Përmes një deklarate zyrtare më 20 maj, Kisha Ortodokse e Moldavisë i bëri thirrje qeverisë që çdo vaksinë e mundshme ndaj koronavirusit të merret në baza vullnetare nga ana e qytetarëve.
“Në shumë vende evropiane, shoqëritë po protestojnë kundër një detyrimi për vaksinim, veçanërisht ndaj vaksinave kundër sëmundjes COVID-19, sepse i shohin ato si një mundësi për sistemin global kundër të krishterëve, që të fusin mikroçipet në trupin e njeriut dhe të kontrollojnë njerëzit me ndihmën e teknologjisë 5G”, thuhet në deklaratë.
Gjatë kësaj periudhe të pandemisë kanë ekzistuar lloj-lloj teorish të çuditshme të komplotit, shumë prej të cilave janë ndërlidhur me zhvillimin e gjeneratës së re të shërbimeve të internetit 5G.
Dhe nuk është vetëm kisha e Moldavisë që mendon kështu.
Më 2 maj, kreu i rajonit të Osetisë së Veriut të Rusisë, Vyacheslav Bitarov, u tha gazetarëve se huliganët kishin shkatërruar një kullë të rrjetit telefonik në fshatin Nogir, nga frika e ndonjë lidhjeje midis teknologjisë 5G dhe koronavirusit.
“Shumë njerëz thonë që nuk ka koronavirus dhe nuk ka asnjë rrezik, por që tërë kjo histori është e organizuar nga disa forca globale që janë të interesuar të detyrojnë njerëzit….t’i bllokojnë dhe pastaj t’i rrezatojnë përmes antenave të rrjetit 5G, në mënyrë që ata të humbasin ndërgjegjësimin dhe më pas atyre t’u implantohen mikroçipat”, citohet Bitarov nga agjencia TASS.
“Ka shumë njerëz që mendojnë kështu”, ka thënë ai.
Akuzat e tilla të pabazuara forcojnë skepticizmin e gjerë publik ndaj qeverive për çështjet e shëndetit dhe sigurisë. Këto akuza janë veçanërisht të dëmshme gjatë krizës aktuale globale të shëndetit, pasi ngufasin informacionet e domosdoshme dhe të bazuara në shkencë, në lidhje me pandeminë vdekjeprurëse të COVID-19 dhe se si të luftohet në mënyrë efektive përhapja e koronavirusit.
“Çfarëdo ndërlidhje midis teknologjisë 5G dhe COVID-19” është “plotësisht e pa vlerë”, tha për BBC, Simon Clarke, profesor i mikrobiologjisë në Universitetin Reading në Britani të Madhe.
Një tjetër ekspert, Stephen Powis, drejtor për çështje mjekësore i Shërbimit Kombëtar Shëndetësor të Britanisë së Madhe, ka thënë se pretendimet e një ndërlidhjeje të tillë janë “lloji më i keq i lajmeve të rreme”.
Origjina e kësaj historie
Teknologjia e rrjetit të gjeneratës së pestë (5G) filloi të vendoset globalisht në vitin 2019.
Ky rrjet premton një transmetim shumë më të shpejtë të të dhënave përmes internetit, rreth 100 herë më të shpejtë se teknologjia aktuale 4G.
Megjithatë, kjo arrihet duke përdorur një frekuencë më të lartë se rrjetet 4G. Disa nga këto frekuenca arrijnë gjatësinë vetëm rreth 1.6 kilometra dhe kanë probleme të depërtojnë në materiale të caktuara ndërtimore.
Si rezultat, një rrjet 5G kërkon vendosjen e një numri më të lartë të antenave.
Që nga muaji prill i vitit 2019, 224 operatorë në 88 vende kanë filluar vendosjen e teknologjisë 5G.
Në rrjetet sociale menjëherë filluan të formohet grupe kundër teknologjisë 5G. Njerëzit postuan fotografi të rreme ku paraqiteshin shenja paralajmëruese të rrezikut nga rrezatimi, që supozohej se ishin të bashkangjitura në antenat e rrjetit 5G.
Në SHBA njerëzit kanë protestuar kundër teknologjisë 5G, duke prentenduar se rrezatimi nga anteat e kësaj teknologjie u shkakton probleme shëndetësore.
Pastaj, kishte pretendime të pabazuara se kjo teknologji shkakton kancer ose sëmundje mendore, se ka shkatërruar një pemë apo ka vrarë kafshë të egra, e kështu me radhë.
Lëvizja anti-5G gjeti aleatë në mesin e atyre që kundërshtojnë të gjitha llojet e vaksinimeve të detyrueshme në shumë vende, siç është Rumania dhe këto lëvizje praktikisht u bashkuan.
Në maj të vitit 2019, një artikull i gazetës amerikane New York Times vuri në dukje se RT America, rrjeti transmetues i financuar nga shteti rus në Shtetet e Bashkuara, kishte botuar një artikull kundër rrjetit 5G në vitin 2018. Por, në katër muajt e parë të vitit 2019 kishte botuar shtatë të tillë. Njëri ndër shkrimet pretendonte se fëmijët ishin veçanërisht të ndjeshëm ndaj kancerit dhe sëmundjeve të tjera, për shkak të rrezatimit të sistemeve 5G.
“Qindra blogje dhe uebfaqe online duket se merren me pretendimet e transmetuesit rus. Shumë rrallë, ose asnjëherë, nuk bëhet e ditur origjina ruse e shkrimeve” argumenton New York Times.
Mbretëri e Bashkuar, prill, 2020.
Komisioni Ndërkombëtar për Mbrojtjen nga Rrezatimi (ICNIRP) ka kryer një studim të gjatë dhe ka arritur në përfundimin se nuk ka rreziqe shëndetësore të shoqëruara me llojet e rrezatimit të përdorur nga teknologjia 5G.
Teoritë e konspiracionit gjatë pandemisë
Kur në fillim të vitit 2020 u shfaq pandemia globale e COVID-19, teori të shumta të pabaza të konspiracionit u përpoqën të ndërlidhnin koronavirusin me teknologjinë 5G.
Disa argumentuan se rrezatimi i 5G dobësoi sistemin imunitar dhe i bëri njerëzit më të ndjeshëm ndaj sëmundjes. Të tjerët shkuan përtej kësaj, duke pretenduar se virusi është transmetuar nga sinjalet e rrjetit 5G.
Disa të tjerë, sikurse Kisha Ortodokse në Moldavi, argumentuan se teknologjia 5G dhe një vaksinë eventuale e koronavirusit, ishin pjesë e një komploti masiv për kontrollin e mendjes së njerëzve.
Një numër i personave të famshëm, përfshirë aktorin Woody Harrelson, boksierin Amir Khan, prezantuesen e famshme televizive Amanda Holden -dhe të tjerë – postuan pretendimet e dyshimta në llogaritë e tyre në rrjetet sociale.
Disa bënë pretendime të gabuara se dizajni i ri i monedhës britanike prej 20 funtash përmban simbole të fshehta të një antene të rrjetit 5G dhe koronavirusit.
Këto dezinformata, siç janë quajtur “infodemia e koronavirusit”, u përhapën shumë shpejt, thotë kompania suedeze e të dhënave, Earhart Agency.
Kjo kompani hulumtoi 35 videot më të njohura për 5G dhe koronavirusinin që u shfaqën në rrjetet sociale gjatë muajit janar dhe zbuluan se brenda disa javësh ato ishin shikuar gati 13 milionë herë.
Studimi zbuloi se aplikacioni mjaft i popullarizuar për shpërndarjen e videos, TikTok, është shfaqur si “një mjet shumë i fuqishëm” që synon audiencën e re.
Thashethemet e pabazuara ngjallën një valë globale vandalizmi kundër antenave të rrjetit 5G dhe objekteve që besohet të jenë të lidhura në rrjetet 5G.
Më shumë se 70 objekte të 5G janë dëmtuar ose shkatërruar në Mbretërinë e Bashkuar.
Në Shtetet e Bashkuara, Departamenti i Sigurisë së Brendshme lëshoi një paralajmërim se teori të tilla konspirative që e ndërlidhin rrjetin 5G dhe COVID-19 “po nxisin sulme kundër infrastrukturës së komunikimit”.
“Ekstremistët e dhunshëm janë tërhequr nga fushatat e dezinformatave në internet që pretendojnë se infrastruktura pa tel është e dëmshme për shëndetin e njeriut dhe ndihmon në përhapjen esëmundjes COVID-19. Kjo ka rezultuar me një përpjekje globale nga individë për të shkëmbyer udhëzime operacionale dhe justifikime për kryerjen e sulmeve kundër infrastrukturës 5G. Disa prej tyre tashmë kanë shkaktuar sulme në disa shtete amerikane”, thuhej në paralajmërim.
StratCom, një grup punues kundër dezinformimit i Këshillit Evropian, në një raport i tij të muajit prill, erdhi në përfundimin se teori të tilla konspirative kanë gjetur “vend në Ballkanin Perëndimor, ku dezinformimi se rrjeti 5G po shkakton pandeminë e COVID-19 është përhapur në rrjetet sociale dhe portale”.
Sindroma e Çernobilit
Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) dhe organizata tjera, i kanë kundërshtuar në mënyrë të përsëritur dezinformatat e tilla.
OBSH-ja ka krijuar një rubrikë në faqen e saj të internetit kushtuar përgënjeshtrimit të informacioneve konspirative për rrjetin 5G. Njëjtë kanë vepruar edhe organizatat tjera për kontrollimin e fakteve.
Për shembull, organizata britanike Full Fact , rregullisht shqyrton pretendimet e rreme për 5G.
Sidoqoftë, teori të tilla të pabazuara të komplotit shpesh fitojnë vëmendje për shkak të rritjes së mosbesimit publik ndaj qeverive në fushat e shëndetit dhe sigurisë.
Një mosbesim i tillë është shfrytëzuar dhe kultivuar nga lëvizjet kundër vaksinimit.
Më parë, në një intervistë për shërbimin bjellorus të Radios Evropa e Lirë, fituesja e çmimit Nobel për letërsi shkrimtarja bjelloruse, Svetlana Alexievich duket se i përkrahte teoritë e komplotit për rrjetin 5G.
Shkrimtarja Svetlana Alexievich.
“Pandemia është sfida më e madhe që nga Çernobili”, tha ajo, duke iu referuar aksidentit të vitit 1986 në termocentralin bërthamor në Ukrainë, atëherë pjesë e Bashkimit Sovjetik.
“Mbetet të shihet nëse bëhet fjalë vërtet për një lloj gripi apo 5G ndikon në sistemin imunitar të njeriut. Sipas mendimit tim, shkencëtarët nuk kanë arritur te një përfundim”, tha ajo.
Edhe pse asnjë studim i njohur shkencor nuk e ka konfirmuar ndonjë nga pretendimet e komplotit rreth rrjetit 5G dhe koronavirusit, krahasimi i Alexievich me Çernobilin është i rëndësishëm.
Ky incident është bërë një shembull famëkeq i indiferencës së qeverisë ndaj shëndetit publik, pasi qeveria e atëhershme sovjetike fshehu shkallën e katastrofës për javë të tëra dhe i ekspozoi qytetarët e saj në rreziqe të rënda të menjëhershme dhe afatgjata të shëndetit.
Ky shembull është cituar shpesh nga teoricienët e komplotit të 5G.
Uebfaqja angleze e kontrollit të fakteve Full Fact ka thënë se “të kërkosh nga kompanitë e internetit të fshijnë këtë përmbajtje nuk është një përgjigje adekuate në një shoqëri të lirë, nuk ka gjasa të funksionojë, dhe madje mund t’i keqësojë gjërat”.
“Duhet kuptuar se njerëzit janë të frikësuar, të stresuar dhe të hutuar, dhe ne duhet ta marrim parasysh atë në çdo përgjigje”, tha kompania.
“Jo të gjithë do të binden: disa njerëz ashtu si teoritë e komplotit, mund të mos binden nga faktet. Por, pasi frika rreth 5G ka marrë këtë rrjedhë, na takon të gjithë neve që t’i kundërvihemi këtyre argumenteve me informacione të sakta dhe me cilësi të lartë për t’i bindur ata që kanë shqetësime”, ka thënë kompania Full Fact.
Protestuesit në Bullgari mbajnë pano me mbishkrime kundër teknologjisë 5G dhe vaksinimit. Sofje, maj, 2020.
COVID-19 është një sëmundje infektive e shkaktuar nga një koronavirus që u shfaq në Vuhan të Kinës, në fund të vitit 2019.
Virusi transmetohet kryesisht përmes pikave të pështymës ose rrjedhjes së hundës, të shpërndara kur një person i infektuar kollitet ose teshtin.
Sipas Universitetit Johns Hopkins, deri më tani janë regjistruar më shumë se 5.6 milionë të infektuar nga koronavirusi, dhe më shumë se 350,000 vdekje.
Komentet e pasakta të një mjeku në rrjetet sociale mbi një studim mjekësor në Korenë e Jugut u kthyen në një fushatë online keqinformimi dhe paniku.
Më 9 nëntor, kardiokirurgu Edvin Prifti shpërndau katër foto nga një studim i kryer në Korenë e Jugut, me titull: “Rreziqet 1-vjeçare të kancerit të lidhura me vaksinimin COVID-19: një studim kohorte i bazuar në popullsi në Korenë e Jugut”.
Prifti e shoqëroi postimin me një interpretim personal, duke pretenduar se materiali vërtetonte një lidhje direkte mes vaksinave dhe kancerit.
“Nuk ka asnjë shpjegim tjetër përveçse urrejtjes ndaj njeriut! Një holokaust pa asnjë diskriminim!”, shkroi ai.
Mbi 15 faqe online në gjuhën shqipe, përfshirë të përditshmen Gazeta Dita dhe portale të tjera, e shpërndanë postimin e Priftit me tituj alarmues. Postimi u rishpërnda nga 129 ndjekës të kardiokirurgut shqiptar dhe gjeneroi video virale në rrjetet sociale.
Studimi që i referohet Dr.Prifti, i publikuar nga revista “Biomarker Research”, ka si autorë katër shkencëtarë koreano jugor.
Megjithatë, ndryshe nga pretendimi i doktorit shqiptar, ai nuk shkruan se ka një lidhje shkakësorë midis vaksinimit kundër COVID-19 dhe rritjes së rrezikut të sëmundjes së kancerit.
Vetë autorët e studimit theksojnë në mënyrë specifike në konkluzionet e publikuara se gjetjet e tyre nuk provojnë lidhje shkak-pasojë mes kancerit dhe vaksinës.
“Nevojiten studime të mëtejshme për të sqaruar marrëdhëniet e mundshme shkakësore,” shkruajnë ata në konkluzionet e studimit.
I pyetur nga BIRN mbi deklaratën e tij për studimin, kardiokirurgu Prifti këmbënguli në qëndrimin e tij për lidhjen e vaksinë me kancerin.
“Në konkluzion, mendoj që të dhënat janë të shumta dhe kokëforta,” tha ai, duke pranuar gjithsesi se “duhen studime të tjera”.
Një lajm i vjetër dhe i përgënjeshtruar
Zhurma e krijuar së fundmi në Shqipëri mbi këtë studim, bazohet në një lajm që është përgënjeshtruar prej kohësh në arenën ndërkombëtare. Studimi, i publikuar fillimisht në “Biomarker Research” si letër për redaktorin, u bë viral në botën anglisht folëse pas një artikulli sensacionalist në gazetën britanike ‘Daily Mail‘ më 29 shtator.
Ekspertët dhe faqe të verifikimit të fakteve, si Full Fact, reaguan menjëherë, duke detyruar Daily Mail të korrigjonte artikullin. Në versionin e rishikuar, gazeta sqaroi se studimi nuk provonte lidhje mes vaksinës dhe tumoreve. Patologët shpjeguan se “është e pamundur mjekësisht që një kancer solid të zhvillohet deri në atë pikë sa të diagnostikohet brenda një viti”.
Sipas ekspertëve, rritja e numrit të diagnozave lidhet me faktin se personat e vaksinuar kanë kryer më shumë vizita mjekësore gjatë pandemisë COVID-19, duke çuar në zbulimin e sëmundjeve ekzistuese, jo në krijimin e tyre nga vaksina.
Përtej studimit koreano-jugor, Dr.Prifti tha se ishte i bindur për vërtetësinë e lidhjes midis vaksinës kundër COVID-19 dhe tumoreve.
Për të mbështetur tezën e tij, Prifti referoi një tjetër studim nga Italia me rreth 300,000 banorë, ku sipas tij ishte gjetur një rritje prej 23% e tumoreve te të vaksinuarit. Por edhe në këtë rast, interpretimi bie ndesh me konkluzionet e autorëve. Studiuesit italianë theksojnë se: “Subjektet që morën vaksinën treguan pothuajse përgjysmim të rrezikut të vdekjes nga çdo shkak pas një periudhe ndjekjeje prej 25 muajsh.”
Edhe këtu, autorët sqarojnë se zbulimi i më shumë rasteve të kancerit lidhet me monitorimin më të shpeshtë mjekësor të personave të vaksinuar dhe jo me shkaktimin e sëmundjes nga vaksina.
Rishpërndarja e shpejtë e këtij informacioni alarmant në një numër të madh mediash online shqiptare tregon sërish për cenueshmërinë e publikut dhe mangësitë serioze në procesin e verifikimit të fakteve në peizazhin mediatik vendas.
Dezinformatat shëndetësore, veçanërisht ato që lidhen me vaksinat, gjejnë shpesh terren pjellor në Shqipëri, veçanërisht kur vijnë nga figura autoritare si mjekët.
Pandemia e COVID-19, në nivel global, u shoqërua me atë që Organizata Botërore e Shëndetësisë e quajti “infodemi” – një përhapje masive dhe e shpejtë e informacionit të pasaktë, shpeshherë me qëllim manipulimin.
Në Shqipëri, kjo valë dezinformimi goditi veçanërisht vaksinat, duke ushqyer hezitimin te një pjesë e konsiderueshme e qytetarëve, pavarësisht fushatës së institucioneve shëndetësore për imunizim.
Pasojat e drejtpërdrejta të këtyre pretendimeve të pavërteta shëndetësore janë të rënda. Ato jo vetëm mbjellin panik dhe pasiguri, por potencialisht pengojnë shkallën e vaksinimit dhe rrisin rrezikun e sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë në popullatë.
Edhe një shkëndijë e vetme mjafton për të ndezur një zjarr. Njerëzimi e kishte harruar se qindra vjet të shkuar besohej se Toka ishte e sheshtë. U desh një shaka interneti, më saktë krijimi i një faqeje online ku pretendohej se Toka është e sheshtë që të riniste në shekullin e 21-të konspiracioni që ende vazhdon.
Në rastin e vaksinave ishte sërish një shkëndijë. Mjeku anglez Andrew Wakefield, kirurg i njohur, por pa asnjë lidhje me vaksinat dhe autizmin, duke analizuar një grup prej vetëm 12 fëmijësh, publikoi artikullin tashmë famëkeq që lidhte vaksinën MMR (fruth, shyta, rubeolë) me një sëmundje të zorrëve dhe me autizmin.
Që nga viti 1998, kur ky artikull u botua për herë të parë, janë botuar me qindra studime që provojnë jashtë çdo dyshimi se midis vaksinave dhe autizmit nuk ka asnjë lidhje, as nga ana statistikore dhe as nga ana biologjike.
Nëse mjeku anglez studioi vetëm 12 pacientë, studiuesit nga vendet nordike studiuan me miliona fëmijë, nisur edhe nga statistikat tepër të sakta që këto vende mbajnë prej dekadash. Nuk u gjet asnjë lidhje midis ndonjë vaksine dhe autizmit.
Ndërkohë është zbuluar tashmë se në 60 deri 90% të rasteve, autizmi shkaktohet nga shumë faktorë, ku ndërthurren faktorët gjenetikë dhe ata të zhvillimit të shtatzënisë.
Pas botimit të artikullit në fjalë dhe nisjes së lëvizjes anti-vax, shumë vende patën rënie të shkallës së vaksinimit. Nëse teoria e lidhjes së vaksinimit me autizmin do të ishte e saktë, shkalla e autizmit në këto vende do të ulej. Në fakt, asnjë ulje e tillë nuk u konstatua.
Nga ana tjetër, si pasojë e mosvaksinimit kundër fruthit, pati shpërthime të sëmundjes të pasuara nga vdekjet, shurdhime dhe ndërlikime të tjera shëndetësore.
***
Vaksina kundër COVID-19 u bë shënjestra e radhës e konspiracionistëve.
Disa gabime në politikën e vaksinimit që duhej të ishin shmangur, si p.sh., rekomandimi për të vaksinuar fëmijët, rigjallëruan lëvizjen anti-vax dhe i dhanë asaj një përmasë dhe vëmendje që nuk e kishte patur kurrë më parë.
Kësaj radhe, vaksinat u etiketuan si terapi gjenetike dhe “lidhja” e tyre u gjet me kancerin! Dhe duke qënë se kanceri njihet si sëmundje që zhvillohet tepër ngadalë, ka raste me dekada të tëra, u “shpik” termi “turbokancer”, një term i padëgjuar më parë dhe që nuk figuron në asnjë manual mjeksor.
Studime të veçanta që arrijnë të kalojnë filtrat e shkencës dhe etikës, pretendojnë se vende të caktuara janë duke përjetuar rritje të formave të caktuara të tumoreve dhe kjo lidhur me vaksinimin. Sërish, studime të tjera, shumë më të sakta, shumë më shkencore, nuk zbulojnë asnjë lidhje të tillë.
Ato që kemi mësuar deri më sot lidhur me tumoret (dhe që nuk është pak) nuk sugjeron ndonjë mekanizëm se si vaksinat mund të shkaktojnë kancer.
Edhe shifrat dhe statistikat janë kokëforte. Ndërsa me vaksinën anti-COVID u vaksinuan miliarda njerëz në gjithë botën, asnjë ndryshim nuk ka në incidencën e kancerit. Rastet e reja dhe vdekjet nga kanceri në shkallë globi dhe në vende të veçanta kanë mbetur në të njëjtat nivele si para pandemisë.
***
Kirurgu anglez që i dha jetë tërbimit anti-vax, u gjet më vonë se kishte manipuluar të dhënat dhe se synonte të përfitonte financiarisht nga “zbulimi” i bërë. Pas disa vitesh, atij madje edhe ju hoq e drejta e ushtrimit të profesionit, aq të rënda u gjykuan sjelljet e veta. Sot, ky ish-mjek fiton para duke bërë filma dhe organizuar tubime anti-vax.
Ndërkohë dëmi që teoritë e të fantaksurve anti-vax po shkaktojnë është i jashtëzakonshëm.
Vaksinat në shekullin e 20-të shpëtuan dhjetëra miliona jetë fëmijësh dhe e ndihmuan njerëzimin të fitonte luftën kundër sëmundjeve infektive.
Si të tilla, ato e kanë në fakt një “lidhje” me kancerin.
Duke mundësuar që njerëzit të jetojnë më gjatë, duke i lejuar atyre të arrijnë të tetëdhjetat dhe të nëntëdhjetat, sigurisht që në këtë moshë rreziku i shfaqjes së tumoreve është më i lartë.
Pra sot kemi më shumë tumore, sepse njerëzit po jetojnë më gjatë, për të arritur atë moshë, ku fatkeqësisht edhe tumoret janë më të shpeshta.
Dhe kjo në sajë edhe të vaksinave!
Prandaj, të nderuar ndjekës të faqes dhe lexues, sa më larg konspiracioneve dhe konspiracionistëve.
Mund t’i lexoni apo t’i shikoni ata, si një shaka, një satirë, madje edhe si një provë se fantazia njerëzore nuk ka kufi.
Qeshni dhe argëtohuni me ta si në një shfaqje humori!
Frutat e thata janë ndër ushqimet më të pasura me vitamina, minerale dhe yndyra të shëndetshme. Të konsumuara rregullisht, ato mund të përmirësojnë funksionet kryesore të trupit, duke mbrojtur zemrën, duke forcuar kockat dhe duke rritur aktivitetin e trurit. Ja katër prej më të dobishmeve:
1. Arrat, aleatet më të forta të trurit
Arrat janë të pasura me omega-3, antioksidantë dhe vitamina që ndihmojnë në përmirësimin e kujtesës, fokusit dhe shëndetit të përgjithshëm të trurit. Studimet i cilësojnë si një nga ushqimet më të mira për sistemin nervor.
2. Bajamet, mbrojtje për zemrën dhe kockat
Bajamet përmbajnë vitaminë E, kalcium, magnez dhe yndyra të shëndetshme që ndihmojnë në uljen e kolesterolit, parandalimin e sëmundjeve të zemrës dhe forcimin e kockave.
3. Fistikët, energji për trupin dhe zemrën
Fistikët ndihmojnë në qarkullimin e mirë të gjakut, ulin tensionin arterial dhe janë të shkëlqyer për mirëmbajtjen e një zemre të shëndetshme. Aroma dhe vlerat e tyre ushqyese i bëjnë një nga zgjedhjet më të mira për snack të shëndetshëm.
4. Kajsitë e thata, kocka të forta dhe imunitet më i mirë
Kajsitë e thata janë të mbushura me kalium, hekur dhe vitaminë A. Ato ndihmojnë në forcimin e kockave, përmirësojnë tretjen dhe mbështesin sistemin imunitar. bw
Gazetari, Osman Stafa, i pranishëm në protestën tek Onkologjiku për mungesën e medikamenteve, theksoi se duhet reagim nga masa e qytetarëve.
Ai tha se 43 milionë euro duhet të shkonin vetëm për medikamentet për kancerin e gjirit.
Në këtë protestë të pranishmit mbanin tullumbace me ngjyrën e zezë në shenjë.
“Nuk mund të rrijë 8 orë në ditë për qejf në karrige, si mund të lesh një pacient? Është e dhimbshme ndaj duhet të reagojmë.
43 milionë euro do të ishin medikamentet e për kancerin e gjirit. Nuk janë rrush e kumbulla janë paratë tona.
Duhet të reagojmë sepse askush nuk është imun. Ka histori për të treguar ka pasur një familjar.
Është shumë e rëndësishme që në këtë ditë ata që sot janë duke u përballur me. Ta themi një të vërtetë që ata sot janë duke u përballuar me një sëmundje. Ta themi një të vërtetë që ta dëgjojnë të gjithë.”, tha Stafa. bw
Përveç sëmundjes, gratë e diagnostikuara nga kanceri i gjirit në Lezhë duhet të përballojnë udhëtime rraskapitëse dhe të kushtueshme drejt Tiranës për trajtimet e kimioterapisë, pasi shërbimi në spitalin rajonal nuk ofrohet për shkak të mungesës së një aparature.
Vjeshta e vitit 2024 shënoi një kthesë të vështirë në jetën e Vera Loshit, një 56-vjeçare nga Ishull Lezha. Pas disa vizitave nisur nga shqetësimet fizike, diagnoza ishte e prerë: kancer gjiri.
Ky ishte vetëm fillimi i një beteje të dyfishtë për Loshin; ajo me sëmundjen dhe me një sistem shëndetësor, që e detyron të udhëtojë rreth 120 kilometra për të marrë trajtimin jetik.
“Trajtimi i sëmundjes ka qenë një sfidë dhe me shumë kosto,” tregon ajo për BIRN. “Më është dashur të shkoj në Tiranë për të zhvilluar seancat e terapisë, pasi këtu në Spitalin e Lezhës nuk ofrohet ky shërbim,” shtoi gruaja.
Nëna e dy fëmijëve e quan veten me fat, pasi u diagnostikua në fazë të hershme. Por pas trajtimeve prej 1 viti në Tiranë, Loshi shpreson që spitali rajonal i Lezhës të jetë në gjendje ta ofrojë këtë shërbim sa më parë.
“Fillimisht, godina e spitalit ishte në rikonstruksion, por edhe tani që kanë përfunduar punimet, nuk bëhet kimioterapia sepse thonë se mungon një aparaturë. Janë shumë gra si puna ime që po vuajnë për shkak të kësaj situate, sepse është një makth i vërtetë të udhëtosh drejt Tiranës për të marrë këtë shërbim,” theksoi ajo.
Mungesa e trajtimit me kimioterapi në spitalet rajonale është pjesë e një problemi sistemik të shëndetësisë shqiptare, e cila reflekton një centralizim ekstrem të shërbimeve të specializuara në Tiranë. Siç ka gjetur BIRN në një sërë investigimesh, pacientët nga i gjithë vendi detyrohen të ndërmarrin udhëtime të kushtueshme dhe rraskapitëse drejt kryeqytetit për trajtime jetike, ndërkohë që spitalet rajonale vuajnë nga mungesa e investimeve në aparatura dhe në personel të specializuar.
Sipas drejtorit të spitalit rajonal të Lezhës, Leon Kaza, njësia e kimioterapisë u hap para dy vitesh për t’u mbyllur sërish.
“Për shkak të rikonstruksionit që ka qenë në proces prej kohësh, shërbimi nuk është ofruar plotësisht. Aktualisht po përfundojmë sistemimin në të gjitha pavionet dhe sigurisht, kimioterapia do të rikthehet në funksion,” premtoi Kaza, ndërsa shtoi se ishin në pritje të aparaturave të reja për “zgjerimin dhe përmirësimin e shërbimeve të kimioterapisë.
Në qarkun e Lezhës, numri i grave të prekura nga kanceri i gjirit është në rritje. Sipas mjekes onkologe, Bardha Gjoni, vetëm gjatë këtij viti janë diagnostikuar përmes analizave dhe biopsive rreth 30 raste të reja.
“Nga përvoja ime 25-vjeçare, shohim një rritje të rasteve çdo vit. Krahasuar me 15 vite më parë, ka një dyfishim të grave të prekura,” tha Gjoni për BIRN.
Ajo shton se problematik mbetet fakti që shumica e rasteve diagnostikohen në faza të avancuara. “Duhet një sensibilizim më i madh i grave dhe vajzave që të kryejnë kontrolle të paktën një herë në vit, në mënyrë që sëmundja të kapet në kohë dhe të shërohet,” apelon ajo.
Sipas Afërdita Gjonit, aktiviste për të drejtat e grave në qarkun e Lezhës, pavarësisht rritjes së ndjeshme të ndërgjegjësimit gjatë viteve të fundit, veçanërisht në muajin tetor, nevojitet ende shumë punë.
Gjoni shpjegon se përhapja e kancerit të gjirit mes grave në qarkun e Lezhës është pak më e lartë se mesatarja kombëtare, ndërsa apelon që shërbimi parësor duhet të luajë një rol kyç në nxitjen e grave për kryerjen e kontrolleve periodike. Ajo thekson gjithashtu se duhet përmirësuar trajtimi i tyre.
“Gratë që përballen me këtë sëmundje hasin shpesh vështirësi për t’u trajtuar, për shkak të pamundësive financiare. Duhet të ketë më shumë vëmendje për t’u ofruar këtyre pacientëve shërbime sa më afër vendbanimit të tyre dhe pa kosto financiare,” tha Gjoni.
Njëra prej pacienteve, e sapodiagnostikuar me kancer gjiri i tha BIRN në kushtet e anonimatit se detyrohet të udhëtojë deri në katër herë në javë në Tiranë për të marrë trajtimin.
“Përveç lodhjes dhe stresit që më është krijuar, udhëtimi ka edhe një kosto që për mua është e papërballueshme. Jam detyruar të marr borxh për t’u përballur me sëmundjen, pasi nuk kam mundësi financiare,” tha gruaja, ndërsa shtoi: “Është absurde që ky shërbim të mos ofrohet në Lezhë”.
Ka një urtësi të thellë në mënyrën si funksionon natyra.
Asgjë nuk është rastësi.
Çdo frut, çdo perime, çdo erëz, del në momentin e duhur pikërisht atëherë kur trupi ynë ka më shumë nevojë për të.
Nëse studioni shkencën e ushqimit në detaje, do ta shihni qartë:
frutat e vjeshtës janë një kombinim i përsosur për të përgatitur trupin për dimër, për ndryshimin e klimës, për mungesën e dritës, për lodhjen e sistemit nervor dhe imunitar.
Që në lashtësi, Hipokrati e theksonte: “Klima dhe moti ndikojnë fuqishëm në shëndetin e njeriut.”
Kur ndryshon stina, nuk ndryshon vetëm ajri apo temperatura ndryshon biologjia jonë.
Prandaj, vjeshta nuk është thjesht një stinë
është një provë biologjike për trupin tonë.
Me rënien e temperaturave dhe zvogëlimin e dritës diellore, melatonina dhe serotonina ndryshojnë. Rritet melatonina na bën përgjumësh dhe bie serotonina që sjell rënie humori, ankth e depresion sezonal
Tiroidja dhe gjëndrat mbiveshkore punojnë më ngadalë, duke ulur metabolizmin prandaj shumë njerëz shtojnë peshë në këtë periudhë.
Sistemi imunitar përballet me sfidën e parë pas verës, sepse trupi kalon nga djersitja (detoks i verës) te ruajtja e ngrohtësisë (grumbullim energjie).
Qarkullimi i gjakut ngadalësohet dhe tensioni arterial ndryshon, sidomos tek personat me hipotension ose migrenë.
Hormonet seksuale ndryshojnë ritmin për këtë arsye shumë gra ndiejnë më shumë ndryshime emocionale ose çrregullime menstruale në vjeshtë.
Frutat e kësaj stine nuk janë “të rastësishme” ato janë biokimisht të përshtatura për periudhën e kalimit nga detoksi i verës në forcimin e dimrit.
Shega përmban punicalagin dhe antocianina që pastrojnë gjakun, forcojnë muret e enëve dhe qetësojnë inflamacionin.
Rrushi ka resveratrol antioksidant që stimulon qarkullimin dhe mbron trurin nga stresi oksidativ.
Ftoi ndihmon mushkëritë dhe qetëson traktin respirator (prandaj del kur fillojnë të ftohtit).
Dardha është hidratues natyral, me shumë fibra dhe sorbitol, ndihmon në detoksin e zorrëve.
Kungulli ka shumë beta-karoten dhe zink për imunitet dhe lëkurë.
Hurma e freskët përmban triptofan, ndihmon gjumin dhe qetësinë mendore.
Kërpudhat janë një burim i rrallë i vitaminës D2 dhe glukanëve imunoaktivë dhe nuk lënë vitaminën D3 të ulet.
Ulliri dhe vaji i ullirit kanë oleuropeinë, një antioksidant që redukton infeksionet dhe mban zemrën të fortë.
Nëse filloni në shtator–tetor një rutinë me fruta e erëza vjeshte, ju parandaloni 80% të ftohjeve sezonale.
Kombinoni shegë + rrush + pak kanelle në mëngjes = antiviral natyral.
Konsumoni kungull + farat e tij + pak vaj ulliri = mbështetje për zorrët dhe lëkurën.
Një gotë ujë me uthull molle, limon dhe xhinxher në mëngjes = stabilizim i sheqerit dhe energjisë.
1–2 çajra në ditë (trumzë, sherebelë, kanellë, rozmarinë, mente) – balancë për frymëmarrjen dhe tretjen.
Konsumo çdo ditë 4–5 porcione frutash vjeshte
Bëj një sallatë me 5–6 produkte të freskëta (jo të ziera)
Merr 1 porcion arrore çdo ditë
Shto kosin shtëpiak dhe xhinxherin turshi në dietë
Lëvize trupin çdo ditë edhe 20 minuta ecje ndryshon kiminë e trupit
Nuk ka trup të dobët, por trup të çoroditur nga natyra.
Nëse e ndjek ritmin e saj, do ta ndjesh shëndetin si një melodi që nuk ndërpritet.
Kanceri i gjirit përbën rreth 11% të të gjitha rasteve të reja me kancer çdo vit, duke zënë vendin e parë për risk individual tek gratë shqiptare.
Këto të dhëna të bëra publike nga Instituti i Shëndetit Publik theksojnë se, pamja epidemiologjike e kancerit të gjirit në Shqipëri paraqet ngjashmëri me prirjet globale.
Aktualisht, në vend jetojnë rreth 5,000 gra me kancer gjiri, ndërsa vetëm në vitin 2024 janë diagnostikuar 805 raste të reja tek femrat dhe 14 raste tek meshkujt. Krahasuar me vitin 2015, incidenca e kësaj sëmundjeje është rritur me 23%, ose mesatarisht me 2.1% çdo vit.
Rreziku i diagnostikimit rritet dukshëm me moshën, duke arritur kulmin në grupmoshën 50–70 vjeç. Analizat tregojnë se rritja e përgjithshme e incidencës shpjegohet kryesisht nga rastet mbi 50 vjeç, të cilat janë shtuar me 3.6% në vit, ndërsa tek moshat nën 50 vjeç është vërejtur një ulje mesatare prej 1.9%.
Mosha mediane në momentin e diagnozës është rritur nga 55 vjeç në vitin 2015 në pothuaj 59 vjeç në 2024, duke reflektuar efektin e plakjes së popullsisë dhe afrimin me profilin demografik të vendeve të Bashkimit Evropian.
Ndërkohë, numri i mamografive të kryera në vend është rritur ndjeshëm, raporti tregon se, nga rreth 5,000 në vitin 2014 në mbi 25,000 gjatë viteve 2022–2024, çka ka sjellë edhe rritje të mbulimit me depistim në rreth 25% të popullatës target.
Depistimi i grave për kancer gjiri kryhet falas përmes sistemit publik shëndetësor. Kontakti i parë zakonisht ndodh përmes mjekut të familjes apo infermierit të qendrës shëndetësore, të cilët informojnë gratë për rrezikun, kryejnë ekzaminimin klinik dhe i udhëzojnë për mamografi. Gratë e grupmoshës 50–60 vjeç, si edhe ato në rrezik të shtuar, ftohen për mamografi çdo dy vjet, nëse nuk kanë shenja klinike.
Sipas të dhënave të ISHP, vetëm përmes mamografive të lëvizshme identifikohen çdo vit mbi 10 raste të dyshuara për kancer gjiri, ndërsa rreth 50 raste diagnostikohen në mënyrë të hershme falë depistimit.
Këto të dhëna nënvizojnë rëndësinë e kontrollit të rregullt dhe ndërgjegjësimit për zbulimin e hershëm të kancerit të gjirit, një faktor kyç që rrit ndjeshëm mundësitë e shërimit./ Monitor
Me ardhjen e vjeshtës, ditët shkurtohen, mëngjeset ftohen dhe natyra ndryshon ngjyrë. Por bashkë me këtë transformim, ndryshojmë edhe ne: shpesh ndiejmë më shumë lodhje, gjumë, mungesë motivimi apo një gjendje më të ulët shpirtërore.
Shkaku? Reduktimi i dritës së diellit çrregullon ritmet tona cirkadiane – mekanizmin e brendshëm që rregullon gjumin, energjinë, hormonet dhe oreksin. Si pasojë, niveli i serotoninës bie, melatonina rritet dhe shfaqet ajo ndjesi e njohur e apatisë.
Por kjo nuk është dobësi: është një mesazh i trupit. Specialistët sugjerojnë që vjeshta mund të shërbejë si kohë reflektimi dhe lidhjeje me veten.
Si ta përballoni më lehtë këtë periudhë:
Ngadalësoni ritmin dhe dëgjoni trupin tuaj.
Lejoni emocionet të shfaqen.
Reflektoni mbi arritjet dhe mësimet e vitit.
Ruani orare të rregullta gjumi.
Shëtitni dhe lidhuni me natyrën.
Ashtu si pemët lëshojnë gjethet për t’u rigjeneruar, edhe ne kemi nevojë të lëmë pas atë që nuk na shërben më, për t’u përgatitur për një stinë të re. Vjeshta nuk është armik – është thjesht një cikël i natyrshëm, që na mëson të vlerësojmë dritën pas errësirës. bw
Profesor Kristo Kristidhi (1902-1979) okulisti i parë i Kryeqytetit shqiptar, mjeku që ua ktheu dritën e syrit qindra të sëmurëve, është një gurët e themelit të mjekësisë sonë kombëtare.
Ai lindi në Manastir më 5 Mars 1902, në një familje intelektuale dhe përparimtare, i biri i Anastas Kristidhit, mjek patolog, nga më të njohurit në kohën e tij.
Shkollën fillore dhe qytetëse i kreu në vendlindje, kurse shkollën e mesme në Follorinë (Greqi). Kristo ndoqi studimet e larta dhe u specializua për sëmundjet e syrit në Grac të Austrisë, në klinikën e famshme të prof. Françesketit, që ishte një nga figurat më të shquara botërore të kohës në specialitetin e oftalmologjisë. Pasi u pajis me kulturë të gjerë profesionale dhe përvojë të mjaftueshme, vjen në Shqipëri në vitin 1929, kohë që shënon fillimin e përpjekjeve të tij shumëvjeçare në hedhjen e themeleve të shërbimit të okulistikës në vendin tonë.
Gjatë viteve 1929-1931 dr. Kristo Kristidhi shërbeu si mjek privat në Tiranë. Shumë të vështira mbetën në kujtesën e tij vitet e para të punës. Dashuria për profesionin dhe dëshira për të punuar në shërbim të fatkeqëve sfiduan vështirësitë e kohës dhe mundësuan që okulisti i ri, edhe duke qenë fare i vetëm, të hidhte bazat e shërbimit okulistik, i cili me punë dhe përpjekje u rrit dhe u profesionalizua ndër vite, duke u shndërruar në një nga shërbimet më të avancuara në spitalin civil të Tiranës, ku dr. Kristo Kristidhi u emërua përgjegjës i shërbimit të okulistikës gjatë periudhës 1931-1939. Sa të lodhshme, aq edhe motivuese ishin përpjekjet e tij për ta kthyer në art përdorimin e bisturisë e për të mos lejuar që verbimi të triumfonte mbi dritën e syrit. Dr Kristo Kristidhi, tashmë në kushte spitalore, me një pavijon ku shtroheshin të sëmurët dhe me sallën e operacionit në dipozicion, implementoi shumë metoda të reja dhe të përparuara në fushën e trajtimit të sëmundjeve të syrit me metoda kirurgjikale. Veçse më pas, në vitin 1939, pushtuesit italianë e larguan nga spitali duke e zëvendësuar me një mjek italian, për t’u rikthyer edhe një herë si mjek okulist ambulator në qytetin e Tiranës.
Kristidhi ka ardhur në Shqipëri, pasi u martua me shoqen e tij të shkollës Marie Gjinali dhe pas pak kohësh emërohet mjek okulist pranë spitalit të përgjithshëm civil, e më pas në Spitalin Ushtarak. Edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, prof.dr. Kristo Kristidhi ndihmoi mjaft partizanë të plagosur si dhe hebrej të përndjekur nga nazistët, nevojtarë etj.
Gjatë aktivitetit të tij profesional, ai shkruajti dhe libra e dispensa. Në vitet e fundit të jetës së tij, profesor Kristidhi përgatiti për botim librin “Higjiena okulare, shkollore dhe profesionale”, që humbi përpara botimit. Vdekja e parakohshme e bashkëshortes së tij shumë të dashur, sëmundja që i zgjati dhe i mori jetën në 1979, nuk i dhanë mundësinë t’i rishkruante ato.
Sëmundjet e qarkullimit të gjakut dhe sidomos hipertensioni e kanë prekur popullatën shqiptare në mënyrë shqetësuese, sipas raportit global të OBSH që u publikua së fundmi.
Të dhënat tregojnë se rreth 47% e shqiptarëve të moshës 30–79 vjeç vuajnë nga tensioni i lartë i gjakut, një shifër shumë më e lartë se mesatarja botërore prej 34%.
Nga mbi 797 mijë persona të prekur, vetëm 49% janë të diagnostikuar, 38% marrin trajtim dhe vetëm 11% e mbajnë nën kontroll gjendjen. Kjo e rendit Shqipërinë ndër vendet me përqindjen më të ulët të kontrollit në rajon, shumë larg objektivit global prej 50%.
Trendet historike tregojnë një rritje të vazhdueshme të rasteve të diagnostikuara, por hendeku mes pacientëve që trajtohen dhe atyre që e menaxhojnë mbetet i madh.
Në vitin 2022, sëmundjet kardiovaskulare përbënin gati gjysmën e të gjitha vdekjeve në vend, ndërsa 59 raste për 100 mijë banorë lidhen drejtpërdrejt me presionin e lartë të gjakut.
Megjithëse vendi ynë ka një strategji kombëtare për sëmundjet që lidhen me tensionin dhe ato kardiovaskulare, zbatimi praktik mbetet i dobët.
Sipas OBSH, faktori kryesor i rrezikut për hipertensionin është konsumi i lartë i kripës. Shqiptarët konsumojnë mesatarisht 13 gramë në ditë, sipas të dhënave për të rriturit mbi 25 vjeç. Ky nivel është më shumë se dyfishi i rekomandimit të OBSH-së (5 gramë në ditë). Teprica lidhet drejtpërdrejt me rritjen e presionit të gjakut dhe është një nga arsyet kryesore pse kjo sëmundje është kaq e përhapur në vend.
Shqipëria ka bërë studime kombëtare për përdorimin e kripës, por mungon ende një sistem i plotë të dhënash klinike që ndihmon në ndjekjen e pacientëve dhe në matjen e rezultateve për ata që e ulin.
OBSH vë në dukje se, për të ulur barrën e hipertensionit, vendi duhet të forcojë kujdesin parësor, të zgjerojë fushatat e ndërgjegjësimit dhe të përmirësojë aksesin në trajtim efektiv.
Shqipëria është para një alarmi shëndetësor me 47% të popullsisë së rritur që vuajnë nga hipertensioni, kur dihet se është një nga faktorët kryesorë të rrezikut për sëmundjet e zemrës dhe goditjet në tru, të cilat përbëjnë shkakun kryesor të vdekshmërisë në vend.
Përveç konsumit të kripës, rreth 26% e të rriturve mbi 15 vjeç në Shqipëri janë duhanpirës aktivë. Ky nivel është i lartë në krahasim me shumë vende të tjera evropiane. Duhan-pirja jo vetëm rrit rrezikun për hipertension, por edhe shumëfishon ndikimin e tij, duke përshpejtuar dëmtimet kardiovaskulare dhe duke rritur mundësinë për infarkt e goditje në tru.
Konsumi i alkoolit dhe inaktiviteti fizik janë faktorë rreziku gjithashtu. Rreth 24% e të rriturve mbi 18 vjeç raportohen si fizikisht joaktivë. Mungesa e lëvizjes lidhet me shtim peshe, obezitet dhe metabolizëm të dobët, faktorë që çojnë në rritjen e presionit të gjakut./ Monitor.al
Ajo që ju bën të qani, ju bën më të fortë. Kjo është ajo që tregon konsumimi i qepës. E pasur me vitamina dhe lëndë ushqyese që përmirësojnë shëndetin tuaj nga koka te këmbët, qepët janë në të vërtetë një superushqim që do të bëjë mrekulli për ju nëse konsumohet çdo ditë.
1. Ato mund të rritin dendësinë e kockave. Ngrënia e një qepë çdo ditë për një muaj rrit dendësinë e kockave tuaja me 5% në krahasim me ata që nuk e hanë.
2. Ato mund të zvogëlojnë nivelet e kolesterolit dhe të mbajnë zemrën tuaj të shëndetshme.
3. Ndihmojnë në tretjen e ushqimit.
4. Ato mund të zvogëlojnë dëmtimin e qelizave dhe të rrisin antioksidantët.
5. Mund të përmirësojnë shikimin dhe shëndetin tuaj oral. Vetitë e tyre antimikrobike mund të forcojnë edhe dhëmbët. Qepët përmbajnë “quercetin”, një substancë që lufton kataraktin dhe i mban të sigurt sytë tuaj.
6. Përmirësojnë edhe cilësinë e gjumit. Qepët kanë fibra dietike, të cilat promovojnë edhe mirëqenie të zorrëve dhe lehtësojnë stresin.
7. Ata mund të luftojnë plakjen dhe të përmirësojnë lëkurën. Të pasura me vitamina A, C dhe E, mund t’ju ndihmojnë të kini lëkurën e përsosur me shkëlqim që dëshironi. Ato reduktojnë puçrrat dhe nëse aplikoni pak xhel qepe te plagët, mund t’i lehtësojë pak.
Pako me Tylenol, në shitje në një barnatore në Nju-Jork.
Radio Evropa e Lirë
Agjencia Evropiane e Barnave (EMA) tha të martën se nuk ka prova të reja që do të kërkonin ndryshime në rekomandimet aktuale të rajonit për përdorimin e paracetamolit, i njohur si Tylenol në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, gjatë shtatzënisë.
Presidenti amerikan, Donald Trump, të hënën lidhi autizmin me përdorimin e vaksinave të fëmijërisë dhe marrjen e ilaçit të njohur kundër dhimbjeve, Tylenol, nga gratë gjatë shtatzënisë.
Kësisoj, ai e ngriti në qendër të politikës shëndetësore të SHBA-së një pretendim që nuk mbështetet nga prova shkencore.
“Provat e disponueshme nuk kanë gjetur asnjë lidhje mes përdorimit të paracetamolit gjatë shtatzënisë dhe autizmit”, tha EMA në një deklaratë për Reuters.
Agjencia shtoi se paracetamoli mund të përdoret gjatë shtatzënisë kur është i nevojshëm, por gjithmonë në dozën dhe shpeshtësinë më të ulët efektive.
Komentet