmitë e kalorësit Von Haff rreth gjuhës shqipe për të vazhduar me ato të filozofit Laibnic, Ksylanderit, Hanit e deri te Gustaf Majeri që themelojnë shkencën e albanologjisë ka paraqitur një mundësi të madhe për t’u parë dhe hulumtuar nga brenda ky zhvillim i rëndësishëm. Krahas këtij dimensioni, ka qenë edhe ai politik i Gjermanisë së bashkuar nga Kongresi i Berlinit, që nga pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912 e deri te koha jonë, shënon involvimin aktiv të këtij shteti në zhvillimet shoqërore dhe politike të botës shqiptare në përgjithësi, fillimisht me emërimin e gjeneralit Vilhelm von Vid në krye të shtetit të njohur shqiptar në vitin 1914, për të vazhduar mandej edhe me dy ndërhyrje gjermane në kapitujt “e ribashkimeve” shqiptare nga viti 1916-1918 si dhe në krijimin e Qeverisë Shqiptare në krye me R. Mitrovicën nga nëntori i vitit 1943 deri në nëntor 1944. “Inserteve” gjermane në politikën shqiptare, nga rënia e Murit të Berlinit në vitin 1989, do t’u shtohen ato të veprimit të drejtpërdrejt politik të shtetit të bashkuar gjerman në rrethanat e tranzicionit në Shqipëri si dhe të ndihmës së drejtpërdrejt pluralizmit shqiptar në Kosovë (me themelimin e LDK-së), e mbi të gjitha të pranimit të refugjatëve shqiptarë nga fillimi i viteve të nëntëdhjeta dhe veçmas gjatë represionit policor dhe ushtarak të regjimit të Millosheviqit në Kosovë nga viti 1989 deri në qershor të vitit 1999, kur vendoset protektorati ndërkombëtar në Kosovë. Gjatë kësaj kohe, politika gjermane ka përkrahur lëvizjen shtetformuese në Kosovë nga ndihmat humanitare, ato materiale, e mbi të gjitha me strehimin e Qeverisë së Bukoshit në Gjermani, të sigurimit të bazës materiale për “shtetin paralel” e deri te fondet për rezistencën e armatosur. Gjermania, po ashtu, ka qenë ndër vendet e NATO-s që ka marrë pjesë dhe në fushatën ajrore kundër forcave policore dhe ushtarake në Kosovë nga 24 marsi deri më 10 qershor 1999, siç ka qenë tejet aktive në procesin e konsolidimit të administratës së UNMIK-ut dhe të KFOR-it me trupat gjermane në të.
Theksimi i “Dosjes gjermane” ka një rëndësi, meqë nxjerr në pah një pjesë të rëndësishme të atij zhvillimi tejet dinamik me të cilin u përball Dr. Rugova si president historik gjatë fushatës ajrore, kur pengu nga Millosheviqi u përcoll edhe me “një tërmet” të brendshëm kundër Rugovës, nga disa nga bashkëpunëtorët e tij të ngushtë, që morën nismën për rrëzimin e tij nga posti i kryetarit të LDK-së dhe nga posti i presidentit me arsyetimet “e tradhtisë”! Kështu që, Vitet e Gjermanisë ka për qëllim të nxjerrë në pah dimensionin e brendshëm të këtij zhvillimi, që përmes memorizimit të momenteve të veçanta, ndër të cilat ka qenë edhe qëndrimi disaditësh i presidentit historik Dr. Rugova në Gjermani, pas lirimit nga pengu i Millosheviqit në maj të vitit 1999, demitizon një pamje idilike të hierarkisë rugoviane nën trysninë e rrethanave të caktuara, që është edhe e natyrshme kundruall skenarëve të shumtë nga jashtë e nga brenda në rolin e një figure shahu…
Shteti gjerman, që ishte shumë i pranishëm asokohe në hapësirën shqiptare me diplomatë, vëzhgues dhe ushtarakë, siç do shtet tjetër nga sofra e fuqive të mëdha, kishte përgatitur një dosje rreth këtyre zhvillimeve, me të cilën Dr. Rugova do të njoftohej gjatë qëndrimit në Bon. Kjo dosje, natyrisht, do të përhapet edhe në qarqet e gazetarëve të akredituar në Bon për t’u dematuar skenari i Millosheviqit me Rugovën-peng, por njëherësh për t’u pasqyruar edhe efektet e tij diletante në skenën e brendshme shqiptare. Natyrisht, se kjo dosje do t’u shërbejë bisedave që kisha me të, të cilat janë kryesisht të natyrës intelektuale, një dialog midis krijuesve për problemet politike përmes metaforave letrare. Këtë diskurs e zgjodhi vetë Rugova, gjë që jo rastësisht, Xhojsi kthehet në një referencë emblematike, që dëshmon se fati i intelektualit – krijues, deshtë a padeshtë, është i lidhur edhe me dimensionin politik në rrethanat e caktuara kur ata ngarkohen me përgjegjësi politike, siç ngjau me Rilindasit, siç ngjau edhe me brezin e gjithmbarshëm intelektual të viteve të tetëdhjeta, të cilit i takoi edhe Dr. Rugova. Siç shihet nga libri, ngarkesat politike, me logjikën e abrakadabrës, intelektualët i kthejnë në peng të pashmangshëm, kur nga heroi kthehen në tradhtar dhe e kundërta. Këtë e përjetoi edhe Dr. Rugova. Ndaj, nuk është e rastit që ai ndjehet si gjenerali Bolivar i Markezit në romanin e famshëm “Gjenerali në kurthin e vet”…

Image

“Kosova Sot”: Në romanin tuaj “Kodi i Dashurisë” keni trajtuar ngjarjet e viteve të 80-90, periudha shumë e rëndësishme për historinë e Kosovës. Si e shihni ndikimin e këtij periudhe në letërsinë dhe kulturën shqiptare?

Jusuf Buxhovi: Ngjarjet e viteve të tetëdhjeta dhe të nëntëdhjeta janë pjesë e kthesave të mëdha historike, atyre që përcaktuan binarët e shtetndërtimit të Kosovës përmes rezistencës institucionale aktive paqësore e deri te ajo e armatosur, që solli ndërhyrjen ndërkombëtare të NATO-s dhe protektoratin ndërkombëtar. Është fare e natyrshme, madje e pashmangshme për letërsinë që ky zhvillim historik të përfshihet në krijimtari. Romani im “Kodi i dashurisë” merret me dimensionin shoqëror, kulturor dhe politik të këtij zhvillimi në përputhje me analogjitë historike nga antikiteti, mesjeta dhe koha më e re, pra e shtetformimit. Te romani im pasqyrohet lidhja historike, kulturore dhe politike shqiptaro-gjermane në një kontekst të thellë kohor, që përkon me fatin shpesh të njëjtë të të dy popujve të ndarë pas Luftës së Dytë Botërore…

Image

“Kosova Sot”: Ju keni botuar veprat historike të rëndësishme si “Kosova” dhe “Kongresi i Berlinit 1878”. Çfarë e bëri veprën tuaj kaq të veçantë dhe si u prit ajo nga komuniteti shkencor dhe lexuesit?

Jusuf Buxhovi: Veprat “Kongresi i Berlinit 1878” si dhe “Kongresi i Berlinit dhe Lidhja Shqiptare 1878-1881” paraqesin kontributin tim të parë në fushën e historiografisë, që lidhet drejtpërdrejt me qëndrimin tim si korrespodent i “Rilindjes” në Bon, me ç’rast m’u mundësua futja në arkivat gjermane, prej nga nxora dokumentet origjinale të Kongresit të Berlinit në frëngjisht dhe gjermanisht të përkthyera në shqip. Rëndësia e këtyre dokumenteve është tejet e madhe, ngase demistifikuan falsifikimet që iu bënë nga historiografia serbe dhe ajo ruse për qëllime hegjemoniste. Dokumentet e Kongresit, studiuesit shqiptarë mund t’i shfrytëzonin nga arkivat e Beogradit dhe Moskës të censuruara, që kishin për qëllim të krijonin përshtypjen e gabuar të përjashtimit dhe armiqësimit të shqiptarëve me Europën. Për fat të keq, historiografia jonë institucionale në Tiranë dhe Prishtinë, edhe sot e gjithë ditën citon falsifikimet e Haxhivasilevit, Goipçeviqit dhe të tjerëve rreth Kongresit të Berlinit dhe jo dokumentet origjinale nga librat e mia. Ndodh kështu, ngaqë shumë nga studimet e tyre zhvlerësohen. Për shumë nga historianët tanë, parimi i rishqyrtimit dhe rishkrimit të historiografisë sipas dokumenteve origjinale, nuk vlen karshi interesave personale!

“Kosova” në tetë vëllime, si dhe ekstraktet e saj “Dardania” dhe “Maqedonia”, që u shkruan nga viti 2012-2019, paraqesin projektin e parë individual të historiografisë te ne të kësaj natyre. “Kosova” në tetë vëllime, siç theksohet në parathënie, paraqet historinë e Shqipërisë së natyrshme nga antikiteti e deri te koha jonë të mbështetur mbi mbretërinë e Dardanisë, si njërën ndër shtyllat kryesore të saj, që bashkë me “Maqedoninë” dhe “Epirin” paraqesin trinomin historik të mbretërive tona në antikitet, hapësira etnike e të cilave ka ardhur deri te koha e jonë me atë përbërje që e kishte në antikitet. Ajo që e dallon punën time në këtë vepër është ikja nga koncepti ideologjik, dominues te ne gjatë kohës së monizmit ideologjik në Shqipëri dhe Jugosllavi, si dhe ikja nga diktati hegjemonist i historiografisë serbe me dy gënjeshtra historike: atë të gjoja shtetit mesjetar serb të lidhur me dinastinë Nemanjane të Rashë, si dhe të ashtuquajturën autoqefali të Kishës Ortodokse serbe në mesjetë, gjë që as e para, pra shteti mesjetar serb i lidhur me Rashën, dhe autoqefalia kishtare në mesjetë nuk qëndrojnë. Ato janë pjellë e falsifikimeve të dokumenteve nga ato kishtare, kryesisht të manastirit të Hilandari, dhe atyre politike në përputhje me politikën pansllaviste të Moskës nga fillimi i shekullit XVIII për krijimin e shteteve vasale ortodokse në hapësirën europiane të perandorisë Osmane në shpërbërje, që do t’i shërbejnë platformave politike të krijimit të Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë mbi bazat e ortodoksisë, paçka se një pjesë e madhe e etnisë shqiptare i takonte Kishës Ortodokse si dhe krishterimit nga zyrtarizimi në shekullin IV nga Konstantini i Madh, me prejardhje dardane.

Në veprën time, sillen shumë argumente të këtyre falsifikimeve, sidomos ato që lidhen me të ashtuquajturin shtet mesjetar serb, të lidhur me dinastinë Nemanjane të Rashës, që si referencë kryesore kanë librin e S. Novakoviqit “Zakonik Cara Dushana 1355”, të botuar së pari në vitin 1899 dhe të ribotuar, me plotësime, në vitin 1908. Vetë Novakoviqi në parathënie thekson se studimi i tij nuk paraqet Zakonikun (Kodin) nga shekulli XIV, por një të sajuar nga rrëfime të priftërinjve dhe mësuesve serbë në Prizren nga shekulli XIX! Po ashtu, thotë se “Zakoniku” është arnuar me 16 versione të shënuara nëpër manastire të ndryshme! Kjo vepër, e përkthyer në shumë gjuhë botërore, pa shqyrtim kritik, është pranuar si “bazë e shtetit mesjetar serb”! Përkthimi i veprës sime në anglisht në vitin 2014 dhe futja e saj si literaturë paralele për historinë e Europës Juglindore në universitetet amerikane, si dhe promovimet në Harvard dhe disa universitete amerikane dhe të tjera, nxorën në pah këtë falsifikim, gjë që humbi kredibilitetin shkencor në universitetet amerikane dhe gjetiu ku konsultohet vepra ime. Por, për fat të keq, jo edhe te shumë historianë tanë, që e citojnë dhe ditë e natë pranojnë “shtetin mesjetar serb në Kosovë”, të ndërlidhur me Rashën, kur në asnjë dokument meritor të asaj kohe, përfshirë këtu edhe ato të perandorëve Kantakuzen dhe të kronistëve bizantinë, zhupania e Rashës nuk lidhet me “shtetin mesjetar serb”, pos që përmendet si zhupani tribale, ndërsa Nemanjajt me origjinë tribale (një fis, që nga shumë autorë antik shihet si dardan, ilir e diku edhe trakas). Ngjashëm ngjet edhe me të ashtuquajturën autoqefali të Kishës Ortodokse nga Mesjeta, që, sipas kronikës së Demantianit, peshkop i Peshkopatës së Ohrit nga viti 1275, nuk ishte tjetër pos një autonomi e përkohshme nga Peshkopata e Ohrit, e instaluar me ndihmën e Vatikanit, në vitin 1217, gjatë kohës së kryqëzatës së katërt, kur Perandoria e Bizantit në Kostandinopojë nga vitin 1204-1265 do të zëvendësohet nga ajo Katolike e Romës. Autoqfalinë, Kisha Ortodokse serbe do ta sigurojë në vitin 1923, pasi që të jetë krijuar monarkia Serbe-kroate-sllovene. Madje, si një kishë e bashkuar nga mitropolia e Beogradit, e Karllovcit, e Malit të Zi dhe e Kosovës. Ky bashkim është shitur si autoqefali dhe vazhdon me këtë avaz, pos për historianët tanë, me pasoja të rënda politike për shtetin e Kosovës, të legjitimuara me Pakon e Ahtisarit!

Image

“Kosova Sot”: Me rastin e 20 vjetorit të shkuarjes në amshim, nga këndi i juaj si e përshkruani rolin e Dr. Ibrahim Rugovës në historinë e Kosovës?

Jusuf Buxhovi: Me pak fjalë: Rugova është kryetar historik i shtetit të Kosovës, i zgjedhur me votën e lirë në vitin 1992, 1998 dhe i konfirmuar edhe ndërkombëtarisht në zgjedhjet e vitit 2001 dhe 2004. Meqë Kosova është shtet, paraqet të arriturën më të madhe të shqiptarizmit në këtë shekull, Rugova shfaqet rilindasi i fundit.

Image

“Kosova Sot”: Cilat janë arsyet përse disa persona nuk pajtohen me filozofinë politike të Rugovës dhe si lidhen thyerjet për dhe kundër tij me dallimet ideologjike në shoqërinë shqiptare?

Jusuf Buxhovi: Arsyet e këtyre mospajtimeve janë politike, meqë Rugova dhe lëvizja shtetformuese që ai e drejtoi, kishte konceptin e përkatësisë perëndimore dhe qytetërimit europian, si dhe kthimit në vorbullën e tij. Ndërsa, kundërshtarët e tij jo të paktë, kishin koncepte ideologjike të lidhura me të majtën dhe socializmin. Kishte edhe një amalgam tjetër të kundërshtarëve të tij nga e majta dhe militantët folklorikë, me parullat e bashkimit ideologjik me metoda revolucionare, e lidhur me enverizmin, që do të marrë fund me shfaqjen e parullës për Kosovën republikë në vitin 1968, të dinamizuar në demonstratat e vitit 1981. Ndryshimi i diskursit politik nga ai i irredentizmit ideologjik nga grupet ilegale midis viteve të pesëdhjeta dhe të gjashtëdhjeta, te ai i republikës së Kosovës, pra si të barabartë në federatën jugosllave, ndryshon edhe mendësinë politike në Kosovë, e cila do të orientohet kah ngritja e vetëdijes institucionale (universitetit në gjuhën shqipe, Akademisë së Shkencave, veprimtarisë botuese, teatrit, filmit e të tjerave), që do të përqafohet edhe nga lëvizja e rezistencës institucionale aktive paqësore deri te rezistenca e armatosur. Rugova dhe brezi i tij i takon këtij të dytit.

Image

“Kosova Sot”: Si mund të interpretohet kërkesa e Rugovës për barazi dhe liri në kontekstin e zhvillimeve shoqërore dhe politike të Kosovës?

Jusuf Buxhovi: Kërkesa për barazi dhe liri, që ishte themel i programit të Lidhjes Demokratike të Kosovës, ishte kërkesë reale, në rrethanat e tronditjeve në ish Jugosllavi, ku barazia nënkuptonte avancimin e subjektivitetit politik të Kosovës në federatën apo konfederatën e ardhshme jugosllave, me çka kjo e barazonte me subjektet tjera që kishin edhe të drejtën e shkëputjes. Kjo kërkesë, evoluoi tek ajo e pavarësisë, pas konferencës së Hagës së gushtit 1991 kur u pranua shpërbërja e Jugosllavisë. Kërkesa për liri, ishte në përputhje me frymën e ndryshimeve demokratike dhe të pluralizmit që solli rrënimi i Murit të Berlinit në nëntor 1989.

Image

“Kosova Sot”: Si njëri nga themeluesit e LDK-së, Rugovizmi si filozofi politike a bashkëjeton ende brenda LDK-së apo është shpërndarë edhe në partitë e tjera?

Jusuf Buxhovi: Ajo që quhet Rugovizëm dhe ka të bëjë me lëvizjen e shtetndërtimit tonë nga fundvitet e tetëdhjeta dhe ato të nëntëdhjeta, që ndërkombëtarizoi çështjen e Kosovës deri tek ndërhyrja e armatosur e NATO-s në mars të vitit 1999, ka të bëjë me dy faktorë: rrumbullakimin e shtetit të Kosovës nga brenda dhe nga jashtë, si dhe përkatësinë perëndimore, me në krye aleancën historike me SHBA-të. Spektri politik i Kosovës, me ndonjë përjashtim, mbrojnë këtë vijë, pa alternativë.

Image

“Kosova Sot”: Cilat janë temat që do të shqyrtoni në veprat tuaja të ardhshme?

Jusuf Buxhovi: Letërsia nuk i duron konceptet e as planet. Ajo i nënshtrohet imagjinatës dhe spontanitetit. Ndërsa, sa i përket historiografisë, në kuadër të planifikimeve të mia, mbetet edhe mbretëria e Epirit, që bashkë me Dardaninë dhe Maqedoninë të përkthyera edhe në anglisht, për ta plotësuar trinomin e mbretërive tona në antikitet.

Image

“Kosova Sot”: Çfarë mesazhi do të dërgonit për ata që janë të apasionuar pas studimit të historisë dhe letërsisë shqiptare, duke pasur parasysh edhe përvojën tuaj të gjatë si shkrimtar dhe historian?

Jusuf Buxhovi: Letërsia duhet të paraqesë liri shpirtërore përmes imagjinatës. Ndërsa historiografia angazhim të përhershëm për në shërbim të nxjerrjes së të vërtetës përmes fakteve dhe vetëm fakteve…

Intervistoi: Armend Preteni

Kosova sot

(Kosova Sot Online)

Intervista- Engjellushe Morina: “Pa integrim të serbëve në Kosovë s’mund të ketë normalizim me Serbinë”

Krenare Cubolli

Forcimi i institucioneve brenda, dhe forcimi i shtetësisë së Kosovës jashtë, janë disa prej prioriteteve në të cilat duhet të fokusohet Kosova më 2025, porosit Engjellushe Morina, hulumtuese e lartë për politika në Këshillin Evropian për Marrëdhënie me Jashtë, me bazë në Berlin.

Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, ajo reflekton mbi zhvillimet kryesore të vitit që lamë pas, për atë që e konsideron qasje të padrejtë të Bashkimit Evropian ndaj Kosovës, për fatkeqësinë e, siç thotë ajo, politizimit të procesit të anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, dhe për nevojën që Kosova të koordinohet me partnerët, si dhe të shohë më larg në vendimet që merr.

Edhe me udhëheqjet e reja në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Bashkimin Evropian, ajo nuk parasheh ndryshim rrënjësor në procesin e dialogut mes Kosovës dhe Serbisë.

Engjellushe Morina.

Engjellushe Morina.

Radio Evropa e Lirë: Zonja Morina, a mund të na tregoni se si e keni parë ju vitin 2024 për Kosovën?

Engjellushe Morina: Viti 2024 për Kosovën nuk është se ka qenë edhe pa turbulenca, sepse marrëdhëniet me Bashkimin Evropian, si dhe çështjet e sigurisë, nuk është se kanë qenë të relaksuara sa duhet. Nuk ka pasur zgjidhje përfundimtare për disa çështje me të cilat Kosova ballafaqohet edhe sot.

Radio Evropa e Lirë: Ju e përmendët Bashkimin Evropian, por gjatë vitit 2024, Kosova ka vazhduar të përballet me masat ndëshkuese të bllokut evropian. A ka qenë Perëndimi i drejtë ndaj Kosovës në këtë aspekt?

Engjellushe Morina: Masat nuk kanë qenë të drejta në asnjë moment. Edhe disa shtete të Bashkimit Evropian këtë e konfirmojnë nëpër deklarime të ndryshme. Tash duket se ka konsensus që masat të hiqen, nëse jo përnjëherë, atëherë gradualisht. Në këtë pikëvështrim, shumë analistë e kanë pasur përshtypjen që masat do të duhej të shkonin në tjetër drejtim, në këtë rast në drejtim të Serbisë, e cila ka qenë agresore në disa prej ndodhive që i kemi parë në veri të Kosovës, por për habinë e shumicës prej nesh, masat iu vendosën Kosovës. Masat kanë qenë një lloj ndëshkimi që Kosova të sillet ndryshe në relacion me veriun, dhe në relacion me dialogun me Serbinë. Nuk kanë qenë mjeti më i mençur për të ndëshkuar një vend që veçse është në pozitë të dobët në relacion me Bashkimin Evropian dhe dialogun me Serbinë.

Radio Evropa e Lirë: A mund të bëjë diçka Kosova që të bindë BE-në për të ndryshuar qasjen karshi saj?

Engjellushe Morina: Kosova, në fakt, edhe para shpalljes së pavarësisë, e ka pasur shumë të qartë integrimin e saj në institucionet euro-atlantike. Deri më sot, nuk shoh që Kosova ka pasur shkelje serioze në rrugëtimin drejt BE-së dhe NATO-s. Ngadalësimi i këtij procesi vjen prej BE-së, duke nisur nga mosnjohja e pavarësisë së Kosovës nga pesë shtete anëtare të bllokut evropian, më pas nga qasja e BE-së, që e trajton statusin e Kosovës si neutral. Njëjtë edhe me NATO-n. Nuk shoh që Kosova nuk ka qenë e qartë për anëtarësimin në këto organizata.

Radio Evropa e Lirë: E përmendët më parë veriun. Qeveria e Kosovës ka thënë përgjatë vitit 2024 se e ka shtrirë autoritetin në veriun e vendit përmes vendimeve të ndryshme, siç është pamundësimi i përdorimit të dinarit serb për pagesa me para të gatshme, mbyllja e disa institucioneve paralele serbe, por edhe është kritikuar nga Perëndimi për, siç është thënë, moskoordinim.

Engjellishe Morina: Do ta bëj këtu një paralele, ndonëse për disa mund të mos jetë aq me vend. Në rastin e Moldavisë, ky vend i ka disa probleme të brendshme me disa zona që nuk iu nënshtrohen ligjeve dhe institucioneve qendrore të Moldavisë, mirëpo Moldavia vitin e fundit, dhe pas nisjes së luftës së Rusisë në Ukrainë, i ka marrë disa masa të njëanshme, dhe jo aq të koordinuara me aleatët. Ka pasur deklarata të BE-së që nuk duhet të bëhet integrim me forcë i këtyre rajoneve – po flasim sidomos për Transnistrinë – mirëpo Moldavia nuk është vënë nën masa ndëshkuese për shkak të këtyre vendimeve që i ka marrë. Në rastin e Kosovës, qëndrimet dhe trajtimi ndaj saj është krejt ndryshe.

Shtetësia e Kosovës njihet nga të gjitha vendet e QUINT-it [Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, Gjermania, Italia, Franca] dhe nga 22 vende të BE-së, por nëse Kosova sillet sikurse në kohën e fundit, sidomos në veriun e Kosovës, atëherë Kosova përfundon në masa ndëshkuese nga BE-ja, dhe aplikimi i saj për anëtarësim nuk është trajtuar fare për dy vjet.

Atëherë pse e kemi këtë trajtim të dyfishtë, kur në fakt blloku evropian do të duhej të kishte një strategji që i integron sa më shumë këto shtete, pa standard të dyfishtë, por që do të kishte qëllim sigurimin e Ballkanit Perëndimor, shtetet e lindjes së Evropës, por edhe vetë BE-në.

Megjithatë, besoj që Qeveria e Kosovës, në të ardhmen – sidomos kur është fjala për veriun – duhet të konsultohet, por edhe ta ketë parasysh që masat që merr të kenë një kohë paralajmërimi, nëse e marrim shembull dinarin. Ka pasur situata kur qytetarët e thjeshtë të veriut nuk kanë pasur zgjidhje tjetër, pasi ky vendim është vënë në funksion. Këtu ka qenë shumica e gabimeve, nuk është menduar thellë se çfarë pas hyrjes në fuqi të një vendimi.

“Anëtarësimi në Këshillin e Evropës u politizua”

Radio Evropa e Lirë: A ka mundur të bëjë Kosova më shumë për avancim në skenën ndërkombëtare në vitin 2024, përfshirë anëtarësimet në organizata? Nuk u anëtarësua në Këshillin e Evropës, edhe pse ishte vetëm një hap larg.

Engjellushe Morina: Absolutisht. Edhe anëtarësimi në Këshillin e Evropës është një shembull kur disa vende anëtare të BE-së e kanë pasur qasjen, jo vetëm të pabalancuar, por edhe e politizuan procesin e anëtarësimit, në mënyrë shumë të panevojshme dhe dëmtuese për Kosovën. Raporti i raportueses së Këshillit e tha shumë qartë që Kosova i plotëson të gjitha kushtet që të jetë anëtare, por disa shtete, sidomos Franca, avokuan që Kosova duhet fillimisht të marrë disa hapa në dialog me Serbinë – çka nuk do të duhej të lidhej me procesin e anëtarësimit të Kosovës në organizata të ndryshme. Kur flas për trajtimin jo të balancuar të BE-së, janë këto raste.

Kosova ka shumë për të bërë për t’iu afruar anëtarësimit nëpër organizata, mirëpo pikësëpari duhet të forcojë rendin dhe ligjin në Kosovë, trajtimin e grupeve të ndryshme minoritare, zbatimin e Kushtetutës së Kosovës në tërë territorin e vendit.

Nuk dihet shumë për qasjen e administratës së re amerikane

Radio Evropa e Lirë: Çfarë qasje besoni që do të ketë administrata e re amerikane kundrejt Kosovës?

Engjellushe Morina: Administrata e re ende nuk e ka bërë të qartë se si do t’i qaset Ballkanit Perëndimor. Një gjë është e qartë, që kjo administratë e re e ka për synim zvogëlimin e ndikimit të saj në Evropë, sidomos në çështjet e sigurisë. Mund të spekulojmë se çfarë do të jetë qasja e administratës së re ndaj Ballkanit, por nëse tërhiqet prej Evropës, do të ketë tërheqje goxha substanciale edhe prej ndikimit në politikën e shteteve të Ballkanit Perëndimor. Në aspektin e sigurisë nuk është pamje shumë pozitive.

“Nuk pres ndryshime të mëdha në procesin e dialogut”

Radio Evopa e Lirë: A prisni qasje të re në dialogun mes Kosovës dhe Serbisë, tani që ka udhëheqje të re, si në SHBA, ashtu edhe në BE?

Engjellushe Morina: Me siguri qasje të re do të ketë, por ato premisat primare nuk do të ndryshojnë. Besoj që BE-ja do të vazhdojë me shtyrjen e implementimit të marrëveshjes së fundit, Marrëveshjen e Brukselit dhe aneksin e Ohrit. Nuk besoj që do të ketë ndryshim këtu, nuk pres që do të dalë ndonjë dokument i ri.

Radio Evropa e Lirë: Kush besoni që e ka fajin për ngecje të procesit të dialogut? E përmendet Marrëveshjen për normalizim të marrëdhënieve, e arritur më 2023, por nuk është bërë asnjë hap drejt zbatimit të saj.

Engjellushe Morina: Nuk është se ka fajtor në njërën anë, apo në anën tjetër. Mendoj që i gjithë procesi duhet të rishikohet dhe pastaj të shikohet se a është proces i cili sjell rezultate në fund, apo është proces që duhet të ketë ndryshime substanciale në qasje. Njëri prej problemeve është se në procesin e dialogut duhet të ketë fokusim në normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë. Nuk duhet lënë dera e hapur për Serbinë që të ketë ndikim në punët e brendshme të Kosovës. Qasja e Serbisë ndaj veriut të Kosovës është problematike. Në fund të vitit 2022, nën ndikimin e Serbisë, të gjithë pjesëtarët serbë u tërhoqën nga institucionet e Kosovës. Kjo shkon kundër integrimit të minoritetit serb brenda Kosovës. Nëse nuk ka integrim të minoritetit serb në institucionet e Kosovës, nuk shoh që do të ketë normalizim të shëndoshë të marrëdhënieve mes dy vendeve.

Radio Evropa e Lirë: Sa besoni që do të mund të zgjasë dialogu në formatin ekzistues?

Engjellushe Morina: Shpresoj që nuk do të zgjasë kësisoj, dhe shpresoj që përfaqësuesi i ardhshëm special për dialog të ketë qasje ndryshe dhe do të ketë një afat kohor të caktuar për arritjen e disa qëllimeve kryesore në këtë proces, dhe këto qëllime kryesore duhet të përpilohen bashkë me palët dhe që ato të trajtohen në mënyrë të barabartë. Përndryshe, nuk pres që do të ketë ndonjë rezultat substancial, apo që procesi do të përfundojë në një të ardhme të afërt. Definitivisht jo më 2025.

“Të gjendet konsensus i brendshëm për Asociacionin”

Radio Evropa e Lirë: Një prej kërkesave të kamotshme për Kosovën është edhe formimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Si besoni që duhet të jetë epilogu i kësaj çështjeje?

Engjellushe Morina: Mendoj që premisat kryesore, ose dokumenti bazë për themelimin e Asociacionit, së pari, duhet ta ketë përkrahjen e të gjitha subjekteve politike, por edhe të minoritetit serb, sidomos në veri, që të mund të ecë tutje. Por, për momentin, askush nuk pajtohet se si duhet të duket Asociacioni i komunave me shumicë serbe në Kosovë. Ky është problem. Nuk duhet t’i lihet barra një qeverie, cilado që të jetë. Rruga deri te zgjidhja e këtij problemi të quajtur asociacion duhet të gjendet brenda një konsensusi politik mes partive politike, por edhe aktorëve tjerë, komunitetit në veri, si dhe ekspertëve që e njohin anën ligjore.

Situata e brishtë e sigurisë

Radio Evropa e Lirë: A mund të na përmendni diçka të mirë që i ndodhi Kosovës më 2024 dhe diçka jo të mirë?

Engjellushe Morina: Një gjë e mirë është që nuk ka pasur konflikte tutje në Kosovë, konflikte me përmasa më të gjera sesa ai që e pamë në Banjskë, në shtator të vitit 2023. Kjo ka qenë pozitive, duke e ditur sa e brishtë është situata e sigurisë në atë pjesë të Kosovës, dhe duke i ditur tendencat e ndryshme që vijnë prej shtetit të Serbisë.

Radio Evropa e Lirë: Autoritetet e Kosovës e konsiderojnë sulmin e fundit në kanalin e Ibër-Lepencit si ndër më të rrezikshmit që prej periudhës së pasluftës.

Engjellushe Morina: Definitivisht janë të rrezikshme, sepse në rastin e Kosovës, shanset kanë qenë që një pjesë e mirë e Kosovës të mbetet pa rrymë, por duhet të presim derisa të dalin të gjitha rezultatet e hetimit.

Si diçka negative, është për keqardhje që Kosova nuk ka pasur mundësi që të përparojë tutje në rrugëtimin e saj për anëtarësim në Bashkimin Evropian, dhe nuk pati sukses as në anëtarësim në Këshillin e Evropës, si dhe nuk pati asnjë njohje nga pesë shtetet mosnjohëse të BE-së, që në rrafshin afatgjatë nuk i ndihmon Kosovës për një anëtarësim të shpejtë në asnjërën prej këtyre organizatave.

Radio Evropa e Lirë: Cilat besoni se duhet të jenë prioritetet e Kosovës më 2025?

Engjellushe Morina: Forcimi i institucioneve brenda, dhe forcimi i shtetësisë së Kosovës jashtë, janë disa prioriteteve që Kosova veçse i ka që disa vite. Nuk është diçka e re. Por, duhet të ketë përparim më të shpejtë, duke pasur parasysh situatën në të cilën gjendet Evropa, me rezultatet e zgjedhjeve në Amerikë dhe në Evropë. Duke i pasur të gjitha këto parasysh, duhet të ketë një qasje më rigoroze në forcimin e institucioneve brenda vendit dhe përgatitjen për anëtarësim në Bashkimin Evropian dhe në NATO. Pa anëtarësim në këto dy organizata, Kosova do të jetë në gjendje shumë të dobët, sepse gjendet në një rajon që nuk e ka ende të qartë stabilitetin afatgjatë.

Intervista- Munter: SHBA nuk do të ketë më qasje tradicionale ndaj Kosovës dhe Serbisë

Posterë me mbishkrimin “Make Kosovo Great Again” dhe portretet e presidentit të zgjedhur të SHBA-së, Donald Trump, dhe të Richard Grenellit, të vendosura nëpër Prishtinë, Kosovë, 12 nëntor 2024.

 

Valona Tela

Ish-diplomati amerikan, Cameron Munter, thotë se negociatat mes Kosovës dhe Serbisë për normalizimin e marrëdhënieve, nuk mund të vazhdojnë pa ndryshuar asgjë, “nëse nuk duam t’i kalojmë edhe 15 vjet të tjerë duke pritur”.

Ai beson se rikthimi i Donald Trumpit në Shtëpinë e Bardhë do të imponojë patjetër ndryshim të strategjisë, pasi, siç thotë, Trump do marrëveshje.

“Synim i tij nuk është t’i fusë serbët dhe kosovarët në Bashkimin Evropian. Synim i tij është ta bëjë më të mirën për Shtetet e Bashkuara, ta bëjë Amerikën sërish madhështore”, thotë Munter në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë.

Sipas tij, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka avantazhe dhe disavantazhe në raport me presidentin e zgjedhur, ndërsa presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka punuar në krijimin e lidhjeve personale me njerëzit e administratës së tij.

Munter ishte ambasador i SHBA-së në Serbi, kur Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008.

Cameron Munter

Cameron Munter

Radio Evropa e Lirë: Zoti Munter, Kosova dhe Serbia janë të angazhuara në negociata për normalizimin e marrëdhënieve për gati 14 vjet, por qëllimi përfundimtar mbetet ende larg. Nëse dikush do të duhej të mbante përgjegjësi për këtë situatë, kush besoni se do të ishte?

Cameron Munter: Nuk jam adhurues i madh i gjetjes së fajtorit. Jam adhurues i gjetjes së zgjidhjes. Ndaj, dua të bëj disa vlerësime se çfarë ka shkuar keq dhe çfarë mund të ketë shkuar mirë.

Unë mendoj se fokusi ka qenë në gjëra të vogla, në detaje – qofshin ato targa të makinave apo dokumente… Këto natyrisht se janë të rëndësishme në jetën e përditshme. Por, unë kam ndjesinë se duhet të zgjerohet diapazoni dhe kjo të mos trajtohet vetëm si çështje e Kosovës dhe Serbisë. Sepse, në të gjithë Ballkanin Perëndimor ka çështje shumë të mëdha dhe sa më shumë që zhytemi në detaje, aq më pak përparim bëjmë.

Megjithatë, do ta thyej pak rregullin tim dhe do ta fajësoj pak Bashkimin Evropian, ku ka një tendencë për t’u marrë me detaje dhe jo me strategji të shkallës së gjerë.

Unë mendoj se strategji në shkallë të gjerë do të ishte sikur t’i shqyrtonim të gjitha çështjet në rajon, e jo vetëm çështjet institucionale.

Për çfarë brengoset BE-ja? Brengoset për imigrimin. Brengoset për energjinë. Brengoset për infrastrukturën. Këto janë çështje që Ballkani mund të ndihmojë të zgjidhen.

Nëse do të merreshim me to, më shumë sesa me detaje të vogla, mendoj se do të bënim më shumë përparim, sepse ato janë në interesin e të gjithëve, jo vetëm të Kosovës dhe të Serbisë, por edhe të Bashkimit Evropian, e madje edhe të SHBA-së.

Pra, përgjigjja ime për ju është: nëse duam të ketë përparim mes Kosovës dhe Serbisë, ai duhet të nxirret nga zgjidhja e çështjeve të mëdha.

Radio Evropa e Lirë: Pra, mendoni se ndërmjetësuesit ndërkombëtarë kanë mundur të bëjnë më shumë në këtë proces?

Cameron Munter: Po. Marr si shembull Procesin e Berlinit, të mblidhen çdo gjashtë muaj, ta bëjnë listën e problemeve… Unë nuk dua të jem skeptik, por ky proces [i negociatave] e ka treguar veten jo në 3-4 vjetët e fundit, por në dhjetë vjetët e fundit, sepse nuk ka pasur përparim.

Unë jam larguar nga Serbia në vitin 2009, pra para 15 vjetësh, dhe shumë prej problemeve atje mbeten të njëjta.

Unë mendoj se procesi aktual duhet të ndryshojë dhe mendoj se do të ketë një shtysë për ta ndryshuar atë me ardhjen e administratës së re në Uashington.

Administrata e re në Uashington nuk është mike e Bashkimit Evropian. Donald Trump nuk është dikush që mendon shumë për Bashkimin Evropian. Donald Trump nuk brengoset, ai do marrëveshje. Ai do marrëveshje me Serbinë, me Hungarinë, me Rumaninë… Nuk ka rëndësi. Ai do marrëveshje dhe nuk është strategjik.

Kjo do të thotë se mënyra tradicionale strategjike me të cilën kanë biseduar Bashkimi Evropian dhe gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, nuk është më qëllim i Donald Trumpit. Atij nuk i intereson nëse dikush do të hyjë ndonjëherë në Bashkimin Evropian. Atij i intereson arritja e një marrëveshjeje.

Unë mendoj se njerëzit që jetojnë në rajon, njerëzit që punojnë në rajon, duhet ta kenë parasysh se qasja e deritashme nuk do të funksionojë më – nuk do të ketë më një Gabriel Escobar [ish-i dërguar i SHBA-së për Ballkanin Perëndimor] që e mbështet Mirosllav Lajçakun [përfaqësues i posaçëm i BE-së në dialogun Kosovë-Serbi].

Amerikanët nuk do të jenë më pjesë e kësaj. Ata do të thonë: kemi probleme me gazin natyror, me imigrimin, me investimet… Do të na ndihmoni t’i zgjidhim apo jo? Dhe, kështu, Kosova, Serbia, Mali i Zi… të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor mund të jenë pjesë e përgjigjes, në vend se të jenë problemi që BE-ja duhet ta zgjidhë.

Radio Evropa e Lirë: Marrë parasysh se ka disa çështje urgjente ndërkombëtare në këtë kohë, sa mendoni se do të përfshihet administrata e re amerikane në marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë?

Cameron Munter: Mendoj se fokusi i Shteteve të Bashkuara as që do të jetë në çështjet e jashtme, por në çështjet e brendshme. Kam qenë në Uashington së voni dhe kam dëgjuar sesi amerikanët flasin për tri prioritete. Prioriteti i parë është Kina, prioriteti i dytë është Kina dhe prioriteti i tretë është Kina. Ajo është e gjitha për çfarë flasin. Ndaj, mendoj se angazhimi në Ballkan do të vijë në vazhdën e çështjeve të brendshme.

Nëse amerikanët do të jenë vërtet të ashpër ndaj Kinës, një gjë e tillë nuk do të jetë e lehtë për [presidentin e Serbisë] Aleksandar Vuçiq, sepse ai ka punuar shumë për të zhvilluar marrëdhënie të mira me kinezët dhe marrëdhënie të mira me amerikanët.

Por, këtu, ekziston edhe elementi personal. Richard Grenell, i cili tani është emëruar këshilltar për projekte speciale i presidentit Trump, dhe dhëndri i tij, Jared Kushner, kanë shfaqur interes të madh për investime në Shqipëri, në Serbi e vende të tilla.

Pra, do të ketë njerëz që do të ndjekin marrëveshje, por jo në stilin tradicional amerikan. Mënyrë tradicionale ka qenë kur [sekretari amerikan i Shtetit] Antony Blinken ka shkuar në Bruksel, kur Gabriel Escobar ka shkuar në Ballkan…

E, tani, mënyrë jotradicionale do të jetë ndjekja e marrëveshjeve jo me synim strategjik, por opurtunist.

Radio Evropa e Lirë: A prisni që Kosova dhe Serbia të detyrohen të bëjnë kompromise të vështira?

Cameron Munter: Ato mund të detyrohen. Qëllimi i vjetër ishte: nëse e bëni këtë, do të hyni në Bashkimin Evropian – si formë e shpërblimit; nëse nuk e bëni, nuk do të hyni kurrë.

Synim i Donald Trumpit nuk është t’i fusë serbët dhe kosovarët në Bashkimin Evropian. Synim i tij është ta bëjë më të mirën për Shtetet e Bashkuara, ta bëjë Amerikën sërish madhështore. Ai nuk thotë ‘bëjeni Kosovën sërish madhështore’, ‘bëjeni Serbinë sërish madhështore’.

Nëse njerëzit që i drejtojnë këto vende, [kryeministri i Kosovës, Albin] Kurti, dhe [presidenti i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq, i kushtojnë vëmendje… ata do të përpiqen t’i përshtatin interesat e tyre me interesat e Trumpit.

Për mua, interesat e Trumpit nuk janë gjithmonë të qarta, ndaj atyre do t’u duhet të zbulojnë se çfarë të bëjnë. A do të thotë kjo se ata duhet të bëjnë kompromise të dhimbshme? Ndoshta. Por, le të kujtojmë se nuk do të jenë në kontekstin e asaj që kemi pasur në të kaluarën.

Unë nuk pres që të ketë aq shumë angazhim si në të kaluarën. Mund edhe të gaboj, por çfarë nëse Trump thotë: ‘unë nuk dua që ju ta vazhdoni bashkëpunimin me Kinën’? Çfarë do të bëjë Aleksandar Vuçiq? Kompromis të dhimbshëm, apo jo? Pra, mund të ketë kompromise të dhimbshme, por jo të tilla që priteshin në të kaluarën.

Radio Evropa e Lirë: E, çfarë sa i përket Kosovës në atë rast? Kosova nuk është shumë e lidhur me Kinën.

Cameron Munter: Keni absolutisht të drejtë. Nëse udhëheqësit e Kosovës janë të zgjuar, do t’i thonë: ‘ne jemi me ju, ne jemi të ashpër ndaj Kinës’. Ata do të duhej të luanin me këtë kartë. Por, Kurti është ndryshe nga Vuçiqi, ata nuk janë të ngjashëm në mënyrën se si u qasen problemeve.

Kurtit do t’i duhet të punojë shumë për të krijuar një lidhje personale me njerëzit në administratën Trump. Në këtë drejtim, Vuçiq ka bërë punë më të mirë në të kaluarën.

Radio Evropa e Lirë: Po thoni se Kurti është në disavantazh sa i përket kësaj?

Cameron Munter: Po, mendoj se ai është në disavantazh, sepse këtu ka një histori të lidhjeve personale. Vuçiq ka qenë te Trumpi në Shtëpinë e Bardhë. Ka një histori të marrëveshjeve biznesore. Ka premtime se do të ketë investime në rrugën kryesore në Beograd, në ndërtimin e një hoteli luksoz.

Ky lloj marrëdhënieje – mesa di unë – nuk ekziston midis Kurtit dhe njerëzve në administratën e re të SHBA-së.

Shtetet e Bashkuara dhe Evropa kanë qenë të lidhura ngushtë në të kaluarën. Në katër vjetët e fundit, ato kanë thënë se politika e tyre është e njëjtë, por kjo nuk duket se ekziston më. Tani do të duhet një lloj i ri i politikës, në të cilën udhëheqësit e dy vendeve [Kosovës dhe Serbisë] do të duhet të vendosin: të shkojnë në drejtimin evropian apo në drejtimin amerikan?! Normalisht nëse ata janë të ndryshëm.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, cila do të ishte zgjedhja më e mirë, sipas jush?

Cameron Munter: Sipas meje, ajo që duhet të bësh, është të marrësh informacione. Askush prej nesh nuk e di ende… Të vendoset në dhjetor të vitit 2024 se cila do të jetë politika, mendoj se nuk është një gjë e zgjuar. Ajo që duhet të bëjnë udhëheqësit e të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor, jo vetëm të Kosovës dhe të Serbisë, është të presin se kush do të merret më shumë me çështjet e tyre.

Nëse ne flasim pas gjashtë muajsh, situata mund të jetë krejt ndryshe. Trump nuk do që të jetë i parashikueshëm. Për diplomatët tradicionalë si unë, kjo është e tmerrshme. Por, nëse kjo është ajo që ai do, ne duhet të pajtohemi.

Unë, si diplomat amerikan, kam besuar gjithmonë se të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor do t’i përkasin Bashkimit Evropian dhe familjes së vendeve demokratike në Perëndim. Trump është presidenti i parë që kam parë, që nuk i intereson komuniteti i demokracive në Perëndim. Pra, është një botë e re. Ju duhet të shikoni se cilat janë avantazhet e juaja dhe çfarë mund të bëni. Por, këtë nuk do të mund ta dini derisa të kalojnë disa muaj të administratës së tij.

Radio Evropa e Lirë: Do të shohim edhe 14 vjet të tjerë me negociata?

Cameron Munter: Jo, nuk mendoj ashtu. Mendoj se do të shohim opsione të tjera. Mund të ndodhë që gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor nuk bëhen kurrë anëtare të BE-së. Mund të ndodhë që vetë Bashkimi Evropian ndryshon dhe reformohet dhe nuk ka më ide ekspansioniste, që kanë qenë bazë e Bashkimit Evropian në 30 vjetët e fundit. Mund të ketë reforma brenda BE-së dhe ato të vijnë jo si rezultat i ngjarjeve në Ballkan, por si rezultat i mënyrës sesi përfundon lufta në Ukrainë, ose si funksionon tregtia me Kinën dhe me SHBA-në.

Pra, Ballkani Perëndimor duhet të presë për të parë sesi ndryshojnë gjërat në botë përpara se të marrë vendime për të ardhmen e tij.

Por, ju nuk keni nevojë vetëm për Gjermaninë dhe Amerikën që të marrin vendime për ju. Ju mund të merrni vendime edhe me vende të tjera.

Për shembull, për të pasur furnizime koherente me energji në të gjitha vendet në rajon, duhet të ndërtohen tubacione dhe infrastruktura. Ju nuk keni nevojë për Amerikën për ta bërë një gjë të tillë. Do të ishte një ndihmesë nëse Amerika do të ndihmonte, por mund ta bëni vetë, duke punuar së bashku. Dhe, nëse e bëni këtë, ju arrini përparim – edhe nëse Berlini mendon për diçka tjetër, ose Amerika mendon për diçka tjetër.

Do të ishte një gjë e zgjuar të mendohej për një Ballkan më të madh, në vend se të thuhet se ‘ne jemi gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, që presim për të hyrë në Bashkimin Evropian, dhe kjo është e gjitha që bëjmë’.

Unë do të shikoja jashtë dhe do të thosha: si të merremi me çështjet e tilla si gazi natyror? Çfarë qasjeje të përbashkët mund të ndjekim për të nxitur turizmin? Si të arrijmë që njerëzit tanë të kenë perspektivë për një të ardhme më të mirë dhe të mos varen nga amerikanët?

Radio Evropa e Lirë: Por, a është kjo e mundur nëse Serbia nuk e njeh ende Kosovën?

Cameron Munter: Kosovarët mund të punojnë me grekët, kosovarët mund të punojnë me maqedonasit… Keni njerëz të tjerë në rajon, me të cilët mund të punoni. Ju nuk duhet të mendoni ashtu siç keni menduar në 15 vjetët e fundit. Mund të nisni një rrugë ndryshe, të ndërmerrni iniciativa ndryshe.

Nëse vazhdojmë të mendojmë vetëm për njohjen mes Kosovës dhe Serbisë, do t’i kalojmë edhe 15 vjet të tjerë duke pritur. Unë besoj se kjo nuk është thjesht një çështje diskrete mes dy vendeve. Kjo kërkon një zgjidhje më të gjerë, brenda së cilës Kosova dhe Serbia mësojnë të kenë një të ardhme të begatë, të drejtë dhe demokratike.

 

 

Intervista- “‘Non-grata’ e Berishës mund të anulohet”- Ish-ministri tregon bisedën me njerëzit e Donald Trump!

Pollo: Pse Qeveria teknike forcon besimin te zgjedhjet

VALENTINA MADANI/ Për Genc Pollon është koha që opozita pasi ka protestuar më shumë se kushdo tjetër kundër regjimit dhe pasi e ka denoncuar atë me fakte, tashmë duhet të kalojë në marshin elektoral. Z.Pollo thotë për gazeta “Panorama” se në një kohë kur opozita po goditet nga koka, prej saj lipset që të ngjallë shpresë te njerëzit me një ekip të ardhshëm kuvendor e qeveritar kompetent e të paqortueshëm.


Ish-ministri flet për situatën ku ndodhet opozita, rrugëdaljet, përndjekjen politike ndaj saj, mosbindjen civile, projektin elektoral dhe mundësitë e heqjes së “non-grata”-ës së Sali Berishës. Genc Pollo zbardh një bisedë tri javë më parë me ish-ofiqarë të presidencës “Trump” 2017-2021 dhe të afërt me ekipin aktual të Presidentit të ri të SHBA-ve.

Nga pyetja për rishikimin e “përcaktimeve moshyrje” të firmosura nga Blinken, Pollo thotë se mori përgjigjen e tyre: “Politika e përcaktimeve do të shqyrtohej nga administrata ‘Trump’ dhe se në këtë kuadër ishte shumë e mundur që të anuloheshin përcaktimet problematike të së shkuarës”. Ndaj, z. Pollo shprehet se do të ishte në nderin e Departamentit të Shtetit që ta anulonte sa më parë vendimin për “non-grata”-n e Sali Berishës.

-640-0-genc-pollo-1jpg-149

Z.Pollo, që nga lirimi i z.Berisha vihet re një eufori te demokratët. Çfarë ndryshon për ta? Si po ndikon tek opozita lirimi i tij?

Kush rifiton lirinë, e gëzon atë më shumë se ai që nuk e ka humbur ndonjëherë. Krishti i ringjallur është më i fuqishëm se Krishti ende i pakryqëzuar. Mund të rendisja të tjera krahasime e metafora për të shpjeguar që fundi i kalvarit “arrest shtëpiak” ngjall gëzim e shpresë te demokratët, por edhe te të tjerët, që i kanë për zemër parimet kushtetuese.

Duket se me lirimin e z.Berisha ka marrë hov mosbindja civile, por në kushtet aktuale, a është e nevojshme apo zgjidhje për demokracinë në vend?

Mosbindja civile ka qenë një formë reagimi edhe para arrestit të z. Berisha. Nëse biem dakord që po jetojmë në një regjim autoritaro-kleptokratik, çdo reagim është legjitim e i nevojshëm. Jo thjesht për të përmbysur regjimin me një të rënë sëpate, por për të mbajtur gjallë e lart frymën e qëndresës që do të japë frytet e veta.

Mosbindja civile synon krijimin e një qeverie teknike, si duhet të jetë qeveria kujdestare, me qëllim sigurimin e standardeve më minimale të zgjedhjeve të 2025?

Ky model i dakordësuar në Maqedoninë e Veriut që nga viti 2015 rezultoi i dobishëm në një shtet, ku pushteti personalizohet e shteti partiakizohet. Shqipëria është e ngjashme. Sot është më keq se Maqedonia në vitin 2015. Ky model do të ishte i nevojshëm jo vetëm për zgjedhjet parlamentare mbas pesë muajsh, por edhe në të ardhmen, cilado parti qoftë në pushtet.

Kundrejt kërkesave të opozitës, PS-ja është shprehur se ka fituar me epërsi të madhe votash, duke e quajtur të panevojshëm krijimin e qeverisë së përkohshme…!

Ky duket si argument në favor të opozitës. Qeveria teknike nuk vë në dyshim zgjedhjet e shkuara, ajo forcon besimin te zgjedhjet e ardhshme.

Në situatën ku është opozita, armën e vet ka fjalën, ndikimin e opinionit publik, vënien përballë të funksionarëve të lartë të shtetit. Çfarë të drejtash nuk po i njihen opozitës?

Deri dje nuk i njiheshin të drejtat më normale zgjedhore e parlamentare, por sidomos tani do të lipsej fokusimi te mohimi i të drejtave bazë të qytetarit: të pronës, të sipërmarrjes, të informimit, të zgjedhjes së lirë e të jetës me dinjitet. Ky debat prek nervin e njerëzve. Vetëfokusimi te cenimi i të drejtave të opozitës, sado qendror të jetë në një demokraci, mund të duket edhe si vetëviktimizim. Në publik partia lipset të merret më shumë me çështjet e popullit se me çështjet e vetvetes.

Çfarë efekti ka fitorja e republikanit Donald Trump?

Së pari, fitorja e Donald Trump është një çlirim i jashtëzakonshëm për SHBA-të, që po asfiksoheshin nga ideologji të mbrapshta dhe një administratë gjysmë e indoktrinuar dhe gjysmë inkompetente. Joe Biden ka qenë i respektuar e i pëlqyer si senator e zv.President; ka qenë edhe mik i Kosovës. Por si President, fill mbasi u zgjodh, premtoi se do të bashkonte amerikanët, por nuk e bëri këtë, përkundrazi me fjalë e me vepra i përçau më keq. Ndoshta nga ndikimi i krahut ekstremist-ideologjik të partisë së tij.

A besoni se do të anulohet “non-grata” e Sali Berishës?

Sa për “non-grata”-n e Berishës, siç e quani ju apo “përcaktim (designation) për moshyrje” siç e quajnë ata, do të ishte në nderin e Departamentit të Shtetit që ta anulonte sa më parë. Para tri javësh bashkë me miq e kolegë nga Europa e bota isha në një konferencë me tre referentë, ish-ofiqarë të presidencës ‘Trump’ 2017-2021 dhe të afërt me ekipin aktual të Presidentit Trump. I pyeta për rishikimin e “përcaktimeve moshyrje” të firmosura nga Blinken për motive partiake, siç kanë deklaruar senatorë republikanë, përfshi edhe Marco Rubion (i nominuar për Sekretar Shteti), sepse në Shqipëri psh., kemi raste problematike (Berisha). Përgjigja e tyre ishte se politika e përcaktimeve do të shqyrtohej nga administrata “Trump” dhe se në këtë kuadër ishte shumë e mundur që të anuloheshin përcaktimet problematike të së shkuarës.

Çfarë lipset të bëjë Partia Demokratike?

Mbasi ka protestuar më shumë se kushdo tjetër kundër regjimit autoritar e kleptokratik, mbasi e ka denoncuar atë me fakte, dokumente e argumente më shumë se kushdo tjetër; mbasi i ka rezistuar më shumë se të tërë, PD të lipset të kalojë në marshin elektoral. Një fushatë elektorale kërkon më shumë shpresë për të ardhmen, më shumë zgjidhje për problemet konkrete, më shumë dritë në fund të tunelit. Dhe mund të jetë e drejtë në rrethanat tona që të kërkojmë masa sociale si psh., rritje pensionesh. Por, krijimi i pasurisë ka precedencë ndaj rishpërndarjes së saj. Këtu qeveria “Rama”, shpesh në mënyrë të padukshme, ka mbytur me lloj-lloj rregulloresh të tepërta e abuzive e me lloj-lloj tarifash pa kuptim, por me efekt zhvatës për bizneset e vendit, sidomos ato të mesme. Dhe fokusi te këto probleme e të tjera të ngjashme me to lipset të jetë fokusi i debatit opozitar, krahas një ekipi të ardhshëm kuvendor e qeveritar kompetent e të paqortueshëm që ngjall besimin e publikut.

Opozita ankohet se është vënë në shënjestrën e SPAKut, por ka edhe një perceptim tjetër se po godet në të dyja krahët…

Së pari, SPAK-u po e tepron me paraburgime të paarsyeshme e të pabazuara në frymën e ligjit. Le të mos merremi me arrestet e Berishës e të Metës, që janë skandaloze, mbasi nuk përmbushin kriteret. Por shihni “në krahun tjetër”, Vangjush Dakon, që e mbajtën dy vjet në paraburgim deri sa skadoi afati sipas procedurës penale dhe u detyruan ta nxjerrin jashtë pa qenë në gjendje të paraqesin aktakuzën. Ai akuzohej për një tender 10 vjet më parë e një leje ndërtimi 5 vjet më parë. Kur prokurori e kishte dokumentacionin në dosje, pse duhet i pandehuri në paraburgim? Ky shqetësim i është shprehur në Kuvend titullarit të SPAK-ut, por ky i fundit dha një shpjegim thjesht formalist.

A po godet në të dyja krahët e politikës?

Kjo është tjetër çështje: është vënë në dukje se SPAK-u e godet opozitën në krye, duke funksionuar si gijotinë; kurse mazhorancës i pret ndonjë këmbë të krimbit centipedes (njëqindkëmbëshit). Për çdo qeveri në një demokraci funksionale, këto arrestime do të ishin problem, por për regjimin autoritaro-kleptokratik Rama, jo dhe aq. Por, ka një aspekt tjetër: shihni akuzat ndaj opozitarëve: Berisha akuzohet se ka miratuar në qeveri një projektligj gjenerik; Beleri akuzohet se ka blerë një dyzinë votash nga agjenti-provokator i policisë; Salianji se ka fabrikuar një provë në një kallëzim penal që nuk ka ndodhur. Të tria këto raste janë pa precedent jo vetëm në praktikën penale shqiptare, por me shumë gjasë konsiderohen si jo të pranueshme në jurisprudencën europiane. Gjithsesi, këto çështje të opozitës nuk janë si ato që kemi parë në krahun tjetër me miliona euro që i zhvaten shtetit dhe përmes privatit përfundojnë në xhepin e ofiqarëve. Pra, në thelb kundër opozitës ka akuza abuzivo-banale dhe jo akuza për korrupsion. Në kontrast me çështjet e opozitarëve kemi raste nga Tahiri tek Veliaj, që janë për korrupsion me shuma gjigante e për abuzim me pasoja të rënda. Shihni modelin Tahiri: nga një superakuzë, që normalisht të çonte në 15 vjet burg, përfundoi në një minidënim si për delinkuentin e lagjes. Pastaj edhe ky minidënim përgjysmohet për shkak të “rrethanave të veçanta”.

Dhe pastaj i dënuari për megakorrupsion jeton i lirë me milionat e korrupsionit. Dhe shpreson që mbas pesë vjetësh, kur të jetë harruar zullumi, po të duan e rifillojnë karrierën politike. Kështu keni Beqjan, që deri dje dukej se do të dënohej për fatura restoranti, por jo për “sterilizimin”, që i kushtoi taksapaguesit 95 milionë euro. Kështu keni edhe Veliajn, ai duket se nuk do të dënohet për inceneratorin 150 milionë euro që nuk ekziston, nuk do të dënohet për aferën “5D”, që prishi bursën e korrupsionit, duke e çuar ryshfetin nga 10% në 100%, por duket se do të ngecë në dosjen ‘Abule’, që është rast banal shkëmbimit të favorit me para dhe që ka ndodhur rëndom në dy dekadat e fundit në Bashkinë Tiranë. I vetmi që është dënuar deri tash për korrupsion mirëfilli është Lefter Koka, i cili të kujton aforizmin se tradhtinë e duan të tërë, kurse tradhtarin nuk e do kush. Kam lexuar mbi akuzën e SPAK-ut për mosdeklarim pasurie kundër deputetit opozitar, Asllan Dogjani, për një banesë të blerë para 20 vitesh para se ai të hynte në politikë.

Ndërtuesi, i cili vitet e fundit hyri në sherr me Dogjanin për një ndërtim të paligjshëm, e kallëzoi atë duke paraqitur letra të tjera e të njëanshme për blerjen e dikurshme. SPAK-u me hetim blitz ngre akuzë kundër Dogjanit, edhe pse nuk ka logjikë penale. Ndërsa opozita para 6 vitesh ka publikuar dokumente që tregojnë se Edi Ramës nuk i përputhen fare shpenzimet për vilën në Surrel me të ardhurat familjare. Pra, rasti klasik i fshehjes së pasurisë gjatë kohës së ofiqit më të pushtetshëm të Republikës. A ju duket se SPAK-u po vepron me dy kute, apo ju duket normale sa më lart? Prokuroria e Gjykata e Posaçme Antikorrupsion u ngrit me qëllimin që të parandalonte korrupsionin e jo thjesht ta ndëshkonte. Por, një pjesë e madhe e çështjeve penale që po hetohen nga SPAK-u kanë filluar të konsumohen mbasi SPAK filloi të funksionojë. A mos tregon kjo se rilindistët e babëzitur kanë besim te modeli Tahiri dhe tek “dora e ngrohtë e partisë”?

Pavarësisht kritikave të opozitës, sondazhet tregojnë nivele të larta të besimit publik te SPAK-u! Edhe BE e SHBA shprehen pozitivisht për SPAK-un e gjyqësorin postreformë! Madje, së fundi Sekretari Blinken e dekoroi Dumanin…

Së pari, shihni se mos ka konflikt interesi mes porositësve të sondazheve, mbasi ka plot syresh të cilëve u leverdis “success story” më shumë se realiteti. Së dyti, po të kishte sondazhe opinioni në vitet kur dënohej Todi Lubonja apo Kadri Hazbiu, me siguri besimi tek Hetuesia e Përgjithshme do t’i afrohej nivelit 100%. Është tipike në psikologjinë e turmës, eksitimi me dënimet e të mëdhenjve që kanë rënë nga fiku. Kështu dëshmohet që nga lashtësia. Pra, këto sondazhe nuk ka pse të jenë surprizë. Pastaj mos harroni se ka sondazhe ku shumica e të anketuarve e konsiderojnë SPAK-un si të ndikuar politikisht. Sfida e një gjyqësori modern është procedimi penal (e në tërësi veprimtaria) në frymën e ligjit e jo arrestimi e dënimi me çdo kusht; apo më keq akoma përndjekja për llogari të pushtetit politik. Për fat të keq, gjyqësori postreformë është shumë larg nga ky ideal. Do të doja të isha pozitiv, por siç ka thënë Aristoteli “e vërteta është mikeshë më e madhe se miku im Platoni”.

Sa i takon vlerësimit nga BE dhe SHBA padyshim, se kanë nevojë për success story për investimin e tyre. Duhet shtuar se ka ca doza realizmi së fundmi. Pastaj edhe në goditjen e disa grupeve kriminale që veprojnë në Europë e më gjerë e pastaj investojnë te ne, duket se SPAK-u ka pasur një bashkëpunim të mirë me homologët europianë. Lidhur me dekorimin e z.Dumani, dua të kujtoj se në vitin 2021 kur Blinken dekoroi Dvoranin si kampion antikorrupsion kujtoj se në një intervistë me “Deutsche Welle”-n thashë se kjo ishte e pakuptueshme për persona me busull morale. Vetëm një vit më parë Komisioni i Venecias e kishte identifikuar Dvoranin si përgjegjës për korruptimin e procesit të emërimeve në Gjykatën Kushtetuese.

Pa folur sesi ai e kaloi vetingun pa u lagur. Prandaj nuk kam çfarë të shtoj për dekorimin e fundit. Pse nuk kemi akoma përgjigje nga Prokurori i Përgjithshëm apo Inspektori i Lartë i Drejtësisë për gjyqtaren Gjoka-Maneku, për të cilën në mars mësuam se ishte dënuar penalisht në një shtet të Bashkimit Europian dhe nuk e kishte deklaruar këtë, duke kryer kështu një vepër penale në Shqipëri? A i shërben mbajtja në atë post e një personi të dyshuar besimit të publikut te gjyqësori?

Çfarë mund ta reduktojë korrupsionin…?

Çështje komplekse. Së pari, unë nuk jam nihilist ndaj SPAKut e gjyqësorit të ri, por drejtësia dhe një gjyqësor që i shërben asaj ndihmohen duke i thënë të vërtetat hapur dhe jo me lëvdata pa bazë, apo duke bërë si struci me kokën në rërë. Të bësh strucin është psh., të pretendosh se PS-ja nuk ka arritur të kapë mjaftueshëm institucionet postreformë. Pastaj edhe sikur të kishim SPAK e gjyqësor funksional e besnik të ligjit, është iluzore të mendosh se ato vetëm do e zgjidhin problemin. Vetë një shtet demokratik me pushtete të ndara krijon kuadrin për trajtimin efektiv të korrupsionit, por kjo është teorike, mbasi në raste si Shqipëria pushteti ekzekutiv kontrollon legjislativin (përmes mazhorancës) dhe gjyqësorin përmes katapultimit aty të besnikëve dhe të të shantazhueshmëve (si gjyqtarja e lartpërmendur). Atëherë e vetmja forcë balancuese reale është opozita.

Mbas saj në distancë vijnë mediat e OJF-të e pakapura nga pushteti e nga donatorët “me agjendë speciale”. Vetëm alternimi i pushtetit pengon konsolidimin e regjimit autoritaro-kleptokratik. Kjo nuk do të thotë se në pushtetin e nesërm apo të pasnesërm, korrupsioni e abuzimi do të jetë zero. Kjo nuk ndodh kurrkund, por korrupsioni e abuzimi do të jetë i reduktueshëm dhe i kontrollueshëm. Fatkeqësisht disa nga ata që mbajnë fjalime kundër korrupsionit, njëkohësisht kanë ndikuar për të dobësuar opozitën, e cila është shpresa e vetme kundër regjimit. Dua të përmend një tjetër rast por që nuk ka të bëjë me SPAKn.

Si e konsideroni vendimin e Kryeministrit Rama për mbylljen e “TikTok”-ut?

Z.Rama ka dashur prej kohësh të mbyllë median “online” përmes urdhrave administrativë dhe jashtë procesit gjyqësor. Ju kujtohet projektligji antifjalë ,ë 2018. Mbas shumë përpjekjesh, Rama u zmbraps sepse u përball me qëndresë të fortë brenda e jashtë vendit. Mbyllja e “TikTok”-ut, përveçse të kujton këtë mendësi, spikat se nuk është e qartë procedura e ndjekur dhe kush konkretisht e vendosi mbylljen e firmosi urdhrin. Tipike e një regjimi arbitrar. Fatkeqësisht prindër të traumatizuar dhe konsultime të organizuara nga partia shërbejnë si justifikim demagogjik. Nuk po them se algoritmi i “TikTok”-ut nuk ka probleme, por për mbylljen e një platforme nevojitet një raport ekspertësh të pavarur dhe debat parlamentar. Mund të mbyllej “TikTok”-u vetëm për të miturit (madje ka shtete në Europë që nuk po lejojnë celularët në shkollë). Por të mbyllet për 30-vjeçarët e 50-vjeçarët, do të thotë të mbyllet për elektoratin./Gazeta Panorama

Kasanof: Çështjet e SPAK-ut të arrijnë kudo ku të çojnë provat

Zëvendës Ndihmës Sekretari i Shtetit për Ballkanin Perëndimor Alexander Kasanof gjatë intervistës për Zërin e Amerikës

 

Intervistoi: Armand Mero

Zëvendës Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit për Ballkanin Perëndimor Alexander Kasanof, thotë se “çështjet që ndjek SPAK do të arrijnë kudo ku të çojnë provat”. Në një intervistë për Zërin e Amerikës zoti Kasanof thotë se në takimet që ai pati gjatë vizitës në Tiranë, ka vënë theksin te rëndësia që ka sundimi i ligjit duke nënvizuar se asnjë individ nuk është mbi ligjin. Lidhur me zhvillimet në Kosovë, zoti Kasanof shprehet se nuk mund të bëjë komente mbi qëndrimiet e administratës së ardhshme

Zëri i Amerikës: Zoti Kasanof, kjo është vizita juaj e parë në Shqipëri, që pas marrjes së detyrës. A mund të ndani me ne cilat ishin çështjet kryesore të diskutuara me autoritetet shqiptare?

Alexander Kasanof: Së pari, Armand, është kënaqësi të jem me ju sot. Faleminderit për ftesën në programin tuaj. Dëshiroj të them se është kënaqësi e madhe të jem këtu në Tiranë. Është vërtet vizita ime e parë këtu, por nuk mund të isha më i lumtur që e bëj këtë vizitë të rëndësishme në një kohë të rëndësishme. E dini, bëjmë shumë në partneritet me Shqipërinë. E mbështesim qeverinë dhe reformat që ajo po ndjek në rrugën për anëtarësimin në BE saqë mendova se ishte e rëndësishme t’i kushtoja një udhëtim më vete Shqipërisë, në detyrën time të re, siç e përmendët, për t’u siguruar që të kishim mundësinë të bisedonim me qeverinë si dhe njerëz jashtë qeverisë dhe për të shprehur mbështetjen tonë për reformat në vazhdim, sidomos në sundimin e ligjit dhe sektorin e gjyqësorit si dhe mbështetjen tonë për pavarësinë dhe misionin e institucioneve të tilla si SPAK, të cilin, siç e dini e mbështesim fort, dhe duam të shohim ta vazhdojnë punën e tyre. Për këtë arsye si dhe disa arsye të tjera për të cilat do të flas pas pak, mendova se ishte e rëndësishme të vija në Shqipëri për t’i kryer këto diskutime.

Biseduam me zyrtarë të ndryshëm, përfshi Kryeministrin lidhur me udhëheqësinë e tij në procesin e reformave për në BE. Dhe lidhur me këtë, e përgëzova për përpjekjet e vazhdueshme të qeverisë për të kryer ato reforma dhe rezultatet që ato kanë siguruar për Shqipërinë, përfshi hapjen e një grup-kapitulli të dytë, çka është vërtet e përgëzueshme.

Biseduam për reformat e sektorit të drejtësisë dhe rëndësinë që ka vazhdimi i tyre. Biseduam për partneritetin tonë në shumë fusha kudo në botë, përfshi në kontekstin e NATO-s, por sigurisht edhe për punën që bëjmë bashkë në një numër institucionesh shumëpalëshe si OKB-ja dhe se sa mirënjohëse janë Shtetet e Bashkuara që e kanë një partneritet të tillë me Shqipërinë.

Tek SPAK, u sigurova që të flisja për mbështetjen e vazhduar dhe shumë të fortë për punën e atij institucioni. Është për t’u theksuar se në takimet e mia publike dhe private, fola për rëndësinë që ka sundimi i ligjit dhe se asnjë burrë a grua nuk është mbi ligjin dhe se çështjet që ndjek SPAK do të arrijnë kudo ku çojnë provat dhe kjo është diçka që e mbështesim jo vetëm si proces, por edhe si një radhë faktesh në terren që ndihmojnë për të luftuar korrupsionin dhe çrrënjosur krimin e organizuar, një përpjekje që Shqipëria po e kalon dhe që e kanë kaluar edhe vende të tjera, përfshi vendin tim, dhe një përpjekje që duhet ta fitojmë dhe prandaj është me rëndësi ta shohim suksesin e SPAK-ut.

Pra, këto janë disa nga çështjet që diskutuam. E vlerësova vërtet të gjithë kohën që m’u dha nga zyrtarët me të cilët u takova. Pres me kënaqësi të kthehem.

Zëri i Amerikës: Ju dhe e përmendët se SHBA kanë qenë një mbështetëse e fortë e SPAK-ut. Por, duket se agjencitë e tjera ligjzbatuese janë ende duke u përballur me sfida. Si e vlerësoni sistemin aktual të drejtësisë në vend, 8 vite pas reformës në drejtësi?

Alexander Kasanof: Mendoj se siç e dini, Armand, është me rëndësi për Shtetet e Bashkuara që të vazhdojmë mbështetjen që po i japim qeverisë dhe institucioneve të pavarura si SPAK, por edhe të tjera, për të ecur përpara me punën për reformimin e sektorit të drejtësisë dhe përmirësimit të sundimit të ligjit. Është sfidë e vështirë. Dhe është sfidë e vështirë për çdo vend. Dhe është një sfidë për të cilën nevojitet mbështetja jonë e vazhdueshme. Pra, është punë e papërfunduar. Sigurisht, kjo vihet në dukje edhe nga disa prej reformave që BE ka nënvizuar se duhet të kryhen këtu. Shtetet e Bashkuara po përpiqen të ndihmojnë kudo ku mundemi, si qeverinë dhe paketat e saj të reformave, por edhe institucionet e pavarura që të mbeten të pavarura dhe të ndërmarrin masat e duhura për të çrrënjosur korrupsionin dhe krimin e organizuar, të cilat, siç e përmenda më herët, janë një rezultat jashtëzakonisht i rëndësishëm që duam ta shohim të realizohet në Shqipëri.

Zëri i Amerikës: Zoti Kasanof, ish-presidenti dhe kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha u përcaktua nga Departamenti i Shtetit në vitin 2021 për korrupsion madhor. Në atë kohë ai ishte vetëm deputet, ndërsa tani është kryetar i partisë kryesore opozitare. A mund ta ndryshojë kjo marrëdhënien mes Uashingtonit dhe zotit Berisha?

Alexander Kasanof: Dëgjo, Armand, normalisht nuk flas për personat e përcaktuar dhe hollësitë e atyre rasteve. Ajo që do të doja të ritheksoja këtu është se Shtetet e Bashkuara i shohin përcaktimet si mjet i rëndësishëm për të ndihmuar reformat e sistemit të drejtësisë dhe ndjekjen e çështjeve anti-korrupsion dhe të krimit të organizuar. Këto mjete janë ndërtuar për të ndihmuar agjencitë vendase në terren, sidomos agjenci si SPAK-u, që të arrijnë misionin e tyre, por janë ndërtuar edhe për të ndihmuar përmirësimin e sundimit të ligjit dhe të reformave në vazhdim në sistemin e drejtësisë. Kjo është ajo që theksojmë. Dhe këtu do të mbetet theksi ynë dhe fokusi ynë i vazhduar.

Zëri i Amerikës: Megjithatë ka një pritshmëri të lartë në gjirin e opozitës, se administrata e re e Presidentit të zgjedhur Donald Trump, mund të ketë një qasje të re ndaj zoti Berisha. Dhe ka zëra të opozitës që presin që përcaktimi “non grata” të mund të anullohet. A ekziston një mundësi e tillë?

Alexander Kasanof: Nuk mund të flas në emër të administratës që vjen. Do të ishte e pavend. Por, mund të ritheksoj për ju që në administratën e tanishme, ne do të vazhdojmë të fokusohemi tek këto reforma dhe të fokusohemi tek ndihma që institucione si SPAK-u të përmbushin misionin e tyre.

Zëri i Amerikës: Shqipëria do të mbajë zgjedhje të përgjithshme vitin e ardhshëm. Disa nga shqetësimet kryesore në të kaluarën kanë qenë blerja e votave, shpërdorimi i fondeve shtetërore nga partia në pushtet dhe ndikimi i krimit të organizuar në këtë proces. A ndani dhe ju të njëjtat shqetësime dhe cilat janë pritshmëritë tuaja?

Alexander Kasanof: Pritshmëritë tona janë njësoj si për cilindo vend që zhvillon zgjedhje, që presim të shohim zhvillimin e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme dhe që do të respektohet vullneti i popullit. Po ashtu, shpresojmë fort që do të shohim kandidatë që janë tërësisht të panjollosur nga korrupsioni apo nga lidhje me krimin e organizuar. Mendojmë se do të ishte rezultati më i mirë për Shqipërinë.

Zëri i Amerikës: Në fund të muajit të kaluar (29 nëntor) në veri të Kosovës ndodhi një shpërthim që dëmtoi infrastrukturën kyçe të furnizimit me ujë të vendit. Sa mund të ndikojë kjo procesin edhe kështu të komplikuar të normalizimit mes Kosovës dhe Serbisë?

Alexander Kasanof: Ai ishte një sulm i tmerrshëm. E kemi dënuar me fjalët më të forta të mundshme dhe do ta ritheksoj këtu që dënojmë çdo lloj sulmi të tillë. Po e ndihmojmë Kosovën dhe qeverinë e Kosovës që të kryejnë hetimin. Kemi ndihmuar duke vënë në dispozicion burime për këtë qëllim. Dhe mendojmë se është me rëndësi kritike që çdo hetim të ndjekë faktet në terren, të shqyrtojë si duhet të gjitha informacionet aty dhe të punojnë me partnerët ndërkombëtarë në këtë kontekst për t’u siguruar që do të ngrihet një hetim i besueshëm. Ajo që mund të them është që akte të tilla janë jo vetëm të tmerrshme por janë ndërtuar qartësisht për të krijuar destabilitet dhe i refuzojmë në mënyrën më të fortë.

Zëri i Amerikës: Gjatë vizitës së mëhershme në Prishtinë ju keni theksuar se veprimet e pabashkërenduara që janë ndërmarrë nga qeveria atje, ndërlikojnë mundësitë e Shteteve të Bashkuara për të mbështetur në mënyrë të suksesshme Kosovën. Tani që në Uashington do të ketë një administratë të re e cila nuk është se pati marrëdhënie fort miqësore me qeverinë e parë Kurti, a mendoni se kjo do të ndikojë në qasjen ndaj dialogut Kosovë Serbi?

Alexander Kasanof: E përsëris, Armand, nuk është me vend që të flas për një administratë të re dhe se cilat do të jenë politikat e saj. Kjo administratë, edhe teksa i afrohet fundit, do të mbetet e përqendruar tek ndihma për Kosovën, mbështetja për Kosovën, jo vetëm për reformat dhe përpjekjet që po bëjnë në rrugën e integrimit me strukturat euro-atlantike, por edhe teksa punojnë për çështje që janë në thelb të dialogut të ndërmjetësuar nga BE. Po mbështesim një përfundim të suksesshëm dhe do të vazhdojmë t’u kërkojmë të dyja qeverive në Prishtinë dhe Beograd që të vazhdojnë të bëjnë të gjitha përpjekjet e mundshme për të bërë përparim në atë dialog. Do të vazhdojmë të ndihmojmë në këtë drejtim.

Intervista- Wisner: Administrata Trump s’do të duhej të tundohej nga zgjidhjet territoriale në Ballkan

Valona Tela

Ish-emisari i Shteteve të Bashkuara në bisedimet për statusin e Kosovës, Frank Wisner, thotë se Kosova sot është një histori e përzier – “nuk ka arritur gjithçka që ka dëshiruar, por e ka ndërtuar veten si një shtet sovran në familjen evropiane”.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, Wisner thotë se Serbia, ende sot e kësaj dite, nuk është e gatshme ta pranojë realitetin e një Kosove të pavarur, ndaj edhe marrëveshjet e arritura mes dy vendeve, sipas tij, nuk funksionojnë.

Për arsyet e veta thotë se Kosova duhet ta krijojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe, por me “përgjegjësi shumë të kufizuara”.

Wisner beson se është ende herët të thuhet se çfarë mund të pritet nga administrata e presidentit të zgjedhur amerikan, Donald Trump, në lidhje me Ballkanin Perëndimor.

“Administrata e mëparshme e Trumpit ka pasur një sërë idesh, që synonin arritjen e një marrëveshjeje territoriale… Çdo lëvizje drejt këtij objektivi, nuk do të shkaktonte gjë tjetër veçse telashe në Ballkanin Perëndimor. Shpresoj që kjo nuk do ta tundojë administratën e re”, thotë ai.

Radio Evropa e Lirë: Ambasador Wisner, dy dekada më parë, ju ishit një figurë kyçe në negociatat për statusin e Kosovës. Mbi 25 vjet nga lufta dhe në prag të 17-vjetorit të pavarësisë së Kosovës, si do ta vlerësonit përparimin e saj ndër vite?

Frank Wisner: Kosova e ka arritur pavarësinë e saj – një ëndërr të kamotshme – e ka ndërtuar veten si një komb i pavarur dhe ka hyrë pjesërisht në familjen e kombeve. Por, ajo është kundërshtuar vazhdimisht nga Serbia, e cila nuk e ka njohur pavarësinë e saj. Si rezultat, Serbia ka arritur ta bllokojë anëtarësimin e saj në Kombet e Bashkuara dhe një numër shtetesh nuk e kanë njohur.

Por, në të njëjtën kohë, Kosova ka arritur që si vend i ri ta përmirësojë gjendjen e saj ekonomike dhe t’i përmirësojë institucionet e saj politike.

Radio Evropa e Lirë: Në retrospektivë, a besoni se Kosova ka mundur të bëjë ndonjë gjë ndryshe, që mund ta kishte përmirësuar situatën e saj sot?

Frank Wisner: Jo. Kam menduar shpesh për këtë, por Serbia ka qenë shumë e vendosur për ta bllokuar pavarësinë e Kosovës. Ka qenë e pamundur të kapërcehej ajo pengesë. Kundërshtimi i saj ndaj pavarësisë së Kosovës nuk është qetësuar për asnjë minutë gjatë këtyre viteve.

Dhe, derisa Serbia ta pranojë faktin se Kosova është sovrane dhe e pavarur dhe është e gatshme të zhvillojë marrëdhënie të mira fqinjësore me të, unë nuk pres ndonjë zgjidhje mes tyre.

Institucionet evropiane janë përpjekur shumë për t’i ndihmuar dy palët që ta pranojnë njëra-tjetrën dhe nuk ia kanë dalë. Shtetet e Bashkuara nuk ia kanë dalë. Derisa Serbia të bindet se është në interesin e saj që ta lejojë Kosovën të jetë një vend plotësisht i pavarur, nuk do të ndodhë asgjë, statusi përfundimtar nuk do të arrihet.

Radio Evropa e Lirë: E kanë thënë edhe ndërmjetësuesit ndërkombëtarë se dy shoqëritë nuk janë ende gati për marrëveshje përfundimtare. Ju a mendoni se ka rrugëdalje?

Frank Wisner: Serbia, në veçanti, nuk është gati të pranojë se Kosova nuk është më pjesë e Serbisë dhe ta pranojë pavarësinë e saj. Derisa të arrihet kjo, nuk shoh zgjidhje të statusit përfundimtar.

Radio Evropa e Lirë: E si mund të arrihet? A mendoni se Plani i Ahtisaarit është ende korniza më e mirë për marrëdhëniet Kosovë-Serbi? Apo duhet të ketë propozime të reja?

Frank Wisner: Unë mendoj se Plani i Ahtisaarit ishte i mirë. Nuk ka asgjë të keqe. Problem nuk është plani, por mosgatishmëria e Serbisë për ta pranuar faktin se Kosova është e pavarur. Kosova nuk do të jetë e kënaqur me asgjë më pak se pavarësia.

“Asociacion me përgjegjësi të kufizuara”

Radio Evropa e Lirë: Formimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe është një marrëveshje e arritur në dialog, por që nuk është zbatuar ende nga Kosova. Qeveria aktuale e Kosovës ka frikë se mund të duket diçka si Republika Sërpska. Ju a e justifikoni këtë frikë?

Frank Wisner: Unë besoj se ideja e komunave [me shumicë] serbe, që të punojnë së bashku, të bashkëpunojnë, t’i ruajnë institucionet kulturore, është mjaft e mirë. Por, unë kurrë nuk kam qenë plotësisht i bindur se Serbia e shikon atë marrëveshje si pjesë të një Kosove të pavarur. Ajo më shumë e sheh si mënyrë për ta reduktuar pozitën e Kosovës si shtet i pavarur.

Pra, ideja në parim mbetet e mirë, por derisa nuk shoh një vullnet më të madh të Serbisë për të jetuar me një Kosovë të pavarur, unë nuk pres që ndonjë marrëveshje të funksionojë, të mbahet apo të jetë e suksesshme.

Radio Evropa e Lirë: Pra, a mendoni se Kosova duhet ta formojë Asociacionin?

Frank Wisner: Unë mendoj se Kosova, për arsyet e veta, duhet të krijojë një asociacion të komunave me shumicë serbe, me përgjegjësi shumë të kufizuara në kulturë, arsim, taksa dhe gjëra të tilla, por që nuk ka status sovran që do ta prishte funksionimin e shtetit të Kosovës.

Radio Evropa e Lirë: SHBA-ja, si aleatja më e afërt e Kosovës, ka qenë kritike ndaj Qeverisë aktuale, kryesisht për shkak të disa veprimeve të saj në veri të Kosovës, si heqja nga përdorimi e dinarit serb, mbyllja e institucioneve paralele serbe… Qeveria i ka cilësuar ata hapa si shtrirje të autoritetit ligjor, por SHBA-ja dhe pjesa tjetër e komunitetit ndërkombëtar kanë thënë se nuk është koha e duhur për ta. Ju, si mendoni?

Frank Wisner: Unë mendoj se është koha e duhur për t’i shtrirë të gjitha përgjegjësitë sovrane të një vendi të pavarur. Kosova, madje, është vonuar.

Të gjitha këto gjëra – përdorimi i dinarit serb apo strukturat paralele – janë të dizajnuara nga Serbia për të minuar statusin sovran të Kosovës. Unë, thjesht, nuk i shoh serbët të gatshëm që të heqin dorë prej tyre, pa një goditje të madhe.

Ndaj, kthehem te pika ime thelbësore: derisa në Beograd nuk ka një vendim politik për pranimin e sovranitetit të Kosovës, unë nuk shoh rrugëdalje, gjithçka tjetër është çështje dytësore.

Radio Evropa e Lirë: E si e shini ju zgjidhjen për veriun e Kosovës?

Frank Wisner: Kjo është një pyetje e komplikuar, sepse veriu i Kosovës është i banuar me serbë, por është pjesë e Kosovës sovrane dhe duhet të integrohet në institucionet e shtetit të Kosovës. Kjo nuk ka ndodhur plotësisht, sepse Serbia e saboton atë integrim.

“Ballkani Perëndimor s’do të jetë prioritet i administratës Trump”

Radio Evropa e Lirë: Në Shtetet e Bashkuara pritet ta marrë detyrën një administratë e re. Ka shumë çështje në botë që do të tërheqin vëmendje të menjëhershme, por si e shihni ju angazhimin dhe qasjen e administratës së re ndaj rajonit të Ballkanit Perëndimor?

Frank Wisner: Nuk e di. Mendoj se është herët të flitet. Ballkani Perëndimor nuk do të jetë prioritet kryesor i politikës së jashtme në administratën e re.

Administrata e mëparshme e Trumpit ka pasur një sërë idesh, që synonin arritjen e një marrëveshjeje territoriale. Mendoj se ato kanë dështuar.

Nëse administrata e re do t’u kthehej atyre ideve, mendoj se do të dështojë sërish. Nëse vini në shqyrtim integritetin territorial të vendeve, ju hapni Kutinë e Pandorës, hapni një krizë në të gjithë rajonin, ku shtetet e Ballkanit dhe etnitë e tyre kacafyten se ku duhet të vihen kufijtë.

Serbia ka folur për rikrijimin e një Serbie të madhe, që do të ishte mallkim për stabilitetin në Ballkan. Çdo lëvizje drejt këtij objektivi, nuk do të shkaktonte gjë tjetër veçse telashe në Ballkanin Perëndimor. Shpresoj që kjo nuk do ta tundojë administratën e re.

Radio Evropa e Lirë: Deri në çfarë mase do të angazhohet administrata e re në marrëdhëniet Kosovë-Serbi?

Frank Wisner: Siç e thashë edhe më parë, është ende herët të parashikohet. Personeli i saj nuk ka kaluar ende në Senat dhe nuk i ka definuar politikat. Ka peshq më të mëdhenj për t’u gatuar, në kuptimin e sfidave të administratës së re në Azi, në Ukrainë dhe në Lindje të Mesme. Të gjitha këto çështje duhet të adresohen, përpara se të shihet ndonjë perspektivë përparimi në Ballkanin Perëndimor.

Radio Evropa e Lirë: Si duhet të pozicionohet Qeveria e ardhshme e Kosovës përballë administratës së re në Shtetet e Bashkuara?

Frank Wisner: Mendoj se duhet të sigurohet që linjat e saj të komunikimit janë të hapura, të vazhdojë këmbënguljen në pavarësinë e shtetit dhe të bashkëpunojë me çdo iniciativë të arsyeshme negociuese që ndërmerret.

“Kosova duhet të jetë kandidate për anëtarësim në NATO”

Radio Evropa e Lirë: Me rritjen e tensioneve në Ballkan dhe me rritjen e ndikimeve të huaja nga Rusia dhe Kina, sa e cenueshme është Kosova ndaj përpjekjeve destabilizuese?

Frank Wisner: Kosova është një shtet i vogël. Nuk ka struktura të fuqishme dhe nëse ka synime të vendosura nga jashtë për ta destabilizuar atë, ajo është e cenueshme.

Megjithatë, deri më tani, ka mbijetuar dhe kjo më jep shpresë për të ardhmen.

Radio Evropa e Lirë: A duhet t’i ofrohet Kosovës një rrugë e qartë drejt anëtarësimit në NATO dhe a do të ndikonte ajo në stabilitetin në rajon?

Frank Wisner: Sipas mendimit tim, Kosova duhet të jetë kandidate për anëtarësim në NATO dhe kjo do të shtonte një arsye më bindëse që rajoni ta pranonte atë, që Serbia ta pranonte sovranitetin e Kosovës.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë këshillash do t’u jepnit udhëheqësve të Kosovës dhe të Serbisë, por edhe komunitetit ndërkombëtar lidhur me mosmarrëveshjet në këtë rajon?

Frank Wisner: Mënyra e vetme për t’u marrë me mosmarrëveshjet në rajon, është të flitet për to dhe të adresohen ato.

Për shembull, unë nuk pres që Serbia ta pranojë pavarësinë e Kosovës. Ajo duhet, por nuk do ta bëjë.

Ato që mund të ndodhin, janë marrëveshjet e pjesshme për tregtinë, për lëvizjen e njerëzve, për bashkëpunimin kulturor. Këta do të ishin hapa praktikë për bashkëpunimin ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit dhe ia vlen të ndiqen.

Pra, do të thosha se është një histori e përzier. Ajo nuk ka arritur gjithçka që ka dëshiruar, por, sigurisht, e ka ndërtuar veten si një shtet sovran në familjen evropiane.

INTERVISTË ME ULJAN SHARKËN- SIPËRMARRËSIN MILANEZ ME ORIGJINË SHQIPTARE- Nga MASSIMO GAGGI- Përktheu Eugjen Merlika

Uljan Sharka

“Evropa po shpejton: mund të bëhet e ardhmja e inteligjencës artificiale”

New York: “Amerika ndryshon, Kina kopjon, Evropa rregullon. Në botën e teknologjisë ndigjohet vazhdimisht e ka diçka të vërtetë. Por është një fotografi statike. Gjërat ndryshojnë me shpejtësi: mbas tre vitesh Kina nuk do të ketë më nevojë të kopjojë dhe shpejtimi I jashtzakonshëm I aftësive kompiuterike i ofruar nga mikroproçesorët e rinj, do t’i japë Evropës, që nga viti i ardhshëm mundësinë për të fituar terren”. Themeluesi i iGenius, i të parit unicorn Italian (start up që kalon vlerën e një milliard dollarësh, sipërmarrësi milanez me ogjinë shqiptare, Uljan Sharka, sapo ka përfunduar një marrëveshje me Nvidian për të sendërtuar në Itali superkompiuterin Koloseum në veprim që nga mesi i vitit 2025. Do të jetë, shpjegon, “fabrika e inteligjencës artificiale” m’e fuqishmja e Evropës në sajë të çipeve të rinj Blackwell.

Çfarë do të bëni? Përse Italia e jugut për një data qëndër aq ambicioze?
“Në Jugë kemi gjetur kushte të favorshme, si energjinë nga burime të ripërtërimëshme, të papërdorëshme nga ndërmarrjet vendore. Me proçesorët e rinj hopi përpara është tronditës: 30 herë më i fuqishëm, me një harxhim energjie 5 herë më të të ulët. Do të kemi rreth njëqid herë fuqinë e kompiuterit evropian më të vlefshëm sot. Konkretisht: me Koloseumin iGenius mund të realizojë aplikime shumë më të përparuar se AI në fusha që kërkojnë besueshmërinë më të madhe dhe saktësi, që nga shëndetësia tek sektori publik. Do të jetë një këmbim i vërtetë i arketipit.”

Amerika duket e paarritëshme në digjitalen: ka epërsi të pandreqëshme sa i përket aftësisë së ripërtëritjes, përmasave të big tech, talenteve, financës. Ndërsa ju mendoni se Evropa mund të kthehet protagoniste megjithë caqet e saj teknologjike dhe energjitike, copëzimin politik, kulturor, gjuhësor. Si mund t’i a arrijë?

“Shtetet e Bashkuar sot mbizotërojnë, por në teknologji gjërat mund të ndryshojnë, veçanërisht në çastet e kthesave. E ne jemi në fillimin e qarkut të tretë të ekonomisë digjitale, mbas atyre të viteve Tetëdhjetë e të atij të nisur në 2000. Open AI mund të jetë edhe si Olivetti i qarkut të parë, me që paguan shpenzimet e kërkimeve për të gjithë. Vipat e tjerë ndjekin e kopiojnë. Atëherë Olivetti bëri një kompiuter revolucionar. Pastaj arriti Hewlett Packard, më i fuqishëm. Sendërtoi shpejt një kopie të Programit 101: një kompiuter që kushtonte më pak, por ishte më me rendiment. Është pak a shumë ajo që bëjnë sot Google, Microsoft e Amazon me Open AI. Por është ende e nivelit të dytë. 40 vite më parë i treti që erdhi mbas Hp dhe përforcoi tregun me cilësinë dhe stilin e tij. Evropa mund të tundohet të bëhet Apple e brezit të ri. “

Synim ambicioz për një kontinent në vonesë e të copëzuar.

“Shpejtimi teknologjik dhe fuqizimi që do të jetë në industrinë e ShBA do të krijojnë hapësira për Evropën që mund të ndërtojë një alternativë mbi karakteristikat e saj edhe politike e kulturore, përfshirë edhe aftësinë për të normalizuar. Kështu si Apple, Evropa mund të zhvillojë një model alternativ. Ndoshta jo më të mirë, por tërheqës, sepse të bazuar mbi besimin: një faktor gjithënjë e më shumë të rëndësishëm. Përdoruesi mund të zgjedhë një model evropian sepse është më i mbrojtur: besueshmëri që mund të kompensojë edhe ndonjë vonesë. Dhe kemi gjithmonë 35% të tregut botëror”.

Në një Evropë mozaik Vëndesh e ndërmarrjesh, me kryqëzime gjuhësh e kulturash të ndryshme, kush mund të bashkojë duke shtyrë drejt kësaj arritjeje?
“Jo qeveritë dhe as BE, duke mbajtur parasysh shpejtësinë e teknologjisë: duhen aktorë privatë që të bashkohen. Sigurisht duhen shkëndija për t’i aktivizuar. Është ajo që duam të bëjmë neve: të tregojmë se është e mundur të jesh ambicioz. Sapo lajmëruam Koloseun jemi kontaktuar nga sipërmarrje të cilat nuk kishim besuar kurrë se do t’i kishim takuar.”

Gjithshka pa mbështetjen e shteteve?
“Mbështetja publike duhet por jo me ndihma. Kur më ofrojnë kontribute falas përgjigjem: më mirë një shtet që digjitalizohet e blen prodhimet tona.”
Për juve copëzimi i i Evropës ndërmjet gjuhësh e kulturash të ndryshme, deri këtu element dobësie, a do të bëhet element fuqie, si?
“Përzjerja e kulturave dhe gjuhëve të ndryshme çiftohet me kërkesën e AI, që mund të zhvillohet vetëm nëse ushqehet nga një ndryshueshmëri e madhe të dhënash. Për këtë nëse provon të stërvitësh modelet me të dhëna sintetike, të krijuar në laborator për të zëvendësuar mbarimin e atyre të gjindëshme në internet, nuk krijon inteligjencë: janë të sheshta, të shkruajtura në një gjuhë të vetme, të përsëritura. Krijimtari e copëzim krijojnë ndryshueshmëri që bëhet më inteligjencë. Nëse Evropa kupton se mund të ketë dobi nga kjo ndryshueshmëri dhe e bashkon me përçapjen e saj në respekt të të drejtave njerëzore që ka nisur me AI Akt, mund të krijojë një AI më të mirë, një inteligjencë në të cilën të mund të besohet. E kjo mund të kthehet në një markë si për ushqimet e disa sektorëve industrialë: konsumatori mund të zgjedhë forcën e ShBA ose një ekosistem evropian më të besueshëm e më të kontollueshëm.”.

“Corriere della Sera”, 16 dhjetor 2024 E përktheu Eugjen Merlika

Intervista- “Mos u përfshini në rrëmujë”- Ish-dhjetoristi: Kërcënimi një javë para protestave më 1990! Kush ishin vizitorët e paftuar në Qytetin Studenti!

 Ja roli i Azem Hajdarit dhe Sali Berishës

 

VALENTINA MADANI/ Me datën 8 dhjetor 1990, një grup studentësh e pedagogësh të Universitetit të Tiranës, u bënë iniciatorë e protagonistë të protestave që sollën rënien e sistemit komunist.

Mes tyre ishte edhe studenti i fakultetit filologjik Arben Çejku. Ish-dhjetoristi teksa u rikthehet atyre ditëve tregon për gazeta “Panorama”, momentet e përjetuara ku forcat policore godisnin pa mëshirë me shkopinj gome mbi trupat e studentëve që t’i shpërndanin. Arben Çejku shpreh mirënjohje për familjet tiranase që u hapën derën të rinjve, të cilët po i ndiqte policia, por që nuk arritën të shuajnë zemëratën ndaj diktaturës.

Por zanafillën e asaj revolte që brenda pak ditësh përfshiu gjithë vendin, ish- dhjetoristi tregon për një ngjarje tjetër që i parapriu datës 8 dhjetor në Qytetin Studenti. Ai flet për vizitorët e “paftuar” në dhomat e tyre dhe kërcënimin që ata u bën studentëve…

Z. Çejku, ngjarjet e dhjetorit të vitit 1990 sollën pluralizmin politik në Shqipëri dhe i dhanë fund diktaturës komuniste. Cila ishte situata para datës 8 dhjetor 1990 në Qytetin Studenti?

Si shumë studentë të tjerë që ishin nga rrethet, banoja në konvikt në qytetin “Studenti”, në godinën 14 bashkë me tre student të tjerë. Dhoma jonë ishte direkt mbi radio “Studentin”, me pamje nga Pallati i Kulturës së asaj kohe, ku dy muaj më vonë do zhvillohej edhe greva e urisë. Një javë para datës 8 dhjetor, nëpër dhoma na kishin ardhur si “instruktorë” disa nga pedagogët tanë dhe persona të tjerë, të cilët na kishin “porositur” që të mos përfshiheshim në ndonjë rrëmujë të provokuar, sepse mund të na dënonin e përjashtonin nga universiteti.

Më vonë kam mësuar se ky presion kishte qenë masiv dhe i koordinuar nga udhëheqja komuniste e asaj kohe. Duke menduar se edhe ky mund të ishte një grumbullim provokativ, unë dhe shokët e tjerë të dhomës, nuk i dhamë rëndësi. Për më tepër, kishte disa ditë, që “godinat e reja”, ku ishin inxhinieria etj., nuk kishte drita dhe dikush na tha se, “janë ata të godinave të reja që kërkojnë drita”.

Dhe vjen data 8 dhjetor. Çfarë kujtoni nga ajo ditë?

Me datën 8 në mbrëmje vonë, diku rreth orës 10.30, kemi dëgjuar zëra, por nuk e dinim që pak më lart, kishte grumbullime studentësh të revoltuar. Të nesërmen në mëngjes, me datë 9, kur po shkoja për në mensën e studentëve, pashë grumbullime të vogla nga 5-10 veta, që këndonin këngë patriotike dhe, ajo që më rrëqethi dhe më tronditi thellë ndërgjegjen ishte thirrja solemne: “Eja, mblidhuni këtu! Këtu!”, që duke u përsëritur, po mbushte sheshin. Më tej dëgjohej “Lironi shokët tanë” si dhe “Poshtë komunizmi”. Hëngra mëngjes – dy garuzhde çaj dhe një fetë djathtë sa një biskotë, se aq na jepnin, dhe dola.

Jashtë po grumbulloheshin studentët dhe unë u afrova dhe mora vesh çfarë kishte ndodhur një natë më parë. Organizimi nuk kishte drejtues, të gjithë jepnin mendime dhe sigurisht, fitonte propozimi më i arsyeshëm. Natyrisht, disa nga studentët, që më vonë u vunë në krye të Lëvizjes dhe u bënë edhe figura të njohura publike e politike, nisën të “udhëhiqnin” bërthamat kaotike dhe të revoltuara të studentëve. “Do zbresim tek sheshi!”.

Çfarë nënkuptonte ajo ftesë?

Kjo “ftesë” nënkuptonte vajtjen tonë në qendër të Tiranës, me qëllim sensibilizimin e qytetarëve të Tiranës, sepse ndjehej që ishim vetëm. Sigurisht, që u bëra pjesë direkte e këtij rebelimi dhe e braktisa mësimin bashkë me shumë studentë të tjerë të Fakultetit Filologjik, pavarësisht thirrjeve de kërcënimeve të disa pedagogëve. Duhet thënë se këtë bojkot e përkrahën thuajse të gjithë pedagogët e rinj të asaj kohe. Në orën 9.30 kemi qenë tek ish-ambasada italiane (sot Amerikane) dhe aty na u vu prita nga regjimi. Për këtë pjesë janë bërë shumë rrëfime, por dua të them se për 4 orë oshëtinte Tirana nga thirrjet tona, të cilat hap pas hapi u koncentruan në thirrje politike kundër regjimit dhe aty ka lindur lajtmotivi “E duam Shqipërinë si gjithë Europa” dhe parulla “Liri – Demokraci”.

Në atë shesh, që sot më duket i vogël, në atë copë rrugë, ne mundëm frikën dhe regjimi kuptoi se nuk kishte kthim prapa. Një natë më parë ata kishin rrahur shokët tanë. Në mesditë, na u turrën ne të gjithëve me shkopinj e me çfarë mundën. Unë isha diku në rreshtin e tretë dhe shihja shumë mirë Azem Hajdarin, të cilin nuk e njihja bashkë me disa studentë të tjerë trima, që qëndronin në ballë. Kur na sulmuan forcat speciale, jemi shpërndarë në mënyrë kaotike dhe kemi ikur sipër nga lëndina mes ambasadës amerikane dhe rezidencës së sotme italiane. Aty tani ka pallate të reja, por atëherë ishte bosh. Unë kam rrëshqitur, si edhe shumë studentë të tjerë, në baltovinën që u krijua në breg për shkak të një vese shiu që po binte. Kam hyrë në një pallat dhe jam ngjitur në fund të tij, ku na hapën dyert familjarë të ndryshëm. Mua më doli përballë një zonjë e moshuar që më ftoi brenda bashkë me dy tre student të tjerë. E falënderova, por nuk hyra, sepse po shihja nga boshllëku i shkallëve se si, përballë nesh, forcat speciale po rrihnin të tjerë studentë të zënë nëpër cepa. Ishte pamja më e tmerrshme dhe më revoltuese që kam para sysh edhe sot. Dhimbja dhe revolta na u bënë bashkë dhe zbritëm të gjithë nga ku ishim nëpër shkallët e pallateve dhe dolëm, ndërkohë që forcat speciale po tërhiqeshin. Në u rigrupuam në Qytetin Studentit, aty tek mensat dhe për herë të parë, pamë sesi po na vinin në ndihmë qytetarët e Tiranës. Kjo na ngrohu zemrat. Shumë studentë ishin rrëmbyer nga policia dhe të tjerë të plagosur refuzonin të shkonin në spital. Të gjithë po prisnim orën 6 pasdite për të dëgjuar “Zërin e Amerikës”, nëse do jepej lajm apo jo. Kur u dha lajmi për atë që kishte ndodhur, unë e kuptova se nuk kishte më kthim prapa dhe nuk jemi larguar nga sheshi në qytezën tonë deri nga darka vonë. Të nesërmen ishte improvizuar një podium me altoparlantë.

Nuk e di kush janë heronjtë që i sollën për ne. Podiumi u kthye në foltore demokracie dhe studentë, intelektualë, qytetarë e pedagogë të ndryshëm merrnin fjalën njëri pas tjetrit, duke shtruar kërkesa të shumta kundër regjimit. Mbaj mend se aty kemi “shkarkuar” anëtarët e Byrosë politike njëri pas tjetrit.. Po “ushtronim” demokracinë antike.. Me pak fjalë dua të them se që nga mëngjesi i datës 9 dhe në vazhdim kam qenë pjesëmarrës, protagonist dhe dëshmitar për të gjitha zhvillimet e dhjetorit ’90 dhe më pas për grevën urisë, protestat për shtyrjen e zgjedhjeve të 31 marsit 1991 etj., U jam rikthyer studimeve pasi kanë mbaruar zgjedhjet dhe jam angazhuar më pas me grupime të ndryshme studentore, që po lulëzonin si paradhomë e shoqërisë civile. Deri në qershor 1992, kur kam nisur punën si gazetar në Agjencinë Telegrafike Shqiptare, kam qenë një student mes studentëve, që nuk e kishim kuptuar akoma rëndësinë e pjesëmarrjes në ato ditë të mëdha historike.

Si e mbani mend Sali Berishën, Azem Hajdarin?

Me datën 10 dhjetor kam qenë në shesh bashkë me shokët e fakultetit dhe mijëra studentë të tjerë, kur dikush e ftoi Berishën që të marrë fjalën. Më duket se Tefalin Malshyti ose Blendi Gonxhja e kanë ftuar, nuk e mbaj mend mirë emrin e atij që po drejtonte foltoren. Por kur tha se “këtu mes nesh është pedagogu i mjekësisë, intelektuali dhe shkencëtari Sali Berisha, që do të na përshëndesë”, unë u bëra kureshtar ta shikoja, sepse e “njihja” nga shkrimet që botonte në revistën “Shkenca dhe Jeta”, “Mjekësia Popullore” dhe, kisha përshtypjen se në tribunë do të dilte ndonjë burrë i moshuar.

Por, Berisha ishte krejt tjetër gjë nga përfytyrimi që kisha për të deri atëherë. Katër gjëra më bënë përshtypje menjëherë; mosha mesatare dhe energjia që kishte, gjatësia trupore, zëri i fortë dhe, sigurisht, dialekti gegë. Ai u përpoq në fillim të mbajë një fjalim “ndërmjetësimi” mes nesh e Ramizit, por turma nisi të fërshëllente dhe nuk po e linte të vazhdonte më tutje. Ai e kuptoi se sa larg kishin shkuar gjërat, dhe me instinktin që e karakterizonte, pa që para tij ishte „ushtria” e demokracisë, që po shembte sistemin e kalbur të Ramizit dhe, në çast ndryshoi komplet qasjen e tij, duke kaluar në anën tonë gjatë gjithë fjalimit. Kurse për Azemin, ju thashë që “takimin” e parë e patëm tek rruga e Elbasanit, por pa u prezantuar. Jemi prezantuar disa ditë më vonë, nëpërmjet shokëve të përbashkët që ishin nga Tropoja.

Po Gramoz Pashkon, Edi Ramën dhe eksponentë të tjerë të asaj periudhe?

Gramoz Pashko ka mbajtur një fjalim, por nuk e mbaj mend si protagonist të Lëvizjes – ai dhe shumë të tjerë u bënë protagonistë të krijimit të Partisë Demokratike. Dhe, në fakt, ky është momenti që u bë një lloj “divorci” mes asaj që kishte qenë Lëvizje dhe asaj që po krijohej si Parti. Periudhës idilike të ushtrimit të demokracisë në shesh i erdhi fundi me fillimin e pluralizmit politik dhe, ajo ishte gjithnjë në sfond, si vlerë dhe moral, por tashmë aksionet kaluan në duart e partive të reja.

Edi Rama, siç e ka shpjeguar edhe vetë, arriti vonë tek Lëvizja, e cila tashmë po transformohej në parti politike dhe ai ka tentuar të bashkëngjitet në komisionin nismëtar të PD. Unë nuk kam qenë protagonist tek „ngjizja” e partisë dhe nuk mund të them më shumë. Kishim dëgjuar për tubimet e tij me Klosin e të tjerë, që vazhduan edhe më pas, por nuk u identifikua si zë më vete dhe nuk dëgjuam për shumë vite për të.

Cilat mendoni se ishin arritjet kryesore të Lëvizjes së Dhjetorit ’90?

Lëvizja Studentore e Dhjetorit ’90 është një nga faqet më të ndritura të historisë sonë politike e kombëtare dhe kam bindjen se, pasi të përmbyllim këtë periudhë të vështirë tranzicioni, ajo do të marrë shkëlqimin e merituar. Kjo Lëvizje, si fillim vrau frikën, tregoi se kur ke ideale të pastra dhe i ke për të mirën e shoqërisë dhe të vendit tënd, nuk ka forcë që të mposht. Ajo përmbysi pa dhunë një nga diktaturat më të dhunshme në botë. Ajo zgjoi ndërgjegjen kombëtare për lirinë individuale dhe për interesin kombëtarë. Ajo u bë pishtar shprese për Kosovën dhe gjithë kombin shqiptar. Kjo Lëvizje vuri themelet e demokracisë, themeloi pluralizmin politik dhe përcaktoi ardhmërinë euroatlantike të Shqipërisë.

Por çfarë nuk përmbushi, sipas jush kjo Lëvizje?

Lëvizja e Dhjetorit, u kufizua në kohë dhe veprim; ajo mbeti si zhvillim historik dhe i pazëvendësueshëm nga data 8 – 12 Dhjetor 1990. Pas datës 12, kur iu hap dera pluralizmit politik, Lëvizja nisi të pësonte gërryerjet e para së brendshmi, për shkak se protagonistët e saj kryesorë nisën angazhimet në parti të caktuara. Kuptohet, grupimi më i madh shkoi tek PD, të cilën si fillim po e udhëhiqte Azem Hajdari. Por edhe aty, protagonizmi për karrierë dhe lufta e bërrylave nisi ta zbehë Lëvizjen si institucion.

Ethet politike të partiakëve ish-pjesëmarrës në Lëvizje, e ftohën raportin e tyre me studentët, të cilët u lanë në “shenjtëninë” e tyre. Natyrisht, që këto parti i ftuan studentët për të ndihmuar për zgjedhjet e 31 marsit, por kushtet ishin të vështira, sepse presioni mbi studentët po rritej. Shumë politikanë kishin tashmë partitë e tyre, ashtu si edhe sindikalistët kishin sindikatat e tyre, kurse studentëve ende u mbeti mbi supe emri„Enver Hoxha”, të cilin kërkuam ta hiqnin. Bëmë një peticion me nënshkrime në fund të janarit 1991, por nuk u konsiderua seriozisht dhe “argumentet” djallëzore ramiziste për ta zbehur emrin e Enverit paralel me “riorganizimin” e universitetit, kishte gjetur mbështetje edhe tek disa drejtues me rëndësi të PD-së dhe partive të tjera opozitare.

Injorimi dhe anashkalimi i kërkesës sonë na çoi drejt grevës së urisë, e cila kulmoi me rrëzimin e monumentit të Enverit në Sheshin “Skënderbej” dhe heqjen e emrit të tij nga universiteti. Gabimi më i madh që u bë është se Lëvizjen e “braktisën” shumë shpejt ata që ishin protagonistët kryesor të saj dhe nuk e ushqyen më tutje si një formacion rinor të pavarur. Kjo erdhi ndoshta edhe si rrjedhojë e mungesës së eksperiencës në organizime të tilla politike dhe nevojës për të ngritur nga hiqi pluralizmin politik. Ajo jetoi vetëm disa ditë në Dhjetor ’90 dhe disa ditë në shkurt 1991. Më pas, e gjitha mbeti histori, për shumë arsye që dihen e nuk dihen. Prandaj mendoj se duhet t’i bëhet një analizë më e gjerë, gjithpërfshirëse kësaj lëvizjeje duke mos e lidhur vetëm me një parti apo me dy tre individë të caktuar. Ajo ishte Lëvizja Studentore e Dhjetorit ’90, në të cilën përfaqësohej e gjithë Shqipëria.

Edhe pse keni qenë vazhdimisht në publik me shkrime si gazetar, autor librash dhe analist për çështjet politike e diplomatike, si ish-student i Dhjetorit ’90 rezulton se nuk keni publikuar të dhëna dhe komente lidhur me ato ngjarje historike. Pse kjo zgjedhje apo tërheqje?

Konstatimi juaj është i drejtë lidhur me protagonizmin tim mediatik për të folur apo shkruar rreth zhvillimeve të asaj periudhe historike. Koha kur vepruam qe e shkurtër dhe zhvillimet shumë intensive dhe, secili bëmë sa mundëm sipas mundësive dhe vendit ku na kapi ky moment. Për mua ka pasur dhe ka rëndësi kati që isha me fat që u ndodha në atë moment historik të papërsëritshëm dhe bëra atë që munda të bëj, i ndërgjegjshëm që të tjerë bënë më shumë e sakrifikuan dhe jetën! Kam anashkaluar ftesat për të folur si protagonist, jo se nuk kam qenë aktiv, por kam menduar se kjo Lëvizje, më shumë se për emrat, ka nevojë të zbardhet dhe vlerësohet për filozofinë dhe kontributin e saj institucional në zhvillimet e demokracisë sonë të re.

Janë botuar tek tuk shkrime dhe libra, por nuk kemi ende sot një botim të mirëfilltë akademik, që të përfshihet në kurrikulat arsimore të edukimit politik për brezat e rinj. Përdorimi për interesa politike e kësaj Lëvizjeje e dëmtoi imazhin e saj dhe sot, pas 34 vitesh, nuk kemi një qasje gjithvlerësuese për këtë hop cilësor historik. Nuk u bë një analizë ashtu siç duhej dhe dalë nga dalë, nisi edhe “privatizimi” i saj, duke lënë anash gjithnjë e më shumë vetë Lëvizjen. Ata që patën pushtet në këto 34 vjet, qoftë majtas qoftë djathtas, nuk e zgjeruan gamën e trajtimit të Dhjetorit ’90 si revolucion demokratik për përmbysjen e sistemit. Në vitin 1992 u dhanë një grusht dekoratash presidenciale “Pishtar i Demokracisë”, të cilat as nuk u përmendën më dhe as nuk u vijua më tutje, sepse disa nga të dekoruarit, nisën të dilnin nga rreshti partiak, duke i dhënë më shumë vlerë mendimet të tyre të lirë e demokratik, sesa militantizmit partiak.

Fraksionet partiake që lindën nga Partia Demokratike dhe aktet hakmarrëse të ish-nomenklaturës komuniste, ndikuan gjithashtu që, në periudhën 1993 – 1998, të zhvendoset vëmendja nga rëndësia e Lëvizjes së Dhjetorit, e cila në disa raste u anatemua e u shpërfill.

Si për shembull vrasja e Azem Hajdarit?

Vrasja e Azem Hajdarit ishte goditja më e rëndë që mori kjo lëvizje dhe kjo duket sikur i vuri kapak edhe rëndësisë së trajtimit të mëpasshëm të Dhjetorit ’90. PD, e cila lindi nga kjo Lëvizje e pastër studentore, nuk e kuptoi rëndësinë e një qasjeje institucionale ndaj saj dhe për fat të keq, “Dhjetori ‘90″, nuk e ka marrë ende vlerësimin e duhur institucional as nga shteti dhe as nga shoqëria në tërësi. Të rinjtë e sotëm nuk kanë njohuri të mjaftueshme për atë periudhë të lavdishme të bashkëmoshatarëve të tyre, të cilët idealet demokratike i kishin më të vlera se interesat personale!

Uroj që të vijë dita që ngjarjet historike që kanë diktuar zhvillimet në Shqipëri të trajtohen në lartësinë e duhur dhe atëherë, jo vetëm unë, por do të inkurajoja edhe shumë të tjerë të kontribuojnë për zbardhjen e plotë të zhvillimeve të asaj periudhe dhe të vlerësohet siç duhet ajo Lëvizje. Deri më tani, jemi anuar drejt vlerësimit të rolit individual të “dhjetoristëve”, por nuk e kemi bërë ende vlerësimin e vërtetë për vetë Lëvizjen e Dhjetorit 1990!

/Gazeta Panorama

 

Intervista – Ish gjenerali i shërbimit sekret rus Savostyanov: Siria ishte një barrë e kotë, por Erdogan e poshtëroi Putinin

“Për Vladimir Putinin, Siria është simboli i vetë-afirmimit të tij si një lider global. Por për Rusinë, Siria është një barrë e padobishme që kërkonte një shpenzim të madh të forcave ushtarake, politike dhe ekonomike, pa dhënë asgjë në këmbim”.

Kjo duhej të ishte thjesht një pëshpëritja nga afër për presidentin rus. Më pas ngjarjet aktuale imponuan verdiktin e tyre.

Ish-gjenerali i FSB-së, Yevgeny Savostyanov, konsiderohet si një nga analistët më të sofistikuar për gjendjen e vendit të tij.

Kohë më parë, ai ishte njeriu i thirrur nga Boris Yeltsin për të çmontuar KGB-në e vjetër në Moskë, dhe më pas një i ashtuquajtur teknik prestigjioz i përfshirë në politikë.

Për shkak të së shkuarës së tij, atij iu fal mosbindja e vitit 2015, kur u largua nga Ministria e Kulturës, duke denoncuar klimën e censurës, e cila sipas tij tashmë mbizotëronte për “çdo çështje me interes publik”, siç shkruante në letrën e dorëheqjes.

Në vitin 2022, ai promovoi dhe nënshkroi një dokument kundër luftës në Ukrainë dhe më pas një tjetër kundër përdorimit të kërcënimit bërthamor.

Sot jeton jashtë vendit. “Sigurisht që kam paguar një haraç. Kam humbur atë që kam lënë në Moskë, kam humbur statusin tim. Por nuk ka rëndësi. Unë mbeta një njeri i lirë, veprimet e të cilit nuk bien ndesh me bindjet e tij”.

Intervista e Yevgeny Savostyanov me Corriere della Sera:

Çfarë nënkupton rënia e Assad-it për Putinin?

“Mbi të gjitha, është një poshtërim personal kolosal, i bërë para së gjithash nga Rexhep Erdogan, i cili e kishte poshtëruar edhe herë të tjera. Erdogan e përzuri nga Kaukazi i Jugut, ia mbylli Bosforin, e ka bërë të priste në takimet e tyre. Presidenti turk është i vetëdijshëm se sa shumë është dobësuar Rusia nga politika ambicioze e Putin-it. Ishte tashmë e qartë në vitin 2014, në kohën e konfliktit të parë në Ukrainë: kur fillon të ndjekësh një politikë revanshiste, merr parasysh se dikush mund të hakmerret ndaj jush. Copë pas cope, Erdogan po rifiton atë që Turqia humbi në shekullin e 20-të”.

Cilat janë pasojat për Moskën?

“Në nivel ushtarak dhe politik, të pakta. Bazat tona në Siri nuk na lejojnë të zgjidhim asnjë detyrë të rëndësishme, veçanërisht tani që Turqia ka mbyllur hyrjen e anijeve ushtarake në Detin e Zi. Prania e anijeve ruse ka qenë gjithmonë vetëm simbolike: ishte e qartë për të gjithë se ne nuk mund t’ju kundërvihemi flotave të NATO-s në Mesdhe. E vetmja vlerë e shtuar e Sirisë aleate ishin votat e saj pro-ruse në OKB, të cilat nuk vendosin asgjë. Dhe më pas, mundësia e sigurimit të armëve për ‘miqtë’ tanë në Liban, Bregun Perëndimor dhe Irak. Tani, pas mposhtjes së Hamasit dhe Hezbollahut nga Izraeli, është një operacion që ka shumë pak kuptim edhe në logjikën e shërbimeve sekrete ruse”.

A ka të drejtë Ukraina të gëzohet në këtë pikë kthese në Lindjen e Mesme?

“Ngjarjet siriane tregojnë se forcat e ushtrisë ruse janë lodhur nga Operacioni Special Ushtarak. Nëse do të mundej, Putini do ta kishte shpëtuar Assad-in. Por sot, angazhimi i çdo burimi në një skenar tjetër është pothuajse i pamundur. Në të ardhmen e afërt, ndryshimi i regjimit në Siri është përkundrazi i favorshëm për Rusinë: burimet kursehen, kontingjenti në Ukrainë mund të forcohet. Putini madje mund të përdorë braktisjen e asaj zone si mjet pazaresh në negociata, veçanërisht nëse ato menaxhohen nga Erdogan”.

Si e imagjinoni reagimin e Putinit ndaj rënies së Assad-it?

“Ai pranon komunikimin burokratik, të besuar në dokumente. Në mbledhje ai hesht. Ai thjesht vëzhgon, në heshtje. Që në fillim ky aspekt e karakterizoi në mënyrë gjithëpërfshirëse personalitetin e tij”.

Sa peshon mbi të përvoja e tij si oficer i KGB-së?

“Tej mase. Putini po përgatitej të punonte si rekrutues agjentësh. Zyrtarët e këtij lloji mësohen të studiojnë me kujdes karakterin e bashkëbiseduesit-subjekt të regjistrimit, të dinë ta dëgjojnë gjatë dhe me kujdes, duke zgjatur në heshtje socializimin për t’iu përshtatur atij dhe kur është e nevojshme të shtypin vullnetin e tij duke këmbëngulur në pikën nevralgjike të ekspozuar. Kështu ka bërë gjithmonë ai”.

Si e vlerësoni evolucionin e tij ndër vite?

“Inekzistente. Pasi pushtoi postin e presidentit të Rusisë, Putin nuk synonte më t’ia dorëzonte pushtetin askujt. Por është e pamundur të qëndrosh në bashkësinë e shteteve demokratike si një guvernator i pazëvendësueshëm. Prandaj, ai duhej të merrte rrugën e kundërshtimit ndaj Perëndimit”.

A janë kërcënimet bërthamore një blof?

“Nuk duhen marrë lehtë. Por e gjithë politika e jashtme e Putinit, të gjitha luftërat dhe provokimet e tij, nuk janë gjë tjetër veçse një mënyrë për t’i garantuar vetes një qeveri të përjetshme. Një person që përgatitet për një luftë bërthamore nuk investon miliarda në kërkimin e kurave për të zgjatur jetën e tij në 120 vjet ose më shumë, siç po bën”.

A janë BRICS një mundësi e vërtetë mbijetese për Rusinë?

“Tashmë sot jemi përballur me një varësi totale të ekonomisë ruse nga Kina. BRICS, të cilin unë e quaj ‘Klubi i entuziastëve të investimeve kineze’, përpiqen të qëndrojnë larg Rusisë: ata nuk e financojnë atë përmes bankës së organizatës, ata nuk mbështesin iniciativat për një monedhë alternative dhe një sistem pagese, ata ju druhen sanksioneve dytësore nga Perëndimi”.

A mund të kontribuojë kriza ekonomike dhe pika e kthesës siriane në përfundimin e luftës në Ukrainë?

“Në radhët e rebelëve fitimtarë të Assad-it ka mjaft njerëz nga ish-BRSS. Njerëz që mund të kthehen në shtëpi në vendet e Azisë Qendrore. Një destabilizim lokal, po mendoj për Taxhikistanin ose problemin e përjetshëm të pazgjidhur të Kaukazit, është i mundur. Ngjarjet e fundit kanë treguar se Rusia nuk mund të bënte shumë sot në rast të shpërthimeve të reja të revoltës. Kjo mund ta nxisë Putinin të kërkojë një dalje nga lufta në Ukrainë. Por pas asaj që ndodhi në Siri, pozicioni i saj negociues është dobësuar. Siç thuhej në një film të famshëm, një luan i vjetër është para së gjithash i vjetër”./Corriere Della Sera – Syri.net


Send this to a friend