VOAL- “Çdo vit ngjitem në Weissenstein, pi një kafe Lutz, pi një puro dhe shikoj mundësit. Kjo është Zvicra ime.” Me këto fjalë, Peter Bichsel shprehu lidhjen e tij të thellë me mundjen zvicerane, një disiplinë që për të shkonte shumë përtej sportit: “Të gjithë janë të bashkuar në një përqafim ideal: mundësit, gjyqtarët, fituesit dhe humbësit.” Shkrimtari e konsideronte mundjen një lloj rituali shoqëror dhe kulturor, një metaforë të gjallë për përkatësinë, identitetin dhe traditën.

Nuk janë vetëm adhuruesit që e vlerësojnë atë: mundja zvicerane është thellësisht e rrënjosur në kulturën e vendit dhe arrin të tërheqë një audiencë të gjerë.

Eventi më prestigjioz i sportit është Festivali Federal i Lojërave të Mundjes dhe Alpeve Zvicerane, i cili zhvillohet çdo tre vjet dhe tërheq qindra mijëra spektatorë. Përtej natyrës spektakolare të eventit, shpirti i vërtetë i këtij sporti, i ndërtuar mbi forcën, teknikën dhe respektin, zbulohet në ring.

Stili, Rregullat dhe Ritualet

Gjatë ndeshjes, mundësit veshin pantallona të shkurtra të forta mbi kostumet e tyre, të cilat kapen për të kryer mbajtje. Ndeshja zhvillohet në një ring të mbuluar me tallash dhe përfundon kur njëri nga luftëtarët arrin ta shtyjë kundërshtarin e tij poshtë me të dy supet, ose shpatullat, në tallash. Në një ritual thellësisht simbolik, fituesi heq tallashin nga shpina e kundërshtarit të tij.

Mundësit më të mirë, të njohur si “djemtë e këqij”, garojnë për të fituar titullin “Mbreti i Mundjes”, nderi suprem. Fituesi merr një dem dhe dhurata të tjera në natyrë, të tilla si kambana lope, punime artizanale ose produkte bujqësore.

Gratë në Mundje, Burrat në Gatishmëri

Për më shumë se dyzet vjet, duket e pabesueshme, gratë kanë qenë në gjendje të garojnë në mundjen zvicerane, duke i dhënë fund një kufizimi shekullor: Festivalet e para të Grave, megjithëse fillimisht u pritën me skepticizëm të madh, janë mbajtur rregullisht që nga viti 1980.

Jasmin Gäumann, me origjinë nga Häutligen në Kantonin e Bernës, filloi të mundte vetëm tetë vjeç, e frymëzuar nga vëllezërit e saj. Ajo arriti sukses që në sezonet e para, duke fituar renditjen vjetore disa herë.

Duke u rikthyer në festival, performancat folkloristike dhe tingulli magjepsës i alphornit kontribuojnë në atmosferë. Përveç mundjes zvicerane, paraqiten edhe dy gara të tjera tipike zvicerane: Hedhja e Gurit dhe Hornussen (megjithëse kjo e fundit nuk është planifikuar për edicionin e vitit 2025).

Hornussen gjithashtu ka origjinë të lashtë; thuhet se ka origjinën nga akti ritual i hedhjes së drurit të djegur nga mali në luginë për të larguar shpirtrat e këqij. Sot, qëllimi i tij është shumë i ndryshëm: të dërgojë një disk të vogël plastik (Hornuss ose Nouss) që fluturon sa më larg të jetë e mundur në fushën e kundërshtarit, një zonë trapezoidale 200 metra e gjatë dhe midis 10 dhe 30 metra e gjerë.

Nëse merrni parasysh që Nouss peshon 78 gramë, ka një diametër prej 6 cm dhe një shpejtësi maksimale deri në 300 km/orë, do ta kuptoni menjëherë se është një sport për ata që kanë sy shqiponje dhe fuqinë e një katapulte alpine.

Festivali Federal është një ngjarje që feston identitetin e një vendi që përpiqet, me çdo kusht, t’i qëndrojë besnik rrënjëve të tij: mund të jetë një Zvicër disi si kartolinë, e idealizuar dhe rurale, por është një entitet me shpirt, një që i reziston kohës, modernitetit dhe globalizimit. RSI