Rendi i pohimeve dhe rendi i demanteve për eksportin e armëve serbe në Ukrainë – ndërrohen kur eksporti i armëve në Ukrainë përmendet publikisht në Serbi.

Megjithatë, nuk përjashtoi mundësinë që armët nga Serbia janë gjetur në luftën në Ukrainë.

Çfarë dihet?

Mediat thonë se mund të jetë zbulimi më serioz i sekreteve amerikane në vitet e fundit. Reuters nuk mundi të konfirmonte në mënyrë të pavarur autenticitetin e dokumentit.

Sipas BBC-së, zyrtarët e Pentagonit kanë theksuar se ekziston mundësia që disa dokumente të jenë “ndryshuar”.

I titulluar “Evropa – Përgjigjja ndaj konfliktit aktual Rusi-Ukrainë”, dokumenti në formën e grafikut rendit “qëndrimet e vlerësuara” të 38 qeverive evropiane, si përgjigje ndaj kërkesave të Ukrainës për ndihmë ushtarake.

Në grafikë thuhej se Serbia refuzoi të ofronte trajnime për forcat ukrainase, por u zotua të dërgonte ndihmë vdekjeprurëse ose e kishte dërguar tashmë atë. Gjithashtu, aty theksohet se Serbia ka vullnet politik dhe aftësi ushtarake për t’i ofruar armë Ukrainës në të ardhmen.

Çfarë dihet – reagimet nga Serbia?

Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, më 13 prill, deklaroi se “Serbia nuk ka eksportuar dhe nuk do të eksportojë armë në Ukrainë”, si dhe se “nuk ka eksportuar dhe nuk do të eksportojë” municione as në atë vend dhe as në Rusi.

“Nuk ekziston asnjë letër që do të tregonte diçka të tillë”, tha Vuçiq.

Ai përsëriti se Serbia është ushtarakisht neutrale dhe nuk do ta ndryshojë këtë qëndrim.

Më herët, ministri serb i Mbrojtjes, Millosh Vuçeviq, gjithashtu deklaroi se “Serbia nuk i ka shitur dhe as nuk do t’i shesë armë palës ukrainase apo ruse, as vendeve që janë përreth atij konflikti”.

“Qëllimi i dukshëm i dikujt është që të destabilizojë vendin tonë dhe ta tërheq atë në një konflikt, në të cilin ne nuk duam të marrim pjesë”, tha Vuçeviq në një deklaratë me shkrim, më 12 prill.

Presidenti serb, Aleksandar Vuçiq e informoi publikun, pas pushtimit të Ukrainës në shkurt të vitit 2022, se Serbia nuk do të eksportojë armë për asnjërën nga palët në konflikt.

Gjithashtu, ai shpesh përkujtonte se Serbia e dënon pushtimin, por nuk do të vendosë sanksione ndaj Rusisë.

Që nga fillimi i pushtimit rus të Ukrainës, në shkurt të vitit të kaluar, Vuçiq është përpjekur të balancojë lidhjet e ngushta me Moskën, me synimin për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian.

Serbia është e vetmja, në mesin e 44 vendeve në Evropë, që refuzon vendosjen e sanksioneve kundër Rusisë.

Çfarë dihet për pretendimet e mëparshme?

Më 27 shkurt, portali rus Mash publikoi një video, ku pretendonte se në të shihen 3.500 raketa serbe Grad, në një depo armësh në Bratisllavë të Sllovakisë.

Portali tha se Sllovakia është vend transit për raketat dhe se ato përfunduan në Ukrainë.

Portali publikoi edhe dokumente, autenticitetin e të cilave REL-i nuk ka mundur ta konfirmojë, e të cilat pretendohet se tregojnë që kompania kanadeze “JNJ Export Import” ka porositur raketa nga kompania e armëve “Krushik” nga Serbia.

Media ruse theksoi se arkat kanë fluturuar nga Serbia në Turqi, ku kompania turke “Arca Savunma Sanayi Ticaret”, si ndërmjetëse ka kryer transitin dhe përmes saj, ngarkesa ka shkuar në Sllovaki, e më pas në Ukrainë.

Më pas, pamjet dhe fotografitë u përhapën në rrjetet sociale dhe arritën në mediat në Serbi.

Po atë ditë, ministri serb i Mbrojtjes, Millosh Vuçeviq, mohoi se Serbia eksporton armë në Ukrainë dhe Rusi.

Megjithatë, ai gjithashtu tha se nëse kompanitë private blejnë në tregjet e treta dhe u shesin kompanive në vende të tjera, kjo nuk është çështje për Serbinë.

“Është tregti ndërkombëtare”, deklaroi Vuçeviq asokohe.

Ai, po ashtu, tha se Serbinë nuk mund ta ndëshkojë askush që të mos eksportojë, vetëm për shkak se ekziston dyshimi se ku, çfarë dhe si do të përfundojë.

Deklarata që hedhin poshtë eksportin e armëve serbe në Ukrainë, asokohe patën bërë presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq dhe ministri i Punëve të Jashtme, Ivica Daçiq, si dhe fabrika vendore e armëve “Krushik”.

Zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme ruse, Maria Zakharova, më 2 mars, tha se informacionet për armët serbe në arsenalin e ushtrisë ukrainase shkaktojnë “shqetësimin më të thellë”.

Ajo tha se Moska i kërkoi Beogradit një qëndrim zyrtar për informacionet se Ukrainës i ishin dërguar armët nga Serbia.

Zakharova tha gjithashtu se Kremlini “po e ndjek nga afër këtë histori”.

Pesë muaj më parë, një ngjarje tjetër shkaktoi spekulime për eksportin e armëve serbe në Ukrainë. Më 16 korrik, aeroplani “Antonov An-12” u ngrit nga aeroporti i Nishit, në jug të Serbisë dhe u rrëzua në afërsi të Kavallës, në veri të Greqisë.

Me atë rast u vranë të tetë anëtarët e ekuipazhit dhe shumë shpejt u mor vesh se bëhej fjalë për një aeroplan ukrainas, i cili bartte 11.5 tonë municione të industrisë serbe të armatimit.

Një situatë e ngjashme ndodhi edhe në mars të vitit 2022, kur në rrjetet sociale dhe në disa media ruse u shfaqën foto që pretendohej se tregonin që armët e prodhuara në Serbi, po përdoreshin në Ukrainë.

Autoritetet në Beograd edhe atëherë mohuan, në një përgjigje për REL-in, se Serbia kishte eksportuar armë në atë vend, në tetë vitet e fundit.

Në Ministrinë e Tregtisë së Serbisë, e cila është përgjegjëse për dhënien e licencave të eksportit të armëve dhe pajisjeve ushtarake, po ashtu deklaruan se gjatë së njëjtës periudhë nuk janë eksportuar armë nga Serbia në ndonjë shtet tjetër, ku përdoruesi përfundimtar do të ishte Ukraina.

Fotografitë nga vendi ku u rrëzua avioni ukrainas i mallrave në Greqi, shfaqin minat dhe municion tjetër serb, që gjendej në ngarkesën e këtij avioni. Avioni, që po bartte 11.5 tonë armë serbe, ishte nisur drejt Bangladeshit, por u rrëzua të shtunën mbrëma në Kavalla të Greqisë, duke vrarë tetë anëtarët e ekuipazhit, të cilët ishin ukrainas.

Çfarë nuk dihet?

Megjithatë, ai nuk e specifikoi më tej përgjigjen e tij, ndërkaq Ministria e Mbrojtjes nuk iu përgjigj kërkesës së REL-it për sqarime shtesë.

Lidhjet me tregtarin e sanksionuar të armëve

Gazetarët hulumtues nga Rrjeti Ballkanik për Gazetari Hulumtuese (BIRN), zbuluan në gusht të vitit 2022 se një tregtar serb i armëve, Sllobodan Teshiq, i cili gjendet në listën e zezë të SHBA-së, po eksportonte armë në atë vend përmes dy kompanive të lidhura.

SHBA-ja deklaroi se Teshiq ishte sanksionuar për ryshfet dhe shkelje të embargos së armëve.

Edhe Britania e Madhe e futi Teshiqin në listën e zezë me një vendim të datës 9 dhjetor 2022.

“Sllobodan Teshiq, tregtar armësh i rëndësishëm nga Serbia, i akuzuar për ryshfet ndaj kryeprokurorit të shtetit të një vendi tjetër”, thuhet në deklaratën e Britanisë së Madhe.

Megjithatë, gazetarët e BIRN-it zbuluan se kompanitë e lidhura me Teshiqin eksportonin armë në gjashtë kompani amerikane, duke përfshirë një që bashkëpunon me Pentagonin.

Licencat e lëshuara nga Ministria e Tregtisë

Në faqen e internetit të Ministrisë së Tregtisë të Serbisë, raporti i fundit për lejet e dhëna për eksportin e armëve dhe pajisjeve ushtarake, është publikuar në vitin 2020.
Aty thuhet se atë vit janë lëshuar 308 licenca, me një vlerë totale prej rreth 836 milionë dollarësh amerikanë. Sipas atij raporti, licencat e eksportit janë lëshuar për blerësit në 59 vende.

Ministria e Tregtisë nuk iu përgjigj pyetjes së REL-it nëse ka lëshuar leje për eksportimin e armëve në Ukrainë, si dhe nëse do të ishte e mundur që armët e prodhuara në Serbi të eksportoheshin në Ukrainë pa lejen e Beogradit zyrtar.

Përgatiti: Bekim Bislimi