Intervistë e Skënder Buçpapajt tek e përjavshmja letrare kulturore ExLibris
Z. Buçpapaj, nuk është mirë që biseda e një poeti me lexuesin e tij të jetë kaq e sofistikuar, pra po mendoj edhe këtë komunikim tonin të parë, për të marrë prej lëndës, subjektit,qëka realizuar te ju njëprofil poetik sa lirik aq edhe epik. Pra, dua tëdi nëkëtëepokëtëteknologjisëçfarëju nuk rrokni dot përballëlexuesit? Për ironi, edhe këto bisedat tonat, të sotmen, me mjete elektronike…
Poezia është arti më i vjetër, i lindur bashkë me njerëzimin, i lindur për ta mbijetuar njerëzimin. Ajo është arti i arteve. Ka bashkëjetuar me të gjitha llojet e tjera të shkrimeve, – diturore, të shenjta, didaskalike etj., – ka ditur të japë dhe të marrë nga kjo bashkëjetesë. Ka bashkëjetuar me të gjitha llojet e arteve, ka ditur të japë dhe të marrë nga kjo bashkëjetesë. Ka bashkëjetuar me të gjitha llojet letrare, ka ditur të japë e të marrë nga kjo bashkëjetesë. Poezia karakterizohet nga ritmet dhe melodia, por qëndron më lart se muzika, sepse kur thuhet se kjo poezi është melodioze, është harmonike etj., thonë për të vetëm diçka të pjesshme. Kur thonë se kjo muzikë është poezi, nuk ka nevojë të thuhet më shumë. Poezia vepron me përfytyrime dhe vizione të larmishme, por qëndron më lart se piktura, sepse kur thuhet se kjo poezi ka shumë kolorit, ka shumë dritë, ka shumë kontraste etj., thonë për të diçka të pjesshme. Kur thonë për një pikturë se kjo është poezi, kanë thënë gjithçka për të. Traktatet shkencore, shkollore, fetare, dolën më vete, u shkëputën vetëm relativisht nga poezia. Muzika, kërcimet, vallet, u shkëputën vetëm sa për të thënë nga poezia. Proza, e shkurtër dhe e gjatë, dramaturgjia, vetëm ndërruan banesë pa ndërruar shtëpi nga poezia. Nëse kjo të çon te relativiteti, atëherë po ju kujtoj se këto kohët e fundit kam lexuar traktatin fizik dhe filozofik “Relativiteti” të Albert Ajnshtajnit. Dhe mund të them se është relativisht shkencë, relativisht filozofi dhe relativisht poezi.
Asnjë shkak, asnjë arsye, pra, nuk ekziston pse poezia ta ndiejë veten ngushtë ndaj epokës së teknologjisë apo përballë lexuesit të epokës së teknologjisë. Është thjesht vetëm çështje se çfarë parapëlqimesh ka poeti në etapa apo në rrethana të caktuara të krijimtarisë së tij, se çfarë ndijimesh triumfojnë ndaj të tjerave në përballje me realitetin në ndryshim të përhershëm. Diçka nga realiteti të cilin sot poeti e abstragon nga poezia e tij, në fakt, nuk e ka përjashtuar, nuk e përjashton nga vëmendja e tij dhe nesër, fare natyrshëm, mund të jetë e do të jetë një tjetër parapëlqim i tij. Dhe këtë e bën brenda individualitetit të tij, vetëm duke pasuruar arsenalin e mjeteve të tij.
Një koleg e krahason poezinë me rakinë që, thotë ai, të deh dhe nuk të lë dhimbje koke. Unë mendoj se ka poezi që të dehin menjëherë dhe dehja prej tyre të lëshon menjëherë. Ka poezi që të dehin ngadalë dhe dehja prej tyre të lëshon ngadalë. Ka poezi që të dehin njëherë e përgjithmonë. Dhe kjo është dehje hyjnore.
Proza lexohet një herë, dy apo tri herë. Ndërsa poezia lexohet me dhjetëra herë. Proza, pas leximit, e ka vendin në raftin e bibliotekës, ndërsa poezia e ka vendin pranë abazhurit. Poezia mësohet përmendsh e tëra. Poezia këndohet. Ta pyesnin për këtë Lasgushin, çfarë do t’ju thoshte.
Para pak kohësh ju u nderuat me çmimin Libri Poetik më i Mirë me motivacion: “Për librin Imgur – simbiozë e imagjinatës poetike dhe perceptimit filozofik, duke sjellë një kostelaciontëgjerënëkozmosin e letrave shqipe.” Çfarë ka ndryshuar në këtë ndjeshmëri tuajën?
Mendoj se është një motivacion shumë i saktë dhe që e karakterizon gjithë krijimtarinë time poetike deri te ky libër. Për më tepër, një motivacion i formuluar nga një juri tejet profesionale me përbërje nga e gjithë hapësira kombëtare dhe nga Diaspora. Unë synoj gjithnjë që çdo libër imi i ri të jetë një kuotë e re në krijimtarinë time, çdo libër i ri të ketë një fizionomi të veçantë brenda krijimtarisë sime, çdo poezi për mua është një vepër brenda veprës poetike. Falë Zotit, përkryerja nuk ekziston askund, aq më tepër në art, në poezi, prandaj, sa më shumë të kërkosh, aq më shumë zgjerohen hapësirat e kërkimit për përkryerje të mëtejshme. Kjo është magjia e artit, që e bën artistin të mos reshtë kurrë së krijuari, deri në pikën e fundit të energjive të tij. “Imgur”, sigurisht, shënon një risi nga shumë pikëpamje në krijimtarinë time.
Çfarëkonstrukti ndërtonvendi te njeriu, në rastin tuaj, lindur në Tropojë. Keni një rrëfim? Çfarë është Tropoja për ju?
Ka pasur, ka dhe do të ketë në këtë botë njerëz me më shumë se një atdhe. Nuk ka pasur, nuk ka dhe nuk do të ketë kurrë në këtë botë njerëz me më shumë se një vendlindje. Njeriu është bërë për të pasur një vendlindje, një nënë, një baba, një Zot! Tropoja, vendlindja ime, është një krahinë me bukuri të veçantë, ndër më unikalet – barabar: të natyrës dhe të njeriut. Është gjithashtu një krahinë me fat të veçantë e ndër më unikalet. Nuk është pushtuar kurrë nga të huajt. Ka pasur inkursione të huaja ushtarake, ka pasur masakra dhe djegie masive të krahinës, por nuk ka pasur pushtime. Me ndarjen e Kosovës nga Shqipëria, Tropoja pësoi ndarjen nga Kosova. Tropoja i kishte të gjitha infrastrukturat – fizike, ekonomike, tregtare, kulturore, familjare me Kosovën. Tropojën ndahej me Dri’ nga pjesa tjetër e Shqipërisë. Edhe sot e kësaj dite Tropoja e vuan infrastrukturën e paplotë dhe të prapambetur me pjesën tjetër të Shqipërisë. Tropoja, ndër më heroiket dhe vitalet e atdheut dhe kombit tonë, është vatër e papërsëritshme e kulturës – në vijimësi, nga tradicionalja te më modernia. Askush nuk e ka epikën legjendare të Tropojës, askush nuk i ka kërcimet e Tropojës, rrallëkush e ka epikën historike apo lirikën e mrekullueshme të saj.
Nga vitet ’70 Tropoja është në hartën e botës si një Andaluzi tjetër e poezisë. Pas Anton Paplekës, në poezinë shqipe do të vija unë, pastaj Avni Mulaj, Hamit Aliaj dhe një plejadë e tërë poetësh. Në vitet ’70-’80 nga penat e poetëve tropojanë kanë dalë 20-30 libra poetikë.
Dikush ka shkruar se në vitin ’73, kur botuat vëllimin “Zogu i bjeshkës”, thyet kornizat poetike të kohës.
Në fakt, një zë verior në poezi ka diçka homerike, që duket se na rezulton sot më tepër lirik?
“Zogu i bjeshkës” shënoi një prirje të re rishtare në poezinë e kohës. Në fillim të viteve ’70 brezi im i poetëve ishte në krye të një lëvizjeje estetike që shënonte largimin nga fjalori tashmë i shteruar i entuziazmit ndaj industrializimit dhe transformimeve socialiste të poetëve të brezit të viteve ’60, entuziazëm të cilin letërsitë e tjera, në fakt, e kishin tejkaluar në shekullin XIX dhe në fillim të shekullit XX. Në këtë lëvizje u përfshinë edhe poetë të brezit të viteve ’60 si dhe krijues të fushave të tjera të arteve dhe letërsisë. Kishte te ne një vetëdije se poezia shqipe, letërsia, artet, duhej të mos ishin më të vonuara ndaj zhvillimeve bashkëkohore. Në Kosovë dhe në trojet tona të tjera shqiptare krijuesit e kishin lirinë estetike për të reflektuar rrymat artistike të kohës. Ata ia kushtonin muzën e tyre rezistencës dhe qëndresës shpirtërore të individit. Lëvizja jonë estetike synonte çlirimin e gjuhës artistike nga dogmat sunduese estetike, përfshirë këtu edhe dogmat gjuhësore. Në këtë kuadër, poezia ime, e cila vinte nga djepi i Eposit Legjendar, sillte lartësitë gjuhësore veriore, në marrëdhëniet e saj me mjediset, atmosferat, fjalorin, mitologjinë, folklorin i cili ishte i paprekur nga muzat që nga kohët e bardëve homerikë.
Lexuesi dëshmoi se ishte i etur për të. Kritika, sado dogmatike, nuk i rezistoi dot. Sado që u trysnua, ajo prirje nuk u ndal. Prej atëherë poezia në Shqipëri do të kishte një dimension të ri të përhershëm, dimensionin verior. “Zogu i bjeshkës”, në poezitë që i shpëtuan censurës, sillte një fjalor poetik krejtësisht të freskët, origjinal, befasues krejtësisht larg skemave dhe shablloneve të deriatëhershme. Nuk kishte sfond, nuk kishte dekor, nuk kishte dukje, gjithçka ishte thelb, ishte brendi, ishte art. Në flatrat e tij “Zogu i bjeshkës” sillte një ortek të bukur verior.
Keni një vëllim poetik “Frika nga Atdheu”. Pse kjo frymë, kjo metaforë, ç’shqetësim estetik e shpirtëror njëkohësisht?
Ishte dhe është diçka e paparë në poezi. Edhe sot e kësaj dite ka ende të habitur, midis tyre ka ende hatërmbetur, ka ende të zemëruar që pyesin, mua dhe më shumë veten e tyre: Pse “Frika nga Atdheu”? Në të vërtetë, nuk është një titull që poeti ia imponon librit, më shumë është një titull që libri ia imponon poetit. Në vëllim është një poezi me këtë titull, një cikël me poezi me këtë titull. Por, përtej poezisë, përtej ciklit, fryma e librit në tërësi përshkohet pikërisht nga kjo metaforë. Po më takonte mua, pra, të shprehja atë që bashkëkohësit e mi përgjatë dhjetëra vjetëve e kishin mbajtur brenda vetes, pa e ditur çfarë i gërryente, çfarë i lëndonte. Atdheu ynë kishte qenë burg për shqiponjat e tij gjatë gjithë diktaturës komuniste. Burg pa dritare. Me fillimin e tranzicionit, duke shikuar pas, panë të gjithë, si gardianët, edhe të ngujuarit, se kush kishte qenë në të vërtetë Atdheu. Më 1990 u hapën për herë të parë dyert e këtij burgu. Në tranzicion, duke shikuar pas dhe rreth e rrotull tyre, të gjithë panë se Atdheu, përveçse burg, ishte ende një çmendinë. Më 1997 dera e vetme e burgut-çmendinë e çmendinës-burg u hap dhe ndodhi ai kaos, valët e të cilit nuk u ndalën brenda vendit apo afër tij, u përhapën anembanë globit. Dhe që vazhdon edhe sot e kësaj dite. Kur u botua, kam thënë se ky libër do të vazhdojë të jetë aktual sa kohë që do të ketë më shumë shqiptarë që duan të rrinë në Atdhe se ata që duan të largohen. Sot kjo dukuri përjeton kulme dhe oguret e shekullit nuk janë të mira. “Frika nga Atdheu” është shkruar me përjetim, me ndjenjë dhe sidomos, me shumë parandjenjë. Prandaj ka pa masë dramacitet, sarkazëm. Prandaj është kundër-rrymë. Në një ribotim të ripunuar të këtij libri, prandaj, poeti do të ngulmojë për t’i thelluar pikërisht këto përmasa.
Tjetër libër, “Vetëm të vdekurit pendohen”, parë si poemë e dhimbjes dhe dramës njerëzore, pse? Çfarë është thelbi i një poeti, çfarë mbetet tek ai, pasi kryen aktin e krijimit? Çfarë force i prin?
Kjo poemë e botuar më 2015 është saga e familjes sime, në kuadrin dhe marrëdhëniet e saj me vendlindjen, me atdheun, me botën, me Universin, me vetë Zotin. Në qendër të saj është Nëna ime. E ndërtuar me katër përgjërata (përkushtime shpirtërore), siç i quaj unë pjesët e saj, poema e forcon ndjeshëm edhe dimensionin epik të poezisë sime në tërësi.
Tagora, Mark Strand, Mahmoud Darwish, Frederiko Garcia Lorka, Yehuda Amichai, Sylvia Plath, Jacques Prevert – njëhartëpoetike qëduket mëshumësi ushtrimi mendjes, kulturës emocionale, përkthimi çfarë është? Pse kjo nevojë përzgjedhjeje, kërkimi?
Poezia bashkëkohore është një peng i hershëm imi dhe i brezit tim. Kur erdha unë dhe të tjerët në poezinë shqipe, le ta kujtojmë, regjimi ndaloi botimin e çdo poeti bashkëkohor. Ishte në prag të qarkullimit një libër i Lorkës, u ndalua dhe nuk u botua kurrë as më vonë. Nuk u botua as Eluari. U ndërprenë Ricosi dhe Uitmani. U ndërpre edhe botimi i poezisë së Kosovës. Poetëve të brezit tim iu lejohej të ndikoheshin vetëm nga poetët tanë të Rilindjes, të Pavarësisë dhe të Realizmit Socialist. Nga Majakovski mund të ndikoheshin. Letërsia e huaj hynte në Shqipëri pothuaj vetëm nëpërmjet botimeve ruse. Poezi të bashkëkohësve të huaj qarkullonin në Shqipëri dorë më dorë, në fletë kopjative, shpesh me fjalë të shuara.
Ishte e lehtë, në ato rrethana, të dalloheshin ndikimet e mundshme nga poetë të huaj që dikush arrinte t’i lexonte. Redaktorët, në atë kohë, nga nuk qëmtonin dhe i akuzonin poetët për “poezi leximesh”. Nga vitet ’80 kam përkthyer poezi nga italishtja. Pastaj edhe nga anglishtja e më vonë nga gjermanishtja. Mendoj se përkthimi dhe botimi i tyre ka rëndësi për të mbushur zbrazëtirën e krijuar në kulturën tonë nga e kaluara. Më herët unë përktheja çfarë të më binte në dorë, pastaj kam qenë gjithnjë e më përzgjedhës. Përkthimin e poezisë unë e shikoj me përgjegjësi të veçantë, si një amanet nga poeti të cilin e përkthej. Duke i lexuar dhe duke i përkthyer, e ndiej veten në shoqëri të poetëve, bashkëbisedojmë a thua se ata janë të pranishëm në tryezën time të punës. E ndiej veten më të plotësuar edhe si poet. Mendoj se çdo poet e ka të domosdoshme të marrë mjeshtëri nga kryemjeshtërit. Dhe çdo kryemjeshtër do të ishte i lumtur për këtë marrëdhënie.
Kujtoj se keni përkthyer poezi edhe nga Alda Merini. Çfarë të ka impresionuar, sepse nuk është në natyrën tuaj poezia e saj kontroverse?
Më ka impresionuar dashuria që kanë italianët për këtë poete, nga më aforistiket e letërsisë së vendit fqinj. Alda Merini, ndoshta më shumë se plot poete të tjera që kam përkthyer, italiane, europiane dhe të tjera, është nga më emancipueset e mendësisë njerëzore për femrën. Ajo është një Sylvia Plath, një Virgjinia Wollf e Italisë, e Europës. Është një poete që nuk është pajtuar me asgjë, nuk është pajtuar as me veten e saj, shpirtin e saj. Natyrë kryengritëse dhe vetëflijuese. E vetmja fushë ku ajo është realizuar, është poezia. Nuk është realizuar as si femër, as si grua, as si e dashur.
Gazeta “Drita” ka qenë e vetmja që prej krijuesve të rinj dhe atyre mepërvojëshihej me adhurim, ju si e mbani mend? Keni qenë edhe redaktor aty… ajo gazetë ka edhe anën e saj të errët.
Gazeta “Drita”, nga viti 1973, kur u godit në kuadrin e Plenumit IV, deri në vitin 1986, kur unë fillova atje si redaktor, kishte ndërruar një mori redaktorësh, disa kryeredaktorë, disa sekretarë kolegjiumesh. Shumica vinin nga “Zëri i popullit”, nga Ministria e Brendshme, nga mediat lokale, nga radhët e mësuesisë, madje edhe nga radhët e klasës punëtore. Krijuesit e mirëfilltë nuk rezistonin dot dhe largoheshin shumë shpejt nga kjo gazetë. Të tjerë bënin skandale dhe i largonin. Kjo gazetë gjatë atyre viteve ishte një hallkë, natyrisht, e rëndësishme e makinerisë së përbindshme të censurës së gjithanshme. Plenumi IV, praktikisht, donte të dërgonte në karantinë jetën e mirëfilltë krijuese në Shqipëri. PPSH-ja merrte vendimin se letërsia dhe artet, nëse do të lejoheshin të zhvilloheshin më shumë, do të bëheshin rrezik ndaj monopolit të saj.
Në gazetën “Drita” të viteve 1986-1991 unë do të isha pjesë e një ekipi tejet elitar krijues dhe botues. Ne bëmë histori jo vetëm për gazetën “Drita”, por për gjithë historinë e shtypit shqiptar, veçanërisht shtypit letrar-artistik. Këtu, veç të tjerash, unë pata shansin personal të botoj shkrimin e parë të mediave të Shqipërisë për Gjergj Fishtën, “Sovrani i letrave tona”, pata këtë shans të botoj krijime të pabotuara më parë në Shqipëri nga ky gjigant. E botova për herë të parë në Shqipëri gjigantin tjetër, Martin Camaj. Botova për herë të parë poezi të Bilal Xhaferrit, nga dorëshkrimet e tij të ruajtura nga një mik i tij i ngushtë në shishe të futura në dhé. Rifillova botimin e plot autorëve të tjerë të ndaluar nga diktatura.
Keni qenë aktiv në fushë të kritikës. Si e shihni këtë sot, çfarë është kritika, ka vështrime të ndryshme për të,nëraport me letërsinë…?!
Kritikën e parë e kam botuar më 1971, për librin “Zëri im” të Anton Paplekës. Prej atëherë kam botuar herë pas here kritika. Kam pasur gjithnjë bindjen se kritikën më të mirë mund ta bëjnë krijuesit e mirëfilltë. Kritikës së asaj kohe i mungonte krejtësisht estetika, ishte kritikë pothuaj tërësisht për përmbajtjen dhe pothuajse aspak për formën. Në vitet ’80 kam shënuar një prirje të re dhe që atëherë kam arritur të dominoj mendimin kritik letrar.
Një këmbë në letërsi, një këmbë në media, ju s’jeni i pari që keni një karrierë të tillë. Nisur nga përvoja juaj personale, pse ka ekzistuar ky fenomen i kalimit nga gazetaria në letërsi?
Shkrimin tim të parë publicistik e kam botuar në vitin 1970. Pastaj kam vazhduar të botoj pothuaj në të gjithë shtypin qendror të kohës. Në fakt, gazetaria tek unë ka qenë në shërbim të poezisë. Një krijues, që të qëndrojë në frontin e krijimit, nëse nuk e ka ndër mend të vetëpërjashtohet nga ky front, e ka të domosdoshme të mos largohet nga vëmendja e lexuesit. Ndërsa botimi i poezive ishte i vështirë dhe i rrezikshëm, më është dashur të merrem edhe me gazetari, publicistikë, dokumentaristikë etj. Rëndësi të veçantë për mua ka që unë i kam lëvruar me sukses të plotë të gjitha fushat e krijimit ku jam përkushtuar. Letrari, në përgjithësi, e ka të pashmangshme të realizohet në tri rrafshe kryesore: atë njerëzor, krijues dhe intelektual. Gazetaria, botimet, më kanë dhënë emër, më kanë dhënë përgjegjësi në raport me publikun, më kanë dhënë mundësi lidhjesh të shumta e të natyrshme me kohën time. Nga mesi i viteve ’80 e deri sot gazetaria u bë për mua profesioni kryesor. Ajo më çoi edhe në përgjegjësi botuese. Isha jashtëzakonisht i suksesshëm në gazetën “Drita”. Kur kalova në Radiotelevizionin Shqiptar, tashmë isha gazetari numër një absolut në Shqipëri. Pata sukses të plotë në drejtimin e RTSH-së, medias më të rëndësishme shqiptare. Po kështu në të përditshmen “Bota sot”, e cila gjatë drejtimit tim për dhjetë vjet, ku Elida kontribuonte si redaktore kolumniste, u bë gazeta më e shitur, më famshme dhe më e suksesshme në historinë e gazetave shqip. Edhe portali elektronik – voal.ch “Zëri i shqiptarëve” (Voice Of Albanians) – që si botues e mbajmë bashkë me Elidën, është më e suksesshmja në mediat e llojit në Diasporën Shqiptare. Bëjmë gazetari të mirëfilltë, që mjerisht mungon në Shqipëri e Kosovë, sepse nuk jemi të varur as nga politika as nga oligarkët.
Marrëdhënia juaj me Kosovën, sëfundi i nderuar me një çmim letrar në Gjakovë për letërsi e publicistikë. Në fakt, edhe përmes kulturës, si e shikoni në raport me Shqipërinë, shpesh krijohet përshtypja se mes nesh ka raporte inferioriteti dhe superioriteti, pse ndodh kjo?
Në Gjakovë m’u dha çmimi jubilar i Mitingut të Poezisë, çmimi më i rëndësishëm i manifestimit, i cili jepet një herë në pesë vjet. Mitingu, të cilin e organizon klubi letrar “Gjon Nikollë Kazazi” i këtij qyteti, themeluar nga kolosë si Din Mehmeti, Ali Podrimja e të tjerë, ka një traditë disadhjetëravjeçare. Është manifestimi më i rëndësishëm i këtij lloji në gjithë hapësirën shqiptare dhe ndër më të rëndësishmit në Ballkan pas “Kurorës së Artë të Strugës”. Me këtë rast, i shpreh mirënjohjen z. Muharrem Kurti, intelektualit të shquar dhe kryetarit të klubit letrar “Gjon Nikollë Kazazi”. Gjakova është qyteti që ia jep emrin malësisë sime. Është qyteti im. Unë kam arritur të përfshij në vëllimin tim të parë “Zogu i bjeshkës” dy poezi për Gjakovën, shkruar në vitin 1971 dhe 1972, besoj, nga më të bukurat që janë shkruar për këtë qytet. Mitingun e Poezisë çdo vit unë e ndiqja nga Radio Gjakova, e cila e pasqyronte gjerësisht, dhe nga Radio Prishtina e Televizioni i Prishtinës. Gjakova është një mall i pashuar në jetën time. Që herët unë ia kam dhënë vetes statusin e njohësit më të mirë të çështjes së Kosovës. Kam arritur të botoj shkrime për figurat dhe ngjarjet historike të Kosovës dhe trojeve tona të tjera në Jugosllavi. Në çdo tavolinë ku kam qenë, me shkrimtarë, artistë, personalitete të kohës i kam promovuar ato, historinë, kulturën, letërsinë, artet shqiptare të atjeshme. Në gazetën “Drita”, kur isha redaktor, arrita të sjell dhe të botoj më shumë se janë botuar gjatë gjithë historisë. Në Republikën e Shqipërisë kishte një mosnjohje të madhe për realitetin e Kosovës dhe trojeve të tjera tona në ish-Jugosllavi. Dhe nuk imagjinohej që atje kishte kulturë, letërsi, arte shqiptare të niveleve europiane. Nga kjo lindte artificialisht në Kosovë inferioriteti ndaj Shqipërisë dhe në Shqipëri superioritet ndaj Kosovës. Ky hendek nuk është kaluar as pas tridhjetë vjetësh rinjohje. Dhe po të vazhdohet me mjetet e deritashme, nuk kalohet kurrë.
Lidhjet me Kosovën dhe trojet tona të tjera në ish-Jugosllavi unë i forcova pasi u njoha dhe krijova miqësi të fortë me Ibrahim Rugovën, Zekirja Canën, Din Mehmetin, Ali Podrimjen, Azem Shkrelin, prof. Mark Krasniqin dhe figura të tjera të shquara shqiptare të asaj hapësire. Radiotelevizioni Shqiptar nën drejtimin tim iu kushtua gjerësisht çështjes së Kosovës dhe çështjes shqiptare në trojet tona në ish-Jugosllavi. Si diplomat në Bernë unë isha në lidhje të përditshme me shqiptarët e atyre hapësirave me banim në Zvicër dhe vende të tjera perëndimore. Pasi mora drejtimin e “Bota sot” (e cila arriti tirazhin 200 mijë kopje në ditë), tashmë do të isha i përditshëm në të gjitha familjet shqiptare në Kosovë, Maqedoni, Malin e Zi, Kosovën Lindore, Europë, SHBA. Kosova është ideali më i veçantë i jetës sime.
Në vitin ’73, kur ju nisni botimin, sigurisht që nuk mund ta lëmë mënjanë çështjen e censurës apo vetëcensurës. Sa i kontrolluar ka qenë prej jush ky “frymëzim”, pra poezitë?
Pas suksesit të poezisë sime më ’73, vinte mëdyshja: A duhej t’i qëndroja besnik poezisë sime apo duhej të heshtja? A ishte më mirë të shkruaja dhe të mos botoja apo duhej të bëja kompromise me censurën? Sot mund të them se jam nga ata që kam luftuar kundër censurës. Duke qenë poet verior, jam përballur me vështirësitë e panumërta për të afirmuar fjalë, shprehje, sintaksa që nuk i përmbanin fjalorët zyrtarë. Më është dashur të jap llogari për çdo fjalë, për çdo varg që kam botuar. Redaksitë kishin, ndër të tjera, edhe rolin e policisë gjuhësore. Vetë redaktorët ishin të frikësuar, prandaj bëheshin edhe të pabesë. Dhe në botime mungonin vargje, figura të cilat ata i kishin miratuar në prani të poetit. Disa herë më kanë kërcënuar se do të raportonin kundër meje se iu bëj presion redaktorëve për të botuar poezi moderniste. Kulmi ishte kur librit tim poetik më 1986, pa më pyetur dhe pa më lajmëruar mua fare, ia hoqën ballinën dhe titullin shumë muaj pasi libri ishte dërguar në shtypshkronjë dhe ishte gati të vihej në qarkullim. Aq e kishin frikësuar redaksinë e poezisë e shtëpisë botuese “Naim Frashëri”. Në Shqipërinë e asaj kohe, nëse botimi të jepte sukses dhe famë, ishte e rrezikshme të heshtje. Unë jam nga ata poetë që nuk kishte asnjë komoditet për t’i vetëndërprerë botimet. Nuk kisha absolutisht asnjë komoditet për të shkruar në heshtje. Heshtja do të ma vinte vulën e të pakënaqurit ndaj regjimit.
Në rrethana të tilla, kaq izoluese, cilat ishin nxitjet për t’i rezistuar asaj që konsiderohet habitatpërpoezinë: emocionet, mendimi, liria…
E vetmja nxitje në atë kohë ishte shpresa. Ishte guximi për të shpresuar. Unë guxoja të shpresoja shumë se do t’i mbijetoja një absurditeti të tillë.
Ndërsa emri juaj,përveçse nëlibrat poetikë, shihet edhe në studimet, esetë, tekstet shkollore të botuaranëShqipëri, nëKosovë, Mal tëZi e Diasporë. Pse ky angazhim?
Në kushtet tona, ende krijuesi, për më tepër poeti, e ka të theksuar intelektualitetin, pra rolin iluminist ndaj shoqërisë dhe kombit. Unë nuk e kam shmangur veten asnjëherë nga këto detyrime të miat. Lidhur me historinë e përbashkët të letërsisë, mund të them se Kosova i ka ndjekur me vëmendje dhe kompetencë të plotë proceset letrare që nga fjalia e parë e dokumentuar e gjuhës sonë. I ka ndjekur me vëmendje dhe kompetencë të plotë edhe të gjitha proceset letrare të shekullit XX. Tirana ka pasur paragjykime ndaj letërsisë së vjetër shqipe, ka pasur rezerva ndaj disa proceseve para, gjatë dhe pas Rilindjes Shqiptare, dhe mosnjohje me dashje të proceseve letrare në Kosovë dhe në trojet tona të tjera në ish-Jugosllavi. Prandaj vëllezërit tanë nuk gjejnë partnerët e duhur në Tiranë për të hartuar letërsinë, sikurse nuk gjejnë partnerë të përbashkët për asnjë projekt tjetër kulturor kombëtar.
Sot çfarë ka ndryshuar te ju, çfarë është maturuar, pjekur, sidomos në kushtet e ndryshimeve të pas ’90-ës, si e kenipërjetuar lirinë?
Unë kam qenë dhe jam njeri i lirë gjithmonë. Kam pasur gjithmonë filozofinë time të lirisë. Në kohën e diktaturës, jo rrallë njerëzit më pyesnin: Pse je kaq i qetë, Skënder? Këtë pyetje, pa dyshim, ma shtronin në mënyrë të sinqertë njerëz dashamirës të mitë dhe të krijimtarisë sime. Iu përgjigjesha thjesht: Jam i qetë, sepse e njoh jetën time dhe veten time sekondë për sekondë. Më ka ndihmuar fakti se opinioni më gjykonte gjerësisht si njeri të heshtur, të mbyllur në vetvete, që “fjalët i ka me lekë”. Në natyrën time, atëherë dhe gjithnjë është që njerëzit me të cilët unë komunikoj privatisht të jenë tejet të paktë dhe tejet të besueshëm. Në rrethet e ngushta të besueshme unë jam hapur në atë kohë dhe kemi debatuar për tema që edhe sot, deri diku, është tabu të diskutohen. Ata janë në jetë edhe sot e kësaj dite dhe e vërteta është se nuk më kanë treguar askund, për çka jam falënderues përgjithnjë. Me atë qetësi që e kam jetuar diktaturën, me atë qetësi e kam pritur edhe post-diktaturën.
Ju jetoni jashtë Shqipërisë, ndërsa sot poezia shkruhet kudo nga kushdo… sidomos interferimet e teknologjisë, si facebook, blogjet, portalet etj.,përnga dinamika dhe masiviteti, pothuaj e bëjnëtëpamundur komunikimin, krijimin e lexuesittuaj, ju si e përjetoni këtë?
Sfida më e madhe e shkrimeve dhe e komunikimeve në përgjithësi sot janë mediat sociale dhe interneti. Këta janë sot tellallët e modernitetit, lajmëtarët, kumtarët, munxëtarët e modernitetit. Ashtu si dikur ndaj paraardhësve të tyre, arti, artistët, krijuesit, krijimi, dija, dijetarët janë eprorë të padiskutueshëm. Është kundërthënës fakti që ata të cilët nuk kanë pothuaj asgjë për të promovuar, bëjnë zhurmën më të madhe. Si vetëpromovues ia kalojnë çdokujt që ka në të vërtetë se çfarë të promovojë. Mua këta më duken gjinkalla që i bëjnë vetes vapë. Nuk iu kushtoj vëmendje. Dhe habitem kur miq e kolegë krijues të mirëfilltë bëhen promotorë të zhurmës së tyre boshe. Mediat sociale i lehtësojnë marrëdhëniet ndërnjerëzore, e lehtësojnë pa masë komunikimin, e joshin çdo prirje të çastit, çdo modë të çastit, nëpër to qarkullojnë emra ditorë, moda ditore, prirje ditore, fama ditore, të cilat i japin një dinamikë marramendëse përditshmërisë së miliarda njerëzve, nga i pari tek i fundit i botës. Ato erdhën si sfidë ndaj masmediave, pra mediave masive, siç ishin shtypi i përditshëm dhe periodik, pastaj radiot dhe televizionet, të cilat kishin një publik të gjerë. Publiku i mediave sociale dhe numri i përdoruesve të internetit, falë teknologjisë së celularëve, sot ia kalon në një shumëfishësi të panumërt publikut klasik të masmediave. Prandaj këto (masmediat tradicionale) kanë versionet e tyre të botimeve në internet dhe në mediat sociale, ku mundësohet përditësimi deri në njësitë më të pamatshme të kohës.
Kjo botë komunikimi që ofrojnë teknologjitë bashkëkohore i ngjan një pylli të përbërë nga të gjitha katet e mundshme të bimësisë dhe të kreaturave të tjera. Të gjitha këto kate japin e marrin mes tyre, ngacmohen e ngacmojnë, sulmohen e sulmojnë, ushqehen e ushqejnë. Mediat sociale paraqesin një bashkëjetesë individësh dhe grupimesh që ta kujton më së miri bashkëjetesën e verbër biologjike në natyrë më shumë se bashkëjetesën e vetëdijësuar në shoqëri. Nga kjo xhungël e modernitetit gjithsesi nuk ka pse të mbresohen (impresionohen) krijuesit e mirëfilltë, nga lartësia e tyre, nuk ka pse të druhen, nuk ka pse të pasivizohen as pse të marrin superxhiro. Ndaj tyre bota e mediave sociale mund të jetë vetëm një tundim për më shumë guxim, për më shumë aventurë.
Dhe një pyetje të fundit: redaktorja juaj e parë, kritikja juaj e parë është bashkëshortja, zonja Elida Buçpapaj. Dhe çfarë më tepër?…
Zonja Buçpapaj, bija e poetit të shquar Vehbi Skënderi, redaktorja ime e rreptë, kritikja ime e pagabuar, njëkohësisht frymëzuesja ime, muza ime, është bashkëshorte, nënë, zonjë shtëpie e mrekullueshme. Është poete, përkthyese, publiciste e talentuar. Krah për krah me mua, në frontin e letërsisë, gazetarisë, botimeve, Elida ka rol të padiskutueshëm dhe ka merita të padiskutueshme në të gjitha arritjet e mia që prej kur ne jemi bashkë.
Individë të paidentifikuar ende nga policia kantonale e Gjenevës kanë dëmtuar pllakën memoriale të kryeheroit shqiptar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, që njëherit njihet edhe si mbrojtës i qytetërimit evropian.
Busti i Gjergj Kastriotit Skënderbeut,që është vendosur më 1 Nëntor 1997, pranë brigjeve të liqenit Leman të Gjenevës, është vepër e profesorit dhe historianit, Astrit Rakip Leka, luftëtar i shquar i Luftës Nacional Çlirimtare.
Z. Leka që më 24 dhjetor të këtij viti mbush një shekull jete dhe veprimtarie,këtë ide të tij të kahershme e jetësoi me ndihmën e dhëndrit të tij Alexander Lambert,profesor i së Drejtës Ndërkombëtare Publike në Universitetin e Gjenevës dhe drejtor shumëvjeçar i shoqatës Solidest.
Kjo vepër me rëndësi të veçantë historike u përkrah edhe nga Ministria e Informatave të Republikës së Kosovës, e udhëhequr në atë periudhë nga veprimtari i njohur i çështjes shqiptare z. Xhafer Shatri.
Po ashtu me kontributin e tyre u dalluan Misioni i Përhershëm i Shqipërisë në Gjenevë, asokohe i drejtuar nga diplomati i palodhshëm dhe perspektiv Andi Gjonej, që nga të gjitha misionet diplomatike të botës gëzonte respekt.
Në asnjë mënyrë nuk guxojmë ta harrojmë dhe kontributin e jashtëzakonshëm të Z. Ueli Leuenberger, themelues i Universitetit Popullor Shqiptar të Gjenevës dhe deputet i shumë legjislaturave në Parlamentin e Zvicrës.
Leuenberger mbrojtës i vërtetë i popujve të shtypur nga regjimet diktatoriale dhjetëra herë ka qenë në krye të protestave për liri dhe mëvetësi të shqiptarëve të Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe Kosovës Lindore, të organizuara kudo në Zvicrër.
Andaj, me të drejtë konsiderohet edhe si Edith Durham i shqiptarëve. Me rastin e përurimit të shtatores së Gjergj Kastriotit -Skënderbeut në Gjenevë,qe organizuar edhe një simpozium shkencor ky patën marrë pjesë ish-Presidenti i Republikës së Shqipërisë prof.dr.Rexhep Meidani dhe Arta Dade, Ministër e Kulturës dhe Sportit si dhe deputeti de shkrimtari ynë i mirënjohur Dritëro Agolli.
Ndërkaq në Konferencën Ndërkombëtare të mbajtur po ashtu më 2 Nëntor 1997 në Gjenevë,mbi jetën dhe veprën e Gjergj-Kastriotit-Skënderbeut, me punimet e tyre para qindra të pranishmëve janë paraqitur studiuesit nga Kosova,prof. dr. Jahja Drançolli dhe prof.dr. Ymer Jaka.
Kurse përkthimin automatik apo stimulant të materialeve nga gjuha shqipe në frëngjishte dhe anasjelltas e pati bërë z. Altin Thanasi, përkthyes zyrtar në Ministrinë e Informatave të Republikës së Kosovës në Gjenevë.
Përdhosja e gjithë këtij mundi dhe e gjithë kësaj pune shumëvjeçare ka indinjuar të gjithë mërgimtarët tanë dhe miqtë e tyre në mbarë Zvicrën.
Z.Ueli Leuenberger këtë akt vandal e konsideron si primitivizëm mesjetar. Ai beson që Organet e Rendit dhe Sigurisë së Republikës dhe Kantonit të Gjenevës, shumë shpejtë do ta gjejnë kryesinë e kësaj vepre të shëmtuar.
Leuenberger duke pasur besim të plotë në organet gjenevase apelon tek të gjithë mërgimtarët tanë për durim e tolerancë!
Dy persona të armatosur hynë në një kafene të Bazelit në vitin 2017, duke vrarë dy klientë dhe duke plagosur një tjetër. Një nga autorët u dënua me burgim të përjetshëm, i dyti do të gjykohet të hënën.
Faktet datojnë në mars të vitit 2017. Dy shqiptarë të armatosur me pistoleta hynë në një kafene të Bazelit dhe njëri prej tyre vrau “me gjakftohtësi” dy burra dhe plagosi rëndë një të tretë. Viktimat u identifikuan si Mirjan B., 28 vjeç dhe Gent S., 39 vjeç ndërsa i plagosur mbeti Festim D., 24 vjeç. Një nga viktimat, Mirjan B, kishte shkuar në Zvicër nga Italia. Personi i parë i cili është qëlluar me armë ishte Festim D. U qëlluan pesë të shtëna. Njëri prej autorëve është gjykuar tashmë në shtator 2018 dhe është dënuar me burgim të përjetshëm . I dyti, një 53-vjeçar shqiptar, do të dalë të hënën para gjykatës penale të qytetit Bazel për t’u përgjigjur për veprimet e tij. Pas vrasjeve ai iku, ndryshe nga bashkëpunëtori i tij, një 48-vjeçar shqiptar. Ky i fundit u dorëzua vullnetarisht të nesërmen në një patrullë policie.
I akuzuari është i njohur për policinë. Ai tashmë është dënuar disa herë dhe është burgosur për disa vite për trafik droge në Zvicër, Gjermani dhe Holandë. Krimi i tij i përgjakshëm i vitit 2017 dyshohet se kishte për qëllim “të demonstronte dhe konsolidonte fuqinë e grupit të tyre të paidentifikuar”, sipas aktakuzës. Ekspertët i kanë lidhur këto vrasje me mafian shqiptare. Kjo do të ishte një shlyerje e llogarive në lidhje me borxhet e papaguara. Një nga bastionet e kësaj organizate kriminale ndodhet në Bazel, sipas ekspertit të mafias Jürgen Roth.
Autoritetet nuk janë të sigurt se kush qëlloi pesë të shtënat. Për këtë arsye prokuroria kishte akuzuar tashmë bashkëpunëtorin në vitin 2018 si autor. Dhe edhe nëse rezulton se nuk është kështu, shkurtimi i dënimit mbetet i pamundur, sepse ai ishte plotësisht i përfshirë në vrasje, sipas prokurorit: “Ai vepronte pa skrupuj dhe donte të vinte drejtpërdrejt jetën e njerëzve në rrezik”. Në 2017 Media zvicerane “20min” nga shumë burime ka zbuluar që shkaku i gjakderdhjes makabre ka ardhur si pasojë e grabitjes së dy kilogram heroine. Së paku, njëri nga viktimat ka qenë pjesë e grabitjes së drogës. E njohur është se viktimat qëndronin si turistë në Zvicër, sipas gjithë gjasave të lidhur me rrjetin e bandave narko-trafikante, shkruan më tej media zvicerane.
Trim Maliqi i lindur më 10 qershor të vitit 2014 në Gjenevë të Zvicrës, tri herë rresht është fitues i Medaljes së Argjendtë, në garat ndërkombëtare të matematicientëve të rinj, të organizuara nga “BRAINOBRAIN INTERNATIONAL”.
Trimi me përkushtim dhe mirësjellje frekuenton edhe mësimin e rregullt në “Ecole primaire des Libellules“ të komunës Vernier të Republikës dhe Kantonit të Gjenevës.
Ai si nxënës i klasës së gjashtë i kësaj shkolle përveç që është i përkushtuar në mësime ka edhe sjellje shembullore.
Meqenëse, Gjeneva njihet si qytet ndërkombëtar që tubon të gjitha kombet dhe kombësitë e botës Trimi,shquhet për korrektësi dhe bashkëpunim me të gjithë.
Fjalë miradije përveç shokëve dhe shoqeve të shkollës për Trimin, flet edhe mësuesja e tij Florence Froelicher.
Ajo çmon lartë interesimin e Trimit në zënien e mësimeve si dhe gatishmërinë e vazhdueshme për të bashkëpunuar me shokët dhe shoqet e klasës.
Me të vërejtur prirjet e Trimit në matematikë prindërit e tij Hekremi dhe Linda, në maj të vitit 2021 e regjistrojnë në “Active Brain Kids Academy” të Gjenevës.
Mësimi në këtë Akademi mbahet nga ligjërues profesionistë dhe me metoda të sofistikuara.
Trimi një fëmijë i mbarë dhe i dashur edhe në mjedisin e rinj tregohet bashkëpunues dhe i suksesshëm.
Ai përveç ushtrimeve në Akademi nën përkujdesjen e së ëmës Linda Rexhaj Maliqi, juriste në Sindikatën “Unia“ të Gjenevës, çdo mbrëmje punon nga dy orë shtesë edhe në shtëpi.
Trimi për punë është i motivuar po ashtu edhe nga babai i tij Hekrem Maliqi, ekspert i informatikës, i cili shpeshherë i lë anash angazhimet e tij vetëm e vetëm që i biri të mos humbasë qoftë edhe pesë minuta të vetëm të mësimit në këtë Akademi.
Në fund të viteve 90-të dhe në fillim viteve 2000, shumë të rinj shqiptar të ikur nga frontet e Luftës në Kosovë, Maqedoni të Veriut dhe Kosovë Lindore, me të arritur në Gjenevë, Fillet e Informatikës i kanë mësuar nga z.Hekrem Maliqi, në atë periudhë mësimdhënës në Universitetin Popullor Shqiptar të Gjenevës të udhëhequr nga z. Ueli Leuenberger (ish – deputet nacional i Parlamentit të Zvicrës, i 17 – të legjislaturave)
Andaj, shihet qartë që Trimi ka trashëguar shumëçka nga gjenet e babait të tij. Ai me dëshirë dhe pa kurrfarë imponimi tash tri vjet i vijon mësimet në këtë Akademi.
Puna e pandërprerë dhe dashuria për lëndën e Matematikës që për shumëkënd ende mbetet gogol, ka bërë që vogëlushi Trim Maliqi, të stoliset tri herë radhazi me Medaljen e Argjendtë në garat ndërkombëtare të matematicientëve të rinj të organizuara nga “BRAINOBRAIN INTERNATIONAL”
Mbi sukseset e këtij vogëlushi shembullor morëm edhe mendimin e zonjës Aleksadra El Solh, udhëheqëse e kësaj Akademie.
Zonja El Solh që synim të vetëm ka përgatitjen e duhur të fëmijëve në disiplina të ndryshme, posaçërisht në Matematikë thotë “natyrisht që ndjejë kënaqësie të pa përshkruar, sepse sukseset e njëpasnjëshme të Trimit, në këto gara ndërkombëtare ku marrinë pjesë mbi 21mijë nxënës nga mbarë globi, janë certifikatë besueshmërie dhe mirënjohje edhe për Akademinë tonë.”
Në vallen e “Shotës”, apo në Bolero’n shqiptare, Sami sjell një kryevepër…
Ai sjell dritën, energjinë dhe ritmin e shpejtë që zgjon peshë emocionet me lëvizjen ritmike të notave, fijeve akustike dhe ngjyrave vibrante.Krahët e hapura të vallëzimit, me dy krerë të çiftit, sikur nxjerrin në pah shqiponjën dykrerëshe, duke reflektuar krenari e dinjitet.
Ashtu siç përdoret me përkëdhelje fjala “shotë” për vajzat e reja, të shkathëta e të pashme, ashtu edhe piktori i ka dhënë vëmendjen vajzës, duke e nxjerr në sfond e duke e përkëdhelur dhe trajtuar me ngjyra të cilat sikur ndajnë errësirën e të kaluarës dhe i japin dritë e jetë të ardhmes.
Përballë të gjitha vështirësive, vallëzimi i tyre na e kujton jetën me vështirësi, na e kujton se lisat rriten të fortë nga erërat e kundërta dhe diamantet bëhen nën presion. Vështirësitë nuk janë veçse guxim i fatit, pengesa për t’i sprovuar aftësitë tona, humbje të më të dashurve e dhimbje të hidhura… E të cilat medoemos se sjellin forcën për gjeneratat e reja.
Tek ‘’Shota’’ Sami paraqet vallëzimin e çiftit i cili sikur ndjen duke u hedhur e ngritur lart, sikurse vullkani brenda shpirtit që të bënë të dukesh më i madh pas çdo përballjeje me fatkeqësitë e jetës të paraqitura me ngjyra dhe vija të cilat mundohen t’i frenojnë ata dy në çdo hapë…
Është një kryevepër, duhet përsëritur… Kjo na e kujton të kaluarën në formën më artistike të mundshme. Andaj, kjo magji kaq e bukur e ngërthyer në veti me kaq dhimbje e krenari, padyshim se na i mbushë sytë me lot… Por, edhe na mbushë plotë jetë e shpresë për të ardhmen e ndritur të gjeneratave të reja që do të vijnë pas!
SHOTA & CUCA E MALEVE
Për ti dhënë krahë shotës në fluturimin e saj me tingujt magjik, kjo galeri për herë të parë, e pas 20 vitesh, e sjell edhe pikturën origjinale “Cuca e Maleve”, pikturë kjo e cila është shpërblyer me vlerësimet më eminente ndërkombëtare, e në veçanti ato në Amerikë/USA.E ku ka ndjenjë më të bukur se sa kur bashkohen ‘Shota’ dhe ‘Cuca e Maleve’ në stinën më të bukur të Pranverës, kur gjithçka ringjallet e lulëzon!… Bukuria, krenaria dhe dashuria afër tyre, nuk kanë kufi!
Sami me këto vepra kaq madhështore, na bënë të kuptojmë se të fluturosh mbi tokë, do të thotë që ke nevojë të jesh i/e lirë dhe autonom. Ke nevojë të lirohesh nga pengesat dhe limitet që nuk të lejojnë t’i realizosh ëndrrat dhe dëshirat e tua!
…….
Le të shpresojmë se edhe Institucionet e Kosovës do t’i ftojnë këto dy piktura “Cuca e Maleve” dhe “Shota” që të ekspozohen tek qytetarët e saj të cilët presin me padurim që të kënaqen për së afërmi me ndjenjën më të bukur që i ofrojnë këto dy vepra të piktorit më të famshëm të këtyre dy dekadave, Sam ASLLANIT.
Sipas z. Remo Meyer, drejtor sportiv i FC Luzern anëtar i elitës së futbollit zviceran mesfushori i spikatur dhe kapiteni i kësaj skuadre Ardon Jashari përfundimisht do të kalojë në FC Bruges të Belgjikës.
Jashari sikurse shumë të rinj të tjerë shqiptarë talentin e tij për futbollin e ka praktikuar me punë të pareshtur dhe disiplinë.
Ai qëkur ishte 7 vjeç nisi të luajë në skuadrën e futbollit FC BAAR të kantonit Zoug të Zvicrës.
Loja e shkëlqyer e Jasharit në këtë ekip do të bëjë që shumë shpejt udhëheqësit e Akademisë së FC Luzern të shprehin interesim për këtë talent të rrallë.
Ardoni i vogël i mirëpritur dhe i përkrahur parezervë nga elbasanasi Jahmir Hyka ish-futbollist shumëvjeçar i FC Luzern-it.
Ardoni si 11 vjeçar do të kalojë nëpër të gjitha kategoritë e skuadrës FC Luzern. Këtu duke qenë i mbikëqyrur nga trajnerë profesionistë në afat rekord do t’i evitojë të gjitha mangësitë. Ai do të jetë i aftë që të luajë në të gjitha pozitat.
Edhpse shumë i rinj në skuadrën juniore të Lucernës do të jetë forca kryesore. Shtatlartë i qëndrueshëm , driblues i mrekullueshëm dhe me gjuajtjet bombë me të majtën përveç që shkëlqen në sulmin e ekipit të tij ftohet edhe në seleksionin e Zvicrës me grupmoshat U-17, 18 dhe 21.
Kurse në janar të vitit 2022, zë vend në 11-shin e parë të FC Luzern. Në historinë e begatët të këtij Klubi zviceran me traditë gati 121 vjeçare Jashari me prindër nga Kumanova e Maqedonisë së Veriut është kapiteni më i rinj i të gjitha kohërave.
Gjatë këtij sezoni Jashari ka luajtur me fanellën kaltër e bardhë 27 ndeshje dhe ka shënuar 5 gola.
Nga krosimet e sakta të Ardonit, bashkëlojtarët e tij të sulmit kanë shënuar edhe tre gola të tjerë.
Përzgjedhësi i Zvicrës në futboll Murat Yakin, dikur trajner i suksesshëm i FC Luzern, duke i parë cilësitë e këtij djaloshi të talentuar e fton edhe në ekipin e parë apo të njohur më tepër si ekipi A.
Ardoni me gjithsej 82 paraqitje me FC. Luzern-in, do të kujtohet gjatë nga mijëra simpatizues të kësaj skuadre.
Z. Meyer konstaton që mungesa e Jasharit do të jetë hendikep mjaft i madh për FC. Luzern-in.
Mirëpo ai në të njëjtën kohë ndihet krenar që nga gjiri i kësaj skuadre doli një lojtar shembull për të mirë si në lojë ashtu edhe në sjellje.
Në Kampionatin e Belgjikës së bashku me Jasharin do të luajë edhe Andi Zeqiri me origjinë nga Ferizaj i Republikës së Kosovës, i formuar po ashtu në Zvicër.
ARIF EJUPI
(Vazhdim i artikullit ” Shqiptarët e Zvicrës dhe e folmja e tyre”)
Në Zvicër sipas statistikave zvicerane jetojnë rreth treqind mijë shqiptarë, që kanë gjuhë amtare gjuhën shqipe, një pjesë e konsiderueshme e tyre e ruajnë përkatësinë e tyre etnike, e ndjejnë veten shqiptar e shprehin në radhë të parë në përdorimin e gjuhës shqipe, si dhe traditat e tjera shqiptare. Ndërsa të tjerët e kanë bjerrë gjuhën shqipe.
Pjesa më e madhe e popullsisë shqiptare të Zvicrës përbëhet nga dy gjuhë. Përveç shqipes ata dinë edhe njërën nga gjuhët e mjedisit zviceran. Pasja e dygjuhësisë për bashkësinë shqipfolëse ka rëndësinë e vet. Gjuha shqipe është një mjet i rëndësishëm për të ruajtur identitetin kombëtar shqiptar dhe lidhjen me atdheun. Ndërsa mësimi i gjermanishtes apo frëngjishtes për të u integruar në shoqërinë pritëse.
Natyrisht, e me kohë, nevojat e jetesës në vendin e ri, i cili mbi 50 vjet u bë atdheu i dytë, i detyruan shqiptarët të nxënë edhe njërën nga gjuhët zyrtare të Zvicrës, kryesisht gjermanishten apo frëngjishten duke kaluar, ku më shpejt e ku më ngadalë, ku në masë e ku vetëm një pjesë e mirë apo vetëm një pakicë, në dygjuhësi: shqip – gjermanisht apo shqip – frëngjisht.
Deri para disa vjetësh, pjesa dërmuese e mërgimtarëve shqiptarë në Zvicër kryesisht brezi i parë i mërgimtarëve nuk dinte të fliste të shkruante dhe të lexonte asnjërën nga gjuhët e mjedisit zviceran. Ata që dinin mirë të dy gjuhët: shqip – gjermanisht apo shqip frëngjisht numëroheshin në gishta. Për shërbime të ndryshme shërbehej përkthyesi. Nga ana e shqiptarëve u bënë dygjuhësh më parë burrat, sepse ata ishin në kontakte më të drejtpërdrejta me popullsinë zvicerane, kurse gratë shqiptare, kanë qenë më të lidhura me familjen dhe traditat shqiptare, prandaj edhe gjuhët e mjedisit zviceran i kanë nxënë më pak. Më vonë dygjuhësia shqip- një gjuhë zvicerane u shtri edhe në pjesën femërore të popullsisë.
Dygjuhësia gjermanisht – shqip apo frëngjisht – shqip tashti është normë për të gjitha grupet sipas moshës. Ka situata kur folësit e moshuar e përdorin shqipen për shumicën e qëllimeve, ndërsa folësit e rinj njërën nga gjuhët e mjedisit zviceran. Folësit e moshës mesatare kanë aftësi dygjuhësore dhe mund të u përshtaten bashkëbiseduesve shqipfolës dhe atyre që nuk janë shqipfolës.
Megjithatë, ne theksojmë se ka mërgimtarë që janë vetëm një gjuhesh, sidomos të moshuarit e brezit të parë. Kjo shtresë ishte edhe më pak e arsimuar, punoj në punët më të izoluara si në bujqësi e blegtori prandaj edhe gjuhët e mjedisit i kanë mësuar vetëm pak.
Një pjesë e intelektualëve shqiptarë, veprimtarë shoqëror, studentë e doktorantë, gazetarë/e mësues e mësuese, shkrimtarë e shkrimtare njohin relativisht mirë të dy gjuhët të cilët e dëshmojnë në shkrimet e tyre, na shfaqen me një kompetencë gjuhësore të plotë, janë dy gjuhësor.
Nga ana tjetër, shqiptarët e rinj të lindur në Zvicër, së paku nga mosha 30 vjeç e poshtë, kanë mësuar në shkollat zvicerane të shkruajnë e të lexojnë gjuhën e mjedisit, por janë të paktë ata që dinë të shkruajnë e të lexojnë edhe shqip, prandaj edhe dygjuhësia e tyre nuk mund të quhet cilësore. E përdorën shqipen në variantin e folur me një kompetencë mjaft të ulët, e kanë nxënë shqipen në mënyrë joformale dhe jo nëpër mjet mësimit në shkollë ( një varietet komunikues) kryesisht në rrethin familjar dhe në kontaktet me të afërmit e tyre.
Porse dygjuhësia kolektive nder shqiptarët ose më saktë të nxënit e gjermanishtes apo frëngjishtes në mjedisin zviceran nga shqiptarët fillon në moshën kur fëmija shkon në shkollë. Fëmija shqiptar derisa hynë në shkollë është një gjuhësh, folës burimor i shqipes me të hyrë në shkollën fillore, fillon të nxë një gjuhë të re, gjuhën e shkollës. Shumë prindër gabojnë kur ia ndërprerjen fëmijës gjuhën amtare, me mendimin se gjuha amtare e pengon mësimin e gjuhës së shkollës. Përkundrazi nxënësit që vijojnë mësimin plotësues shqip arrijnë të përdorin më lehtë të dy gjuhët, shqip dhe gjuhën e shkollës e formojnë një dygjuhësi me kompetencë fillestare për moshën e tyre.
Shumë prej shqiptarëve kërkojnë mësimin e gjuhës shqipe, jo për të qenë të shkëputur e të mbyllur në vete, por, përkundrazi, për t’u integruar edhe më tej në mjedisin zviceran, veçse pa bjerrë as trashëgiminë kulturore as atë gjuhësore amtare: ata kërkojnë që nxënësit shqiptarë të shkojnë në mësimin plotësues të gjuhës shqipe të ushtrohet dygjuhësia: shqip- gjermanisht apo shqip frëngjisht.
Në dygjuhësinë shqip-frëngjisht, gjatë bisedës në shqip dukuria më e shpeshtë është ( code switching ) ndërhyrja e një fjale nga frëngjishtja brenda një fjalie të shqipes dhe struktura e fjalisë mbetet shqip. P.sh. A duhet të mësoj vjershën par coeur (përmendsh)? Kam harruar mes devoirs (detyrat e mia) në shtëpi.
Ndërrimi i kodit është edhe i përzier (codsmixting) hyjnë në veprim karakteristikat strukturore të dy gjuhëve, në një fjali kemi dy fjalë nga frëngjishtja. Ndërhyrja bëhet si pas dy mënyrave: fjalë nga frëngjishtja të përshtatura në fonetiken e shqipes dhe fjalë të pa asimiluara.
Sa i përket gjuhës së folur shqipe në një masë të madhe është prekur sistemi leksikor i cili pasurohet dukshëm edhe përmes gjermanishtes apo frëngjishtes. Tashmë mund të vërehen një serë ndikimesh të rëndësishme ndërgjuhësore, si në nivelin fonetik – leksikor edhe në atë gramatikor e sintaksor. Huazimet leksikore, kalket semantike, përzierja gjuhësore, theksi i huaj, janë dukuri e rregullt te folësit dygjuhësh.
Tejkalimi i këtij problemi në bashkësinë shqipfolëse është i mundshëm përmes ndërgjegjësimit të mësimit të gjuhës shqipe: që çdo shqiptar/re të bëhet dygjuhësh i përsosur, krahas gjuhës dhe kulturës zvicerane duhet të dijë edhe gjuhën e kulturën shqiptare.
Para disa vitesh pata dërguar një shkrim në “albinfo.ch” në Zvicër, si reagim i një shkrimi lidhur me vizitën e ambasadores shqiptare në Ambasadën e Kosovës në Bern, e cila kishte falënderuar Xhaminë e bardhë në Aarburg për kujdesin që po tregon imami për kultivimin e gjuhës shqipe.
I indinjuar thellë që ambasadorja e sapoardhur nga Kosova, ose ishte manipuluar keq ose nuk kishte njohuri që mësimi shqip mbahet në shkollat zvicerane nga LAPSH “N. Frashëri”, i pranuar zyrtarisht nga autoritetet zvicerane disa dekada më parë.
Me siguri portalit i është dukur si artikull fyes ndaj një zyrtareje, por realitetet nuk mund të injorohen.
Artikulli kishte të bënte me një huqje të madhe të ambasadores dhe këshilltares së saj, motrës së deputetes G. Musliu dhe nuk kishte të bënte asgjë kundër vizitës, po kundër një mashtrimi se atje mësohet gjuha shqipe, derisa realiteti ishte ndryshe, pasi aty dihet se në cilën gjuhë mbahet mësim besimi.
Artikulli është ky:
Letër Ambasadores
E nderuara ambasadore, për mua do të ishte e ndershme dhe e radhës të përshëndes dhe të përgëzoj për fillimin e misionit tuaj diplomatik në Zvicër nga Kosova, mision që bashkatdhetarët e tu e kemi pritur kaherë qe t’ ju kemi si misionarë diplomatikë e konsullorë. Po, ja që kësaj radhe do të përshëndes për mundësinë që zgjodhe për tu takuar me misionarët tanë fetarë në Aarburg të Aargaut, pasi si duket ky është prioriteti juaj dhe i Qeverisë që përfaqësoni që besimtarët e Kosovës të ndihen mirë dhe rehat, sepse kanë tashmë një shtet që ua di hallet dhe i çmon për “kontributin” që dhanë dhe punën që po bëjnë edhe në diasporë për ta përhapur fenë islame deri në këndet më të largëta të Zvicrës, e cila si duket mezi priti që shqiptarët që deri dje bërtitnin për komb e atdhe e sidomos për një shtet laik dhe evropian, paskan qenë o të dehur o të paditur.
Dhe në atë takim më erdhi mirë që kishit marrë dhe një femër tjetër përfaqësuese të ambasadës së Kosovës dhe kishit takuar krerët e Unionit të bashkësisë islame, të cilët me thanë të vërteten do të ishin ndier më mirë sikur t’u ishit përshtatur kushteve të tyre të veshjes kur hyni në një tempull të tillë si xhamia e bardhë e Aargaut, së paku të kishit vënë nga një shami sa për sy e faqe për të qenë edhe më të respektueshme. Po kjo është imtësi dhe me siguri në takimin tjetër edhe kjo do tu bie ndërmend.
Krejt kjo që shkrova nuk ka ndonjë rëndësi të madhe për mua, pasi ju jeni diplomate dhe takimet tuaja protokollare i bëni ashtu si ju përcaktojnë agjendat e vendosura nga Qeveria juaj dhe unë s’ mund tu përzihem në to. Kjo do të ishte naivitet për mua që ti sugjeroj një diplomate si ju dhe Qeverisë që përfaqësoni në Zvicër si do ti organizoni punët dhe takimet tuaja.
Por, një gjë ama dua t’ua them. Unë jam mësues i shkollës shqipe që me kolegët e mi ka një çerek shekulli që përkujdesemi për mësimin dhe kultivimin e gjuhës dhe kulturës shqiptare dhe kam një vërejtje të vogël që kur hyni në tempuj të tillë fetarë, mos manipuloni me këtë veprimtari që për mua është e shenjtë dhe mos lejoni të manipuloheni për këtë çështje nga njerëz dhe institucione që nuk kanë kurrfarë lidhje me këtë punë. Kur keni marrë mundin të flisni për këtë është dashur të keni me vete së paku një nga udhëheqësit e LAPSH “N. Frashëri” dhe të ishit marrë vesh se si do të krijohej platforma e përbashkët për shkollën shqipe mes këtij institucioni profesional që është ende aktiv dhe xhamive, të cilat me thënë të vërteten më shumë po manipulojnë me këtë çështje të ndejshme se po ndihmojnë.
Më pëlqyen fjalët e kryeimamit Ismaili:
„…Në vazhdën e këtij takimi u shkëmbyen opinione mbi angazhimin e imamëve në platformat ndërfetare, nevojën e pashmangshme inkurajuese të fëmijëve për të ndjekur mësim plotësues të gjuhës shqipe.“ Të thënë me këtë rast.
Po a nuk të ra ndërmend ta pyesësh që gjatë hartimit të kësaj platforme sa herë ka takuar krerët e LAPSH dhe si janë marrë vesh me ta?! Zonjë këto janë vetëm fjalë. Se di se ç’ është biseduar, po në bazë të shkrimit në portalin albinfo.ch kështu lexova.
Lexova pos këtij njoftimi edhe falënderimin tuaj për ta: “ …duke i vënë në gatishmëri hapësirat e qendrave islame edhe për shërbime edukativo- arsimore, si dhe për shërbime konsullore për nevojat e vet komunitetit shqiptar”.
Zonjë , vërtet jeni kaq e painformuar dhe aq e paditur se shqiptarët që edukohen dhe arsimohen në shkollat evropiane e paskan kaq të nevojshme një ndihmë të tillë nga xhamitë?!
Të kishe falënderuar që ata po ndihmojnë myslimanët që të kryejnë ritet e tyre fetare dhe ato pak mësime të kuranit, hajt, sepse ata mu këtë detyrë kanë, por të shkosh aq larg sa të falënderosh ata edhe për shërbime konsullore, ky është kulmi. Kësaj radhe ke tejkaluar edhe shtetet si Turqia e cila edhe pse po ngarend nga rendi islamik, këtë luks nuk ua lejon xhamive të saj në Zvicër, sepse ato i kryen bindshëm nëpër konsullatat e saja.
E nderuara ambasadore,
Besoj që të moskeqkuptohemi, pasi unë kisha vetëm një brengë: Kujdesuni që mësimin e gjuhës shqipe ta kryejnë shoqatat profesionale që tashmë kanë përvojë çerekshekulli si LAPSH “N. Frashëri” e falënderoni xhamitë për atë që u takon dhe kujdesuni që mos të manipulohen nga sekte të shumta ekstreme falë donacioneve që keqpërdorin dhe gjeni kohë të bisedoni me mësues/e që mbajnë një çerekshekulli këtë barrë organizative për gjuhën që kaherë është dashur ta merrni përsipër si shtet, në bazë të ligjeve që keni krijuar, siç bëjnë të gjitha shtetet normale në Evropë.
Sa për xhamitë dhe ndihmën e tyre për mësimin plotësues në gjuhën shqipe, do t’ua them vetëm një opinion të një, me gjasë, imami, M. A. i cili në të njëjtin portal kur mësuesja jonë Nexhmija bën një shkrim për shkollat shqipe dhe xhamitë, akuzohet nga ky imam, pos tjerash se kjo mësuese- kolege jona, po ua shpërlan trurin fëmijëve me ideologji komuniste dhe është islamofobe duke i sugjeruar për fund:
“…Në opinionin e zonjës, xhamitë që japin mësim të gjuhës shqipe kritikohen për këtë. Epo pyes, nëse xhamitë dhe imami apo mësuesi aty nuk është i kualifikuar sa duhet për te mësuar gjuhën shqipe, çfarë të bëhet atëherë? Të mos mësohet gjuha aspak? Zgjidhja më e mirë do ishte sikur shkollat shqipe në kuadër të LAPSH-it do të organizonin mësim të gjuhës në xhamitë.’’- çfarë absurdi.
Shpresoj që platforma e z. Ismaili të mos jetë kjo, sepse do të ishte një skandal dhe absurd i llojit të vet. Do ta kisha lënë këtë opinion të vetmuar të imamëve. Po kjo vizita jote dhe sidomos falënderimi që ua drejton imamëve për mësimin shqip në xhami më kanë shqetësuar shumë.
Shpresoj të takohemi me LAPSH dhe të bisedojmë më shtruar e të qartësohemi, ishin mësuesit këtu në Zvicër ata që mbrojtën gjuhën e kulturën shqiptare, para se të vinin këtu hoxhallarët dhe para se të vinit ju diplomatët. Pak më tepër respekt për prioritetet e Qeverisë tuaj që i proklamoni përditë e bëni të kundërtën.
Me nderime Hamzë Morina – mësimdhënës i gjuhës shqipe ne Zvicër
Derisa në artikullin e këtyre ditëve që po ashtu nuk u botua nga albinfo.ch “Unifikimi i shkollës shqipe në Zvicër”, e që ka të bëjë me nismën e ambasadorëve të Shqipërisë, Kosovës e Maqedonisë në Ambasadën e Shqipërisë për gjoja unifikimin e shkollës shqipe, kur dihet se është vet ish -ambasadori shqiptar, Ilir Gjoni që ka kontribuar për të ndarë LAPSH dhe për të filluar me Ambasadën shqiptare si bartëse e dytë të këtij mësimi ani pse LAPSH kishte një traditë tashmë afër tri dekada.
Edhe në këtë artikull nuk ka diçka që dikush mund të konsiderohet si i fyer. Është evidente vetëm përzierja e ambasadorit shqiptar në kompetencat e një shoqate, për të cilën Kryesia e saj ka dalë me një qëndrim të qartë, letër që deri më tash nuk e ka publikuar askush. Po të lëmë tash këtë punë, për të cilën as unë s’ kam dashtë ta publikojë për të mos i fry përçarjes. Po, pse sot me ardhjen e ambasadorit të ri kërkohet Unifikimi, që për mua ai është unik në tërë Zvicrën, pasi punohet sipas një kurrikule dhe tekste të përbashkëta dhe në aspektin konceptual nuk ka çka unifikohet, pos sindromit të udhëheqjes për të cilën pat rënë në grackë ambasadori nga mësimdhënës karrieristë, e të cilët kanë përfituar nga ai, me dije a pa të nuk e di, po që dëmi i shkaktuar këtij mësimi është shumë i madh.
Ajo që më brengos janë dy mashtrime perfide që u bëhen prindërve shqiptarë dhe që tregojnë dashakeqësi dhe përçarje:
Në rastin e parë “ Letra ambasadores“ kishte të bënte me mashtrimin:
1.Ejani në Xhami se keni dy përfitime. Edhe do të përfitoni nga mësim besimi dhe do ta mësoni gjuhën shqipe që prindërit, me nivelin e tyre kanë rënë në këtë kurth dhe sot xhamitë janë plot me fëmijë, e lokalet shkollore që zviceranët i lejuan për mësimin e gjuhës shqipe gati të zbrazëta. Ju gjykoni vet se çfarë po ndodh!
Derisa te rasti i dytë kemi kurthin tjetër si mashtrim, po ashtu shumë perfid.
2. Ju që po mbani mësim me sistemin e LAPSH nuk konsideroheni të zyrtarizuar sepse LAPSH – it i ka kaluar koha, derisa këta me Ambasadën shqiptare kanë zyrtarizuar mësimin shqip!
Po, si në rastin e parë, që në xhamitë nuk mësohet gjuha shqipe ashtu edhe në rastin e dytë nuk kemi zyrtarizim të mësimit plotësues në diasporë dhe ky ishte vetëm një bllof i ambasadorit shqiptar që s’ është më në ambasadë dhe posa erdhi i riu shtrohet kërkesa për unifikim ( më mirë me thanë kthim në LAPSH). Sepse ne që dimë të lexojmë e kuptuam se ky ka qenë rast i vetëm i veçuar dhe vazhdon të jetë i tillë në të gjitha shtetet në Evropë ku ky mësim organizohet atë e bëjnë Shoqatat e caktuara profesionale.
Këtë e din edhe ai që tashmë përfitoi nga ky bllof ose qëllim i ambasadorit dhe u caktua jo vetëm koordinator për Zvicër por edhe Kryetar i Këshillit koordinues për gjithë Diasporën!
Artikulli tjetër:
Unifikimi i shkollës shqipe në Zvicër
(Ambasada e Shqipërisë në Bernë pasi ka ndarë udhëheqjen e arsimit në Zvicër dëshiron ta bashkojë sërish, tashmë me ambasadorin e ri shqiptar, Mustafa Nano )
Në albinfo ( të cilën e përcjellë në vazhdimësi e sidomos rubrikën Diaspora me linkun e saj Gjuha), lexova që pas shumë viteve në Ambasadën e Shqipërisë qenkan bashkuar tre ambasadorët me dy bartësit e shkollës shqipe të mësimit plotësues në Zvicër, LAPSH “N. Frashëri”, e themeluar më 1995 (nga viti 1990 si Lidhje arsimtarësh e Lidhje prindërish) dhe Ambasadës shqiptare që mori përsipër organizimin e këtij mësimi para 4-5 vitesh.
Si mësimdhënës për shumë vite dhe udhëheqës për disa të tjera (tash në pension), gjithmonë më ka gëzuar çdo nismë e mbarë në këtë drejtim dhe çdo sukses e kam përjetuar thellë. Ashtu siç jam ndier keq kur në këtë drejtim janë bërë gabime, e më keq kur këto janë bërë për qëllime të mbrapshta, qoftë nga prindërit e mësimdhënësit e aq ma keq kur këtu i kanë përzier gishtat edhe zyrtarët, cilët do qofshin ata.
Kam qenë i gëzuar kur para disa vitesh kam vërejtur, fillimisht se Ambasada shqiptare kishte marrë përsipër menaxhimin e këtij mësimi (fillimisht në kantonin e Zurich-ut) dhe kam menduar se idenë time dhe të kolegëve në LAPSH për vënien në binarë institucionalë të këtij mësimi ( për këtë nga LAPSH kishim dërguar një Letër Ambasadës dhe institucioneve në Kosovë, ani pse kurrë s’morëm përgjigje) e Ambasada e Shqipërisë e paska vendosur ta jetësojë dhe u gëzova.
Por, kur vërejta se në Kantonin e Zürich-ut janë vendosur dy organizatorë të këtij mësimi në uebfaqen kantonale të Drejtorisë arsimore të Kurseve të gjuhës dhe kulturës për gjuhën shqipe ( siç figuron ende), nuk më erdhi hiq mirë dhe një shembull i tillë më zhgënjeu pa masë.
Dok.1
Në përvojën time në Zvicër nuk kisha parë ndonjëherë që për një gjuhë amtare të ketë pasur dy udhëheqje. Bile, zyrtarët zviceranë udhëzonin që edhe shtetet që kishin një gjuhë të përfaqësoheshin me një udhëheqje, pasi organizimi bëhej për gjuhën përkatëse (si spanjollishtja që flitet në shumë shtete). Për një shembull i tillë kishte ndodhur vetëm një herë pas luftës në Kosovë, kur Serbia kishte humbur toruan si shtet dhe në Zvicër mësimin e serbishtes e organizonin pos Ambasadës edhe Shoqata “Sveti Sava”, por që kjo nuk zgjati shumë dhe shteti mori në dorë sërish organizimin.
Kur vërejta edhe reagimin e kolegëve nga LAPSH dhe mora vesh se ishte e vetmja Ambasada shqiptare në Zvicër që kishte ndërhyrë në formën e organizimit të këtij mësimi, e kjo s’ kishte ndodhur në asnjë shtet tjetër në Evropë, ku ka përfaqësitë shteti shqiptar, mora mundin dhe bisedova me të dy palët që udhëhiqnin këtë mësim dhe ishin kolegë të mi, të cilëve u thashë se këtu ka të bëjë me teke individësh që arsyetohen me banalitete dhe që kjo punë do të ndikojë për keq në mbarë mësimin plotësues në Zvicër, për të cilin shqiptarët me vite kishin dhënë gjithçka nga vetja për ta mbajtur gjallë fjalën shqipe, edhe në momentet më të rënda e ku kishin derdhur shumë mund e ishim angazhuar gjatë tri dekadave.
Tash, pas ndërrimit të ambasadorit që deshi të bëjë “zyrtarizimin” në këtë formë duke anashkaluar institucionin federal dhe ishte koncentruar vetëm në Zürich,( s’ di pse?) vërejta se ishte një punë e ngutshme, arsyet për të cilat mund t’i dijë vetëm ish ambasadori dhe bashkëmendimtarët e tij dhe se zyrtarët e rinj duhet të kenë kujdes sepse mund t’ u hapet “Kutia e pandorës” dhe të kërkohet përgjegjësi për të gjithë ata që kanë bërë pa kujdes dhe me veprimet e veta ndërhynë në punën e një shoqate të regjistruar mbi tri dekada në Zvicër.
Nga Letrat që kanë qarkulluar janë ndier të fyer shumë kolege e kolegë të mi, ashtu si dhe unë për deklarata të pamatura të ambasadorit para zyrtarëve vendas.
Pavarësisht çfarë komisione do të formohen për këtë çështje, ato duhet të jenë neutrale, pasi nuk mund aq lehtas të anashkalohet një veprim i tillë arbitrar.
Po, publiku duhet ta dijë se këtu nuk bëhet fjalë për unifikimin e shkollës shqipe në Zvicër, pasi në parimet kryesore shkolla është e unifikuar, pasi punon me të njëjtën Kurrikulë, të njëjtat tekste, por nuk është e unifikuar në udhëheqje dhe menaxhim dhe fajtori për këtë dihet.
Po e lë me kaq duke u dëshiruar “Unifikim” në këtë çështje, por jam shumë skeptik që ata që kanë bërë ndarjen e udhëheqjes në mësimin plotësues nuk kanë si e bëjnë bashkimin. Pasi, LAPSH ishte unik dhe zyrtarisht i pranuar dhe mbante përgjegjësi para organeve që kishin themeluar dhe atyre që kishin njohur për gjithë ato vite, derisa rikthimi i Ambasadës në këtë çështje për mua është absurd.
Ne kemi kërkuar para 20 vitesh (me shkrim) që këto punë duhet të kalojnë në domenin zyrtar të çdo shteti serioz, siç veprohet me këtë çështje nga të gjitha shtetet përkatëse që organizojnë këtë mësim në Zvicër. Është dashtë të mendohet mirë nga Ambasadorë të caktuar të cilët veprojnë jashtë kompetencave që kanë, për të mos futur pyka e të dalin gaf pas disa vitesh, siç po ndodh tash.
Nuk mundet një koordinator i një ambasade (A. Shqiptare në Zvicër) të jetë Koordinator i një Këshilli koordinues të diasporës që përbëhet nga Lidhje e Këshilla mësimdhënësish në Evropë e nuk ka bashkëpunim me Lidhjen e arsimtarëve në vendin ku vepron ai.
Keni Kujdes: Është vetëm një këshillë në këtë drejtim nga një mësimdhënës në pension, që nuk përfaqëson më askënd, por që ka lënë gjurmë në këtë drejtim për dy dekada dhe e njeh mirë natyrën e ndjeshme organizative në këtë drejtim dhe e shqetësojnë rrjedhat e tilla absurde. Pyes në fund: Kujt ju desh dhe pse krijoi një huti të tillë vetëm në Zvicër!?
Me nderime Hamzë Morina
Por, të kuptohemi edhe me qartë, isha ndër të parët që si njohës i mirë i këtij procesi, sa isha Kryetar i LAPSH në Zvicër u pata dërguar shkresë institucioneve, pasi Kosova u pavarësua dhe Shqipëria kishte mbushur një shekull shtet që ky mësim të futet në binarë institucional. Pas disa përpjekjesh të kota, vërejta se kjo nuk po ndodh sepse pak kishin përfitime në këtë punë, apo e panë si të pamundshme ta marrin përsipër organizimin e këtij mësimi siç e kanë të gjitha shtetet normale në botë. Letër që s’mora kurrë përgjigje.
Pra, ndër të parët isha për kalimin e menaxhimit të këtij mësimi nga një shoqatë si LAPSH në binarë institucionalë, por jo ashtu siç veproi ambasadori, dhe jo sërish kështu siç po veprojnë ambasadorët me dy udhëheqësit e strukturave që po duan bashkim sërish në LAPSH.
A po vazhdon tallja!? Dëshiroj të jem i lajthitur, gjykoni vet!
Ja dhe letra ( si propozim) Ambasadës dhe autoriteteve shtetërore para se të ndodhin këto mashtrime dhe tallje se si do të duhej ky mësim të kalojë në binarë normalë institucionale, përndryshe me këtë formë organizimi ende jemi të barazuar me formën e organizimit si popujt që ende s’kanë shtete, me kurdët e tamilët në Zvicër, që organizojnë mësim përmes shoqatave:
Më 22-23 mars 2024, u mbajt edicioni i 11-të i Festivalit të Filmit “Movie Day” në Romanshorn të Zvicrës.
Në këtë festival konkurrojnë dy kategori të realizuesve të rinj të filmit: Në kategorinë e parë përfshihen filmat e krijuesve deri në moshën 16 vjeç, ndërsa në kategorinë e dytë janë filmat e regjisorëve deri në moshën 25 vjeç.
Në mesin e konkurruesve në kategorinë e dytë ishte edhe filmi “Ninullë” i Adrian Asllanit.
Gjatë ndarjes së çmimeve, anëtari i jurisë Aaron Asteria, deklaroi se filmi ‘Ninullë’ ka ngjallur një debat të madh brenda jurisë, sepse është një film që ngërthen në vete pikëpamje nga balada e Goethes “Der Erlkönig” e deri te qasja e Frojdit për raportet prindër/fëmijë. Pas diskutimeve të shumta, juria, pa hezituar, vlerësoi se ky është filmi më i mirë.
Vlen të përmendet se për filmin “Ninullë” ky është çmimi i pestë që e merr nga shtatë festivale ku është shfaqur deri tani.bw
Në edicionin e 38–të të Panairit Ndërkombëtar të Librit që mbahet çdo vit në Gjenevë të Zvicrës, e ku marrin pjesë të gjitha ndërmarrjet botuese të botës sivjet shqiptarët i ka përfaqësuar në mënyrë të denjë krijuesi dhe editori i ri Ilir Xheladini, me punë dhe qëndrim në Neuchatel.
Z. Xheladini që pasion nga fëmijëria e ka letërsinë në Zvicër tregohet mjaft i suksesshëm. Ai deri tani ka botuar disa vepra për fëmijë dhe të rritur .
Meqenëse z. Xheladini është profesor i gjuhës dhe letërsisë frënge e gjithë krijimtaria e tij letrare është e shkruar në këtë gjuhë.
Kurse distributor kryesor i librave të tij është Libraria e mirënjohur “Payot” me shtrirje në tërë Zvicrën frankofone.
Rrjeti i librarisë në fjalë ofron ajkën e krijuesve serioz dhe produktiv në Zvicër dhe jashtë saj. Kjo lë me kuptuar që Z. Xheladini është në mesin e krijuesve të preferuar jo vetëm nga të vegjlit por edhe nga të rriturit.
Iliri i dhënë me tërë qenien pas librit në vitin 2020 themelon edhe shtëpinë e tij botuese “I-liri edition.com”
Ai në opinion njihet edhe si koleksionues i dokumenteve dhe veprave të shkruara mbi kryeheroin tonë Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, nga autorë të ndryshëm francezë.
Z. Xheladini një pjesë bukur të mirë të veprave dhe pullave postare që kanë të bëjnë me shtetin e Arbrit i ka blerë me mjete vetanake.
Ai së shpejti nëse përkrahet nga shteti i Kosovës ka në plan hapjen e një Muzeu me veprat që kanë të bëjnë me jetën dhe veprën e Skënderbeut.
Kurse nëpërmjet ndërmarrjes së tij botuese në Panairin e sivjetmë ndërkombëtar të librit të mbajtur në Gjenevë, nga data 6 -10 mars 2024, janë prezantuar një numër i kënaqshëm i librave dhe romaneve edhe në gjuhën shqipe.
Pjesë nga krijimtaria e gjer e Akademik Bedri Dedja, para dashamirësve të librit ka shpalosur e bija Edlira Dedja, docente në Konservatorin e Neuchatel-it dhe themeluese e Fondacionit “Opera sans frontieres“
Meqë, Akademik Dedja është autor i mbi 60- veprave letrare dhe shkencore në këtë takim me lexuesit janë përmendur vetëm disa nga veprat e tij. Dedja me të drejtë nga kritikët letrarë cilësohet si kolos i letërsisë sonë, sidomos të asaj për fëmijë.
Akademik Dedjen do ta bëjë të pavdekshëm vepra e tij shumëdimensionale qoftë si shkrimtar apo pedagog shumëvjeçar i lëndës së Psikologjisë në Fakultete dhe Shkolla të Larta të Universitetit shtetëror të Tiranës.
Në përpjekje për ta ruajtur gjuhën dhe kulturën shqiptare në Zvicër, mësimdhënësit veteranë Hamzë Morina dhe Agim Paçarizi, kanë shkruar edhe Monografi mbi historikun e shkollës shqipe në kantonet Aarau dhe Gjenevë.
Z. Paçarizi prezent në këtë panair ka dhënë mendimin e tij mbi shkollën shqipe duke e konsideruar atë si armën më të përsosur për ruajtjen e historisë dhe kulturës sonë.
Z.Morina njëri nga pedagogët dhe drejtorët e parë në shkollat e Anadrinit në pamundësi për të qenë i pranishëm në këtë ngjarje nëpërmjet një letre ka përshëndetur organizatorin e saj dhe adhuruesit e librit .
Ai deri në pensionin e detyruar të moshës ka punuar si mësues i Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe në kantonin Aarau të Zvicrës.
Përvojën e tij me prindër, nxënës dhe kolegë e ka përmbledhur në një Monografi të botuar enkas për shkollën shqipe të kantonit Aarau.
Një libër tjetër që trajton përgjatë 30 – viteve zhvillimin e këtij mësimi në Zvicër është botuar vitin që shkoi.
Në këtë libër përshkruhen në hollësi fillet e këtij mësimi si dhe sfidat me të cilat janë ballafaquar mësues e mësuese, të cilët të shumtën e kohës këtë detyrë të shenjtë e kanë kryer në baza vullnetare.
Z. Abas Fejzullahu, mësues me diapazon të gjër njohurish dhe me përvojë të gjatë pune në Kosovë dhe Diasporë, duke qenë kontribuues i drejtpërdrejtë i masivizimit të Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe në mbarë Zvicrën, ka folur për rëndësinë e këtyre tri Monografive, të cilat ai i quan edhe margaritarë të kulturës sonë.
Z. Fejzullahu mbi dy decenie ka kryer me sukses funksionin e Sekretarit të LAPSH-it, në Zvicër.
Ai duke ditur rëndësinë e mësimit të gjuhës shqipe apelon tek të gjithë mërgimtarët tanë që fëmijët e tyre t’i dërgojnë në shkollën shqipe.
Në rast se fëmijët tanë nuk janë në gjendje me komunikuar në gjuhën e nënës me moshatarët e tyre në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni të Veriut, Kosovë Lindore, Krajë dhe Ulqin, mbi të gjithë ne do të rëndojë turpi, veçmas mbi prindërit e fëmijëve të cilët me indiferentizmin e tyre ndihmojnë në asimilim tha në përfundim të fjalës së tij zoti Fejzullahu.
Ai edhe pse në moshë në çdo ngjarje të rëndësishme që ka të bëjë me shqiptarët çdoherë është i pranishëm.
Veç kësaj z. Fejzullahu është edhe kontribuues i madh në afirmimin e vlerave tona kombëtare.
Rreth kësaj problematike ai ka botuar edhe shkrime të shumta në gazetat dhe portalet tona.
Një vlerësim tejet pozitiv monografive mbi shkollën shqipe ua ka bërë edhe zonja Albana Krasniqi – Malaj, drejtoreshë e Universitetit të kulturave në Gjenevë.
Ajo çdo libër që ka të bëjë me shkollën shqipe në mërgim e konsideron si pasurim të Arkivave dhe bibliotekave tona.
Ndërkaq, në emër të LAPSH-it, kantoni i Gjenevës, këtë ngjarje të rëndësishme kulturore e ka përshëndetur Dr. Brikena Qafa Osmani, anëtare e Kryesisë pranë këtij Asociacioni dhe mësuese e dalluar.
Gjatë pesë ditëve sa ka zgjatur ky panair i pranishëm ka qenë edhe Z. Rexhep Bajraktari, Konsull i Përgjithshëm i Republikës së Kosovës në Gjenevë.
Ai mendon që kur kemi të bëjmë me promovim vlerash të kulturës sonë duhet të jemi më të mobilizuar.
Sipas zotit Bajraktari prezenca e 50- vetave në këtë Panair është formale dhe për çdo kritikë kur dihet se në Zvicër jetojnë rreth 200 mijë shqiptarë.
Në fund të gjithë kanë falënderuar Zotin Ilir Xheladini, i cili nëpërmjet shtëpisë së tij botuese u ka dhënë hapësirë të gjithë krijuesve në mërgim që në këtë ngjarje të madhe kulturore ta thonë fjalën e tyre.
Për dallim nga herët tjera kësaj radhe hyrja në Panairin Ndërkombëtar të Librit në Gjenevë ka qenë falas. Por, numri i pjesëmarrësve ishte dukshëm më i vogël se viteve të kaluara.
ARIF EJUPI
Ruajtja apo bjerrja e gjuhës shqipe në diasporën shqiptare në Zvicër
Shqiptarët e Zvicrës janë një pjesë e diasporës shqiptare jashtë atdheut.
Ata ndodhen pothuajse në çdo kanton të Zvicrës dhe kanë ardhur këtu fillimisht si punëtorë stinor në vitet në vitet ’60-të -70-të, kur Zvicra kishte nevojë për krah pune.
Vala e dytë e mërgimit shqiptar në Zvicër lidhet me shkaqet e shtypjes e dhunës së madhe të regjimit serb në Kosovë.
Pjesa më e madhe e mërgimtarëve janë vendosur këtu në vitet ‘90 të shekullit që lëmë pas, kur në Kosovë sundonte Sllobodan Millosheviqi (1989-1999).
Shqiptarët në Zvicër janë më shumë nga Kosova dhe Maqedonia V e më pak nga Shqipëria, nga viset shqiptare në Malit të Zi, dhe Kosova Lindore.
Numri i shqiptarëve në Zvicër është i konsiderueshëm, janë qindra e mijëra që punojnë dhe sigurojnë kafshatën e bukës për vetveten dhe fëmijët e tyre. Numri i mërgimtarëve vjen duke u rritur me të rinj e të reja që vazhdojnë të vijën nga Kosova e vende tjera shqiptare përmes martesave dhe lindjeve të reja.
Statusi gjuhësor i shqipes në Zvicër, natyrisht, është ai i shumicës së diasporës shqiptare: shqipja si gjuhë e zemrës, por me përdorime kryesisht në gjirin familjar, në komunikim me të afërmit në vendlindje, në ndeja nder shqiptare, kurse gjermanishtja, frëngjishtja apo … si gjuhë pune, si gjuhë buke dhe me përdorime në të gjitha funksionet kryesore.
Gjuha shqipe që flasin shqiptarët në Zvicër është një e folme që përfshihet në dialektin e gegërishtes dhe më hollësisht, në grupin e të folmeve të gegërishtes veriperëndimore dhe verilindore.
Tek kjo e folme dallohen qartë tiparet e dy varianteve a llojeve të të folurit, variantit tradicional, ku spikat ruajtja e elementeve të qëndrueshme të sistemit të vjetër të gegërishtes dhe variantit të ri të folmes së normëzuar shqipe.
Pra, e folmja e brezit të vjetër të mërgimtarëve shqiptarë është ruajtja, por nuk ka mbetur e paprekur nga ndikimi i gjuhëve të mjedisit zviceran.
E folmja e brezit të mesëm është pak a shumë e normëzuar, por nuk është standarde. Porse të rinjtë e të rejat e flasin më pak shqipen dhe vetëm pak prej tyre njohin shkrim -leximin shqip.
Gjuha amtare shqipe është një faktor i rëndësishëm i identitetit shqiptar.
Braktisja e gjuhës shqipe është dukuri shqetësuese tek fëmijët e moshës fillore. Përkundër që shkollat shqipe funksionojnë në shumë kantone zvicerane, vetëm një përqindje e vogël ndjekin mësimin plotësues të gjuhës shqipe. Pjesa dërrmuese e fëmijëve shqiptarë nuk shkojnë në mësimin shqip. Ata me të hyrë në shkollën fillore mësojnë mirë gjermanisht, frëngjisht apo italisht ( njërën nga gjuhët e vendit pritës), ndërsa flasin keq shqipen.
Ata krahas gjuhës së shkollës duhet të vijojnë mësimin shqip, është me rëndësi që fëmijët të zhvillojnë të dy gjuhët që të bëhen dy gjuhësor të mirë.
Të vjen keq që shqipja çdo ditë po i humb folësit e vet burimor.
Brezi i ardhshëm do ta njoh edhe më pak gjuhën shqipe.
Ky hulumtim ka filluar para më shumë se 10 muajve, me shkas nga një artikull në një gazetë rajonale të Zvicrës. Një vajzë 19 vjeç nga Shqipëria paditi ish-punëdhënësin. 19-vjeçarja kishte punuar në të zezë si dado për një çift nga Zvicra me tre fëmijë. Por kushtet e punës i ngjanin skllavërisë. Veç kujdesit për fëmijët, 19-vjeçares i duhet të punojë 24 orë në 24, të lajë, të gatuaj, të pastrojë. Pagesa për gjithë këtë është vetëm 300 franga në muaj dhe në trajtim përfshihet rrahja. E që ajo të mos kishte asnjë shans të largohej, i kishin marrë pasaportën.
Çifti u gjet fajtor për akuzat e kërcënimit, shkeljes së Ligjit për të Huajt dhe Integrimin dhe trafik qeniesh njerëzore. Akuza e fundit na tërhoqi vëmendjen, sepse ndodh mjaft rrallë që dikush në Zvicër të dënohet për trafik njerëzish. Mesatarisht, gjykata shqyrton rreth 80 raste të tilla në vit. Kjo na shtyu të kërkojmë të mësojmë më shumë për vajzën e re dhe pas disa përpjekjeve, ajo pranoi të takohet me ne.
Kur filluam hulumtimin, ende nuk e kishim idenë se çfarë të panjohurash fshihen pas kësaj historie, as që historia e saj nuk është një rast i izoluar. Lirijen, siç po e quajmë për t’i ruajtur anonimatin, e takojmë në zyrën e avokates. Tani ajo është 23 vjeçe dhe jeton në të njëjtin qytet, pavarësisht se aty ka vuajtur shumë. Ajo nuk dëshiron të kthehet në Shqipëri. “Tani më lejohet të qëndroj në Zvicër dhe po kërkoj një banesë“, thotë ajo duke buzëqeshur me ndrojtje. Së shpejti ajo planifikon të mësojë një zanat.
Fytyra e saj ka tiparet e një fëmije, por kjo përshtypje është e rreme, pasi Lirija është luftarake, ndryshe nga sa duket nga jashtë. Kur flet për rininë e saj, ajo shpesh shikon me druajtje duart e veta.
Ajo u rrit në një qytezë të vogël të Shqipërisë. Pasi përfundoi shkollën, ajo ndihmonte të atin në dyqan dhe të ëmën në punët e shtëpisë. Fundjavave takohej me shoqet e kushërinjtë për kafe apo lëng frutash në qendrën e qytezës ku mblidheshin të gjithë. Bashkë me shoqet, ajo ëndërron për një jetë më të mirë, larg prej qytezës së varfër të lindjes.
Mungesa e perspektivës për to, është në fakt shembull i gjendjes së përgjithshme shpirtërore të shumë të rinjve shqiptarë. Ekonomia e dobët dhe zhgënjimi nga politika shtyjnë çdo vit dhjetëra mijëra të rinj nga Shqipëria drejt Evropës Perëndimore. Atje ata kryesisht punojnë në sektorë me paga të ulëta, si infermierë, në sektorin e hotelerisë apo atë të kujdesit të fëmijëve. Shumica e këtyre punëve janë pozicione të rregullta, por jo gjithmonë është kështu. Veçanërisht jo në biznesin e dadove, siç zbuluam gjatë hulumtimit tonë.
Prindërit e Lirijes nuk e shikonin të ardhmen e saj jashtë vendit, por pranë një bashkëshorti në Shqipëri. Dëshirat e saj për t’u arsimuar e ndoshta për të bërë karrierë nuk u përfillën prej prindërve. Sapo mbushi 18 vjeçe, Lirija u martua me një burrë të zgjedhur nga familja. “Nuk ishte i keq, por unë nuk e doja”, kujton ajo.
Lirija ndihej e shtypur, e burgosur në një martesë pa dashuri dhe me varësi financiare nga bashkëshorti.
Një mbrëmje, kur ishin duke pirë çaj, vjehrra i tregoi Lirijes për punën si dado në Zvicër. Paratë fitoheshin lehtësisht, ushqimi dhe strehimi ishin të përfshira. Nuk ishte e nevojshme të kishte shkollim dhe pas 3 muajsh mund të kthehej në shtëpi, kujton ajo t’i ketë thënë e vjehrra.
Kjo ishte një mundësi tunduese për Lirijen. Ajo kërkoi në Instagram me fjalët “dado” dhe “Zvicër” dhe shpejt gjeti një faqe me reklama. Në reklama premtohej sistemimi i shpejtë në një familje zvicerane dhe një pagë e mirë. Me këtë në mendje, ajo ndërtoi fshehurazi një plan që t’i shpëtonte situatës së saj të pashpresë dhe t’i kthente shpinën Shqipërisë. Ajo dëshironte të kishte përsëri një zgjedhje, të vendoste vetë se si duhet të ishte jeta e saj, edhe pse kjo mund të nënkuptonte se duhej të jetonte larg vendlindjes përgjithmonë.
Ajo nuk e njihte Zvicrën, por shpresonte të gjente aty mundësitë që i ishin mohuar më parë në Shqipëri: arsimim, një punë, shtëpinë e saj dhe një partner që ajo e zgjedh vetë.
Ajo nuk priste që puna e dados, bileta e saj e supozuar e lirisë, do të kthehej në një makth dhe që sapo të mbërrinte në Zvicër do të binte në kthetrat e trafikantëve të qenieve njerëzore.
“Trafikimi i qenieve njerëzore është skllavëri moderne”, shkruan Fedpol, Zyra Federale e Policisë Zvicerane, në faqen e saj të internetit. Është tronditëse sa shumë Lirija i ngjan viktimës tipike që përshkruan Fedpol.
Iris Luarasi, pedagoge e gazetarisë dhe eksperte për të drejtat e grave në Shqipëri, thotë se shumica e grave dhe vajzave që u përgjigjen reklamave të tilla e dinë që shpesh puna nuk ishte e ligjshme. “Por nëse je e papunë në shtëpi çdo ditë, perspektiva për të gjetur një punë si dado në Zvicër është shumë e mirë”, thotë Luarasi. Ajo shpjegon se shqiptarët ishin mësuar të duhej të punonin në të zezë për të siguruar bukën e gojës, qoftë në Shqipëri apo në një nga vendet fqinje si Greqia e Italia. “Pra, vetëm për shkak se diçka nuk duket plotësisht e ligjshme, nuk do t’i pengojë ata dhe as do t’i bëjë të dyshojnë”, thotë ajo.
Pjesa 2: Agjencia
Lirija tha para gjykatës zvicerane se ajo ishte rekrutuar përmes rrjeteve sociale. Kështu që edhe ne regjistrohemi. Fillimisht në Facebook, më pas në Instagram. Një nga faqet e para që gjejmë quhet thjesht “Babysitter në Zvicër”. Faqja është plot me reklama dhe me ilustrime fëmijësh të lumtur, arusha prej pelushi dhe tullumbace. “Në Solothurn kërkohet urgjentisht një dado për dy fëmijë, gjashtë dhe katër vjeç. Pagesa: 600 franga në muaj.”
Ne gjejmë dhjetëra llogari të tilla, secila me nga mijëra ndjekës dhe me postime të reja çdo ditë. Ato të krijojnë përshtypjen e një agjencie profesionale, por asnjëra prej tyre nuk është e regjistruar si e tillë në Zvicër. Mes komenteve, gra të reja dhe të moshuara shkruajnë: “Më pëlqejnë fëmijët dhe kam përvojë kujdesi. Ku mund të aplikoj?”
Nga kjo, ne kuptojmë që rasti që po ndjekim mund të mos jetë i vetmi dhe Lirija nuk është e vetmja viktimë.
Pas hulumtimit në rrjete sociale dhe dokumente gjyqësore, ne gjurmuam disa gra që kishin përvoja të ngjashme me Lirijen.
Edhe pse duan të na tregojnë historinë e tyre, ato kanë frikë dhe në asnjë rrethanë nuk duan të identifikohen. Ndonjëherë ato ende kanë frikë nga autorët e trafikimit, ose janë ende në kontakt me ta.
Trafikimi i qenieve njerëzore përfshin një rrjet kompleks varësish psikologjike, fizike dhe financiare. Turpi se u mashtruan apo për atë që lejuan t’u ndodhte është i ngulitur thellë mes të prekurave. Ato shpesh u tregojnë të afërmve të tyre vetëm gjysmën e së vërtetës. Prandaj i kemi anonimizuar emrat e tyre dhe u kemi ndryshuar detajet identifikuese. Historitë e tyre tregojnë sistemin që trafikantët e dadove nga Zvicra përdorin për të vepruar.
Në Tiranë, takojmë Klaudian për një kafe buzë liqenit në një pasdite me diell. Ajo ka veshur një xhaketë elegante lëkure me mëngët të përveshura dhe buzëqesh gjerësisht. “Më pëlqen të vij këtu kur punoj nga shtëpia”, thotë ajo. Sot ajo punon si zyrtare publike dhe puna që bën i pëlqen. Shtatë apo tetë vjet më parë ajo ishte në Zvicër si dado. Ajo ishte me fat. Pas muajve të kërkimit tonë, ajo është e vetmja grua që ka vetëm gjëra të mira për të thënë për eksperiencën e saj në Zvicër.
Në atë kohë, Klaudia sapo kishte përfunduar studimet në Tiranë dhe donte të kalonte kohën derisa të gjente një punë të përshtatshme. Rastësisht, ajo hasi në një reklamë të një familjeje zvicerane: “Isha kurioze dhe doja të shihja diçka jashtë Shqipërisë.”
Ajo nuk e mendoi gjatë propozimin. “U shkrova, dy javë më vonë udhëtova për në Zvicër. Fillimisht udhëtova me traget për në Itali, më pas drejt veriut. Në minibus ishin katër-pesë gra të tjera. Kjo më qetësoi”, thotë ajo.Klaudia qëndroi tre muaj në Zvicër. “Familja më merrte me vete në udhëtime dhe më tregoi Zvicrën”, thotë ajo. Ajo kujton se kishte një marrëdhënie të mirë me të zonjën e shtëpisë. Ato pinin kafe së bashku ose gatuanin ushqime tradicionale shqiptare.
Vetëm disa muaj pas kthimit të saj në Shqipëri, Klaudia mësoi nga të njohurit se operatorët e faqeve në Facebook, ku reklamohej punësimi si dado, nisën të kërkonin para nga gratë e interesuara. Fillimisht 50 euro, pastaj 100. “Ata pretendojnë se kjo përdoret për të kontrolluar familjet pritëse për të parë nëse janë të mirë.” Klaudia mbledh supet: “Unë nuk e besoj këtë.”
Sot ajo nuk do të përfshihej më në diçka të tillë. “Por atëherë, me paratë që fitova, munda të blija një makinë”, thotë ajo. Më pas merr celularin nga tavolina dhe na tregon fotot e një vajze të vogël: “Kjo është e vogla. Ajo është shumë e ëmbël.”
Me kalimin e viteve, natyra e reklamave në mediat sociale për punësim dadosh ka ndryshuar. Fillimisht ishin kontakte të drejtpërdrejta. Më pas, operatorët e faqeve, me sa duket, e kuptuan se mund të bënin para me këtë mjet. Që atëherë, një tarifë e vogël kërkohet si garanci, që sigurisht nuk është garanci për asgjë.
Së fundmi, ky biznes i paligjshëm u bë më “profesional”. Grave të interesuara u kërkohet tani të paguajnë paradhënie për udhëtimin, për një pasaportë false apo edhe u premtohen kontrata. Ashtu si në ekonominë e ligjshme, edhe këtu ka ofrues shërbimesh shtesë si falsifikuesi i pasaportave apo udhërrëfyesi. Tani po shfaqen reklama edhe për kameriere dhe kërcimtare. “Unë mund t’ju sjell gra nga Bullgaria”, shkruan dikush në një koment poshtë një reklame të tillë.
Gjatë hulumtimit tonë, zbuluam se ka disa grupe të vogla në Zvicër që sjellin gratë në vend si dado. Biznesi nuk duket të jetë ende në duart e një organizate të vetme. Një mafia e tillë do të ishte hapi klasik i përshkallëzimit në fushën e krimit të organizuar.
Shpresa nuk dinte asgjë për të gjitha këto. Dhe ne nuk dinim shumë për ta, sepse asnjëherë nuk arrijmë t’i njohim personalisht personat pas skenës. Për Shpresën dëgjuam nga një koleg gazetar. “Hej. Ju po hulumtoni trafikun e qenieve njerëzore të dadove shqiptare, apo jo? Sot në gjykatë kemi një çështje gjyqësore për këtë temë”, na shkroi ajo përmes WhatsApp-it një mëngjes.
Pa u menduar gjatë, udhëtuam në një qytet të vogël zviceran. Seanca e apelit do të zhvillohet në sallën e gjyqit. Përveç nesh, të vetmit në sallë janë të pandehurit – burrë e grua – gjyqtari, ndihmësi i tij dhe një gazetar tjetër. Asgjë interesante, mendojmë në fillim.
Çifti ishte dënuar në shkallë të parë për “punësim të të huajve pa leje”, e ka ankimuar vendimin. Të dy janë rreth 40 vjeç, duken të stresuar dhe të dëshpëruar dhe nuk kanë as avokat as mbrojtës publik. Ajo punon si shitëse përmes telefonit, ai punon si mekanik. Të dy kanë të ardhura mujore familjare prej rreth 6,500 frangash për veten dhe katër fëmijët e tyre.
“E njohëm kur ishim me pushime në Shqipëri”, thonë ata për dadon. Historia që ata tregojnë më pas nuk është dhe aq e qartë, por gjykata duket se është e kënaqur me të. Në fund atyre u jepet pafajësi.
Pjesa 3: Transporti
Shpresa, vajza e re për të cilën bëhet gjyqi, nuk është e pranishme në gjykatë. Ku është ajo? “Nuk e dimë”, tha çifti. Atë e mori një taksi një nga këto ditë. Taksia duhej ta çonte në stacionin e autobusëve në Zyrih dhe, prej andej, ajo donte të kthehej me autobus në Tiranë. Burri thotë se nuk e di se kush ishin personat me të në makinë. Megjithatë, ai e përshkruan kompaninë e taksive, të cilën e hasim sërish në një bisedë me një viktimë tjetër.
Shpresa nuk u largua nga Zvicra atë ditë, edhe pse tre muajt e saj të qëndrimit të ligjshëm kishin skaduar tashmë. Ajo u kap një muaj më vonë gjatë një kontrolli rutinë identiteti pranë kufirit gjerman. Ajo i tha policisë se kishte punuar për çiftin si dado dhe ndihmëse shtëpiake dhe pretendoi se ishte paguar për vetëm dy muaj e gjysmë nga katër që ata i detyroheshin. Ajo tregoi se kishte marrë një pasaportë false, por shitësi i saj mbetet i panjohur. Nga deklarata e Shpresës, prokuroria nisi hetimet dhe gjyqi ndaj çiftit që e kishte punësua u nis prej kësaj deklarate.
Shpresa u dëbua nga vendi. Tani asaj nuk lejohet të hyjë më në Zvicër për dy vjet. Ajo nuk u soll për t’u marrë në pyetje gjatë procesit gjyqësor dhe as nuk u kërkohet ndihmë homologëve të saj shqiptarë për ta gjetur. Gjykata gjeti se deklaratat e Shpresës nuk mund të përdoreshin në proces.
Duket sikur ky shembull zbulon pafuqinë e përgjithshme të autoriteteve zvicerane dhe mungesën e koordinimit në luftën kundër trafikimit të qenieve njerëzore. Duket sikur rasti duhej të mbyllej shpejt. Viktima nuk u gjet, çifti u shpall i pafajshëm.
Organizatorët që qëndrojnë pas kësaj mbeten të pangacmuar.
Ne duam të gjejmë Shpresën dhe udhëtojmë drejt Shqipërisë. Ndjekim me kujdes rrugën e saj dhe e kërkojmë atë përmes ish-kolegëve të punës dhe fqinjëve në qytetin e saj të vogël të lindjes. Por asgjë. Nuk e dimë se si Shpresa erdhi në Zvicër dhe as çfarë i ndodhi më pas.
Ndryshe nga klisheja, njerëzit e trafikuar rrallë transportohen me kamionë të errësuar, shumica e rrugëve të tyre të udhëtimit janë normale – me autobus, aeroplan, taksi, makinë private. Ata janë një mall si çdo tjetër në këtë industri. Një mall që mund të përdoret për të fituar para. Zinxhirët e furnizimit janë ndërkombëtar.
Trafikimi i qenieve njerëzore dhe kontrabanda e tyre nuk janë e njëjta gjë. Kontrabandistët sjellin njerëz nga pika A në B, fitimet vijnë nga ofrimi i shërbimit të “transportit”. Në trafikimin e qenieve njerëzore, transporti është vetëm mjeti për një qëllim – thelbi i biznesit është shfrytëzimi i punës dhe trupave. Megjithatë, të dy format shpesh ndërthuren.
Trafikantët e qenieve njerëzore kanë ndihmësit e tyre përgjatë rrugës. Ndonjëherë është shoferi i autobusit ai që i mbledh paratë e biletës vetëm kur arrin në Zvicër. Ndonjëherë një zyrtar kufiri që nuk e shikon nga afër një pasaportë, ose një kompani taksie që është mirënjohëse për klientët e saj të rregullt dhe nuk bën pyetje për gratë që ndryshojnë vazhdimisht në makinat e tyre.
Në rastin e Lirijes, ishte shoferi i fugonit të turistëve që e çoi nga Shqipëria në Zvicër. “Ai fliste në telefon gjatë udhëtimit”, kujton ajo dhe tund kokën. Përpara se të mbërrinin në kufi, ai i dha disa qindra euro. Në kufijtë ndërkombëtarë ndonjëherë bëhen kontrolle për të parë nëse njerëzit kanë para të mjaftueshme për qëndrimin e tyre. “Pasi kaluam kufirin me Zvicrën, ai m’i mori paratë përsëri”, thotë Lirija.
Në stacionin e autobusit atë e priste punëdhënësi. Ajo kishte biseduar gjithçka me të në telefon. Ai e dinte për rrethanat e vështira të saj në Shqipëri. Ai pagoi shoferin e autobusit për biletën dhe e çoi Lirijen në periferi të një qyteti zviceran.
Ne e vizituam këtë vend më vonë. Është një lagje që nuk bie në sy, blloqe pallatesh kubike duket se janë hedhur aksidentalisht në atë që dikur ishte një fushë. Në hyrje të shtëpive ka karroca fëmijësh dhe në mure janë njoftimet e varura nga administrata që i informojnë për atë që është e ndaluar. Fytyra të lodhura presin në stacionin e autobusit.
Këtu jeton shtresa e mesme e ulët dhe prekariati modern, jetojnë pastruesit, infermierët dhe sanitaret e vendit, shitëset dhe punëtorët e ndërtimit. Janë ata dhe familjet e tyre që zakonisht kërkojnë dado të tilla, sepse kanë nevojë për mbështetje në jetën e përditshme të cilën mezi e përballojnë. Këtu, në këtë konglomerat pa fytyrë, Lirija nuk gjeti një jetë të re shpresëdhënëse, por këtu filloi një udhëtim i ri nëpër ferr.
Pjesa 4: Në Zvicër
Trafikimi i qenieve njerëzore është i vështirë të kuptohet nga jashtë, sidomos kur nuk bëhet fjalë jo për prostitucionin e detyruar, por për shfrytëzimin e punëtorëve të zakonshëm. Kush e pyet veten nëse kamerierja në restorantin e tyre të preferuar po shërben e detyruar? Apo nëse po shfrytëzohet punëtori i ndërtimit që ngrihet i mërzitur herët në mëngjes?
Në fillim, mes palëve krijohet zakonisht një marrëdhënie varësie, përmes mashtrimit, borxhit, shfrytëzimit të rrethanave të veçanta familjare. Kur viktimat arrijnë në Zvicër, çarku mbyllet. Ata nuk e njohin vendin, nuk e flasin gjuhën dhe nuk njohin askënd përveç atyre që i kanë sjellë. Viktima mund të qëndrojë ligjërisht për tre muaj në Zvicër – qytetarët e Shqipërisë dhe të Maqedonisë së Veriut nuk kanë nevojë për vizë për këtë kohë qëndrimi në Zvicër, por ata nuk lejohen të punojnë gjatë kësaj kohe, ndryshe nga qytetarët nga zona e BE-së apo EFTA-s.
Edhe në Shqipëri situata nuk është e ndryshme. “Në veçanti të rinjtë shpesh nuk mendojnë për sigurimet shëndetësore dhe sigurimet shoqërore”, thotë Iris Luarasi, ekspertja shqiptare për të drejtat e grave. “Ata besojnë se pasi të kenë një pikëmbështetje diku, mund të kujdesen më vonë për dokumentet”, thotë ajo.
Por viktimat nuk e dinë që duke punuar ilegalisht si dado, po e bëjnë veten shkelëse të ligjit që në fillim. Autorët e shfrytëzojnë këtë paturpësisht. Është një mashtrim i lig, siç e emërton edhe Zyra Federale e Policisë. Sipas FedPol viktimat nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të pranojnë të shfrytëzohen.
Gjatë hulumtimit tonë, ne lexuam dokumente gjyqësore që dëshmojnë për mizori psikologjike dhe fizike, nga shantazhi emocional deri te përdhunimi. Gratë raportojnë rrahje, poshtërime dhe kërcënime me vdekje, duke përfshirë në këto kërcënime edhe familjet e tyre. Po ashtu, dëgjuam mesazhe zanore të dhunshme dhe fyese të dërguara nga shfrytëzuesit.
Ndonjëherë viktimat e dinë se janë duke u angazhuar në punë ilegale në Zvicër apo që po mashtrohen. Ashtu si Ardita*.
Nëpunësja e re po përpiqej të rregullonte jetën e saj pas një divorci të shëmtuar. Një i afërm e vuri në dijeni për një punë në Zvicër. Ajo tregon se fillimisht ishte dyshuese, por i afërmi i saj e siguroi se një ndërmjetës do të kujdesej për gjithçka. Ai do të organizonte të gjithë udhëtimin për të dhe do t’i rregullonte një kontratë pune të ligjshme pas mbërritjes. Ardita e besoi këtë nisur nga imazhi që ka për Zvicrën, me siguri juridike edhe për punonjësit si ajo. Kështu ajo fluturoi për në Zyrih e gëzuar.
Fillimisht, ajo kaloi disa muaj gjatë verës me një familje në Schaffhausen (në veri të Zvicrës). Por shpejt u zhgënjye nga puna. Për 600 franga në muaj, Arditës i duhej të kujdesej për tre fëmijë të vegjël dhe shtëpinë. Ajo na thotë në një bisedë telefonike se kishte rënë dakord për diçka tjetër. “Mendova se do të më duhej të kujdesesha vetëm për një fëmijë dhe jo të gatuaj apo pastroj. Kam punuar si kalë”, thotë ajo.
E mërzitur, ajo kontaktoi Qemalin, sekserin e saj. Ai i premtoi se do t’i gjente një punë të re diku tjetër, por në këmbim i kërkoi të paguajë një “tarifë ndërmjetësimi”. Ardita është gati të punojë shumë dhe për këtë ajo nuk turpërohet kur ai më në fund i ofroi një punë si pastruese në një klub të Zyrihut.
Gjatë pesë javëve që pasuan, Ardita punoi për 4 burra të ndryshëm. Për pjesën më të madhe të kohës ajo pastroi në restorante dhe bare, por kishte edhe ditë pa punë, kur thjeshtë rrinte dhe priste. Në disa raste atë e kaluan përtej kufirit në një qytet në Gjermani, ku pastroi hotele. Një nga punëdhënësit i mori pasaportën. Paratë për punën, kontratën apo lejen e punës që i premtuan, ajo nuk i pa kurrë.
Protestat e Arditës bien në vesh të shurdhët. “Mos u shqetëso, paratë do të t’i japim së shpejti”, i thonë pronarët e restoranteve ku pastron. “Vetëm ki durim”, i thotë Qemali, i cili kishte premtuar se do të kujdesej për të gjitha formalitetet.
Ardita mërzitet gjithmonë e më shumë, protestat e saj bëhen më kërkuese. “Ku janë paratë e mia? Do të shkoj në polici”, thotë ajo. “Do të të shkosh në burg për punë të paligjshme”, kërcënon një nga punëdhënësit.
Ardita edhe sot nuk mund ta besojë, siç na ka thënë në telefon, që nuk mori asnjë cent pagë për punën e saj.
“I shkrova edhe motrës së një pronari restoranti”, thotë ajo, por burrat ose nuk reaguan fare ose u bënë agresivë. “Kurvë budallaqe, çfarë mendon se po bën? Turp i familjes tënde”, dëgjohet të thuhet në një nga mesazhet zanore që Ardita na jep.
Ne kemi dhjetëra screenshot-e nga ekrani i telefonit të saj dhe po ashtu histori bisedash, që konfirmojnë atë që ajo tregon.
Një herë ajo i shkroi sekserit të saj: “Hej Qemal, kur do ta marr më në fund lejen e punës?” Ai e shmangu, i tha që kontrata do bëhej shpejti. Më pas e kërcënoi dhe e shau: “Kurvë”. Pas disa javësh, Qemali e dërgoi në aeroport dhe e përcolli për në shtëpi. Premtimet, ato ishin dhe mbetën të zbrazëta.
Historia e Arditës i ngjan rasteve të tjera që ne hasëm gjatë këtij hulumtimi. Ajo konfirmon modelin e mashtrimit, taktikave të bllokimit dhe kanosjes. Vetëvlerësimi i viktimave thyhet në këtë mënyrë dhe zhduk çdo përpjekje për pavarësi.
Nga programi televiziv (Fiks Fare) i një televizioni shqiptar mësojmë për një tjetër rast, atë të Marianës*. Ajo ishte gjithashtu kishte kontaktuar me një sekser përmes WhatsApp-it:
“Mund të punosh si asistente në një kompani pastrimi”, thotë ai në mesazh. Kushti: “Duhet të flesh me mua një herë në javë”, tregon ajo gjatë emisionit televiziv. Mariana nuk e pranoi punën. Mesazhi që tingëllon si një flirtim i trashë nga një burrë banal, është në fakt pjesë e skemës së mashtrimit të synuar. Trafikantët e qenieve njerëzore i përdorin këto biseda, në dukje banale, për të testuar se sa e dëshpëruar është një viktimë e mundshme. A ka nevojë për para dhe sa larg do të shkonte për t’i siguruar ato.
Babai i fëmijës për të cilin kujdesej, i sugjeroi një dadoje tjetër, me të cilën ne folëm, punën në një klub të paligjshëm nate ku, duke “shërbyer”, mund të fitonte deri në njëmijë franga në natë.
Ajo, siç kuptojmë nga biseda dhe detajet, ka pranuar, por neve na e mohon: “Nuk e kam bërë kurrë këtë punë. Nuk është për mua”, thotë.
Kjo na ndodh edhe në biseda të tjera me viktimat, që tregojnë diçka dhe më pas mohojnë ta kenë bërë. Të përfshirë në një situatë të turbullt, me frikë, turp e tabu, ne vendosim t’u përmbahemi fakteve, kryesisht dokumenteve gjyqësore dhe deklaratave zyrtare të viktimave. Megjithëse i kemi këto, nuk mund të përballemi me autorët e dyshuar – edhe pse i dimë emrat dhe kemi numrat e tyre të telefonit – pasi nëse e bëjmë këtë, mund t’i vëmë viktimat në rrezik.
Por, nga të dhënat dhe dëshmitë, na bëhet e qartë, se ajo që fillon si një punë si dado, mund të përfundojë në shfrytëzim prostitucioni.
Pjesa 5: Odiseja nuk mbaron
Makthi i njerëzve të trafikuar nuk mbaron edhe nëse ata i shpëtojnë, kur janë me fat, torturuesve të tyre. Në shumë raste, kthimi në shtëpi është një kthim pas në vendin ku mungon shpresa, shpesh me më pak para se përpara fillimit të gjithë odisesë. Edhe traumat psikologjike dhe fizike lënë gjurmë.
Megjithatë nga turpi, shumica e viktimave nuk flasin për atë që u ndodhi. Ato nuk figurojnë në asnjë statistikë, as ardhjet dhe largimet e tyre nuk kanë asnjë rëndësi askund. Ato nuk u regjistruan kurrë si punëtore në Zvicër. As nga punëdhënësit e tyre, të cilët, në rastin më të mirë, thjesht kërkonin përkujdesje të përballueshme për fëmijët, dhe sigurisht jo nga organizatorët e skemës, trafikantët e qenieve njerëzore, të cilët nga njëra anë përfitojnë nga kërkesa gjithnjë në rritje për dado të lira dhe nga ana tjetër edhe nga nevojat dhe mungesa e shpresës së grave viktima.
“Që kur filloi lëvizja e lirë e njerëzve (zona Shengen), sigurisht që është më e lehtë të gjesh punë legale në vende të tjera. Por, për ne, është një disavantazh që askush nuk raportohet më nëse është dëbuar apo kthyer vetë”, thotë Brikena Puka, drejtoresha e Vatra, një OJQ në qytetin e Vlorës që lufton trafikimin e grave nga Shqipëria. “Kjo e bën edhe më të vështirë identifikimin e viktimave kur ato kthehen nga Zvicra”, thotë Puka.
Shumë njerëz në Shqipëri kanë dëgjuar për mundësinë për të punuar si dado në Zvicër. Bisedat që bëmë na e konfirmojnë këtë. Disa njohin një kushëri apo vajzën e një shoku që ka punuar si dado, megjithatë, shumë pak njerëz e dinë se bëhet fjalë për trafikim të qenieve njerëzore. Edhe pranë organizatës Vatra nuk kanë një ide të qartë se si mund t’i qasen këtij problemi. Puka shpreh bindjen se luftës ndërkufitare kundër trafikut i duhet një koordinim më i mirë.
Lirija, e cila punoi në kushte skllavërie në Zvicër, ka gjetur besim të ri pas sprovës që kaloi. Ajo u vendos në një strehë, ku iu dha mbështetje psikologjike dhe po ashtu u mbështet gjatë procesit gjyqësor. Megjithatë, edhe sot ajo është ende e paqëndrueshme. Asaj i lejohet të qëndrojë në Zvicër vetëm sepse cilësohet si një “rast i vështirë” për shkak të rrethanave të saj, që i ka mundësuar të rindërtojë të ardhmen e saj këtu.
Të tjera viktima, si Ardita për shembull, u kthyen në vendlindje. Ajo thotë se dëshiron ta provojë sërish Zvicrën, ndoshta herën e dytë do të ketë fat më të mirë dhe do të gjejë një punë të vërtetë. “Deri më sot, nuk kam mundur t’i tregoj familjes sime se çfarë më ndodhi”, thotë ajo. “Turpi është shumë i madh.”
Të tjera, si Mariana dhe Shpresa, janë dëbuar ose zhdukur në mënyrë të pashpjegueshme nga skena. I kemi humbur gjurmët e tyre. Është e mundur që kjo është pikërisht ajo që ata donin, ose ato ranë sërish në kthetrat e trafikantëve të qenieve njerëzore. Ky është një model që përsëritet shpesh në rrethin vicioz të varësive, pasi viktimat kanë nevojë për para, për veten apo dhe familjet e tyre. Kështu që ato përpiqen përsëri, duke shpresuar se këtë herë do të jetë më mirë.
—-
Ky hulumtim është kryer me mbështetjen e JournaFONDS. Një pjesë e shpenzimeve të udhëtimit u mundësuan nga fondi mediatik Real 21. Shkrimi u botua më herët në revistën e njohur zvicerane Beobachter.
Gjykata e Apelit në Gjenevë të Zvicrës, si një nga instancat më të larta të gjyqësorit ka bërë emërimin e gjykatësve të rinj. Në mesin e të dekretuarve gjendet edhe i riu Liburn Nezir Mehmetaj, me origjinë nga komuna e Deçanit të Kosovës.
Libur Mehmetaj, lindi më 5 janar të vitit 1991 në Prishtinë. Prindërit e tij Neziri dhe Nexhmija si intelektual të vërtetë qysh në rininë e tyre të hershme kishin vendosur t’i dalin zot Atdheut të tyre të robëruar.
Neziri si jurist i diplomuar në Fakultetin Juridik të Universitetit të Kosovës, duke parë mohimin e të drejtave më elementare të shqiptarëve nga Jugosllavia komuniste e në veçanti nga Serbia, në pranverën e vitit 1981 vihet në ballë të demonstratave studentore të organizuara gjithandej Kosovës.
Ai për shkak të deklarimit të hapur që nën një çati me sllavo-komunistët nuk ka të ardhme për shqiptarët dënohet me 8 vite burgim të rëndë.
Kurse bashkëshortja e tij Nexhmije Mehmetaj, në atë periudhë profesoreshë e gjuhës dhe letërsisë shqipe në gjimnazin “Xhevdet Doda” të Prishtinës, për shkak të solidarizimit me burrin e saj përjashtohet nga procesi mësimor. Veç kësaj Nexhmijes i ndalohet e drejta e punës në çdo institucion të atëhershëm të Kosovës.
Edhe pas lirimit të Nezirit nga kazamatet e ish-Jugosllavisë, ai dhe familja e tij nuk lihen të qetë nga regjimi diktatorial i Sllobodan Millosheviqit.
Familja Mehmetaj e gjendur në udhëkryq përkundër dëshirës detyrohet ta marrë rrugën e kurbetit së bashku me Liburnin, asokohe 2 vjeç.
Ajo vendoset si kërkuese e Azilit në kantonin Jura të Zvicrës. Meqenëse, zonja Nexhmije Mehmetaj e kishte pikë të dobët punën me nxënës përgjatë 30-viteve do të punojë në kantonin Jura me fëmijët e mërgimtarëve tanë.
Zonja Nexhmije, në fillim të viteve 90- të, me vetiniciativë hap shkollën e parë të Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe në Zvicër. Falë përpjekjeve të saj ky mësim më vonë degëzohet në mbarë Zvicrën.
Ajo me kusht që kjo shkollë të fuqizohet sa më tepër në gazeta e portale boton shkrime dhe studime mbi rëndësinë e këtij mësimi.
Synim të vetëm Neziri e Nexhmija si të përndjekur politikë kanë edhe arsimimin e fëmijëve të tyre.
Djali i tyre Liburni një fëmijë i sjellshëm dhe i urtë do t’i gëzojë pa masë Nezirin dhe Nexhmijen me arritjet e tij në shkollë.
Ai të gjitha nivelet e mësimit nga ai fillestar e deri tek ato universitare do t’i kryejë me rezultate të larta në kantonet Jura dhe Friburg të Zvicrës.
Pas kryerjes së studimeve të shkallës Master në Jurisprudencë në Universitetin e Friburgut, Liburni do të marrë edhe certifikatë Avokatie në Universitetin shtetëror të Gjenevës.
Ai detyrën e Avokatit do ta ushtrojë me mjaft sukses në zyrën e njohur Walder Wyss SA të Gjenevës.
Kjo zyrë konsiderohet si nga më të suksesshmet ngase në kuadër të saj punojnë juristë të specializuar nga të gjitha kantonet e Zvicrës.
Po ashtu Liburni do t’i thellojë njohurit e tij edhe me një specializim shtesë nga kjo fushë në Los Angeles të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Liburn Mehmetaj njohës shumë i mirë edhe i gjuhës amtare duke parë që shkolla shqipe me Mësim Plotësues në Gjenevë, është e ballafaquar me vështirësi serioze vendos që të vihet në krye të saj.
Ai me mjaft sukses edhe sot e kryen detyrën e udhëheqësit të LAPSH-it në Gjenevë dhe Zvicër.
Me ardhjen e tij në krye të këtij institucioni të rëndësishëm u ngjallën shpresat se në asnjë mënyrë nuk do të ndodhë asimilimi i fëmijëve tanë.
Falë punës së tij të përpiktë i gjithë Arkivi i kësaj shkolle është dixhitalizuar. Po ashtu në platformën e LAPSH-it, të gjithë të interesuarit mund të kenë qasje në çdo kohë.
Nëse ua duam të mirën fëmijëve tanë dhe vetvetes duhet ta ndihmojmë këtë njeri vullnetmirë që këtë detyrë tash sa vjet e kryen në baza vullnetare.
Liburni një i rinj me reputacion edhe mjaft punëtor në nëntor të vitit që shkoi emërohet Gjykatës në Gjykatën e Apelit në Gjenevë.
Të gjithë duke njohur karakterin e tij prej njeriu të ndërgjegjshëm dhe korrekt besojnë se ai do të punojë hëpërhë konformë rregullave dhe ligjeve zvicerane.
Gjithashtu duhet theksuar se nga të dekretuarit e Gjykatës së Apelit në Gjenevë, më i riu në moshë është Liburn Mehmetaj. Ky një fakt që ai shumë shpejtë mund të synojë edhe pozitën e Prokurorit të Përgjithshëm në këtë Republikë dhe kanton të Zvicrës
ARIF EJUPI
Shumë shumë bukur Neri.
Urimet më të mira e lart e më lart.
Faleminderit shumë, i dashur Zeqir për urimet dhe vlerësimet!
Të përshëndes pafundësisht!
Të fala
Skënder Buçpapaj
Skënder i dashur, ti dhe Elida jeni poetë e shkrimtarë të shkëlqyer! Ju krijoni me dritën tuaj! Suksese!
Atdhe Geci, falënderimet tona për urimet dhe vlerësimet, mik dhe koleg i dashur!
Të përshëndesim shumë!
Skënder Buçpapaj
Interviste qe “vjen era E VERTETE”…Faleminderit Skender per kete ndjesi te mrekullueshme. Ju pershendes, Mimoza.