Kjo panoramë padyshim, në më të mirin e rasteve është e pasinqertë dhe jo profesionale! Personalisht më rezulton që po kopjohen në masë programet e lojit që mbledhim tipa të caktuar të shoqërisë dhe i bashkojnë në shtëpi kolektive televizive, pra “Vëllai i madh” apo “Kafazi i Artë”, “Take me out” “Telebingo”…!

Një gjë e tillë ka rezultuar në spektakle të sukseshme dhe ka nxjerr në pah modele të cilët arrijnë të përfaqësojnë nivelin kulturor të shumicës, por kurrësesi problematikën socio-kulturore dhe ekonomike të tyre…

Kështu përvec modeleve të “Vëllait të madh” që unë nuk u a dëshiroj fëmijëve të mi, do të kemi edhe modele të tjera që apriori besoj që nuk do të jenë larg tyre, përderisa zëri dhe problematika e qytetarëve duhen parimisht dëgjuar dhe sjellë në ekran nga terreni! Ose në më të mundshmen që duhet bërë është të sjellësh qytetarët në studiot televizive sipas grupeve të interesave, jo vullnetit të pakontrolluar të cdo individi.

Sot studiot e televizioneve të shumtë janë të mbushura me figurantë dhe këto lloj emisionesh të cilët sapo i përmenda, ndonëse janë më pak të kushtueshëm mungojnë pothuajse fare! Grupet e interesit përfaqësohen vetëm nga të zgjedhur ndoshta në mënyrë selektive dhe me kujdes!

Po nga eksperienca televizive e “GjeliVizion” është marrë steriotipi i sondazheve, por ndryshe nga ato emisione ku qytetari përvec votës për temën e caktuar nga redaksia jepte edhe opinionin e tij të drejtëpërdrejtë dhe pa filtra! Sot ndodh që të gjitha emisionet televizive ofrojnë sondazhin “Me Po dhe Jo” të realizuar për herë të parë vetëm tek ai stacion, por sot ato ofrohen pa mundësi komenti për të kuptuar edhe problematikën e qytetarit dhe interesin e publikut.

Konkretisht në më të paktën e nevojshme do t’u sugjeroja drejtuesve të këtyre ekraneve që duke qendruar tek modeli Italian i programeve televizive të realizonin edhe më shumë emisione të tipit “La vita indiretta!” sepse me këtë model do të munden të sjellin problematikat dhe zërin e qytetarëve në mënyrë të drejtëpërdrejtë në vëmëndjen publike…

Ngjarja kulminante që shënjoi javën e kaluar ishte konstituimi i kuvendit dhe qeverisë së re në Kosovë me në krye liderin e VV-së, Albin Kurtin. Një lider sa ekstravers po aq kontravers, opozitar aktiv qysh në rininë e hershme dhe ndër partizanët më konsistent në pështjellimin dhe elaborimin e tezës së “bashkimit kombëtar”. Por, me ardhjen në pushtet, kjo axhendë u duk se u shty për një moment të dytë (së paku kështu u deklarua prej Kurtit), pasi si fillim duhej punuar për zhvillimin dhe përmirësimin e brendshëm.

Ama kryeministri Kurti e gjithë liderët shqiptarë në rajon duhet të kenë parasysh se shtetet tona si entitete sot të mëvetësishme, duke thelluar bashkëpunimin strategjik ndihmojnë në zhvillimin e tyre dhe i hapin rrugën edhe një “bashkimi kombëtar” në një të ardhme. E kur bëhet fjalë për vendet tona, dimë se “gangera” më e madhe e jona është ekonomia. Ndaj edhe ndryshimi i filozofisë së bashkëpunimit ndërshqiptar duhet të fillojë nga ekonomia, për t’u pasuar nga politika, sporti, kultura e fushat e tjera. Të ashtu quajturin “makro-shengeni shqiptar”, që përmendi në konferencën për shtyp.

Në momentin kur në unison të shkohet drejt kësaj alternative, vlen të shqyrtohet platformë-ideja e rilindasit të fundit, ndër intelektualët më të mëdhenj shqiptarë dhe ideologu i shqiptarisë, Arbën Xhaferri. Ai kërkonte krijimin e një “Komunuelthi ekonomik shqiptar”, një koncept që ai e shqiptarizoi, duke e quajtur “mbrothësia e përbashkët shqiptare”.

…

Vite më parë gjithçka folëm më sipër do të dukej blasfemi, por jo sot më. Sot i kemi dy shtete që me gjithë presionin ndërkombëtar, janë shtete shqiptare. Kosova mbase nuk bën 100% jetën tipike ndërkombëtare të një shteti në të gjithë elementët e sovranitetit, por në marrëdhëniet dypalëshe, apo nga organizatat ndërkombëtare më të rëndësishme konsiderohet si e tillë. Dhe nëse bashkësia ndërkombëtare ka frikë nga bashkimi i këtyre shteteve shqiptare “de facto”, me siguri kuadri ekzistues i normave, i marrëveshjeve me Bashkimin Evropian e favorizon bashkimin ekonomik. Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë dikur, ajo e CEFTA-s sot favorizojnë heqjen e “kufijve” për ekonominë.

Komunuelthi është një koncept mbi të gjitha juridik, por jo vetëm. Në histori ka njohur evolucion thelbësor: në interpretim literal njehsohet me ekuivalentin anglisht të fjalës latine “respublica”, apo “e mira e përbashkët”, apo “mbrothësia e përbashkët”. Në formën e organizimit shtetëror ka ndryshuar shumë që nga koha kur u përdor për herë të parë nga Kromuelli, duke marrë trajtën e shoqërizimit të disa shteteve sovrane, që diku bashkohen nga gjuha, diku nga tradita historike e përbashkët etj.

Në situatën tonë, “Komunuelthi ekonomik shqiptar” mund të shihet si ndërtim i një sistemi në dy shtete”, siç u bë në rastin e trupëzimit (inkorporimit) të Hong-Kongut në Kinë, kur u përdor edhe për herë të parë ky term: “një shtet, dy sisteme”. E thellimi i këtij bashkëpunimi duhet të nisë nga gjërat që janë më të lehta për t’u rregulluar.

Qeveritë tona në të dyja anët e kufirit i kanë zëvendësuar tarifat doganore me taksa private që vijnë nga koncesionet, si tolli i “Rrugës së Kombit”, skanimi, terminali doganor në Kosovë etj. Një biznesi nga Shqipëria që eksporton në Kosovë i duhet të harxhojë vetëm për një procedurë gati 276 euro. Nga kjo shumë, 30 euro shkojnë për agjencinë doganore, 40 euro janë pagesë terminali, 68 euro kushton certifikata fitosanitare (ku 28 euro është pagesa standarde për 20 tonë plus 2 euro të tjera për çdo ton). Ndërsa 138 euro të tjera janë pagesa për tarifat e hyrjes në rastin e një kamioni dhe 22,5 euro të tjera pagesa e tollit të rrugës në Kalimash.

Tarifa të tilla që shkojnë deri në 10% të vlerës së mallit jo vetëm që i bëjnë jokonkurrues mallrat tanë, por gjithashtu zvarrisin procedurën e lëvrimit (zhdoganimit) të mallrave në mesatarisht 2 ditë. Pra, në terma të thjeshtëzuar, kosto e lartë dhe kohë e humbur, që në vetvete përbën kosto shtesë për biznesin. Gjithë ky lëmsh tarifor dhe burokratik mund të zgjidhet shumë thjesht, mjafton vullneti i qeverive për ta bërë ndërveprimin më fleksibël dhe nxitur përdorimin e teknologjive si ajo e “faturës-deklaratë”.

Ndërkohë, dakordësi duhet mes palëve edhe për të investuar secila në sektorët që sigurojnë komplimentarit. Si dy ekonomi me tipologji dhe resurse deri diku të ndryshme, pavarësisht mungesës së prodhimit mund ta lehtësojmë bilancin tregtar dhe makroekonomik të njëri-tjetrit. Produkte si karburanti, ne mund t’ua ofrojmë konsumatorëve kosovarëve, pasi e sigurojmë si nga prodhimi vendës i rafinerisë së Ballshit, ashtu dhe rieksporti që mund të bëjnë kompanitë shqiptare të karburanteve në Kosovë. E njëjta gjë me produktet bujqësore (fruta-perimet dhe grurin nga Kosova), energjinë që ne e sigurojmë nga rezervat hidrike, kurse ata nga TEC-et, duke shmangur blerjen me kosto stratosferike në periudhat e pikut (ne në dimër e ata në verë) etj.

Kështu, argumentet që mund të shpalosim në favor të të menduarit dhe punuarit për forcimin e “ekonomisë kombëtare” janë të shumta. Ndonjë kritik mund të ketë rezerva për platformën e “Komunuelthit ekonomik shqiptar” që rihodhëm në diskutim, por me rëndësi është të angazhohemi sa më shpejt në këtë rrugë, pasi shumë kohë është humbur duke “hedhur e pritur” teza e antiteza në lidhje me këtë debat të kahershëm në diskursin tonë kombëtar. Është koha të fillojmë të veprojmë, pa humbur akoma më shumë kohë dhe terren në raportin tregtar mes shteteve tona.

“Surpriza” e paralajmëruar nga presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, në prag të vizitës së ministrit rus të Mbrojtjes, Sergei Shoigu, në Beograd, ka munguar.

Me gjithë spekulimet përpara vizitës, Shoigu ka qëndruar këtë javë në Serbi pa sistemin raketor “Pancir S1”, të cilin Serbia e ka blerë nga Rusia.

Sipas analistit ushtarak serb, Aleksandar Radiq, arsyeja për këtë duhet kërkuar në Moskë.

“Autoritetet në Beograd kanë nevojë për dukje para publikut, por rusët ndoshta nuk e kanë të njëjtin emocion. Ndoshta për momentin nuk kanë nevojë për këtë formë marketingu”, thotë Radiq për Shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë

“Kontrata për ‘Pancir S1’ është komerciale. Kemi paguar dhe duhet ta fitojmë këtë sistem për modernizimin e ushtrisë sonë. Kjo është në rregull, por kjo paguhet me para të popullit”, thotë Radiq.

Vizita e ministrit rus të Mbrojtjes në Serbi dhe takimet e tij me zyrtarët në Beograd, në të cilat është thënë se Serbia dhe Rusia “do të forcojnë më tej” bashkëpunimin në fushën e mbrojtjes, kanë aktualizuar çështjen e blerjes së armëve ruse nga Serbia, por edhe vetë armatosjen e Serbisë dhe mjetet e saj për mbrojtje.

Sipas Institutit Ndërkombëtar për Studime Strategjike (IISS), këto mjete në vitin 2019 janë rritur për 28.7 për qind, përkatësisht nga 704 në 906 milionë dollarë.

Me këtë rritje të buxhetit të mbrojtjes, Serbia ka arritur në krye të listës së vendeve të kontinentit evropian.

Investimet në mbrojtje në Maqedoninë e Veriut, në Bullgari dhe në Sllovaki po ashtu janë rritur për më shumë se 20 për qind.

Buxheti i Serbisë për vitin aktual, 2020, parashikon ulje të këtyre shpenzimeve.

Fondet, siç shpjegohet, do të shpenzohen në prokurimin e pajisjeve për funksionimin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe Ushtrisë së Serbisë, si dhe për riparimin e armëve dhe pajisjeve tjera ushtarake.

Trendi i rritjes së shpenzimeve të Serbisë në mbrojtje është vërejtur qysh në vitin 2016, thotë për Radion Evropa e Lirë Katarina Gjokiq, studiuese në Qendrën për Politika të Sigurisë në Beograd.

“Kjo nuk do të thotë patjetër se janë identifikuar sfida apo kërcënime, por është e njohur nevoja për modernizim të ushtrisë. Në anën tjetër, i gjithë rrëfimi për garën në armatim është pak i ekzagjeruar… Të gjitha vendet i kanë arsyet e veta që blejnë sasi të caktuara armësh”, thotë Gjokiq.

Edhe Radiq konsideron se ushtria serbe ka nevojë për modernizim, por thotë se autoritetet në Beograd e shfrytëzojnë këtë çështje për qëllime politike.

“Modernizimi i Ushtrisë së Serbisë është i domosdoshëm. Shumica e armëve janë një trashëgimi e kohës së vjetër. Shumica janë blerë në kohën e Jugosllavisë socialiste. Është e qartë se duhet investuar… Por, mendoj se qeveria aktuale po e përdor prokurimin e armëve si mjet për favore politike nga aleatët”, thotë Radiq.

Si sfidat më të mëdha në sistemin mbrojtës të Serbisë, raporti vjetor i IISS-it përmend mungesën e fuqisë njerëzore dhe dobësitë në kapacitetet ekzistuese.

Vuçiq, në dhjetor të vitit të kaluar, ka paralajmëruar se Serbia do të ndalojë blerjen e armëve dhe se do të bëjë “reforma shtesë në ushtri”.

Këtë veprim, Katarina Gjokiq e sheh si pozitiv, sepse, siç thotë ajo, problemi më i madh në sistemin e mbrojtjes në Serbi është mungesa e fuqisë njerëzore dhe pozicioni i ushtrisë në përgjithësi.

“Ka informacione se po punohet për zgjidhjen e problemit. Para disa ditësh janë punësuar përgjithmonë 78 nënoficerë, që kanë qenë të punësuar për një kohë të caktuar”, thotë Gjokiq.

Armatimi është publik, kurse çmimi sekret

Në tre vjetët e kaluar, Ushtria e Serbisë ka blerë nga Rusia pesë helikopterë Mi-17V-5, katër helikopterë luftarakë Mi-35M dhe ka marrë si donacion gjashtë avionë MiG-29.

Katër avionë të këtij lloji i ka marrë donacion edhe nga Bjellorusia.

Marrëveshje për mirëmbajtje është arritur për 14 avionë, ndërsa sistemi raketor Pancir S1 është blerë në kuadër të një marrëveshjeje të vitit 2019 me Rusinë.

Në vitin 2019, nga Rusia në Serbi kanë arritur edhe dhjetë nga 30 automjetet e blinduara luftarake “BRDM2”. Me këtë marrëveshje për donacion parashihet që nga Rusia në Serbi të arrijnë edhe 30 tanke T-72.

Gjatë kësaj kohe, Serbia ka blerë nga Evropa pesë helikopterë H-145M, të cilët, sipas Vuçiqit, janë paguar nga 11 deri në 13 milionë euro për copë.

Vuçiq nuk e ka specifikuar çmimin e helikopterëve rusë.

“Çmimi për copë i shtatë helikopterëve rusë është më i madh se 10 milionë dhe më i vogël se 20 milionë”, ka thënë Vuçiq në dhjetor të vitit 2019, kur helikopterët janë shfaqur në aeroportin ushtarak të Batajnicës.

Institucionet nuk kanë dhënë kurrë përgjigje konkrete se sa paguan Serbia për pajisjet ushtarake nga Rusia dhe sa vlejnë donacionet ruse për Ushtrinë e Serbisë.

“Shteti i Serbisë aktualisht po trajtohet si pronë private. Kemi një situatë shumë të pazakonshme, e cila devijon shumë nga praktika në Evropë. Kjo është një fshehje e çdo gjëje që ndodh në lidhje me blerjen e armëve dhe pajisjeve ushtarake, përveç në disa raste kur dikujt i duket simpatike për mediat”, thotë Radiq.

Ministria e Mbrojtjes e Serbisë nuk u është përgjigjur ende pyetjeve për këtë çështje, që Shërbimi i Ballkanit i Radios Evropa e Lirë ia ka dërguar qysh në gusht të vitit 2019.

Blerjet e shpeshta të armëve nga Rusia kanë ngritur shqetësime si në Bruksel, ashtu edhe në Uashington.

Në nëntor të vitit të kaluar ka reaguar edhe i dërguari i Departamentit amerikan të Shtetit për Ballkanin Perëndimor, Matthew Palmer, i cili nuk e ka përjashtuar mundësinë e vendosjes së sanksioneve ndaj Serbisë, për shkak të blerjes së pajisjeve ushtarake ruse.

“Ekziston një dozë shqetësimi për vendosjen e pajisjeve ushtarake ruse në territorin e Serbisë, por edhe për mundësinë që Serbia të blejë sisteme specifike ruse. Kjo do të çonte kah vendosja e sanksioneve të caktuara. Shpresojmë se partnerët tanë serbë janë të vetëdijshëm për këtë”, ka deklaruar atëbotë Palmer.

Serbia dhe Rusia kanë nënshkruar marrëveshjen për bashkëpunim ushtarak në vitin 2013. Dokumenti është nënshkruar nga ministri i atëhershëm serb i Mbrojtjes, Nebojsha Rodiq, dhe Sergei Shoigu, i cili është në pozitën e ministrit rus të Mbrojtjes qysh në vitin 2012.

Përgatiti: Valona Tela

(Kjo ese i kushtohet kujtimit te mendimtarit te madh Zigmund Bauman dhe librit te tij “Mbi Lirine”)

Eshtë e habitshme dhe befasuese (natyrisht për ata që kuptojnë) që tek një pergamenë me lëkurë majmuni vigan (të ashtuquajtur edhe si Njeriu i Dëborës, që ende jeton në Himalajë, është motiv kurioziteti sfilitës dhe i gjithfarë haluçinacionesh, si edhe i trukeve filmike të dokumentarëve të shoqërive dhe akademive natyrore, shkencore) që ruhet në bibliotekën e manastirit më të vjetër në Tibet, lexohet një paragraf aktual rebel -për lirinë e krijimit kozmogonik,- si liri e mirëfilltë e Perëndisë së paidentifikuar, por të perceptuar gjithkund.

***

Teksti është i shkruar të paktën dy shekuj para Luftës së Trojës dhe shumë më herët se subjekti ekzistencial i Eposit të Gilgameshit e librat e Fenikasve e Babilonasve.

Kjo lashtësi marramendëse të huton dhe të trishton.

***

Debati për mendimin e lirë dhe për lirinë e të shprehurit, është i pafund edhe kontradiktor, plot paradokse logjike dhe juridike.
Ky debat me mjedisin mitik shqiptaro-ballkanik, ka patur dhe ka karakterstika të veçanta psiko-emocionale, specifike dhe shpesh të kobshme, domethënë edhe unikalë.

***

Fjala e paturpshme e Tersitit, këtij akeu leckaman kundër aristokratit (Bazileut), Agamemnon (shih: “Iliada” – Kënga e Dytë, Vargjet 271-274)-eshtë gjesti i parë i një ardhmërie rebeluese, protesta e parë e paqartë sociale e Demokratit të Parë të Europës.
Goditja e Tersitit, për arrogancën e tij qe shpagimi i lirisë së mendimit, tepër i nxituar, por jo i parakohshëm.

Rebeli Tersit u demaskua fuqishëm me përkorje dhe me tallje publike të skajshme.

***

Homeri e përshkruan Tersitin të shëmtuar, gungaç dhe të shëmtuar, njësoj si shtypi i sotëm grotesk i partive i përshkruan kundërshtarët inoçentë, që synojnë njëkohësisht, simultanisht të jenë në kreun e pushtetit.
Eshtë e vështirë të besohet se ky personazh i karikaturizuar në kuvendin ushtarak të mbretërve Akeas do të ishte prototipi i Sokratit dhe Krishtit, të cilët guxuan intelektualisht njësoj publikisht dhe pësuan të njëjtin fat të turpshëm nga turmat e politizuara, nga tradita agamemnonase e autoritetit absolut të padiskutueshëm.
***

Pa dyshim që skulpturat pagane të Sokratit dhe ikonat madhështore të Krishtit zotërohen nga koncepti i Bukurisë, Urtësisë dhe Profecisë.
Kjo gjë i bën paradoksale estetikat, sepse e Shëmtuara del më paralajmëruese dhe arketip i kategorive të tjera të privilegjura të quajtura “fisnike”, “të kultivura”, “artistike”.
***

Sfida estetike e Tersitit, çoi në lindjen e surrealizmit në shekullin XX dhe Salvador Dali-a tërë kryengritjen e vet pikturike e imitoi nga karikatura tersitiane.

***

Kjo është arsyeja gjenuine dhe supreme që Xhejms Xhojsi e rishkroi subjektin homerik si parodi, duke shkatërruar pa mëshirë monumentalitetin epik si një mbishtresë të panevojshme, ose si një zbukurim të stilit barok të zotërinjve prepotentë të pushtetit dhe të opinioneve njerëzore.
***

Lavuazje Laforti, historian i filozofisë në Universitetin e Sorbonës botoi në vitin 1965, librin ambicioz dhe erudit “Filozofia para rënies së Bastijës”, ku në mënyrë jo elokuente, të vrazhdë, por plot parashtresë dhe indikacione të vlefshme, bën lidhjen e figurës së Tersitit homerik me Spartakun trakas, Jan Husin, Omar Khajamin, Oliver Kromuellin, Rablenë, duke i shmangur jo pa qëllim filozofët problematikë bashkëkohorë si Zhan Pol Sartri.

Këtij libri i bën reçensione të mprehta me vërejtje metaforike për stilin, por afirmativ për strukturën konceptuale Adorme, Patocka, Malroja, Derrida, Kangerga.

***

Kapitulli që i kushtohej Pier Alebardit (1079-1142) filozof parizian brilant, që tërë jetën argumentoi në debat të pamëshirëshëm me Bernardin e Klervosë dhe Anselmin e Kenterberrit, se “arsyeja është para autoritetit, qoftë ky i fundit edhe teologjik”, u vlerësua posaçërisht.

Alebardi si rrjedhim i tezës kryeneçe të mësipërme, shtroi edhe kërkesën anticipuese, për drejtësi sociale duke i kërcënuar njerëzit e fuqishëm shtetërorë të kohës së vet me dënime të paimagjinueshme dhe me dënime ferri.

Ky teprim sfidues dhe mendjelehtë, i kushtoi shumë.. Koncili i Suasonit vendosi në 1141 të digjeshin në sheshe qytetesh tërë librat e tij të dëmshëm dhe për shkak të dashurisë së tij të fshehtë me murgeshën Eloiza, u rrah nga tre kryepeshkopë dhe … u trodh, (kastrua).

Letrat e mallëngjyera, pasionante të Alebardit për Eloizën, pas këtij akti katastrofal, janë burim sentimentalizmi, plot revoltë intelektuale, asketike deri në blasfemi.

Eshtë meritë e Lafortit që jep një interpretim origjinal për masakrën fetare të njohur si Nata e Shën-Bartolemeut, në 1572, duke cilësuar të ngjashëm me dukuritë dhe frymëzimet e populizmit militant të shekullit tonë, si dhe pushtetit të pestë televiziv, të studiuara por të pashpjeguara dot deri në fund nga Erich Fromi, Jungu, Kurasava, Poperi.

***

Xhafersoni dhe Medisoni, duke besuar në lirinë natyrore të njeriut, në mënyrë kauzale shtjelluan konceptin esencial të Amendamentit të Parë të Kushtetutës Amerikane, që lirinë e pacënueshme të bindjeve e lidhin me hedhjen poshtë në perspektivë të tëra ligjeve të mundshme kundër shtypit të lirë.

***

Xhafersoni i mrekullueshëm formuloi shprehjen tronditëse se “mes një qeverie pa gazeta dhe gazetave pa qeveri”, do të preferonte këtë të fundit, si më demokratikun.

Për këtë, e akuzuan si jakobin francez mes amerikanëve, pretencioz dhe kokëshkretë.

Gabimet e gazetarëve, madje edhe ato më të tmerrshmet, Xhafersoni i klasifikoi me një durim shembullor si “monumente të dobësisë njerëzore, të mosnjohjes, anomali të pashmangshme të intelektit”.

***

Makartizmi, gjuetia e shtrigave, ku-klus-klanasit, gjyqet staliniste të Moskës, Uotërgeiti, qenë sindroma politika të ngjashme me sëmundjet infektive.

Studiuesi i sociologjisë etimologjike, Ulliam Fajteri, i Universitetit të Mançesterit, jo i pandikuar nga shkolla bihoveriste, si edhe nga stili i lartë i Xhorxh Berklit, arriti në përfundimin (në Traktatin “Hierarkia e Ideve”) se ka një antagonizëm të paralindur të kategorive ideore, kështu mendimi i lirë është edhe shprehje e lirisë dhe e shtrëngimit, domethënë e së kundërtës, kinse se shtypi i lirë nuk mund të quhet i tillë, nëse nuk do të ekzistonte edhe censura e lirë, ose liria e censurës, një e drejtë natyrore dhe themelore e njeriut (!?).

***

Dr. Gunter Gyt, shefi i Policisë Politike në Berlin gjatë Rajhut III, ka botuar një libër memorialistik të sinqertë ku me këmbëngulje kërkon të vendoset klinikisht një raport i ndryshëm i funksionimit biologjik midis trurit dhe organeve seksuale.

Ai kishte vërejtur se zhvillimi i trurit të njeriut bashkëkohor, ishte më i madh, më efikas, sesa i organeve seksuale, çka çon pashmangshmërisht në triumfin e racionalitetit mbi instiktet, kur duhej të ishte ndryshe, për të përjetuar totalitarizmin subkoshient dhe borokratik të shtetit.

Gyti seriozisht propozonte ndërhyrje kirurgjikale ose hormonale në trurin e njerëzve që në lindje për të shmangur anomalinë, siç e quante ai të parësisë diabolike “të materies së hirtë”.

***

Nëse në shekullin XVI Paracelsi, mendoi të krijonte njeriun-artificial – Homonculusin.

Në fund të shekullit XX dhe në fillim të shekullit XXI, inxhinierët genetistë guxuan atë që nuk guxohej kurrë më parë, krijimin e komanduar të “Ajnshtajnëve dhe kryeministrave artificialë”, sipas parametrave të koduar saktësisht dhe me mirëkuptim nga shteti.

Vetëkuptohet se kështu realizohet harmonia e ëndërruar e shtypit, mënjanohen ekseset, sensacionet e panevojshme, streset dhe krimet informative që bëjnë kërdinë sot.

***

Për komunizmin totalitar lindor shtypi i lirë ishte një katrahurë, që kërcënonte doktrinën, mjekrën sibilike të Karl Marksit , te” tjetersuar” nga ideologet paranojake antikomuniste.

***

Për hir të së vërtetës, duhet vënë në reliev fakti që semiologu dyshimtar, i shumë kritikuari dhe i admiruari Umberto Eko me esenë e tij heretike “Tregtarët e Apokalipsit” e ka parashikuar trishtueshëm këtë dukuri, sepse pikërisht këtë ese ai ia kushton shqiptarit Milo Temesvari, i larguar dhunshëm nga atdheu në 1947, pas akuzës për devijacion të majtë.

Milo, tepër inteligjent, pasi ndenji disa kohë si lektor i gjuhëve të rralla kaukaziane në universitetin Rutgest në SHBA, përfundoi si asistent në bibliotekën kabalistike të Buenos-Ajresit, ku u njoh edhe me Jorge Luis Borgesin, që infektoi me silogjizmat e teologut mesjetar Thoma Akuini, i quajtur ndryshe edhe Aristoteli me tonsur i Kishës Katolike.

Në shkrimet dhe librat e tij kontradiktorë, shqiptari Milo Temesvar e quajti të pavërtetuar antologjikisht kategorinë e lirisë, duke shtuar se liria e mendimit dhe për më tepër shtypi i lirë, është kundër simetrisë dhe kristalogjisë moderne.

Këto materiale u futën ilegalisht në Shqipëri ndërmjet një ish-ambasadori të shtetit komunist dhe sot republikan i djathtë dhe u bënë objekt reflektimi nga dijetarët e punësuar në shërbimet sekrete dhe juristët me kurse 5-mujore të parlamentit Berishian, me pas te parlamentit Rilindas, të cilët pozitivizmin juridik e kanë vënë në dyshim si edhe teori të tjera të pavërtetuara.

***

Po ç’është liria?

Liria (gr. Eleutheria – lat. Libertas), është enigma më e madhe e njeriut.
Determinizmi teologjik e bën Shën-Agustinin të thotë se liria është e paracaktuar.
Edhe filozofët e antikitetit para tij, kësaj teze i dhanë një lustër kozmogonike.
Viklifi thotë “njeriu është shërbëtor jo i lirë i Zotit”.
Martin Luteri shprehet më skajshëm: “Djalli e ka gjetur fjalën – liri”.
Piko de la Mirandola vë në gojën e Zotit: “Të kam krijuar vetëm me një qëllim, që të jesh ndërtues dhe zotërues i lirë i vetvetes”. (De dignitate hominis).

Bekoni dhe Hobsi e identifikuan lirinë me fuqinë e njeriut, sa dimë, aq mundemi; sa mundemi, aq jemi të lirë.

Hobsi: “Njeriu (liria e tij) u nënshtrohet po atyre ligjeve, sikurse edhe natyra.”

Spinoza thekson: “Në sytë e mi, liria nuk konsiston në dekretin e lirë, por në domosdoshmërinë e lirë”.

Kanti bën fjalë për të ashtuquajturën “liri trascedentale”, liria nuk është e mundur në botën empirike ku sundon kuazaliteti.

Hegeli: “Liria është domosdoshmëria e njohur, e kuptuar”.

Madje dhe Marksi i ri: “Njeriu është qënia e lirë, pra qënia universale – Liria është aristokracia e amëshueshme e natyrës së njeriut”, tezë që u keqkuptua tragjikisht nga historia e njerëzimit.

Hajdeger: “Liria, ndjenjë fundamentale e qënies, është ndjenja e frikës nga mundësia që të mos jemi, të jemi nga qënie në joqënie”.

Satri: “Liria nuk është veti e njeriut, por substanca e tij, njeriu është i dënuar që të jetë i lirë”.

Kështu liria ndodhet midis dy poleve: determinizmit dhe indeterminizmit.

A ekziston liria e vullnetit?

Kalvini: “Vullneti i njeriut është si një kalorës që gjendet midis të dyve: Nëse në shalë hipën Zoti, atëherë njeriu do të shkojë si të dojë Zoti. Nëse në shalë hipën Djalli, atëherë njeriu do të shkojë nga të dojë Djalli.”

***

Teza heretike e paraqet njeriun “Farkëtar të fatit të vet “-(“Fortuna suae ipse faber”.

Indeterminizmi, e ndan njeriun, lirinë nga domosdoshmëria.

Epikuri, i kundërvihet fatalizmit që është thelbi i maksimalizuar i rastësive, kërkon që njeriu të synojë lumturinë (e drejta e tij natyrore) pra drejt një “atarksia” si gjendje e paturbullueshmërisë shpirtërore.

***

Idetë e mësipërme janë të nevojshme të njihen nga pushtetarët, por edhe nga opozitarët.

Vizionarizmi e bën politikanin të lirë, kriticist.

Njëshi partiak dhe njëkohësisht Njëshi Ekzekutiv, i modelon të tjerët sipas vehtes.

Një parti që nuk ka liri brenda saj, kur vjen në pushtet mungesën e lirisë e kthen në thagmë për të dhunuar mbi njerëzit që e duan lirinë, mbi intelektualët, personalitete të vërteta të kulturës.

Deputetët dhe ministrat pushtetarë bëhen kështu vegla të verbëta, celulizmi bëhet katastrofik, duke mos qenë të lirë për vehte, mëtojnë të prekin edhe lirinë e të tjerëve dhe në përgjithësi.

Për politikanë të tillë të pushtetit, duhet përmendur epigrama e shkruar në 1901, nga Faik Konica:

– More Dudum, kokëkungull,
gojëbuall, e barkrrumbull,

thuamë të rëntë pika,
ç’të duhet ty politika?

– Hiq, mor Dudum dorë, hadje,
të kllasëm në një kade,

plot me mjaltë e reçel,
ha e pi e kurrë mos del…

***

Nuk kam artikuluar më kot, çka kam thënë më sipër.

Liria ka dialektikën e vet, të cilën nuk mund ta quajmë “një shkarravitje arabeske”.

Politika shqiptare në përgjithësi, nuk e ka idenë e lirisë.
Militantët e partive kur vijnë në pushtet, janë manikenj,- koncepti i tyre propagandistik është si lufta antagoniste midis të Mirës (ata e identifikojnë paturpësisht, subjektivisht veten e tyre me të mirën) me të Keqen, që janë përherë të tjerët, kundërshtarët, opozitarët.

Ky thjeshtëzim, është fatal, buron konfliktualitetin antagonist, mitik, pra vetëshkatërrues.

Syzet bardhë e zi, janë optika e tmerrshme e shoqërisë së sotme.

Kjo margjinalizon sende, njerëz, idetë.

***

Një rrugë shtëpimi për të gjetur lirinë që nuk e njohin dot, është shtypi dhe masmedia.

Po a janë shtypi dhe masmedia të lirë?
Pas shkatërrimit të ortodoksisë moniste, të shtypit të saj të komanduar, kanë ndodhur ndryshime të mëdha.

Shteti totalitar,sipas Anah Harendit kishte një shtyp totalitar, kjo na kushtoi tragjikisht.

Për fat të keq, shtypi postkomunist është plot infektime dhe reminishenca të rënda nga e kaluara.
Kështu ndodh që mëditësit shkrimorë janë shërbëtorët e politikës, sepse nuk u intereson liria e vërtetë.
Ky mercenarizëm, është i frikshëm.
Por megjithatë, nuk duhet të jemi fatalistë.
Duhet të shpresojmë për të ndërtuar opinionin publik të shoqërisë civile.

Ky pushtet i fjalës së lirë duhet të përfillet nga qeveritarët.

Ndryshe, shtypi dhe masmediat, nuk do të gëzojnë autoritetin, atë autoritet të padiskutueshëm dhe patjetërsueshëm që të jep liria.
Opinionbërësit, ndonëse të paguar shumë shtrenjtë, që janë tepër komodë, por që kanë mllefe me emra të caktuara politikanësh, janë larg të kuptuarit të dukurive të vërteta që shqetësojnë Shqipërinë sot dhe kështu nuk arrijnë dot të konstruktojnë opinionin publik, të vërtetë.

Nuk mund të ketë opinion publik, pa ide dhe pa dituri, nuk mund të ketë opinion publik nëse nuk beson dhe nuk sakrifikon asgjë për lirinë, jo për lirinë e keqkuptuar dhe të shpërdoruar të vetvetes, por për lirinë e të gjithëve.

Kjo do të thotë që shtypi dhe masmediat, nuk duhet t’i kontrollojnë grupet e interesit,ose te klonohen nga pushtetaret “triumfaliste “,- siç ndodh në Shqipëri.

Opinioni publik duhet të jetë substanca e të gjithëve së bashku.

Nuk mund të ketë liri të disave dhe njëkohësisht mungesë të lirisë për të tjerët.

Liria u takon të gjithëve.

Në këtë apoteozë, shtypi i lirë dhe masmediat, kanë një mision të shenjtë.