Ibrahim Rugovën e kujtojnë me mall Hashimi, Kadri Veseli e Albin Kurti e Ramushi

Për ish liderin bolshevik, Stalinin thuhej se natën i vrante kundërshtarët politikë e ditën i qante. Kjo është e vërtetë sikurse që është e vërtetë që Hashim Thaqi dhe Xhavit Haliti e kanë kërcnua Ibrahim Rugovën në pikë të ditës me diell.

Nga Hashimi, Kadri Veseli, Ramushi e Albini e mora vesh se më 21 janar ka vdekur Ibrahim Rugova

Eh, sot qenka dita kur ka vdekur Ibrahim Rugova, ish presidenti i Kosovës. Dhe nga kush e mora vesh se?

-Nga Hashimi, Kadri Veseli, Ramushi e Albini.

Albinit ia paskan pa për të madhe se nuk paska shkua te vorri por vetëm e paska kujtua me disa fjalë, shkruante një portal i afërt me LDK-në.

Kadri Veseli thot se Ibrahim Rugova paska qenë ”bashkëudhëtar në bërjen e shtetit të Kosovës”. Demek Kadriu me hapa të ”ukit” bashkë me ”SHIK-un” i paskan pri Rugovës.

Ramushi e paska kujtua ”e kajt” më së shumti sepse falë Rugovës, u bë kryministër por nuk pat shum fat sepse shkoi në Hagë.

E rrugtimi i Hashimit dhe i shokëve të Hashimit gjatë këtyre 22 apo 23 vjetëve, ishte i kobshëm për shqiptarët e Kosovës. Kjo shihet edhe në ”natën pa hanë”.

Hashimi dhe Xhaviti që nga viti 1997, morën hov sidomos kur u kall Shqipëria e masandej, më 1998, dualën ”ashiqare”, Xhaviti në Tiranë e Hasha gjithëkund e kërkund.

Por po dal aty ku po dua.

Në shkrimin tim të fundit që e përshkruajta rrugën se ku ishte Hashimi, në katundin tim dhe në katundet përreth Turjakës e kisha harrua të ia kujtoj Hashës e Xhavit Halitit ato që ata i kishin thënë dikur dhe tash, për ”luftën” dhe Ibrahim Rugovën.

Hashimi dikur ”e paralajmëronte Ibrahim Rugovën me dënim të rëndë, sot i kujton vlerat e tij”.

Paratë e ”bujarit” (3%-shit), para të ”sevapit” e ato të ”Vatanit” (Vendlindjes) ishin para të ”xhevapit”

Falë teknikës e ruhen edhe fjalët që i ka thëne Hashimi për Rugovën, në ish RTSH-në, për Kosovën që RTSH-ja ishte patericë e lahperëve të lpk-së nga Zvicrra që mbahej gjallë me paratë e ”bujarit”, para të ”sevapit”. Kështu i quante një ish sahanlëpirës ”i krahut të luftës” por që hante në grazhd të LDK-së dhe të ”vatanit” ose ”xhevapit”. Ky, sahanlëpirës kishte edhe titullin shkencor ”Dr” i shkencave filologjike.

Hashimi për Rugovën

“Në 14 vjetorin e vdekjes së Presidentit Rugova nderojmë kontributin e madh të tij në rrugëtimin e gjatë dhe të mundimshëm të popullit tonë drejt lirisë dhe pavarësisë. Politika paqësore dhe miqësia me SHBA-në e Perëndimin janë vlera të përhershme të trashëgimisë së Presidentit Rugova”

Hasha dekoron gruan e Ukës

Pas vdekjes së Rugovës, Hashimi ”dekoron” me medalje presidenciale edhe gruan e djalit të Rugovës.

”Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, ka dekoruar me Medaljen Presidenciale të Meritave, gruan e djalit të ish-presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova. Stilistja Blerina Kllokoqi-Rugova, mori këtë medalje për kontributin e dhënë në fushën e artit, thotë Thaçi. Ai shton se Kllokoqi-Rugova është shembull se Kosova ofron hapësirë për zhvillimin e talentit në këtë fushë. Me Medaljen Presidenciale të Meritave, sot e dekorova Blerina Kllokoqi-Rugovën për kontributin e dhënë në fushën e artit. Gërshetimi i së bukurës me kërkesat kulturore dhe sociale në veshjet që dizajnon kreatorja e modës Blerina Kllokoqi-Rugova reflektojnë më së miri në sukseset që ajo ka arritur brenda dhe jashtë vendit. Kreatorja Blerina Kllokoqi-Rugova është ndër shembujt më të mirë për hapësirën që ofron Kosova për zhvillimin e talentit në këtë fushë”, ka shkruar Thaçi në Facebook ”

Hashimi ”dekoron” për së vdekuri Rugovën

Thaçi nuk e ndal dorën. Ai dekoron ish-presidentin Rugova me medaljen presidenciale. Medaljen presidenti Thaçi ia ka dorëzuar bashkëshortes së ish-presidentit Fanë Rugova. Në ceremoninë e ndarjes së medaljes të pranishëm ishin edhe djemtë Mendim dhe Ukë Rugova dhe vajza e tij deputetja Teuta Rugova”.

Xhaviti, alias ”Zeka”

Ngjashëm, i bënte thirrje apo e ”urdhëronte” edhe Xhavit Haliti.

Xhavit Haliti: ”E luta Rugovën që të bëhet Komandant i UÇK’së

“Jam përpjekë që t’ia mbushi mendjen (Ibrahim Rugovës) që të jetë komandant i përgjithshëm i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës” ka thënë Haliti.”

Pra gati si Hashimi e ndoshta edhe më i tmershëm dhe i turpshëm ishte Xhavit Haliti i cili deklaron ” Ibrahim Rugovën e kam ftuar që të bëhet komandat i UÇK-së”

E çka ishte ishte Xhaviti që ta lus I. Rugovën që të bëhet ”komandant” i uçk-së? Nuk do të dëshiroja të bije në nivelin e Hashimit e të Xhavitit por desha edhe unë ti them Hashimit e Xhavitit:

Ju nuk keni pasur ushtri, nuk keni luftua e as nuk e keni çlirua Kosovën nuk keni respektua as përfillur ligjet e Kushtetutën e (Kaqanikut) Kosovës përndryshe sipas kushtetutës edhe të kësaj që e kemi, Presidenti është Komandant Suprem e jo Hashimi e Xhaviti atherë, të cilët as atherë as tash nuk e din sa ”ushtarë” kanë pasur, përveç ”komandantëve” dhe ”veteranëve”, me dhjetëra mijëra.

Ambasadori Walker foli

Kur Kosova do të çlirohet nga këta komandantë? Sigurisht se shpejt Kosova do të çlirohet.

Jo rastësisht Walker, dje ia tha në surrat Hashimit që të IK, të pushoj ” ku edhe ka kërkuar që Thaçi të shkoj në pushim, pasi tashmë ai është thinjur”. Ndërsa Hashimi me një buzëqeshje të rrejshme ”e falenderon” Walkerin. Walker është edhe kritik ndaj neve që jemi në politikë.

Ndaj ”neve”? O Hashim Walker është kritik dhe shumë i ashpër ndaj teje. Lexoje e kuptoje mirë!

Ndoshta atherë, Hasha e ”Zeka” do të kandidohen për ndonjë shpërblim ndërkombëtar, pse jo edhe për ”Nobel”.

Sinan Kastrati, Suedi

Malmö, 21 janar 2020

Në kremtimet e 100-vjetorit të Kongresit Kombëtar të Lushnjës falenderoj zz. Mehmet e Genti Gëzhilli drejtues të ‘’Botime Argeta’’ që botuan librin dhe më lejojnë të publikoj parathënien kushtuar mirëbërësit britanik M.F.Eden ku përpiqem të qartësoj personalitetin, veprimtarinë në dobi të shqiptarëve dhe shpifjet e prapaskenat e kundërshtarëve tanë të përbashkët. Ata përpiqen vazhdimisht të mos njohim të vërtetën e vlerave tona historike, madje të cilësohemi ‘barbarë’’ dhe ‘’mosmirënjohës’’ ndaj kontributit madhor të miqve tanë të huaj.

Petro Luarasi. Parathenie e librit: Morton F.Eden ” Shqiperia…” Është nder e kënaqësi e veçantë të shlyesh një detyrim të hershëm për një personalitet, për më tepër një anglezi, që iu gjend përkrah Shqipërisë sonë hallemadhe në periudha të vështira, madje duke e vuajtur rëndë ndihmën e tij bujare. Ky libër, vijon atë të botuar në pragun e 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, kur përfaqësuesit më të lartë të republikës kërkojnë me këmbëngulje studimin, publikimin e saktë të historisë kombëtare, vlerësimin si duhet të ngjarjeve kulmore të saj dhe nderimin e personaliteteve kontribues shqiptarë e të huaj.
Krahas Atit të Pavarësisë, Ismail Qemalit, i cili ngrehu sërish pas shekujsh robërie simbolin kombëtar, flamurin e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, synohet të ndriçohen, siç e meritojnë, veprimtaritë e qindra atdhetarëve të shquar, nga tërë trevat etnike shqiptare e diaspora, të cilët me sakrifica e therrori të tejskajshme programuan, përgatitën dhe realizuan dëshirën shumëshekullore të popullit shqiptar për pavarësi.
Gjithashtu synohet të njihen dhe të vlerësohen edhe të gjithë ata që kontribuan për ideimin, themelimin, ndërtimin dhe forcimin e shtetit sovran shqiptar.
Në këtë përvjetor historik, kombi shqiptar ka rastin të tregohet fisnik me mirënjohjen dhe nderimin e tij kundrejt miqve të shquar të huaj, të cilët me përkushtimin e tyre e ndihmuan të rilindë duke mbrojtur e shpallur vlerat e tij, përkundër përfoljeve e lakmisë së armiqve shovinistë. Atyre ua ka më të madhin borxh, jo vetëm për t’i përmendur, por dhe për t’i vlerësuar siç e meritojnë.
Në vargun e miqve të shquar të huaj, përkatësisht atyre anglezë, prej Lord Bajronit deri tek shqiptarofilët e mirënjohur Hebrey Herbert e Mary Edith Durham, meriton nderimin e shqiptarëve edhe Morton F. Eden.
Morton Frederick Eden (16 qershor 1865 – 2 janar 1948) qe djalë i vetëm i familjes fisnike britanike të Charles Calvert Eden dhe Cecile Freiin von Sinner, të cilët patën edhe vajzat Evelyn e Violet. Mbas arsimimit të përgjithshëm, ai ndoqi traditën familjare duke iu përkushtuar karierës në fushën e shërbimit ushtarak dhe informativ.
Në vitin 1889 u caktua të shërbente në Australi ku për 25 vjet u dallua si eksplorues i trevave të virgjëra të kontinentit.
Udhëtimet plot aventura e vëzhgime të rëndësishme që ngërthehen në rajone të gjera në jug e lindje të Australisë, në Tasmani, Hong-Kong e SHBA, përgjatë periudhës 1890-1940, i ka përshkruar në ditarin e tij i cili gjendet në dorëshkrim në fondin e Bibliotekës Kombëtare të Australisë. Kjo lëndë e ka frymëzuar shkrimtarin Jim Barrett për të shkruar librin mbresëlënës “The first bushwalker: the story of Fred Eden” ( “Eksploruesi i parë: historia e Fred Eden”)
Ndërkohë, si ushtarak, Morton F. Eden mori pjesë në luftën e Boerëve.

Në mesin e vitit 1915, ai u caktua në vartësi të shtabit të përgjithshëm të forcave aleate me qendër në Selanik. Si anëtar i stafit të Misionit Britanik u ngarkua për të ndjekur ngjarjet në Shqipëri deri në nënshkrimin e armëpushimit mes palëve ndërluftuese. Në vitet 1916-1919 veproi në Korçë si agjent i shërbimit anglez Inteligence Servic dhe në periudhën 1919-1920 u gjend në stafin e Gjeneral Phillips-it, komandant i trupave angleze në përbërje të forcave aleate me qendër në Shkodër.
Për aktivitetin e gjerë dhe meritat e spikatura, në vitin 1919 u vlerësua Anëtar i Urdhërit të Perandorisë Britanike (M.B.E)
Në këtë kohë Morton F.Eden u shqua në ndërgjegjësimin e atdhetarëve shqiptarë për fatet e vendit në momentet delikate të mbarimit të luftës, për qartësimin e tyre mbi synimet e vërteta të diplomacisë evropiane dhe të fqinjëve shovinistë, për përgatitjen dhe mbarëvajtjen e Kongresit të Lushnjës, për ndihmesën gjatë luftës së Vlorës në dëbimin e trupave italiane nga Shqipëria, për forcimin e shtetit dhe ushtrisë shqiptare, etj.
Anglezi Morton F.Eden, eksploruesi trim, ushtaraku i rreptë, agjenti dinak dhe politikani mendjehollë, në kontakt me popullin dhe realitetin tragjik, shfaq dhembshurinë e humanizmin prej miku të përkushtuar me mish e me shpirt për shpalljen dhe mbrojtjen e të drejtave thelbësore të kombit shqiptar, duke rrezikuar edhe jetën.
Pas katër vjet veprimtarie të suksesshme në Shqipëri, më 1920, ai u zgjodh anëtar i Këshillit Ekzekutiv të Shoqërisë Anglo-Shqiptare, me kryetar Sir Aubrey Herbertin dhe sekretare Ms.Mery Edith Durham. Sipas dëshmive të ndryshme, ai erdhi disa herë në Shqipëri dhe bashkëpunoi me mjaft personalitete shqiptare si Sulejman Delvina, Aqif Pashë Elbasani, Ahmet Zogu, Fan Noli,Abdi Toptani, Abdyl Ypi, Hafiz Ibrahim Dalliu, Qazim Koculi, Ali Këlcyra etj.
Sipas atdhetarit A.Këlcyra sinqeriteti i ndjenjave të Morton F. Edenit shprehej në interesimin dhe simpatinë që tregonte vazhdimisht për problemet shqiptare gjatë shumë viteve edhe kur nuk kishte asnjë lidhje pune.

Rëndësia e informacioneve të Morton F.Edenit dëshmohen edhe në librin “Miku më i madh i Shqipërisë: Aubrey Herbert dhe bërja e Shqipërisë moderne. Ditare dhe dokumenta” (f. 218) “Albania’s Greatest Friend: Aubrey Herbert and the Making of Modern Albania: Diaries and Papers 1904-1923) të përgatitur për botim nga studjuesi Bejtulla Destani. Atje paraqitet edhe një letër që Aubrey Herbert i dërgon përfaqësuesit britanik të Ministrisë së Punëve të Jashtme, Sir Eyre Crowe, më 22 shtator 1919, në lidhje me gjendjen në frontin e Shqipërisë Jugore. Sir Herbert shkruan: ‘’Siç nuk kemi dyshim, ju do të dëshironit që grekërit të posedonin territoret e tyre dhe shqiptarët të Shqipërisë. Ne mendojmë se një test i ndershëm etnik duhej të bëhej meqë grekërit kanë djegur qytete e fshatra. Ata i kanë djegur sepse këto ishin të populluara nga një kombësi e huaj. Nëqoftëse do të lexoni raportin e Mr. Morton F.Eden (në atë kohë sekretar pranë shtabit të gjeneralit Phillips në Shkodër) i cili ka qenë në ato anë tre vitet e fundit, ndonjë dyshim që ju mund të kini rreth kombësisë do të tretet. Evidenca amerikane është veçanërisht e vlefshme meqë ata kishin njohuri të para luftës mbi vendin.” ëKëtu Sir Herbert ka parasysh informacionet e çiftit Kenedi (Kenedy) përkatësisht Violeta (Violett) dhe Fines (Phineas) misionarët e parë protestantë amerikanë në Shqipëri, të vendosur në Korçë më 1908ç
Personaliteti i Morton F.Eden, ndjeshmëria dhe përkushtimi i tij ndaj çështjes kombëtare shqiptare shpalosen edhe në korespondencën e tij që gjendet në fondin e Edit Durhamit në Institutin Antropologjik Mbretëror, Londër (Royal Anthropological Institute, 50 Fitzroy Street, London W1T 5BT, United Kingdom, Durham, Mary Edith “collection” MS 57) . Atje gjendet edhe një letër e Komitetit Kombëtar për Mbrojtjen e Kosovës e nënshkruar nga Fan Noli, i cili ia drejton Komandantit të Trupave Aleate në Shkodër Gjeneralit Phillips dhe letra apel që Morton F. Eden i dërgon në gusht 1920 kryeministrit Lloyd George mbi invazionin e trupave serbe në Shqipëri.

Gjatë okupacionit fashist ai u bëri thirrje patriotëve shqiptarë që të ktheheshin një orë e më parë në atdhe. Ali Këlcyrës i tha: ‘’Kam besim dhe bindjen e plotë se Ju mund t’i bëni më shumë shërbim çështjes kombëtare në Shqipëri, sepse ajo rishtazi ka për të shpëtuar si në vitet 1912 dhe në 1920, me luftë në malet e saj dhe prej djemve të saj. Këto nuk janë vetëm mendimet e mia, por edhe të disa qarqeve politike londineze që merren me çështjet e Shqipërisë dhe të Ballkanit e sidomos miqve të Shqipërisë”.
Morton F.Eden kontribuoi familjarisht në luftën kundër fashizmit duke mbetur me mendje e zemër pranë kombit shqiptar deri sa u nda nga jeta në moshën 82 vjeçare.
Morton F. Eden njihet pak dhe i dyzuar ndër shqiptarët e sotëm. Ai vlerësohet në disa shkrime gazetash e opinione të viteve 20-30-të, haset si “agjent i huaj” tek ndonjë paragraf i Historisë së Shqipërisë të shkruar gjatë sistemit diktatorial apo në ndonjë memuar, korespondencë a dokument arkivor të botuar vitet e fundit. Sidoqoftë, personaliteti i tij, humanizmi dhe dashuria për shqiptarët, provohen nga sa dëshmojnë bashkëpunëtorët e tij, por dhe më shumë nga kundërshtarët, të cilët theksojnë se ai vepronte me ndërgjegje e jo pse ia kërkonte pozita e misioni si zyrtar britanik.
Ndër ato pak shkrime të botuara mbi veprën dhe meritat e Morton F. Eden, dallohet ekstrakti i studjuesit Uran Asllani me referenca e opinione personalitetesh bashkëkohës. Ai argumenton bindshëm se “majori Iden, agjenti anglez i kongresit të Lushnjës”, edhe vetëm për këtë kontribut të vyer duhej të vlerësohej nga historianët shqiptarë dhe burokracia shtetërore me studime, dekorata dhe emërtesat institucionale përkatëse që i takojnë normalisht rangut të shërbimit të tij madhor.
Rivlerësimi ndaj tij dhe albanofilëve të tjerë anglezë të kryesuar nga miku i madh Sir Hebrey Herbert, do t’i përgjigjej denjësisht kuotës së marrëdhënieve miqësore me Mbretërinë e Bashkuar edhe si përkrahëse e madhe e pavarësisë së Kosovës.

Në hyrjen e librit “Miku më i madh i Shqipërisë: Aubrey Herbert dhe bërja e Shqipërisë moderne. Ditare dhe dokumenta”, Noel Malcolm shkruan: “Kur vizitoi Herberti Shqiperinë e Jugut, në shtator 1913, një turmë e grumbulluar përballë banesës thërriste: O Paladin i Lirisë, i bekuari i nipërve tanë…Por e vërteta e hidhur është që shumica e nipërve të këtyre shqiptarëve mirënjohës nuk janë në gjendje të bekojnë emrin e Aubrey Herbert dhe madje as nuk kanë dëgjuar ndonjëherë për të.” A është në nderin e kombit shqiptar që ky mënjanim nga regjimi diktatorial çuditërisht të vazhdojë edhe në ditët e sotme ndaj këtij personaliteti të rangut të lartë, i cili në krye të një grupi të vogël filoshqiptarësh anglezë si Morton F.Eden, Edit Durham etj, realizoi mrekullinë e shpalljes, njohjes dhe analizimit me simpati të problemit shqiptar në qarqet britanike, historikisht të lidhura me politikat shoviniste të vendeve fqinje.Në pragun e 100-vjetorit të Pavarësisë, ne shqiptarët le të shprehim mirënjohjen për miqtë tanë të cilët na ndihmuan aq shumë kur qemë të rrezikuar nga coptimi dhe asimilimi kombëtar.

Morton F. Eden ka dhënë edhe një tjetër kontribut të çmuar, si albanolog, me veprën “Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre” (“Albania: its discontents and their origin”, 1920).
Ky libërth i përmendur në literaturën e huaj albanologjike për origjinalitetin dhe objektivitetin e mesazheve “magjike”, tepër domethënëse për vlerat dhe historinë e kombit shqiptar, përbën një “xhevahir” i cili ndriçon me nuancat e tij jetësore, vizionin, misionin, strategjinë, mendimin historik, politik dhe diplomatik të kombit shqiptar. Ai i ndriçon popullit të thjeshtë dhe përfaqësuesve elitarë të tij shumë të fshehta dhe enigmën e madhe: Shqipëria, si ka qenë e si duhet të jetë, sipas këndvështrimit të qarqeve mike dhe armike. Në përgjithësi na kujton veprën “Shqipëtarët” (“The Skypetars“) të albanofilit amerikan George Fred Williams, të botuar thuajse në të njëjtën kohë, me të njëjtin qëllim dashamirës por me një spektër më vezullues.
Në veprën e Edenit përshkruhet prejardhja e shqiptarëve dhe europianizmi i tyre i natyrshëm, kontributi i tyre historik e kulturor në Europë, prapaskenat politike në vorbullat e luftës së parë botërore, ngjarjet madhore dhe personazhet kryesore historikë, interesat që mbajnë peng kombin shqiptar, ballafaqimi i platformës së Rilindjes Kombëtare me politikat shoviniste antishqiptare, tendencat e kombit shqiptar në rivalitetin midis Perëndimit dhe Lindjes, etj.
Në vepër mbizotëron mendimi se “gjendja e pakënaqshme në Shqipërinë e sotme, është krijuar nga fakti që nuk u është dhënë konsiderata e duhur aspiratave të popullit shqiptar për shkak të interesave të fuqishme që synojnë prishjen e Shqipërisë.”
Ky mesazh është aktual edhe në shek.XXI, kur pak gjë ka ndryshuar për kombin tonë i cili për të përballuar sfidat e rreziqet duhet të bashkojë e të bashkërendojë tërë gjymtyrët e energjitë e tij në tërë popullatën e “Komunuelthit shqiptar” në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni, Mal të Zi, Serbi, në Greqi, Turqi e kudo.
Sikurse u deklaroi zyrtarisht parlamentarëve shqiptarë z. Behgjet Pacolli, si President i Kosovës, “me këtë qasje, unë dua t’i thërras ndërgjegjes suaj kombëtare, vetëdijes suaj politike, aftësive tuaja profesionale, për të menduar pak: A duhet të kënaqemi me këtë nivel të bashkëpunimit ekonomik, kulturor, shpirtëror mes veti?… Ne duhet t’i japim kuptim sakrificave të mëdha historike të heronjve tanë të përbashkët, angazhimit shekullor të paraardhësve tanë, duke hapur pista të reja bashkëpunimi.” (1)

Se përse ndodh kështu, cilët janë faktorët e aktorët e kësaj gjendje ka dashur të na e sqarojë edhe përkthyesi i kësaj vepre, atdhetar Skënder Luarasi, i cili shprehej: “Më dhimbset e vërteta në histori dhe do të isha i lumtur të ndriçoja, në dritën e së vërtetës, qoftë dhe ndonjë ngjarje ose persona të kësaj historie të së kaluarës. Se ja, do s’do, vjen një kohë, kur duhet të bëjmë bilancin e jetës e t’i japim përgjigje shoqërisë: Ç’i lamë vendit tonë?”
Vepra e Edenit, “Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre”, e përkthyer prej origjinalit nga Skënder Luarasi në vitet 60’, u bllokua në Institutin e Historisë pa e parë dritën e botimit. Indikacionet e saj rastisën të gjenden në regjistrat e institutit ku vepra e pabotuar përcaktohej si përkthim i Skënder Luarasit.
Materialin e plotë të daktilografuar fatmirësisht e gjeta në një nga dosjet e përkthyesit, i cili edhe si historian nuk bëri kurrë pazar me të vërtetat historike.
Në kushte të vështira censure, ai nuk rreshti së shpalluri nderimin e tij ndaj jetës dhe veprës së miqve të vërtetë të kombit shqiptar duke shkruar me dashuri edhe për albanofilët anglezë: Lord George Byron, Lord Tennyson, Sir Aubrey Herbert e Lady Elisabet Carnarvon, Lady Mary Worthey Montag, Lucy M.J.Garnett, Mary Edith Durham, etj.
Botimi në shqip i veprës “Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre” në prag të festës së 100-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë është një dëshmi mirënjohje ndaj albanofilit Morton F. Eden dhe përmbush dëshirën e hershme të atdhetarit Skënder Luarasi për t’ia bërë të njohur kombit shqiptar. (*)

* * *
Në përkujtim të 95-vjetorit të Kongresit Kombëtar të Lushnjës, ndër programet festive u shfaq edhe një film dokumentar ku ndër delegatët shqiptarë të kongresit u publikua edhe fotoja dhe kontributi i konsullit anglez Morton Frederik Eden.

Bashkia e qytetit të Lushnjës e vlerësoi me titullin “Qytetar Nderi”, me motivacionin: “Misionar i Shqipërisë në kohë të vështira, dha kontribut të veçantë në mbrojtjen e Kongresit të Lushnjës”. Nga ana e tij Ambasadori i Britanisë së Madhe në Shqipëri, Nicholas Cannon, të cilit iu dorëzua ky titull, u shpreh: “Shteti im ka qenë prezent me trupin diplomatik për të stabilizuar fatet e Shqipërisë. Ndërsa Konsulli Eden ka një kontribut të veçantë personal në ruajtjen e punimeve të Kongresit në momentet kur ekzistenca e shtetit shqiptar vihej në rrezik.”

ABDYL YPI

Ndër ata që ndihmuan këtë publicitet veçoj studjuesin Engjëll Zerdelia me librin e tij të suksesshëm ‘’Kongresi Kombëtar i Lushnjës’’, që i kushtoi vëmendjen e duhur edhe kontributit dhe nderimit të miqve të huaj me në krye Morton F. Edenin. (2)

AQIF PASHA

Sikurse në raste të tjera harrese, për personalitete dhe ngjarje të rëndësishme kombëtare, atdhedashësit shqiptarë shqetësohen përse do të duhej të kalonte rreth një shekull për ta përmendur dhe vlerësuar konsullin anglez që jo vetëm ‘’ka një kontribut të veçantë personal në ruajtjen e punimeve të Kongresit’’, por dhe për shumë e më shumë vepra bamirësie ‘’në ditët e sterrosura’’ për shqiptarët?!
Dritë-hijet e kësaj enigme: rrethanat, tjetërsimi i të vërtetës, atentatet dhe kërcënimet deri në nivelet më të larta ndërqeveritare, që çuan në largimin e tij nga detyra dhe përpjekjet për t’ia shuar përjetë emrin dhe veprën, i qartëson më së miri studjuesi grek Lampros Psomas, edhe pse bazohet në interesave politike greke.(3)

SULEJMAN DELVINA

Përmes dokumentave dhe kritereve profesionale ai zbërthen paradokse dhe u jep përgjigje dilemave: Nga kush e përse akuzohej dhe si u largua nga detyra Konsulli Eden? A qe ai një ushtarak i aftë, i bindur dhe i përkushtuar në ushtrimin e detyrave shtetërore që i qenë ngarkuar nga eprorët? Informacionet që u dërgoi autoriteteve britanike qenë objektive apo sajesa në favor të shqiptarëve për përfitime vetiake?
Mbi të gjitha paraqet interes konkluzioni i studjuesit se akuzat që iu bënë Konsullit Eden se kinse shpërdoronte detyrën duke sajuar rrethana të paqëna për mbrojtjen e të drejtave dhe trojeve të shqiptarëve, se dizinformonte shtetin britanik për interes të një kompanie private nafte, qenë akuza të pa provuara. Dhe këto sajesa që i përkasin një situate të tejkaluar shekullore marrëdhëniesh ndërshtetërore u imponohen kancelarive përkatëse prej një shekulli, për paradoks edhe vetë politikës dhe historiografisë shqiptare, që pasardhësit të mos njohin e vlerësojnë aftësinë profesionale dhe që të nderojnë humanizmin shembullor të Konsullit Eden, si mbrojtës i të drejtave shtetformuese të shqiptarëve dhe tërësisë territoriale të nëpërkëmbur mizorisht.
Ndjenja atdhetare më obligoi të përkthej dhe botoj edhe studimin e dytë të tij, ‘’Shqipëria dhe fqinjët e saj’’, botuar në korrik të vitit 1921, të cilin ia ofroj pa komente shqiptarëve të përgjegjshëm.

Petro Luarasi

——————-
(1) Nga fjala e Presidentit të Republikës së Kosovës, z.Behgjet Pacolli, në Parlamentin Shqiptar: “Aspiratat tona kombëtare, në përputhje me rregullat e hapësirës evropiane”, më 21 Mars, 2011.
(2) Engjëll Zerdelia, Kongresi Kombëtar i Lushnjës, Agim Bakushi ,Tiranë , Emal, 2014, 220 f.
(3) Lampros Psomas, A Spy in Albania: Southern Albanian Oil and Morton Frederic Eden, International Journal of Intelligence and Counter Intelligence, Volume 28, 2015 – Issue 3. http://www.academia.edu/…/A_Spy_in_Albania_Southern_Albania…

Gazetari Denis Dyrnjaja që punon në televizionin Top Channel vë alarmin dhe i bën apel ministrit të brendshëm Sandër Lleshi për shkak të degradimit të rendit publik në të gjithë vendin. Populli jeton nën terrorin e bandave, kryebanditët e të cilave lirohen çdo ditë nga burgjet e Shqipërisë.  Më poshtë po sjellim statusin e plotë të Denis Dyrnjasë marrë prej faqes së tij në rrjetin social:

Në  vijimësinë tonë historike, edhe një popull si i yni e ka ruajtur nëpër shekuj identitetin etnokulturor dhe ka kultivuar një gjuhë të vetën origjinale duke e përdorur oratorinë edhe si fjalë publike. P.sh. Marin Barleti në Historinë e Skënderbeut tregon për praninë e gjithanshme të oratorisë në jetën e shqiptarëve. Fjalimet e Skënderbeut, që në vepër zënë po aq vend sa dhe përshkrimi i betejave, nuk janë rastësi, por një pjesë e qëllimshme, që shërben si një hermeneutikë e kohës dhe mendimit të saj. Ashtu siç nuk është rastësi që Gjon Gazulli, njihej si një nga latinistët më të shkëlqyer të kohës edhe më parë se Barleti, me atë monument të oratorisë, siç ishte fjalimi para Papës Nikolla V, në Romë më 1451; ndërsa Marin Beçikemi, në historinë e retorikës mesjetare si profesor i saj në universitetion e Padovas, dhe autor i veprës së famshme Panegaë (1503), që përmbledh fjalime të mbajtura në Senatin e Venedikut dhe Breshias.

Zbatica katastrofike që pësoi qytetërimi ynë pas këtyre shekujve, e reduktoi oratorinë në nivelin e oratorisë popullore, si pjesë e pandarë e kulturës së tij orale. Vetëm me Rilindjen Kombëtare mund të flasim për një ringjallje të gojëtarisë shqiptare, një ringjallje kjo që do të arrijë kulmin në periudhën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, që nxori prej vetes një sërë tribunësh të shquar. Spikat këtu Abdyl Frashëri, i cili gjatë kohës së Lidhjes së Prizrenit, shkëlqeu me oratorinë e tij për fuqinë bindëse të mendimit dhe për rrjedhshmërinë artistike të fjalës. Ai kështu, njihet si vijuesi i një plejade të tërë rilindasish, që u shquan për elokuencën e fjalës publike, të tillë si Kristoforidhi, De Rada, Jani Vreto, etj. Po aty nga fundi i Rilindjes, me daljen në skenë të Fan Nolit, oratoria shqiptare do të fitonte atributet e saj më të vërteta, për t’u pasuar më pas me kulmin e oratorisë së viteve 30-të, që do t’i takonte Anton Harapit me 6 ligjëratat e tij të famshme të mbajtura në qytetin e Korçës. Duket se ai brez humanistësh arbërorë nuk i kanë dhënë rastësisht ose në mënyrë fenomenike udhë kësaj njësie të qëndrueshme të retorikës dhe oratorisë në mendimin shqiptar. Kodi i burimit etnik ka qenë rrjedha e brendshme e psikikës së kombit që ka ujitur herë pas here truallin mendor të bijve të vet, në epoka dhe rrethana krejt të ndryshme, kah mbirjes dhe lartësimit deri në nivelin e personaliteteve të këtij lloj mendimi.

 Në këtë kohë të turbullt një nga krerët kishtarë të vendit, Pal Engjëlli, arqipeshkvi i Durrësit, hartoi planin e madh për t’i vënë një ledh gjendjes së mjeruar të besimit. Ai është i pari në atë varg të gjatë prelatësh e priftërinjsh të historisë shqiptare, të cilët përveçse barinj shpirtërorë, kanë qenë edhe agjitatorë, që sipas frymës së kohës, pa ndarë idenë e fesë nga atdheu, kanë udhëhequr popullin në luftë për të drejtat e tij, në secilën prej këtyre fushave. Më 8 nëntor 1462, në një fazë relativisht të qetë të luftërave turko-shqiptare, me nismën e këtij prelati e nën kryesi të tij mblidhet ky sinod pranë manastirit të Skënderbeut në Mat në një vend të kësaj treve që sot për sot nuk mund të lokalizohet më saktë. Në këtë mbledhje përveç ipeshkvit Andrea e një shumice klerikësh të Shqipërisë së mesme e veriore, marrin pjesë dhe parësia e vendit e një mori e panumërt e popullit.

Ky është i pari kuvend kishtar shqiptar që dimë nga historia. Mblidhet në periudhën e shkurtër të pavarësisë kombëtare, por në një periudhë njëkohësisht nga më tragjiket e historisë sonë. Një tjetër kuvend i këtillë do të organizohet dy shekuj e gjysmë më vonë, në një kohë kur islamizimi i vendit ka marrë përmasa shumë më të mëdha. Ky është “Kuvendi i Arbënit”, i cili mbahet në vitin 1703 në kishën e Shën Gjonit në Mërqinjë të Lezhës. Është një kuvend shumë më i gjerë se ai i pari, dhe prapa tij qëndron Papa Klementi XI, i familjes bujare Albani, e cila e njihte veten si të rrjedhur prej gjaku shqiptar.

  Këto nuk janë vetëm dhe thjesht sinode kishtare. Janë mbledhje të mirëfillta fetare-politike, ku krerët e kishës bashkë me parësinë e vendit bisedojnë e marrin vendime për të shpëtuar ç’mund të shpëtohet nga visari etik “fe e atdhe”, koncepte që për atë kohë përbëjnë një njësi të pandarë .  Një gjë të tillë synojnë në thelb dhe mendimtarët kishtarë të një periudhe të mëvonshme si Gjon Buzuku, Pjetër Budi, Frang Bardhi, Pjetër Bogdani e të tjerë, e në një farë mase edhe ata të kolonive arbëreshe siç është Lekë Matranga i Siçilisë. Është ky ai kodi i mbijetesës “për fe e atdhe” që ata i përçuan mendimit, e të cilit, vetëdija jonë do t’i raportohet kohë pas kohe.

Të njëjtës mënyrë raportimi do t’i ushtrohet edhe figura e Skënderbeut që nga epoka e humanistit Barleti e deri te letrat e sotme shqipe, duke e personifikuar heroin si arketip përtëritës nëpër kohë, që i jep zërin e pamjen e vet secilës kohë, dhe në secilën kohë është një personalitet që nxit debate, që përballet me vlerësimet më të skajshme, me mohimet më të skajshme dhe me vlerësimet mitizuese e deri ç’mitizuese. Mirëpo, prej thelbit të modelit të tij heroik në kohë, një tjetër model merr fuqi e ndikim, për t’u fronësuar në historinë e mendimit. Ky është modeli shqiptar i tolerancës ndërfetare, krahinore apo modeli shqiptar i heroit konsensual apo i Konsensusit Historik Ndërshqiptar. Po pse vallë, a nuk është ky një model që i shërben edhe civilizimit modern botëror për zgjidhjen e shumë konflikteve? Ato forca brendakombëtare, që e kanë prishur këtë konsensus, sikundër ndodhi në epokën e komunizmit, a nuk e sollën në luhatje vetë qenien tonë nacionale, vlerat e saj të përbashkëta?

 Në këto rrënjë e gjeti mbirjen fara e vetëdijes së përbashkët. Por, e lidhur ngushtë me këtë vetëdije, është edhe një kod interesant, i nxjerrë prej ligjërimeve të shumta që përdor Barleti në veprën e tij. Në fjalimin e kuvendit të Lezhës , përdorimi më i shpeshtë është ai i fjalës liri. Mirëpo ky nuk është një simbol oratorie, përkundrazi, është një shenjë e qartë e një kulture të caktuar. Ndryshe nga civilizimi pushtues otoman që nuk e kishte në fjalorin e vet këtë fjalë (ata kishin fjalën nënshtrim Allahut kundër “të pafeve”…). Orlando Paterson, një dijetar amerikan, në librin e tij “Liria në formimin e kulturës perëndimore”, shpjegon se liria ka formuar modelin kulturor të Perëndimit, ka qenë vlera thelbësore e kulturës perëndimore gjatë gjithë historisë së saj; ndërsa fjala liri te popujt e vendeve joperëndimore nuk ekziston, ato vende e popuj nuk kanë ndonjë fjalë a term të barasvlershëm që do ta shprehte konceptin për lirinë. Madje, ai nënvizon se liria qëndron e pasfiduar si vlera më madhore e botës perëndimore; ajo lindi nga përvoja e skllavërisë, nga vizioni i përbashkët për të.

Dhe Skënderbeu, nëpërmjet Barletit, na del mbrojtës i madhërishëm i lirisë. Askund nuk përdor formula fetare të krishtera! Barleti shkruante si humanist, dhe heroi i tij, në radhë të parë, është humanist, zëdhënës i ri i pikëpamjeve për lirinë. Madje, fjalia e parë retorike, me figurën e apelacionit, hapet me fjalinë që ka thelb të saj lirinë: Ju epirotët mund të gjenit një tjetër mbrojtës të lirisë…!
Dhe pak më tutje: Ju, si burra aq të fortë, të rritur në liri, që qëndruat kaq kohë nën mynxyrën barbare, nuk u mërzitët derisa të më shihnit…! Një përkufizim i tillë, nxjerr në shesh shqiptarin (arbërorin) si karakter që është mësuar të mos jetojë i nënshtruar, si karakter durimtar për ta realizuar qëllimin, por njeri që nuk duron mbi veten dikë tjetër… Po përse doni që unë ta mbaj për vete me të padrejtë emrin e çlirimtarit? Ja, pra, një tjetër koncept, çlirimtari (liberatori). Barleti, diku tjetër, nëpërmjet Skënderbeut, shfaq dhembshuri edhe për popullin turk që vuan nën tiraninë e Sulltanit! Dhe këtë e thotë Skënderbeu, e thotë Barleti, prift i krishterë! Mendime që i qëndrojnë plotësisht edhe kohës së sotme. Secila fjali për lirinë, është e bindshme edhe sot.

    Në gjithë këtë panoramë vlerash dhe traditash, një aspekt themelor që nuk duhet harruar, është ai komunikim i madh që kodi i burimit etnik pati me humanizmin, të këndvështruar si një lëvizje e gjerë social-kulturore. Karakteristikë themelore e kësaj lëvizjeje ishte rizbulimi i njeriut nëpërmjet studimit dhe vlerësimit të krijimtarisë së lënë trashëgim nga autorët klasikë latinë dhe grekë, të asaj që quhet letërsi humane apo studime humane. Prej këtej vjen dhe zanafilla e termit “humanizëm” . Është ky rizbulim i njeriut që përbën dhe një nga premisat e domosdoshme kulturore të Rilindjes, me të cilën lindja e periudhës humaniste nxjerr në pah një distancim të qartë prej botës mesjetare, që karakterizohej nga vënia e Zotit në qendër të Universit dhe lënia e njeriut në një nënshtrim tërësor ndaj vullnetit dhe pushtetit të kishës, ndërkohë që vizioni humanist e vendos njeriun në qendër të Universit, si krijuesin dhe farkëtuesin e fatit të tij.

Megjithatë, humanizmi nuk është thjesht një ndër aspektet kryesore të mendimit të shek. XIV-XV. Ai merr përmasat e një lëvizjeje të gjerë letrare, artistike, filologjike që ka pa dyshim edhe një përmbajtje të caktuar filozofike. Një trajtesë e tillë me karakter laik ishte pothuajse e huaj për autorët mesjetarë që ishin të interesuar më shumë pas teologjisë, pra, që çdo gjë përpiqeshin t’a shpjegonin vetëm me argumente teologjike. Ajo ka qenë e pranishme vetëm te autorët antikë, qofshin grekë apo latinë. Madje, disa prej autorëve të asaj periudhe, siç është p.sh rasti i Ciceronit, jo rastësisht e njësonin veprimtarinë e tyre me të ashtuquajturën studia humanitatis, d.m.th. me studime të tilla që synonin përsosjen e gjithanshme të shpirtit njerëzor, dhe më tej, formimin e “njeriut” në tërësinë e vet. Për humanistët , kultura nuk përfaqëson vetëm një tërësi dijesh, të lidhura ngushtë me njeriun, por dhe një mënyre jetese.

Pothuajse të gjithë personalitetet e lëvizjes sonë humaniste e plotësojnë këtë parim, qenë njerëz të ndershëm e plot virtyte. P.sh., ja se ç’shkruhet për Leonik Tomeun: “E kalonte jetën e tij larg çdo grindjeje dhe ambicieje, në një kohë të lirë të qetë dhe të virtutshme. Nuk ka pasur shumë pasuri, por me të ishte sjellë gjithmonë me ndershmëri, duke shkuar jetën e një njeriu të mirë e të respektuar prej gjithkujt”. Një shembulli virtyti dhe rreptësie në zakone, personifikohej edhe Pal Engjëlli, kurse Mihal Artioti përmendej nga të gjithë si modeli i gjallë i stoikut.

Në këtë realitet të ri kulturor e filozofik të shekullit të XV nuk mund të lihet pa përmendur gjithçka me vlerë që vendeve evropiane në përgjithësi, dhe Italisë në veçanti, i “vërshoi” prej kulturës bizantine, nëpërmjet disa prej letrarëve dhe filozofëve më të rëndësishëm të Perandorisë Romake të Lindjes. Të ardhur në Itali, ata i ndeshje herë si pedagogë të thjeshtë të gjuhës grekë, herë si këshilltarë të Etërve lindorë në këshillat ekumenike të Ferraras dhe Firences apo thjesht si emigrantë të ardhur nga Kostantinopoja, si rrjedhojë e pushtimit të saj prej turqve. Të gjitha këto të marra së bashku do të jepnin një ndihmesë të veçantë në rilindjen e aristotelizmit, nëpërmjet njohjes dhe rivlerësimit të tij drejtpërsëdrejti nga tekstet greke. Jo rastësisht, dy prej figurave më të mëdha të filozofisë arbërore të humanizmit, Tomeu dhe Artioti, ia dedikojnë këtë status prejardhjes së tyre nga Epiri dhe njohjes me gjuhën greke, krahas asaj latine.

Gjithashtu, në këtë zanafillë të kulturës humaniste, ajo ç’ka bie në sy, është prirja për t’ia kundërvënë kulturën humaniste asaj shkencore. Krahas saj, nis të manifestohet një veprimtari karakteristike e humanizmit. Ajo është e lidhur me qëmtimin dhe studimin e dorëshkrimeve të veprave antike, të ruajtura deri atëherë nëpër bibliotekat apo arkivat e kishave e manastireve të Italisë dhe të vendeve përtej Alpeve. Por në shekullin e XV, humanizmi do të përftojë një karakter të veçantë dhe krejt të ndryshëm nga ai i hapave të para të tij. Ai do të përshkohet nga ngjyrime të theksuara etiko-politike. Bie në sy roli që kanë luajtur në këtë drejtim universitetet, në përgjithësi, e sidomos ata të Padovas, Bolonjës, Ferraras, e mbi të gjitha, ai i Padovas. Mund të bëhet fjalë për dy “shpirtra” të shekullit të XV, të cilët, qenë që të dy italianë: humanizmi politik, simbol i të cilit konsiderohet njëzëri Firencja, dhe tradita filozofiko-shkencore, si simbol i së cilës mund të merret Padova. Firencja spikaste me realitetin e saj të ri politik ku veçoheshin, fillimisht republikat dhe më pas, principatat e krijuara në të. Në to krijohen mundësi të reja për të reflektuar dhe menduar, sidomos për të gjithë ata që jetonin pranë kryeqyteteve të saj. Kurse Padova ishte bërë qendër e kultivimit të një kulture të re, me karakter të theksuar teorik dhe e paangazhuar në aspektin politik. Është ky ambienti ideal, thelbësisht humanist, larg ngjyrimeve politike që do t’i tërheqë shqiptarët, për shekuj me radhë, kah kësaj vatre të dijes, për t’u shndërruar kështu në një shenjë dalluese të formimit nëpër epoka të ndryshme. Në Padova, do të gjejë mbështetje Bogdani për kryeveprën e tij, aty do të studiojnë Koliqi e latinisti i shkëlqyer Enrik Laçaj, e po aty do të lindë dhe formohet Valentini.

Si përfundim, mund të thuhet se deri në fund të shekullit të 15-të, bota shqiptare kombëtarisht e kishte zhvilluar vetëdijen e bashkimit kombëtar dhe kishte zhdukur dallimet e krishtera ndërkishtare; politikisht kishte humbur pozitën vetjake kombëtare e ndërkombëtare; ekonomikisht, nga luftimet e gjata mbi njëshekullore, ishte shkatërruar krejtësisht; ndërkaq ekzistencialisht ishte buzë greminës e për t’i shpëtuar asgjësimit fizik kish marrë rrugët e mërgimit. Pavarësisht se intelektualët shqiptarë edhe më tej shkollohen nëpër qendrat arsimore të Italisë, ku vijnë në kontakt më të përafërt me lëvizjet e reja evropiane dhe me kërkesat e tyre politike e kulturore, për arsyet e përmendura më sipër, këto ide nuk do të kenë mundësi t’i tejbartin në popull, nuk do të kenë jehonë dhe ndikim te ai dhe prej tij ta gëzojnë përkrahjen e merituar. Është një kod ky që do të mbijetojë gjatë në historinë shqiptare, një elitë bijsh të migruar, fëmijët jashtë Shqipërisë, që u munduan të ndikonin me të gjitha mënyrat në fatin e atdheut, por kurrë nuk arritën të gjenin dot tek ai një auditor të përshtatshëm, pasi popullsia e tij ngeli përherë në shumicën e kohës e paarsimuar ashtu e ndrydhur mes skamjes, luftrave dhe ndalimit prej 300 vitesh të gjuhës nga ana e pushtuesve turq. Ky shpërpjestim i skajshëm midis nivelit të lartë të elitës dhe nivelit të popullit, do të bëhet që nga kjo kohë e tutje një shenjë dalluese e historisë së mendimit shqiptar deri në epokën e pavarësisë dhe shtetformimit, kur ajo do të fillojë të ngushtohet e të zbutet dalëngadalë.   

Emrin e ish-diktatorit jugosllav e mban një qen në Prishtinë. Vetëm nofkën nuk e ka Tito, por Pipo. Pronari i qenit të quajtur Josip Broz Pipo, Mentor Mahmuti, thotë se e pagëzoi kafshën shtëpiake me emrin liderit të dikurshëm jugosllav jo për qëllime ideologjike, por për shaka. Thotë se nuk ka një mendim të qartë për njeriun që vrau më shumë se 1 milion njerëz gjatë udhëheqjes 35 vjeçare të Jugosllavisë.

Shkruan: Rinesa Osmanaj*

Mentor Mahmuti e ka pagëzuar qenin e tij me emrin e ish-udhëheqësit jugosllav, Josip Broz. Mirëpo, nofkën e Titos e ka ndryshuar në “Pipo”.

Pronari i qenit thotë se ia vendosi kafshës së tij emrin e Titos më shumë për të bërë shaka e jo për qëllime të tjera.

“Nuk ka ngjyrime ideologjike pas këtij emërtimi. Por është thjesht një shaka mes miqve”, shpjegon 25 vjeçari nga Prishtina.

Josip Broz Tito ishte udhëheqës i Jugosllavisë prej përfundimit të Luftës së Dytë Botërore e deri në maj të vitit 1980, kur vdiq. Tito konsiderohet njëri prej diktatorëve më të mëdhenj të Ballkanit dhe njeriu që ka vrarë e likuiduar më shumë se një milion njerëz.

Profesori i UP-së, Milazim Krasniqi, duke cituar arkivat e dokumenteve serbe, shpjegon se në ish –Jugosllavinë e Titos janë vrarë ose kanë vdekur nga ekspozimi ndaj kushteve çnjerëzore 1 milion e 170 mijë njerëz. Në këtë numër janë mbi 50 mijë shqiptarë të vrarë e masakruar.

Gjatë kohës së pushtetit të Titos, tri herë ishte shpallur gjendje e jashtëzakonshme në Kosovë.

Megjithëkëtë, Mentor Mahmuti thotë se nuk ka simpati të njëjtë për qenin dhe ish-shefin e Jugosllavisë së dikurshme.

“Dashuria për qenin Josip Broz Pipo është e madhe, por ndjenja të ngjashme nuk ndaj edhe për personin në të cilin jam bazuar për emër”, thotë ai.

Djaloshi nga Prishtina ka 5 vjet që e ka qenin e llojit “Dogo Argentino”, i cili tashmë është pjesë e pandashme e familjes dhe gjithë miqve të tij.

Por në lidhje me mendimet e tij personale ndaj Titos, ai e quan atë si lider interesant krahasuar me natyrën e liderëve të tjerë të shteteve të ashtuquajtura socialiste ose komuniste. Ai pohoi se njohuritë e tij për të janë të mjegullta.

Një pjesë e shqiptarëve e konsiderojnë Titon si njërin prej liderëve të mirë të kohës. Madje, e përmendin si meritë të tij edhe hapjen e universitetit dhe hapjen e shumë fabrikave në Kosovë.

Pronari i qenit me emrin “Josip Broz-Pipo” nuk e ka problem nëse dikush e keqkupton pse e ka pagëzuar kafshën e butë më një udhëheqës kundërthënës.

Madje, ai thotë se rrëfimet e njerëzve më të moshuar janë se Tito ishte njëfarë lideri interesant i kohës.

“Po, definitivisht po. Mësa kam dëgjuar nga gjeneratat më të vjetra, Tito konsiderohej si balanc i Jugosllavisë”, u shpreh ai.

Pipo nuk është i vetmi në Prishtinë që emri i tij fillon me Josip Broz pasi që në hotelin Grand gjendet një suitë e cila mban emrin e plotë të ish presidentit gugosllav, ku ai kishte qëndruar në vizitën e tij të fundit në Kosovë në vitin 1979, pak kohë para vdekjes së tij, më 4 maj 1980.

*Rinesa Osmanaj është studente e Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë.

Durrësi sapo ka nisur një vit të vështirë! 54 sekondat e tmerrshme të lëkundjeve nga tërmeti i 26 nëntorit, i cili bashkë me viktimat u morri qindra familjeve banesat apo bizneset, duket se do të kërkojë shumë kohë, punë dhe financime për të shëruar plagët dhe për t’ia rikthyer imazhin qytetit bregdetar.

Për të gjithë ata që janë angazhuar në përballimin e pasojave të rënda do të ishte me shumë vlerë rikthimi në përvojën e krijuar pas tërmetit të vitit 1926, kur një pjesë e qytetit u rrënua plotësisht dhe kur brenda 15 vitesh Durrësi morri pjesërisht pamjen që ka sot.

Pa harruar se ai mbetet qyteti i vetëm antik në bregun lindor të Adriatikut që vazhdon të mbijetojë, pavarësisht nga pushtimet e shumta dhe tërmetet shkatërrues. Në 3 mijë vitet e ekzistencës, durrsakët e kanë rindërtuar atë, jo vetëm me vullnet dhe aftësi, por edhe falë qytetarisë që i karakterizon.

Por le ti rikthehemi shembullit të shekullit të kaluar.

Sipas studiuesve, në dhjetor të vitit 1926 rajoni i Durrësit dhe Kavajës u godit nga një seri tërmetesh të fuqishme, që shkatërruan shumicën e shtëpive, rrëzuan minaretë e xhamive, ndërsa një portë e kalasë së vjetër u shkatërrua plotësisht.

Në mungesë të aparaturave sizmike të dhënat u siguruan nga buletini i Sarajevës, sipas të cilit magnituda arrinte në 6.5.

Dr. Ali Sula, 97 vjeç, mjek shumë i njohur në Durrës thotë se kujtimi i parë i fëmijërisë së tij lidhet me tërmetin e 16-17 dhjetorit 1926, kur “qyteti u drodh disa ditë me radhë dhe mjaft banesa u shkatërruan plotësisht”.

Mjeku i nderuar kujton se pikërisht asaj periudhe i përkasin projektet për ndërtimet më të rëndësishme të qytetit, shumë prej të cilave përfaqësojnë imazhin e tij edhe sot. Durrësi në atë kohë kishte vetëm 4 mijë banorë dhe gjithçka zhvillohej brenda mureve të kalasë.

Brenda pak vitesh pamja urbanistike e qytetit ndryshoi krejtësisht. Marrëdhëniet e favorshme me Italinë fqinje mundësuan konsulencën e projektuesve të shquar të kohës, ndërsa ata pak inxhinjerë dhe specialistë vendas punuan në hartim dhe zbatim.

Ndër godinat e para që u ngritën pas tërmetit ishte ajo e Bankës së Shtetit, e cila vazhdon të jetë një nga ndërtimet më të bukura në qytet.

Ndërtimi i portit modern filloi në vitin 1928. Godinat e drejtorisë së portit dhe xhamia e madhe, që përfundoi në vitin 1938 bashkohen nga bulevardi që për shumë kohë u njoh me emrin “Rruga tregtare” (sot Bulevardi “Epidamn”) dhe që nga lart të krijon edhe sot idenë e spirancës së anijes. Urbanistët edhe në këtë pikë ishin kujdesur për të dhënë imazhin e qytetit-port.

Në të dy krahët e bulevardit u ngritën vila 2-3-katëshe, të cilat shërbejnë edhe pas 80 vitesh si dyqane, lokale, hotele apo biznese me destinacion turistik.

Sheshi qendror me emrin “Lirija” u krijua pikërisht në këtë periudhë, kur u ndërtua edhe godina aktuale e Bashkisë. Shumë pranë torrës mesjetare përfundoi në vitin 1940 edhe hoteli, që njihet edhe sot me emrin “Vollga”.

Një tjetër godinë me pamje të mrekullueshme u ndërtua në vitin 1937. Vila e ish-mbretit Zog, vazhdon të jetë një nga godinat më të hijshme të Durrësit, edhe pse e dëmtuar rëndë në vitin 1997.

Gjithçka u ndërtua në harkun e 15-20 viteve, menjëherë pas tërmetit të rëndë të vitit 1926. Madje edhe plani urbanistik i plazhit nisi të zbatohej në atë kohë. Durrësi u rimëkëmb shumë shpejt dhe numri i banorëve u shtua me mjekë, arsimtarë dhe zanatçinj. Qyteti, që dikur kishte pamjen e fshati të madh u kthye në një zonë mjaft tërheqëse me kinema, hotele dhe restorante.

97-vjeçari Ali Sula është nga dëshmitarët e gjallë se si qyteti sakrifikoi godinat e dikurshme për të krijuar një pamje krejtësisht tjetër.

E njëjta gjë që duhet bërë veçanërisht me hapësirat e lira që u krijuan pas shkatërrimit të mjaft godinave në zonën e plazhit. Shfrytëzimi i tyre si sipërfaqe të gjelbëruara, sheshe lodrash për fëmijët dhe lulishte pushimi për të moshuarit, apo edhe si vendparkime automjetesh, do të nxirrte nga asfiksia edhe disa nga lagjet e populluara mjaft dendur në qytet.

Por kjo mund të bëhet vetëm duke pranuar ndërtimet e gabuara dhe duke e shikuar të ardhmen e qytetit me sytë e atyre që e duan Durrësin.

Në historikët e qytetit përmendet jo vetëm kryebashkiakët që udhëhoqën procesin e transformimit të qytetit, por edhe projektuesit dhe ustallarët ndërtues.

Njerëz të thjeshtë, një pjesë e të cilëve po harrohen vit pas viti. Ashtu siç janë harruar edhe kontribuues të shquar në zhvillimin e qytetit ndër vite.

Fatkeqsisht një nga shoqatat më të mëdha durrsake, si dhe bashkia e qytetit në 20 vitet e fundit janë kujdesur për tu dhënë tituj nderi veçanërisht ndërtuesve të kohëve të fundit.

Disa prej atyre që janë ngjitur në podiumet e ceremonive për të marrë certifikatat “Nderi i qytetit” apo “Simbol i Durrësit” tashmë konsiderohen të paktën moralisht fajtorë për cilësinë e dobët të ndërtimeve, që lanë pas jo vetëm rrënime.

Qyteti i Durrësit duhet ti rikthehet vlerave të vërteta dhe mbi të gjitha të mësojë nga veprimtaria e tyre njerëzore.

Ndërsa Bashkisë iu deshën më shumë se 10 vjet për të emërtuar një rrugë me emrin e tij, kohët e fundit një grup arkeologësh dhe intelektualësh të Durrësit kanë kërkuar zyrtarisht që 2020 të shpallet “Viti mbarëkombëtar i arkeologjisë “Vangjel Toçi”.

Propozuesit dhe qytetarët e hershëm durrsakë e shohin figurën e arkeologut Vangjel Toçi si një mundësi për të nënvizuar vlerat që vijnë nga përkushtimi, aftësia dhe ndershmëria.

Vangjel Toçi (1920-1999) nuk është vetëm zbulues i Amfiteatrit antik, i Termave romake apo i Mozaikut “Bukuroshja e Durrësit”, por edhe themelues i Muzeut arkeologjik të Durrësit (1951), i Bibliotekës së qytetit (1945), i Ateliesë së Monumenteve (1962), i Galerisë së Arteve (1968), etj.

“Është një rast shumë i mirë për organizimin e veprimtarive gjithëvjetore që nënvizojnë rëndësinë e zbulimit dhe ruajtjes së vlerave arkeologjike, një nga asetet më të rëndësishme turistike dhe ekonomike për qytetin 3000-vjeçar”, shkruhet në kërkesën që ata i kanë drejtuar Ministrisë së Kulturës./BIRN