I
Eeldrop dhe Appleplex morën me qira dy dhoma të vogla në një pjesë me emër të keq të qytetit. Këtu ata nganjëherë vinin në mbrëmje, nganjëherë flinin e, pasi kishin fjetur, ata gatuanin bollgur dhe niseshin në mëngjes për destinacione të panjohura për njëri-tjetrin. Ata ndonjëherë flinin, më shpesh bisedonin apo shikonin nga dritarja.

Ata i kishin zgjedhur dhomat dhe lagjet me kujdes të madh. Janë lagje të liga me zhurmë dhe lagje të këqija me heshtje, dhe Eeldrop e Appleplex preferuan këtë të fundit, si më të keqen. Kjo ishte një rrugë me hije, dritaret e saj ishin me perde të rënda; dhe mbi të varej reja e një respekti që ka diçka për të fshehur.

Megjithatë ajo kishte përparësi ndaj lagjeve më të tërbuara pranë, dhe Eeldrop e Appleplex vrojtonin nga dritaret e tyre hyrjen qendrore të një rajoni të policisë përgjatë rrugës. Kjo në vetvete përbënte një tundim të papërmbajtshëm në sytë e tyre. Nga koha në kohë heshtja e rrugës prishej; sa herë që një keqbërës arrestohej, një valë e zemërimi shtjellej në rrugë dhe përplasej mbi dyert e stacionit policor. Pastaj banorët e rrugës, në veshjet e tyre të shtëpisë, do të zgjatnin qafat nëpër dyer: pastaj vizitorët e huaj do të vargoheshin në rrugë, me kapele në kokë; pak me vonë qendra e mjerimit ngujohej në qelinë e saj. Pastaj Eeldrop dhe Appleplex do të ndërpresin bisedën e tyre, dhe do të nxitojnë për t’u bashkuar me turmën. Secili ndiqte linjën e vet të hetimit.

Appleplex, i cili kishte dhuntinë e një komunikimi të jashtëzakonshëm me klasat e ulëta të të dy sekseve, hynte në biseda me kalimtarët, dhe shpesh nxirrte prej tyre histori të plota dhe kontradiktore: Eeldrop kishte një sjellje më pasive, dëgjonte bisedën e njerëzve në mes tyre, i regjistronte në mendjen e tij betimet e tyre, teprinë e tyre të fjalosjes, sjelljet e tyre të ndryshme, dhe klithmat e viktimës nga salla e drejtësisë brenda. Kur turma shpërndahej, Eeldrop dhe Appleplex ktheheshin në dhomat e tyre: Appleplex i shënonte rezultatet e pyetjeve të tij në blloqe të mëdhenj, të renditur në bazë të natyrës së çështjes, nga A (tradhti bashkëshortore) në Y (grabitës). Eeldrop tymoste i përhumbur. Mund të shtohet se Eeldrop ishte një skeptik, me një prirje për misticizëm dhe Appleplex një materialist me një prirje drejt skepticizmit, dhe se Eeldrop kishte studiuar teologji e Appleplex kishte studiuar shkencat fizike dhe biologjike.

Një motiv i përbashkët bënte që Eeldrop dhe Appleplex të qëndronin ndaras nga koha në kohë, nga fushat e punëve të tyre të përditshme dhe nga aktivitetet e tyre zakonisht shoqërore. Të dy përpiqeshin për t’i ikur jo mjedisit të zakonshëm, të respektuar apo edhe familjar, por tepër strehë pëllumbash, për të bërë qejf në zona shumë të rehatshme, dhe, – në gjuhën e atyre të cilët ata kërkonin t’i shmangnin – ata dëshironin “të kapnin shpirtin e njeriut në individualitetin e tij konkret”.

“Pse”, tha Eeldrop, “ishte ai spanjolli i dhjamur, i cili rrinte në tryezë me ne sonte, dhe dëgjonte bisedën tonë me një kureshtje rastësore, pse ishte ai vetë për një moment një objekt me interes për ne? Ai mbante pecetën pulitur në mjekër të tij, bënte zhurmë të pakëndshme duke ngrënë dhe duke mos ngrënë, mënyra e tij e thyerjes së bukës në mes gishtave të trashë më bëri shumë nervoz: ai mbante një jelek cafe au lait dhe çizme të zeza me maja ngjyrë kafe. Ai ishte tejet i shëmtuar e vulgar; i përkiste një tipi që shumë lehtë mund të klasifikohet në çdo qytet provincial të Spanjës. Megjithatë, në bazë të rrethanave – kur ne ishim duke diskutuar martesën, dhe ai papritmas u përkul përpara dhe bërtiti: “Unë kam qenë i martuar një herë” – ne ishim në gjendje ta lironim atë nga klasifikimi i tij dhe ta konsiderojmë për një moment si një qenie unike, një shpirt, megjithatë i parëndësishëm, me një histori të vetën, një herë e për gjithnjë. Janë këto momente që ne çmonim, dhe të cila vetë po i tregojmë. Sepse çdo e vërtetë jetësore është e pazonja të aplikojë për një rast tjetër: thelbësori është unik. Ndoshta kjo është arsyeja pse është kaq i lënë pas dore: për shkak se është i padobishëm. Çfarë kemi mësuar në lidhje me atë spanjoll është paaftësia e tij për të qenë i përshtatshëm për çdo spanjoll tjetër, ose madje as ta çojë në mendje. Me rënien e teologjisë ortodokse dhe të teorisë së saj të admirueshme të shpirtit, rëndësia e veçantë e ngjarjeve është zhdukur. Një njeri është i rëndësishëm vetëm pasi ai është i klasifikuar. Prandaj nuk ka asnjë tragjedi, apo nuk ka vlerësim të tragjedisë, çka është e njëjta gjë. Ne kishim qenë duke folur për djaloshin Bistwick, i cili tre muaj më parë u martua me shërbëtoren e nënës së tij dhe tani është në dijeni të faktit. Kush e vlerëson të vërtetën e çështjes? Jo të afërmit, se ata preken vetëm nga dashuria, sa i përket interesave të Bistwick, dhe kryesisht nga ndjenja e tyre kolektive e turpit të familjes. Shpirtlig e njeri që nuk vret mendjen, çka merret thjesht si dëshmi për domosdoshmërinë e reformës së ligjit të divorcit. Bistwick është klasifikuar në mesin e të martuarve të palumtur. Por ajo që Bistwick ndjen kur zgjohet në mëngjes, çka është fakti i madh e i rëndësishëm, jo i parë shkëputur. Rëndësia e tmerrshme e rrënimit të një jete është anashkaluar. Burrat janë të lejuar vetëm të jenë në klasa të lumtura apo fatkeqe. Në Rrugën Gopsum një burrë vrau amvisën e tij. Fakti i rëndësishëm është se për njeriun akti është i përjetshëm, dhe kjo për pjesën e mbetur të jetës, ai është tashmë i vdekur. Ai është tashmë në një botë tjetër nga e jona. Ai e ka kaluar kufirin. Fakti i rëndësishëm është bërë diçka e cila nuk mund të zhbëhet – një mundësi të cilën asnjë prej nesh nuk e kupton derisa e përballim vetë. Për fqinjët e njeriut fakt me rëndësi është me çfarë e vrau burri atë? Dhe saktësisht në ç’ kohë? Dhe kush e gjeti trupin? Për ‘publikun e shkolluar’ rasti është vetëm dëshmi për çështjet e Dehjes ose Papunësisë, ose disa kategori të tjera gjërash për t’u reformuar. Por bota mesjetare, duke këmbëngulur në përjetësinë e dënimit, shpreh diçka më afër së vërtetës.”

“Ajo që ju thoni”, u përgjigj Appleplex,” kërkon aderimin tim matur. Unë duhet të mendoj se, në rastin e spanjollit, dhe në shumë raste të tjera interesante që kanë ardhur nën vëmendjen tonë në hyrje të stacionit policor, ajo që ne e kapim në atë momentin e vëzhgimit të pastër për të cilën krenohemi, nuk është e huaj për parimin e klasifikimit, por më e thellë. Ne mund, nëse na pëlqente, të bëjmë koment të shkëlqyer mbi natyrën e spanjollëve provincialë, ose për varfërinë e skajshme (si mjerimi është quajtur nga filanthropistët), ose për shtëpitë për vajzat punëtore. Por i tillë nuk është qëllimi ynë. Ne synojmë përvojë në qendrat e veçanta ku kjo është vetëm e keqe. Ne shmangim klasifikimin. Ne nuk e mohojmë atë. Por kur një njeri klasifikohet diçka është e humbur. Shumica e njerëzve jetojnë me monedhën e letrës: ata përdorin terma të cilat janë thjesht të mira për realitete të gjera, ata kurrë nuk i kuptojnë termat e reja.”

“Unë duhet të shkoj edhe më tej se kaq,” tha Eeldrop. “Jo vetëm shumica nuk kanë gjuhë për të shprehur ndonjë gjë pos njeriut të përgjithësuar; ata janë për pjesën më të madhe të pavetëdijshëm për veten e tyre si asgjë tjetër pos njerëz të përgjithësuar. Ata janë të parët e të gjithë zyrtarëve të qeverisë, apo shtyllat e kishës, ose sindikalistët, ose poetët, ose të papunët; ky katalogim është jo vetëm i kënaqshëm për njerëzit e tjerë për qëllime praktike, çka është e mjaftueshme për veten e tyre, për jetën e tyre “të shpirtit “. Shumë prej tyre nuk janë mjaft të vërtetë në çdo moment. Kur Wolstripi u martua, jam i sigurt se tha me vete: ‘.. Tani unë jam duke konsumuar bashkimin e dy prej familjeve më të mira në Filadelfia.”

“Pyetja është”, tha Appleplex, “çfarë do të jetë filozofia jonë. Kjo duhet të zgjidhet menjëherë. Zonja Howexden më rekomandon mua të lexoj Bergsonin. Ai shkruan shumë zbavitshëm për strukturën e syrit të bretkocës.”

“Aspak,” e ndërpreu mikun e tij. “Filozofia jonë është krejt e parëndësishme. Thelbësore është se filozofia jonë të mbijë nga këndvështrimi ynë dhe të mos kthehet qëllim në vetvete për të shpjeguar pikëpamjen tonë. Një filozofi për intuitën ka disi më pak të ngjarë të jetë intuitive sesa ndonjë tjetër. Ne duhet shmangim pasjen e një platforme.”

“Por të paktën,” tha Appleplex, “ne jemi….! ”

“Individualistë. Jo!! dhe as anti-intelektualistë. Këta janë etiketa. ‘Individualisti’ është një anëtar i një turme krejtësisht si çdo njeri tjetër: dhe turma e individualistëve është më e papëlqyeshme, sepse ajo ka pak karakter. Nietzsche ishte një njeri-turme, ashtu si Bergson është një intelektualist. Ne nuk mund t’i shpëtojmë etiketës, por le të jetë diçka që nuk përbën asnjë dallim, dhe nuk shkakton asnjë vetëdije. Mjaft që ne duhet të gjejmë etiketat thjeshta, dhe të mos i shfrytëzojmë më tej ato. Unë jam, unë të rrëfej ty, në jetën private, një nëpunës-banke….”

“Dhe duhet, sipas mendimit tuaj, të kesh një grua, tre fëmijë, dhe një kopsht perimesh në një periferi,” tha Appleplex.

“Ky është pikërisht rasti,” ia ktheu Eeldrop, “por unë nuk e kisha menduar të nevojshme ta përmend këtë detaj biografik. Meqë është natë e shtunë, unë do të kthehet në periferinë time. Nesër do të shpenzohem në atë kopsht ….”

“Unë do ta paguaj telefonatën e bërë znj Howexden”, murmuriti Appleplex.

II

Mbrëmja periferike ishte gri dhe e verdhë të dielën; kopshtet e shtëpive të vogla në të majtë dhe në të djathtë ishin rrethuar me shermashek, me barishte dhe shkurre jargavani; gjelbërimi tropikal i Londrës së Jugut ishte pluhurosur lart dhe e mykur poshtë, ajri i vakët i mbushur me miza. Eeldrop, në dritare, e mirëpriti erë e tymosur të jargavanit, gramafonët, korin e kishës baptiste dhe sytë e tri vajzave të vogla që luanin karta në shkallët e stacionit policor.

“Në këtë natë një si kjo,” tha Eeldrop, “Unë shpesh mendoj Sheherazaden dhe pyes veten se çfarë është bërë me të.”

Appleplex u ngrit pa folur dhe u kthye te dosjet të cilat përmbanin dokumentet për “Monitorimin e Shoqërisë Bashkëkohore”. Ai e hoqi fashikullin Londër nga midisi i Barcelonës dhe Bostonit ku ai kishte qenë gabimisht, dhe i shfletoi letrat me shpejtësi. “Zonja që përmendni,” u kujtua ai më në fund, “që unë e kam shënuar jo tek S. por si Edith, alias Sheherazade, ka lënë vetëm pak por dëshmi në posedimin tim. Këtu është një llogari e vjetër lavanderie që ajo jua ju që të paguani, një çek i tërhequr prej saj dhe i shënuar ‘R/D,’ një letër nga nëna e saj në Honolulu (në letrën e bërë tub), një poemë e shkruar në një faturë restoranti – ‘Për Atthis’ – dhe një letër nga ajo për Lady Equistep, në një fletë të bukur shënimesh, që përmban disa informata të dëmshme, por të këndshme për Lady Equistep. Pastaj janë ca vërejtje të miat në dy fletë letre me format të madh. ”

“Edith,” murmuriti Eeldrop, i cili nuk e kishte pasur mendjen te ky katalog, “Unë pyes veten se çfarë është bërë me të.” Nuk është kënaqësi, por plotësi e jetës … të djegësh ndonjëherë një perlë në mes të flakës,” këto ishin fjalët e saj. Çfarë kureshtje dhe pasioni për eksperiencë! Ndoshta flaka ka djegur veten tashmë. ”

“Ju duhet të informoheni më mirë,” tha Appleplex rëndë, “Edith darkon ndonjëherë me znj Howexden, e cila më tregon mua se pasioni i saj për përvojën e ka çuar atë tek një pianist rus në Bayswater. Ajo gjithashtu thuhet të jetë e pranishme shpesh në Dhomat Anarkiste të çajit, dhe zakonisht mund të gjendet në mbrëmje në Cafe de l’Orangerie.”

“E pra,” u përgjigj Eeldrop, “unë pranoj se preferoj të pyes veten se çfarë është bërë me të. Unë nuk doja të mendoja për të ardhmen e saj. Sheherazadja e plakur! E shoh atë shumë të majmur, me gjoks të plotë, me flokët e verdhë, duke jetuar në një apartament të vogël me një çupë, duke ecur në Park, duke ngarë një automobil pekinez nga një dyqan i lirë hebre. Me një oreks të tërbuar për ushqime dhe pije, kur të gjitha orekset e tjera i ka shfryrë, të gjitha orekset e tjera i ka shuar përveç oreksit të pangopur në rritje të kotësisë; duke bredhur kodrinave mbi dy këmbë të hapëta, duke ngarë motoçikletat, duke u lëkundur drejt një fundi diabetik në një vend të lagësht bregdetar ”

“Tani ju sapo patë se flaka e ndritshme ka djegur veten,” tha Appleplex, “tani ju e shihni të trashuar, çka dëshmon se vizioni juaj u bazua në imagjinatë, jo në ndjenja. Dhe pasioni për përvojën – keni mbetur kaq rreptesisht Para-Raphaelite sa të besoni në të? Çfarë person real, me burimet e vërtetë e instiktit, ka besuar ndonjëherë në pasionin për përvojë? Pasioni për përvojë është një kritikë e sinqertë, një besim i vetëm i shtirosur. Personi i pasionuar është pasion për këtë apo atë, ndoshta për gjëra më pak të rëndësishme, por jo në lidhje me përvojën. Por Marius, des Esseintes, Edith … ”

“Por konsideroni,” tha Eeldrop, i vëmendshëm vetëm për faktet e historisë së Edith, dhe ndoshta duke humbur vërejtjet e Appleplex, “karrierën e saj të pazakontë. E bija e një akorduesi pianoje në Honolulu, ajo siguroi një bursë në Universitetin e Kalifornisë, ku u diplomua me Nderime në Etikën Sociale. Ajo pastaj u martua me një profesionist bilardoje në San Francisko, pas një njohjeje dymbëdhjetë orësh, jetoi me të për dy ditë, u bashkua me një kor muzikor komedie, dhe u divorcua në Nevada. Ajo u kthye disa vjet më vonë në Paris dhe u bë e njohur për të gjithë amerikanët dhe anglezët në Dome du Cafe si znj Short. Ajo u rishfaq në Londër si znj Grifiths, botoi një vëllim të vogël vargjesh, dhe u pranua në disa qarqe të njohura për ne. Dhe tani, si unë ende këmbëngul, ajo është zhdukur nga shoqëria krejt. ”

“Kujtimi i Sheherazades,” tha Appleplex, “është për mua si krem ​​karameli i Zogut dhe kumbullat e thata në një shtëpi konviktit në Bloomsbury. Nuk është synimi im për të paraqitur Edith si thjesht të pandershme. As nuk është ajo një figurë tragjike. Unë dua të di se pse ajo mungon. Unë nuk mund të analizoj krejt ‘tërësinë e kombinimit të elementeve të njohur’, por nuk arrij të prek asgjë përfundimisht të papërshtatshme për analizë.

“A është Edith, pavarësisht të kaluarës së saj romantike, duke ndjekur ngultas njëfarë qëllimi të fshehur të saj? Janë migrimet dhe kërkimet e saj shenjë e ndonjë rrjedhoje të anashkaluar? Kam gjetur në sasinë e saj të vëzhgimit mendjemprehta, një fond të shkëlqyer kritikash, por unë nuk mund t’i lidhë ato në ndonjë vizion të veçantë. Sarkazma e saj në kurriz të miqve është e lezetshme, por unë dyshoj nëse ai është më shumë se një përpjekje për ta modeluar veten nga jashtë, nga shkaku i armiqësive, për të theksuar izolimin e saj. Gjithkush thotë për të, ‘Sa përkryer e padepërtueshme! ” Unë dyshoj se brenda ka vetëm konfuzionin e një papafingoje të pluhurosur.”

“Unë i vë njerëzit në provë,” tha Eeldrop, “nga mënyra si i imagjinoj ata teksa zgjohen në mëngjes. Unë nuk shmang kujtesën, kur imagjinoj Edith si zgjohet në një dhomë plot me rroba, gazeta, kozmetika, letra dhe ca libra, erën e Violettes de Parme dhe duhanit bajat. Rrezet e diellit duke bërë përthyerje verbuese, dhe mbajtja e saj kundruall diellit verbues deri sa Edith mund ta bindë veten për të marrë pjesë në një ditë tjetër. Megjithatë, vizioni nuk i jep më shumë dhimbje. Unë mendoj për të si një artist pa as pushtetin më të vogël artistik “.

“Temperamenti artistik -” filloi Appleplex.

“Jo, jo ai,” Eeldrop e zbrapsi tej këtë mundësi. “Unë dua të them se ajo që e mban në formë artistin është puna që ai bën; ndaje atë nga puna e tij dhe ai ose thërmohet ose ngurtësohet. Nuk ka asnjë interes për artistit përveç punës së tij. Dhe janë, siç keni thënë, ata njerëz që sigurojnë material për artistin. Tani poema e Edith ‘Atthisit’ dëshmon përtej çdo hije dyshimi se ajo nuk është një artiste. Nga ana tjetër kam menduar shpesh për të, siç e kam menduar këtë mbrëmje, sa iu përket mundësive për qëllime poetike. Por njerëzit që mund të jenë material për artin duhet të kenë në vete diçka të pavetëdijshme, diçka që ata nuk e kuptojnë plotësisht ose e kuptojnë. Edith, në dritën e asaj që quhet maskë e saj e padepërtueshme, e paraqet veten shumë mirë. Unë nuk mund të përdorë atë; ajo e përdor veten tejet plotësisht. Pjesërisht për të njëjtën arsye unë mendoj se ajo nuk arrin të jetë një artiste. Ajo nuk jeton fare me instinkt. Tek artisti ka pjesë një kërkues, nën mëshirën e përshtypjeve, dhe një pjesë tjetër e tij lejon që kjo të ndodhë për hir të vënies në përdorim të krijesës së pakënaqur. Por tek Edith ndarja është thjesht racionale, pjesa e ftohtë dhe e shkëputur e artistit, në vetvete i ndarë. Materiali i saj, përvoja e saj se cila është tashmë është një produkt mendor i asimiluar tashmë me anë të arsyes. Prandaj Edith (unë vetëm në këtë moment arrij ta kuptoj) është me të vërtetë personi më i rregullt në ekzistencë, dhe më racionali. Asgjë nuk ndodh kurrë tej ajo; çdo gjë që ndodh është e bërë prej asaj vetë.”

“Dhe prandaj po ashtu,” vazhdoi Appleplex, duke i kapur fijet, “Edith është më pak e shkëputura e të gjithë personave, pasi për t’u shkëputur duhet shkëputur nga vetvetja, të kthehesh dhe të kritikosh me ftohtësi pasionet dhe peripecitë e vetes. Por tek Edith kritiku është duke drejtuar luftëtarin. ”

“Edith nuk është e pakënaqur.”

“Ajo është e pakënaqur, ndoshta”.

“Por përsëri them, ajo nuk është tragjike: ajo është tepër racionale dhe në karrierën e saj nuk ka progresion, nuk ka rënie apo degjenerim. Gjendja e saj ekziston njëherë e përgjithmonë. Dhe nuk do të jetë katastrofë….

“Por unë jam i lodhur. Unë ende pyes veten se çfarë Edith dhe zonja Howexden kanë të përbashkët. Kjo e fton konsideratën (ju nuk mund të kuptoni lidhjen) e Qëndrimeve dhe Shoqërisë, një subjekt që ne mund ta trajtojmë nesërmbrëma.”

Appleplex dukej pak në siklet. “Unë jam i zënë duke darkuar me znj Howexden,” tha ai. “Por do të reflektoj mbi temën para se t’ju takoj përsëri.”/Përktheu: Skënder Buçpapaj