SI shenjë nderimi e mirënjohjeje për PROFESOR-DOKTOR PANDELI ÇINA

Kjo pyetje retorike që e ka brenda përgjigjen, më është bërë,pothuja 9-vjet më parë dhe jo vetëm më bashkëshoqëron,por edhe më rri varur mbi kokë si”SHPATA MITIKE E DEMOKLEUT”. Shkurt i jam përgjigjur kësaj pyetjeje dje tek faqa “JEHONA E SKRAPARIT”, se VËRZHEZHA ndodhet në SKRAPAR. E shkrova për VËRZHEZHËN se është vendlindja e timeti,HAZIS HYSI; të xhaxhallarëve dhe hallove të mia. Në VËRZHEZHË kanë lindur motra ime e madhe,PROTOKOJA dhe vëllai im i madh,QAZIMI. Mandej,nga tetori i vitit 1941 ne kemi ikur dhe jemi vendosur në fshatin PETOVË të FIERIT. Nisur,nga sa shkruaj,unë jam myzeqar. Dhe,para se t’i përgjigjem KARDIOLOGUT TË SHQUAR,PANDELI ÇINA, vendosa që ta zgjeroj përgjigjen e kësaj pyetjeje.
* * *
Parabolë:

Mesviteve ’70-të të shekullit kaluar kam përjetuar me të tillë pyetje që,edhe ato, kanë brenda një histori të tërë dhe,veç historisë,edhe domethënie të madhe. Ishim në makinë si pasagjerë që udhëtonim për në Tiranë. Në të djathtë një lab me veshjen”VERSAÇE made in SELAM SALARIA” (me dok të zi,pothuaj të zgjyrosur dhe identitetin që ishte lab,ia jepte qeleshja me shajak të bardhë dhe”thumbi” si rrufepritëse mbi kokë. Pasagjeri tjetër,veshur qytetëse,por dhe kostumi i roitur,tregonte për një jetë të vështirë. Nga të folmet,dukej që ishte shkodran. Sa u ul,shkodrani pyeti labin:
-Nga të kemi?
-Jam nga fshati i SHEFQET PEÇIT,- tha labi.
Shkodrani u murrtye një fije,kur thonë në Shkodër, mend do t’i thoshte diçka këtij të”SHEFQET PEÇIT”,por duket ndaloi.
Tani qe radha e labit të pyeste.
-Na, mor shok, nga të kemi?
Dhe shkodrani sikur mori vijëshënimi mbi labin,e mbushi “pushkën e mllefit,e ngriti nja dy oktavë zërin dhe tha:- Jam nga BURGAJETI i MATIT,fshati i LARTMADHNISË,MBRETIT ZOGU i PARË!!!
U murrëtye labi,më keq se xhaketa që kish veshur,por shkodrani u shtriq tërë kënaqësi mbi kolltukun ku qe ulur.
Dhe tani që shkruaj për t’I dhënë përgjigje PROFESOR-DOKTOR PANDELI ÇINËS, e përqasa këtë ndodhi si për të zgjeruar përgjigjen time.
* * *
Pyetja retorike nga PROFESOR-DOKTOR PANDELI ÇINA m’u bë në një promovim libri. Shkova atje dhe rastisi që të ulem pranë PROFESORIT. Natyrisht,unë e njihja.E dija, në vija të trasha,gjithë Golgotën e tij. Kish mbaruar në Poloni dhe bashkë me diplomën e mjekut kardiolog,mori dhe gruan polake. Sado që qe lauruar shkëlqyeshëm,kish filluar”lufta e shtrigave”,ngaqë gruan e kish polake,e degdisën në SKRAPAR. Më vonë, në BERAT dhe,kur erdh demokracia në TIRANË. Nuk është vetëm kardiolog,por dhe POET. Shkruan poezi dhe ka përkthyer në polonisht MIGJENIN dhe poetë të tjerë. Përkthime ka bërë dhe në gjuhën franceze.Unë u ula ngjitur me të dhe në dorë kisha revistën “HORA” që ma dhuroi,miku im.DURO MUSTAFAJ! DURO MUSTAFAJ, gazetar i vjetër;shkrmtar,poet,skenarist,sado që kish dalë në pension, duhet të shkruhet në librin”Geenes”. Për 25-vjet me radhë boton revistën “HORA”. HORA është emri i vjetër i fshatit VRANISHT të VLORËS dhe,ngaqë gjaku nuk bëhet ujë,sado që DUROJA nga viti 1960 jeton në TIRANË,ka qenë i lidhur pazgjidhmërisht me VRANISHTIN e tij. E kujtoj me dhimbje e mall mikun tim të mirë,se ka njëvit e ca që është ndarë nga jeta. U ula pranë PROFESORIT dhe në dorë,mu në kapak DOROJA kish shkruar me gërma kapitale emrin dhe mbiemrin tim. Profesori,sa pa emrin, më pyeti:

– Nga jini?
– Prindërit i kam nga SKRAPARI?
– Nga ç’fshat?
– Nga VËRZHEZHA.
– Pse fshat është VËRZHEZHA? Mos të dëgjoj që të thuash që VËRZHEZHA është fshat.
Unë e mbylla shkarpën dhe vërtet isha në atë pozcionin që djali i tha babait.-Hajde, baba, se do të tregoj arat. PROFESORI i kish nxjerrë ujtë e zi VËRZHEZHËS dhe,pse e “kish pirë atë ujë”,kish arritur në atë përfundin aq me domethënie.
* * *
Dhe ca më tutje. Ka qenë verë e vitit 1957,kur isha në SKRAPAR dhe ca më shumë në VËRZHEZHË. Zbrita në ÇOROVODË dhe,pasi kalova URËN e SHAROVËS, lashë SPATHARËN,VËLESHNJËN,djathtas në një faqe mali Cërovën dhe duke ngjitur malore të sforcuara,mbrrita në NISHICË ku rronte gjyshi im nga nëna,HEKURAN PËLLUMBI dhe dajot e mi:ENEVER dhe SKËNDER PËLLUMBI. I kishin cilësuar kulakë dhe të mëdhenj e të vegjël,mend u binte bretku në atë zheg vape. Më dhimbeshin dhe më dukej që,ndërsa atyre u digjej mjekrra,unë kërkoja të ndizja cigar. I shkurtova ditët e mia në NISHICË dhe,pasi u riktheva në ÇOROVODË,u nisa për tek dajot e babait tim në KORITË. Kur ngjita maloren e fortë të PIROGOSHIT,hasa tek pusi i DERVISH ILAZIT.KY bamirës me zemrën oqean qe nga VËRZHEZHA dhe më bëhej si i gjallë aty,pranë pusit.NË KORITË në shtëpinë e XHEPES(REXHEPIT) dhe NESHATIT,Safetit ;XHELalit e ZAIMIT qendrova një javë dhe malit e malit rashë në DOBRUSHË. Tek teze REFIKOJA,atëherë e ve dhe djali i vetëm i saj,ALIU ishte dëshmor. Pak qendrova në DOBRUSHË dhe u vara tatëpjetë për në VËRZHEZHË. Së pari, e rroka qytetarinë e VËRZHEZHËS tek DERA E MADHE E KAPLLANËVE. E KAPLLANËVE që ishin kulakë; që partia i kish burgosur;që kish pushkatuar oficerin me akademi italiane,Muharrem KAPLLANIN. Porta dykanatëshe e KAPLLANËVE ishte e hapur. Unë qendrova një çast para asaj porte. Oborrin ta lëpije me gjuhë me një pastërti virgjine dhe,ndryshe,fare ndyshe nga shumë shtëpi, në oborr kundërmonin lule. Epo qytetaria nuk ka brirë dhe një syripreçiz si të PROFESORIT nuk kishte se si i shpëtonte ky fakt me kaq domethënie.Por qëndrova dhe për një fakt tjetër. Në shtëpinë tonë, në PETOVË të FIERIT,kish ardhur për punë të pushtetit një veteran i asaj kohe:XOXI ANDONI. Në darkë i tha babait:-Ore HAZIS ku bëhen ata,KAPLLANËT e VËRZHEZHËS dhe,ndërsa imatë po tregonte seç i kish gjetur,veterani tha:- Vëllan e MUHARREM KAPLLANIT,DERVISHIN e kishim arrestuar.Ishte 17-vjeç. Kërkoj të vinte në banjo dhe një nga partizanët e shoqëroi për atje. Prit,prit dhe i burgosuri nuk po dilte. Partizani hapi derën dhe e gjeti që me brisk,kish çarë barkun dhe me duarët e gjakosuar copëtonte zorrët.Derëtrimmash.- tha veterani. Kërkoja mos shquaj njeri dhe,pa u larguar nga ajo portë,m’u kujtua xhaxhai im,HILMI HYSI që kish mbaruar si jurist në MON PELIE dhe u bë avokat mbrojtës për bashkëfshatarin e tij,MUHARREM KAPLLANI,por partia ua kish prerë qyrkun që të dyve,duke u marrë jetën.
QYtetarinë e VËRZHEZHËS,atë verë,e hasa tek GJINECËT,tek QAFOKËT;tek MYFTARAJT;tek ÇELAJT dhe kudo ku më shpuri kushëriri i babait,XHA MAKSUTI apo siç e thërrisnim: MAKSUT BE! Padyshim,qytetarinë edhe tek HYSËT se në SKRAPAR askush nuk e ha bukënthatë
* * *
Natyrshëm,që ndihem krenar për atë mendësi të PROFESORIT për VËRZHEZHËN dhe ka të tjerë që dinë të flasin më mirë për VËRZHEZHËN,por,tek e mbyll,dua të them që VËRZHEZHA e ka të bardhë ballin para historisë. I ka dhënë vendit patriotë e luftëtarë;i ka dhënë njerëz të ditur dhe,pa menduar se mund të jem i drejtpërdrejtë,pa frikë mund të shkruaj: VËRZHEZHA ka patur KLERIKUN më ZEMËRMADH,njësoj si NËNË TEREZA që është quajtur:DERVISH ILAZI! VËRZHEZHA ka një nga prozatorët më të mirë që quhet SHKËLQIM HAXHI ÇELA,me profesion ekonomist që rron në AMERIKË dhe para trivjetësh mori çmimin”KADARE”. Nga VËRZHEZHA është sopranoja me emër në botë,ERMONELA JAHO alias MARIA KALLAS. NGa VËRZHEZHA janë Ekonomisti GJERGJI QAFOKU që veçlibrit për “DERVISH ILIAZIN” ka bërë “PEMËN GJENEALOGJIKE TË VËRZHEZHËS”. Nga VËRZHEZHA është i ndjeri,kolonelGAZMOR HYSI që ka bërë “PEMËN GJENEALOGJIKE” të HYSËVE. Dhe me kaq,sikur i jam përgjigjur asaj pyetjes retorike të PROFESORIT. Vërtet ca vonë. Vonë është më mirë se kurrë.
Sa për PROFESOR-DOKTOR,kardiologun e shquar,PANDELI ÇINA e di që mot mbush 90-vjeç.I uroj të rrojë një shekull.
*Fshat i madh në SKRAPAR.
Tiranë,25 korrik 2021

Ishte pragfestash, java e fundit e Nëntorit. Albina ecte me ngut buzë Lanës, nën një shi të imtë të paparashikuar nga meteorologët për pasditen e asaj të hëne. Cingërima e celularit brenda çantës së thjeshtë, por elegante, nën ritmin e shiut të bezdisshëm, dëgjohej e shuar dhe kjo e bënte disi të pa rëndësishme. Ajo e ruante si hajmali  celularin e parë personal, të cilin ia kishte bërë dhuratë babai ditën, kur mësoi se e bija kishte fituar të drejtën e studimit në shkollën e lartë për farmaci, pikërisht në degën e pëlqyer prej tij. Edhe vetë ishte farmacist dhe dëshironte t’ia linte trashëgim vajzës së madhe profesionin  dhe farmacinë, që e kishte fituar nga procesi i privatizimit. Ditët e para të universitetit, komunikonte pothuajse çdo ditë me të shtëpisë. Gjatë bisedave ndihej në gjirin e ngrohtë të familjes. Muajin e dytë i rralloi telefonatat, pasi e pa se kostoja ishte e ndjeshme për xhepat e një studenteje.

Pasi bëri disa hapa, celulari cingëroi përsëri dhe ajo përsëri nuk e hapi.Me cingërimën e tretë, nuk duroi dot më. Do të jetë mami, që ngulmon kaq shumë, mendoi dhe shtypi butonin.

-Syrpriiiizë!… -tha me zë të zgjatur folësi  në anën tjetër, që i shkaktoi vajzës ca pulsime të forta të zemrës.  Ajo shtangu ca çaste pa lëvizur, duke mos  e përfillur shiun freskues, që po ia ngjiste rrobat pas mishit.

-Mos ke humbur zërin, zemra ime? –i erdhi përsëri i qartë zëri nga krahu tjetër. Ai zë i njohur ishte si rrufe në qiell të kthjellët.

-Bertiii! -thirri ajo frymëmarrur nga emocionet.

-Syrpriiiizë! –përsëriti Berti  pa u ndikuar nga emocionet e Albinës.

– Bertiiii!…Më kërko më parë ndjesë që nuk ke ardhur të më takosh gjithë këto ditë… As më ke telefonuar, -ia ktheu vajza. Por Berti e ndjeu se ishte një qortim përkëdhelës dhe jo shpërfillje ndaj të  papriturës që po i afronte.

-Dashuria do prova, zemra ime… Dhe prova jonë doli e suksesëshme. Vuajtja ime e papërshkruar gjatë këtyre ditëve, dhëmbshuria me të cilën m’u përgjigje ti, belbëzimi dhe malli që ndihet në zërat tanë, janë provat më të mëdha të dashurisë së amëshuar.

-O Bertiiii! Pse, deri tani nuk më ke besuar, që më vure në këtë provë torturuese?…

-Sa naive je zemra ime.,, Desha të thoja sa e çiltër…

-Ta dije ti, Berti im i dashur, sa të gjata më janë dukur këto ditë, se në leksione kam qëndruar si mumje, se pasditeve kam pritur me ankth të më kërkoje te porta e godinës apo të shikoja emrin tend kur cingërinte celulari, nuk do të duroje kaq gjatë pa më takuar e pa më folur në telefon.

Në të vërtetë ato ditë vajza herë zbehej e herë zymtohej si natë me hënë e me re. Gati kishte prerë komunikimin me shoqet e dhomës, madje kishte rralluar dhe bisedat telefonike me familjen. Por prindërit, që formulojnë gjithmonë mendimet më të mira për fëmijët e tyre,  mendonin se vajza ishte përshtatur me mungesën e familjes dhe u ishte shtruar studimeve.

-Bëra shaka, jeta ime. Nuk ka nevojë për asnjë provë mes nesh. Kam qënë ca ditë matanë detit, në Itali. Tërë këto ditë jam përpjekur të sajoja diçka të bukur për ne të dy. Dhe ia arrita. Nuk e merr dot me mend çfarë dhurate të kam përgatitur për festat.

Berti  njëzetë e një vjeçar ishte i pari djalë, i cili i ishte afruar Albinës që javën e dytë të universitetit.  Natyra i kishte dhënë atij sy të zinj vezullues dhe flokë të dendur me oshilacione korb të zinj. Albinës i kishte pëlqyer pa masë me vështrimin e parë. Edhe Berti, me fytyrën e ndritshme,  e kishte marrë me sy një copë herë vajzën dhe i qe dukur shumë e këndëshme. Karakteri i Albinës ishte i gjallë, si vajzë e lirë dhe e përkëdhelur, por edhe e pastër dhe e dëlirë si bora e maleve te Gramozit nga kishte ardhur në Qytetin Studenti.  Që në takimet e para, djaloshi i shkathët, iu duk i vetësigurtë dhe i drejtë. Shkurt ajo i ishte përgjigjur… Edhe në ato çaste ajo ishte përpirë nga ligjërata e tij dhe nuk ndërmendëte ndonjë çast më të gëzuar në jetën e saj. Dëshironte ta dëgjonte pa pushim atë zë, që i kumbonte në zemrën e saj të patrazuar më parë nga ato ndjesi të forta ekzaltuese, që kishte provuar në çdo takim me Bertin.

– Ah, zemra ime, në vend të heshtjes, flasim për syrprizën! –ia ndërpreu mendimet  i adhuruari i saj zëftohtë, por Albinës i dukej i ngrohtë si vala e gjakut që i vërshonte në deje nga dashuria për të. Me gjithë atë ajo ngulmonte t’i shpjegonte se nuk mund të duronte asnjë ditë pa u takuar e pa komunikuar me njëri-tjetrin.

-Të prëmten pasdite do të shpjegoj gjithçka nga afër, por dëgjo syrprizën tani, -iu përgjigj Berti dhe, pa pritur miratimin e saj, filloi t’i fliste për surprizën:

-Një uikend përallor për ne të dy…

-Vetëm ne të dy?! –tha vajza sa e hutuar aq edhe e gëzuar.

-Po, vetëm ne të dy.  E ka pronotuar një kushëriri im në një agjensi turistike italiane. Kam në xhep dy bileta trageti për në Torino. Të shtunën në mëngjes nisemi.

Albina nuk kishte ndier ndonjëherë një ngazëllim të atillë. Sa bukur e madhështore tingëllonin në trurin e saj fjalët e reja, të panjohura më parë, që kishin hyrë në ligjërimin e përditshëm të shqiptarëve: uikend, sponsor, pronotim… Jehona e tyre përhapej nëpërmjet  rrëmbave të gjakut në tërë gjymtyrët e qelizat e trupit. Ajo donte ta kishte afër Bertin, t’i varej në qafë, ta përqafonte e ta puthte me tërë afshin e zemrës. Surpriza që i afronte i dashuri ishte vetë mrekullia. Sa kohë kishte që ëndërronte një udhëtim jashtë shtetit. Kishte bërë zili shoqet e shkollës, që kishin ikur me prindërit në mërgim për bukën e gojës. S’donte t’ia dinte për motivet, mjaftonte të iknin në vende të tjera të panjohura.  Bile ndonjë herë i kishte shkuar në mend të kishte qënë më mirë e varfër. Sa herë kishte lakmuar fatin e vajzave, që kishin lënë mësimet dhe ishin martuar me emigrantë, pa ditur se ku shkonin e çfarë do të bënin më tej. Etleva, shoqja e saj e tetëvjeçares ishte martuar që në klasën e parë të gjimnazit me një djalë të panjohur, të cilin ia kishte prezantuar një shoqe e klasës nga një fshat i largët, vetëm e vetëm se ishte refugjat në Greqi. Pas dy  vjetësh Etleva ishte rikthyer në shkollë, duke filluar mësimet atje ku i kishte lënë. Aventurë kurajoze dhe romantike, e kishte quajtur Albina. Por mendimet e nbukura, që ia kishin ndezur imagjinatën, ia ndërpreu Berti.

-Hë, Bina, nuk u befasove nga syrpriza e bukur që të bën i dashuri yt në prag të festave?… Do të vizitojmë Romën, e dashur!…Pse nuk më thua një fjalë?

-Pikërisht se u befasova, se u emocionova, Nuk di si të përgjigjem. Më duket  si një mrekulli e rënë nga qielli.

-Ha-ha-ha! Domethënë të pëlqeu. Sa më lumturove, e dashur.

-Cilës vajze nuk do t’i pëlqente një udhëtim kaq i papritur. Ngjan si një film: Një provinciale në Romë. Po deri sa thuhet se të gjitha rrugët të shpien në Romë, cila rrugë mund të jetë para dashurisë. Më ka mbetur në mëndje filmi “Beteja për Romën”, ku vajza e të parit të qytetit i tha pushtuesit Totila: “Edhe zogjtë këtu këndojnë: To-ti-la! To-ti-la! To-ti-la!…”  – këto fjalë Bertit i tingëlluan tërë përdëllim.

-Atëherë ti je jo vetëm e dashura ime, por edhe poetja ime, Na mbetet të fillojmë përgatitjet për udhëtimin madhështor. Të prëmten pasdite do të takohemi dhe do të flasim për detajet e udhëtimit.

– Po prit,ore! Prapë nuk do të takohemi ne deri të prëmten?…O Bertiii? …

Në vend të përgjigjes, dëgjoi sinjalin e mbylljes së telefonit në krahun tjetër. Si e mbyll kështu telefonin, ky Bertiiii! Tha me zë.

Nga e marta në pasditen e të prëmtes, Albina i binte pa pushim numrit të Bertit. Po zilja nuk cingërinte deri sa vinte përgjigjja e kompjuterit: personi i kërkuar mund të ketë mbyllur telefonin. Asaj as i shkonte në mend se të rinjtë në moshën e saj mund të përdornin dy celularë. Por trishtimi e zemërimi me të dashurin e saj, për shkak të moskomunikimit, shpejt e zëvendësonte arsyetimi se i dashuri i saj ishte i zënë me përgatitjet e udhëtimit. Shpirti i saj ishte i garkuar nga ëndërrat, ndërsa produktet e imagjinatës kapërcenin çdo limit. Ajo përfytyronte një udhëtim të bukur me një anije luksoze si Titaniku, përfytyronte Italinë e bukur dhe Romën Koloseut.

Pas surprizës së Bertit, falë atij kushëririt të tij bujar e zemërmirë, nuk ekzistonin më leksionet, leximet, detyrat studentore. Pasditeve  merrej me punë të kota, qeraste shoqet, shetiste nëpër mjediset e Qytetit Studenti dhe lozte e qeshte nëpë korridoret e godinës së fjetjes si një çupëlinë e dehur nga lumturia. Natën përpëlitej në shtratin e pagjumësisë, duke e munduar dilema: t’i  vinte në dijeni prindërit apo të shkonte pas të dashurit të saj symbyllur. Intuita i thoshte se ishte e vështirë të binin në një mëndje të dy palët. Ajo e dinte se në shtëpi të gjithë e prisnin me padurim, për të kaluar së bashku festat. Ndonëse nuk kishin kaluar as dy muaj, i kishte marrë malli shumë për vajzën. Po aq edhe atë për familjen. Ishte hera e parë që largohej nga shtëpia. Shpesh i mbusheshin sytë me lotë.  Përfytyronte se do të ishin festat më të gëzuara në jetën e saj, për shkak të statusit të ri dhe largësisë dymujore nga gjiri i familjes. Nga ana tjetër imagjinonte mrekullira të tjera shumë më entuziaste e më zbavitëse, që do t’i falte i dashuri me surprizën e tij të paimagjinueshme më parë. Dëshira për të dalë jashtë shtetit të saj ishte e papërballueshme. Heronjtë e librave nuk i dukeshin asgjë para refugjatëve, që kishin kapërcyer telat me gjemba.

Dhe, sa herë zhytej e pështjellohej në mendime, duke mos gjetur dot zgjidhjen më të arsyeshme, të mos qejfmbetej as i dashuri as familja, kapte celularin dhe i bënte zile Bertit. I thoshte mëndja dhe zemra se ai do t’i jepte zgjidhjen e duhur. Por telefoni i tij gjëndej gjithmonë i mbyllur. Pastaj merrte mamin, duke dashur t’i tregonte për surprizën e afruar, por ndërronte mëndje dhe fliste për gjëra të rëndomta, si: çfarë ke gatuar për darkë?… Po për drekë ç’kishe gatuar?… Si është Majlinda me mësime?…Ndonjë herë i thoshte mendja t’i hipte autobuzit të linjës që në datën 26 në mëngjes dhe surprizën t’ua bënte ajo prindërve, duke mbritur në shtëpi  një ditë para ditës kur e prisnin ata.

Shpesh edhe në lëksione ia përcëllonte trurin dilema torturuese. Të ikte pa lejen e prindërve, i dukej absurditet, e pa mundur. Të mos shkonte me të adhuruarin e saj në udhëtimin përrallor, i dukej se humbëte gjysmën e botës. Në ato çaste koka i digjej furrë, zemra i rrihte gjoksin, sikur donte të dilte jashtë dhe t’i tregonte udhën e drejtë që duhej të ndiqte.  Sa herë shtronte pyetjen se çdo të mendonin babi e mami, po të shkonte pa i vënë në dijeni, e jepte vetë përgjigjen:  Këto vendime duan konsultim me prindërit, por duan edhe guxim e kurajo. Me gjithë atë, në thellësinë e shpirtit, e kishte bërë zgjedhjen: Të shkonte një herë në Romë me të dashurin, pa bota le të përmbysej.

Të prëmten pasdite, rreth orës tetë, ra zilja e telefonit. Kur në ekranin e celularit u shfaq emri i shumëpritur i Bertit, në fytyrën e saj u shpërfaq ajo që poetët e quajnë “poezia e ndjenjave”, një ngazëllim i shndritshëm, që nuk mund të shprehet me asnjë fjalë.  E shtypi menjëherë butonin dhe zëri i tij i erdhi më i plotë dhe më i vendosur se çdo herë tjetër:

-Hë, e ke bërë gjithçka gati për nesër?

-Por unë, o Berti, të pres në takim sot, siç më premtove. Pak kohë na ka mbetur për të sqaruar detajet e udhëtimit dhe plot gjëra të tjera.

-S’ka gjëra të tjera për të diskutuar. S’e gjejmë më këtë rast. Një herë jepet shansi, thotë amerikani dhe, po nuk e shfrytëzove, mos t’ua kesh inatin të tjerëve.

-Po si do të shkoj unë deri në Itali me një djalë të panjohur, o Bertiiii, pa lajmëruar shtëpinë?!…

-Pse një djalë i panjohur jam për ty, zemra ime?!…

-Po jo, o Bertiii, nuk desha të thoja atë. I panjohur pë familjen time..

-Po ç’prite atëherë gjithë këto ditë? Pse nuk i ke vënë në dijeni?…

-Po unë doja ta diskutonim bashkë, o Berti. Ne ende nuk jemi prezantuar me prindërit. Mbase ata donin të dëgjonin edhe ty, të merrnin një siguri më të madhe prej teje.

-Ç’u bë u bë tani, Bina. Nuk ka më kohë për të humbur me biseda emocionale. Vendimi është marrë, janë prerë biletat, janë pronotuar hotelet. Sponsorizuesi ka harxhuar një thes me para…-Zëri i tij erdhi i thatë si zhurmë llamarine.

-Po si, o Berti, pa dijeninë e prindërve do të vij unë?! –lutej e përgjërohej Albina.

-Zgjidhe vetë atë problem sonte. Nesër në mëngjes të pres para korpusit të universitetit. Unë kam pronotuar taksinë për orën tetë dhe kam bërë gati gjithçka. Ti s’ka nevojë të marrësh asgjë me vete. Rregullohu, vishu bukur, se të tjerat i kam unë. Në orën dhjetë niset trageti nga porti i Durrësit. Natën e mirë!

-O, Bertiiii…-thirri vajza, por telefoni ishte mbyllur. U mbyt në lotë, që nuk merrej vesh në se ishin lotë trishtimi, mallëngjimi, gëzimi apo zemërimi. Mbeti në këmbë, pa lëvizur, duke vështruar telefonin. I vinte ta përplaste në tokë, sikur t’ia kishte celulari fajin, të cilin kishte kohë që e trajtonte si mikun më të afërt e më besnik. Mbylli sytë pak sekonta dhe mori vendimin. Le të ishte një aventurë. Aaventurat rinore gjithmonë i dukeshin  të bukura. Do të shkonte pas të dashurit të saj në Romën e ëndërruar. Kur ta njihnin prindërit Bertin, me siguri do të ndiheshin të lumtur për fatin e vajzës. Djalë simpatik, universitar, nga një familje e mirë në mes të Tiranës. Pikërisht ai djalë, që do t’u hynte në zemër me ta parë, ia kishte bërë atë dhuratë të pamundur për ta.

Të nesërmen , fiks në orën tetë, Albina ishte te taksia. Berti u vonua pesë minuta dhe sa mbriti, pa thënë as mirëmëngjes, i tha Albinës:

-Hip shpejt në taksi, se nuk kemi kohë, u bëmë vonë.

I hapi Albinës derën e pasme, në krahun e kundërt të taksistit, futi një çantë të madhe në bagazh dhe mbylli me forcë derën nga krahu tjetër, pasi kishte zënë vend në sedilen pranë saj. Ajo i buzëqeshi dhe mbështeti kokën në supin e tij. Berti i afroi fytyrën te leshrat, filloi t’i nuhaste aromën e flokëve të krehur me merak dhe i puthi lehtë qafën e gjatë.

Diku, midis Durrësit dhe Tiranës, vetura ndali. Hapi derën me furi një tip muskuloz e me bebëza gri, që i lëvrinin sytë si mace e egër. Sa futi kokën brenda kabinës, ia përpiu fytyrën vajzës së panjohur me shikimin e një shpendi grabitqar. Vajzës i shkaktoi një ndjenjë frike dhe pasigurie. Pastaj Sygriu i uli sytë në cicat, që kishin ngritur fustanin. Nuk i krahasoi me mollët e këngëve popullore, por me vezët e patës. Teksa po ulej në sedile, e kaloi shikimin poshtë fustanit dhe për herë të parë fytyra e tij u duk e kënaqur, sikur thoshte: Sa të bukura i ka kupat e gjunjëve! Sa të bukura i ka këmbët! Albina u ngjesh pranë Bertit si një zogth i truar, përballë atij shpendit grabitqar, që ia behu papritur.

Diku, u kthyen në një servis veturash. Atje Albinës minutat i dukeshin orë. Atje mendonte vetëm për familjen. Tani kishte filluar t’i qartësohej në trurin e saj të ladhatuar nga debulesa e prindërve, si fëmija e parë e tyre, sa serioze ishte mosvënia në dijeni e familjes. Ndjente një boshllëk të thellë në tërë qënien e saj për këtë udhëtim. Tashmë surpriza i dukej sa realizimi i një ëndërre aq edhe një aventurë e marrosur. Hapi çantën, nxorri celularin dhe formoi numrin, por në çast Sygriu, që Albinës i pëlqente ta quante Syujku, iu drejtua me sytë e zgurdulluar: Lere telefonin! Nuk kemi kohë për biseda tani. Albina u tërhoq e tmerruar pranë Bertit…

Rrugës së mbetur deri në Durrës  Berti dhe Syujku flisnin për uikendin e mrekullueshëm të çiftit Berti-Albina. Te trageti mbritën 10 minuta pas nisjes së tij. Berti u bë si i tërbuar, duke vështruar me shqetësim nga Albina. Ajo ndihej e prekur thellë në shpirt nga dështimi i surprizës, që ia kishte ndezur imagjinatën,  Ama edhe e lehtësuar, se nuk do të bëhej mashtruese e prindërve. Pas një stepjeje ajo foli me zë të mekur, për të qetësuar të dashurin e saj:

-S’ka problem, mos u shqetësoni.  Mirë u bë edhe për mua. Do të shkoj për festa te prindërit. Eshtë hera e parë që jam larguar nga shtëpia dhe më presin me padurim.

-Ç’thua, -u hodh Berti, – kushëriri e ka  paguar tarifën si frëngu pulën.

-Mos u shqetësoni,- ndërhyri Syujku,- do ta gjejmë një zgjdhje. Do t’ju nis unë me ndonjë anije tjetër. Humbët një udhëtim luksoz, por do të shijoni të tjerat. Dhe kujdes në kthim, mos u vononi, t’ju lërë sërish trageti. Këto fjalë, plot siguri, sikur e rigjallëruan Albinën, por edhe e trishtuan. Ikjen e tragetit ajo e kishte quajtur një rastësi e dobishme, duke e mbledhur mëndjen top për t’u kthyer te prindërit.

Pas një ore, siç premtoi Syujku, Berti dhe Albina hipën në një anije mallrash. U futën poshtë në hambarin e ngarkesës dhe rrinin ngjeshur njëri pas tjetrit, si dy dashnorë të vërtetë të mbyllur në një  kafaz metalik. Nuk kaloi as gjysmë ore dhe Albina filloi të ndjente dhimbje në lukth. Mbështeti kokë në gjoksin e Bertit, ku i dukej se gjente mbrojtje dhe siguri. Menjëherë u ndie më mirë. Mirëpo, nga qëndrimi skiç, iu trazua edhe më shumë. Pas pak filloi të ndihej aq keq, sa i dukej se nuk mund të jetonte më në atë gjëndje. Sado që bënte përpjekje të sforcuara të mos e jepte veten, t’i rezistonte torturës, për të mos e shqetësuar Bertin, nuk mund ta fshihte më sikletin në të cilin ndodhej. U dobësua aq shumë sa nuk kuptonte më se ku ishte. Thellë në vetëdijen e saj filluan të lëvrinin të shfytyruar Berti, mami, babi, motra, vëllai i vogël dhe mjedisi i shtëpisë, ku çdo gjë ishte e ngrohtë, e ëmbël dhe paqësore. Syujku, për të cilin kishte menduar se kishte mbetur në Durrës, filloi t’i binte lëngje, për ta qetësuar. Pas ndonjë ore humbi ndjenjat, pa kuptuar asgjë se çfarë ndodhte rreth saj. Kur erdhi në vete, vuri re se ishte zhytur në një pellg të vjellash dhe vreri të gjelbër…

Zbritën në Pulja, jo në Torino. Berti dhe Sygriu morën dy çantat dhe u nisën me nxitim. Albina, e kapur për dore nga Berti, me vështrim e vizitorit të parë të një planeti të panjohur, mezi lëvizte. I dukej sikur tërhiqte zvarrë kufomën e vet. U futën në ca rrugica dhe sosën në një shtëpi, tip vile dykatëshe, e rrethuar me pemë, në mes të një fushe, jashtë qytetit. Vajzës, pasi kishte dalë nga ai kazan tmerrues, sado e lodhur dhe e kapitur nga mendimet kontrakditore për vendimin e marrë pa dijenine e prindërve, iu gjallëruan disi ndjesitë e çasteve të lumtura që e prisnin në atë udhëtim të shumëpritur. Gjithçka në oborrin e mjedisin e asaj vile iu duk romantike. Por, sa u futën brenda, në një dhomë gjysmë të errët, Albinës iu tretën ndjesitë lumturuese. Berti, pa e njohur ende me mjediset e brendëshme të ndërtesës,  i tha se do të shkonte tek puna e kushëririt dhe do të kthehej bashkë me të. Pastaj do të shkonin me makinë tek shtëpia e tij. Të nesërmen do të niseshin për në Romë. Albina ndihej e lodhur, e hutuar dhe nuk kuptonte asgjë nga sa ndodhte rreth saj. Kur u hap dera dhe pa siluetën e bustit të Bertit në dritën e derës, ajo thirri, me një pikëllim, që do ta kishte zili dhe Hekuba: O Bertiiiiii! Por ai s’iu përgjigj. Dera e mbyllur bllokoi fashën e dritës, që vërshoi nga jashtë dhe vajzës iu duk se u zhyt në terrin e varrit, që e kishte hapur me duart e veta. Ishte një dhimbje dhe trishtim i tillë, që as lotë nuk i prodhonin më  sytë. Shoqëruesi sygri u ngërdhesh dhe i tha me qetësi: Mos u shqetëso. Tani do të jesh në shoqërinë time. Bashkë do të bëjmë punë të mira. Do të fitojmë shumë para. Vajza e vështroi si ajo ulkonja që i kanë rrëmbyer këlyshët e saj, ndërsa ai e vështroi me kënaqësinë e një ulkonje që ia ka rrëmbyer prenë  rivales së vet. Mblodhi të gjitha fuqitë dhe  u hodh te dera, duke kapur dorezën.

-Lere derën! Nuk hapet më ajo derë deri sa të vijë Berti, -tha me ton urdhëror Syujku.

Vajza e troshitur nga ai udhëtim i panjohur dhe e frikësuar deri në llahtari sytë gri të shoqëruesit të panjohur, mezi mbahej në këmbë. Për atë njeri ndiente një urrejtje që s’e kishte provuar kurrë. Kapi dorezën fort dhe tentoi ta hapte. Njeriu i fuqishëm e kapi nga krahët, e hodhi si një pulë të ngordhur në një divan të pistë dhe, duke nxjerrë para kërcënueshëm gishtin tregues, i tha: Tani e tutje je nën kujdestarinë time. Je nën urdhërat e mia. Do të bësh çfarë do të themë unë. Bertin harroje. Nuk e ke njohur kurrë. As ka ekzistuar ndonjë herë një farë Berti për ty. Ndryshe…

Studentes Albina iu errësua edhe më shumë bota para syve. Toka filloi t’i rrëshqiste  nën vete. Ajo e kuptoi fundin e aventurës së saj dhe, që nga ai çast, filloi të mendonte pasojat e vendimmarrjes katastrofike pa u konsultuar me prindërit. Ai zjarr i ëmbël dashurie tashmë ishte kthyer në një llavë vullkani që po digjte e përpinte gjithë dëshirat e ëndërrat e saj. E shtrirë në atë divanin e pistë, e mbledhur kruspull kokë e këmbë, sikur krijonte një mburojë e një sipërfaqe sa më të vogël kontakti me atë mjedis të neveritshëm, e kuptoi se në atë botë të trazuar pafajsia dhe sinqeriteti nuk ishin më mburojë e një vajze tetëmbëdhjetëvjeçare.  Me sy të çngjyrosur filloi të kujtonte njohjen me djalin e adhuruar prej saj. Por zemra nuk guxonte ta quante mashtrues dhe të pabesë. Gjithë mynxyrën e saj ajo e quante vepër të syujkut. Nuk kishte fuqi ta gjykonte mëndjelehtësinë e vet dhe pasojat në të ardhmen. E krahasoi veten me një mizë të zënë në rrjetën e një mirimange të madhe… Më në fund ajo e kuptoi se ishte kthyer në një mall të pastër të një tregu të pistë. Gjëja e parë që i erdhi ne mend ishte celulari. Për një çast mendoi se ai do të ishte varka e shpëtimit. Rrëmbeu çantën, që kishte mundur ta mbante pranë vetes, e hapi, kërkoi në të  si shtaza hyrjen e folesë së prishur, por celulari nuk ekzistonte. Atëherë e lëshoi veten si ajo antilopa që bëhet pre e luanëve të uritur. Ia kishin hequr edhe urën lidhëse me të njohurit e vet edhe armën e vetme të mundëshme për mbrojtje.

(me rastin e aksidentit në rrugët e Kroacisë)

Sot dhimbja e loti mbuluan Kosovën

Pas lajmit të hidhur mëngjesor

Ëndrrat e dashurisë u përplasen në asfaltin kroat

Dasmat mbeten të nxira, pa daulle, valle e bajrak

Përqafime të ngrira  përmallshëm  hutimeve

Pakuar valixheve të mallit, me të falat e zemrës

Vetëm lotët e dhimbja  udhëtojnë në vendlindje

E trupat tuaj- shpirti në Parajsë,

Flamujt në gjysmështizë në dridhje trishtuese

Sy të përlotur e të ngrirë si akull

Dhimbje që shpon edhe ashtin

Sot loti nuk pyet askënd pse udhëton i valët

Ai vjen deri te shpirti juaj në përqafim gjakimi

Secilin përqafim  i ndarjes  krejt zjarr

Për një kore bukë, gjithë kjo lemeri

Kurrë nuk qe mjaft ndër shekuj kjo plagë

Të plagosur mbetem akoma rrugëve të botës…

26 Korrik 2021

Adem Demaçi (Prishtinë, 26 shkurt 1936 – Prishtinë, 26 korrik 2018) ka qenë veprimtar i çështjes kombëtare dhe shkrimtar shqiptar nga Kosova. Më 2010 mori titullin Hero i Kosovës.

U lind, zyrtarisht, më 26 shkurt 1936, kurse, si mësojmë nga romani “Libër për Vet Mohimin”, që ka pjesërisht edhe karakter autobiografik, u lind, në të vërtetë, në kosimet e dyta, dikund në korrik.

U rrit në një familje të varfër të Prishtinës. Babai, Zeqiri, i vdiq shumë herët nga tuberkulozi. Demaçi nuk i kishte mbushur as plot tetë vjet. Gjithë barra e familjes ra mbi të vëllanë e tij të madh, Maliqin, i cili, si gazetashitës, ia doli me shumë vështirësi të siguronte kashatën e gojës për familjen (tregimi “Një Natë Bajrami”). Por, pas pesë-gjashtë vjetësh i vdiq edhe i vëllai Maliqi po nga tuberkulozi. Atëherë, për t’i mbajtur në jetë dy fëmijët e mbetur, Ajshen dhe Ademin, nënë Nazifja iu qep vekut dhe duke endur pëlhura të ndryshme, arriti t’i ushqente disi fëmijët, madje edhe ta shkollonte Demaçin (tregimet “Vegjëtarja”, “Vegjëtarja në treg”).

Demaçi do ta mbarojë shkollën fillore në Prishtinë më 1946, ku do ta kryejë edhe Gjimnazin real. Studimet në Degën e Letërsisë Botërore do t’i ndjekë plot pesë semestra në Universitetin e Beogradit, të cilat do të shtrëngohet t’i ndërprejë për shkak të sëmundjes së nënës. Ndaj, u kthye në Prishtinë dhe gjeti punë në veprimtarinë botuese të ndërmarrjes “Rilindja”.

Burgosjes së Tij të parë, më 19 nëntor 1958, do t’i paraprijë shpërngulja me dhunë e shqiptarëve në Turqi (“Kthimi”, “Mestani”), aksioni i armëve dhe Procesi i Prizrenit. Do ta goditë sidomos burgosja e gazetarit të devotshëm Sedat Dida, e cila do të ngjallë frikë e panik në mesin e punëtorëve dhe gazetarëve të “Rilindjes”. Në procesin gjyqësor të marsit të vitit 1959 të Gjyqit të Qarkut të Prishtinës, Demaçi do të dalë hapur me kërkesën që pa bashkimin e Kosovës me Shqipëri, nuk do të ketë paqe në Ballkan. Për këto qëndrime të tij u dënua me 5 (pesë) vjet burg të rëndë. Gjyqi Suprem i Serbisë ia vërtetoi dënimin në 3 (tre vjet), të cilat i vuajti në kazamatin e Sremska Mitrovicës.

Pas lirimit nga burgu, nuk e linin të zinte punë, me qëllim që t’u kallnin edhe më shumë datën të tjerëve për pasojat që mund të kishin. Për më tepër, me ardhjen e Hrushçovit në Shkup, pas tërmetit, më 1963, e izoluan dhe e mbajtën në burg gjatë gjithë qëndrimit të tij në ish-Jugosllavi.

Megjithatë, në fillim të viteve ‘60 ishin krijuar në disa qytete të Kosovës, si në Pejë, Gjakovë e gjetiu, organizata të ndryshme, që luftonin në mbrojtje të kauzës kombëtare. Duke parë disponimin e masës për t’iu kundërvënë terrorit dhe dhunës së shtetit totalitar, veçmas politikës së egër antishqiptare, Demaçi bëri çmos të formohej Lëvizja Revolucionare për Bashkimin e Shqiptarëve, si dhe hartoi (bashkë me Ramadan Shalën, tash të ndjerë) Statutin dhe Programin e Lëvizjes. Lëvizja formoi komitetet e saj në Prishtinë, Gjakovë, Pejë, Mitrovicë, Gjilan; ndërmori një varg aksionesh për ngritjen e flamujve kombëtarë, u përpoq të vite kontakte me lëvizjet e ndryshme revolucionare dhe ta propagandonte sa më shumë çështjen e pazgjidhur kombëtare të shqiptarëve në Ballkan. Megjithatë, kjo LRBSH u zbulua mjaft herët dhe Demaçi si kryetari i saj u dënua me 15 (pesëmbëdhjetë) vjet burg të rëndë, të cilat në fillim i vuajti në Nish, e pastaj, për ta larguar sa më shumë nga familja, e dërguan në Pozharevc, ku në kohën e ish-Jugosllavisë kishin vuajtuar dënimet shumë atdhetarë shqiptarë, midis të cilëve edhe Azem Bejta. Po e theksojmë këtë fakt, sepse kjo mbase do të jetë arsyeja që Demaçi të shkruajë në shtator të vitit 1969 dramën e parë me titull “Popu” (shkurtim i fjalëve po-litika dhe pu-shka), dorëshkrimin e së cilës e nxori nga burgu Xhafer Mahmutxhiku, kryetar i Komitetit të Prishtinës, në një arkë me dy kapakë.

Pas ndryshimeve dekorative politike në ish-Jugosllavi më 1966, dënimin ia zvogëluan në 10 (dhjetë) vjet, të cilat i vuajti ditë më ditë deri më 8 qershor 1974.

Për herë të tretë ra në burg më 6 tetor 1975 në procesin e montuar politik dhe u dënua përsëri me 15 (pesëmbëdhjetë) vjet burg të rëndë, vite këto të cilat do t’i vuajë në burgun famëkeq të Stara Gradishkës. Më 21 prill 1990, me urdhërin e Kryesisë shtetërore të ish-Jugosllavisë, lirohet pesë muaj e gjysmë para se ta kryente dënimin e plotë.

Janë proverbiale fjalët e tij pas daljes nga burgu: Që nga 21 prilli i këtij viti ndodhem në burgun më të madh në botë, që e njeh historia e njerëzimit – në burgun e Kosovës, ku më se dy milionë Shqiptarë nga regjimi hegjemonist-shovinist-terrorist janë zhveshur nga të gjitha liritë dhe të drejtat më elementare njerëzore e kombëtare.

Si luftëtarit më të paepur për lirinë e mendimit, si mbrojtësit më këmbëngulës të lirive dhe të drejtave të njeriut, Paralamenti Evropian, më 4 dhjetor 1991, i dha Çmimin Saharov. Të theksojmë se këtë çmim deri më tash e kishin marrë: Saharovi, emrin e të cilit e mban, Dubçeku, Nelson Mandela, Marçenko, Aung Sun, disa nga të cilët (Mandela, Aung Su) u bënë më vonë edhe fitues të çmimit Nobel. Me këtë rast, në Parlamentin Evropian, Demaçi tha se duke më nderuar mua, keni nderuar popullin tim të shumëvuajtur, por gjithmonë liridashës, paqedashës e krenar.

Më 1993, Klubi i Rektorëve Universitarë në Madrid i dha Çmimin Special për Paqe, kundër racizmit, ksenofobisë, për qëndrim paqësor e tolerant dhe për përpjekje për të ndërtuar një të ardhme të mbështetur në të drejtat e njeriut dhe në shumësi kulturore, që do t’u bënin të mundshme grupeve etnike të ish-Jugosllavisë të jetonin së bashku në paqe e harmoni… Dhe kjo ndodhi pikërisht në kohën, kur qarqet shoviniste serbe e akuzonin për luftënxitje?!

Në shkurt të vitit 1994, pesë anëtarë të Parlamentit të Norvegjisë e kandiduan shkrimtarin Adem Demaçi për çmimin Nobel per letersi. Në shtator 1994 u kandidua sërish-tani për çmimin Nobel për Paqe, me ç’rast theksoi se ky është një nder për mua dhe një mirënjohje për popullin shqiptar. Ndërkaq, më 14 dhjetor 1995 Adem Demaçit iu dorëzua Çmimi për të Drejtat e Njeriut i Universitetit të Oslos. Demaçi, duke shprehur falënderimin për këtë çmim, tha: Këtë mirënjohje nuk e kuptoj vetëm si mirënjohje të punës dhe të luftës sime për të drejtat e popullit tim, por edhe si dëshirë të qeverisë e të intelegjencisë paqedashëse norvegjeze që t’i tërheqë vëmendjen opinionit të gjerë ndëkombëtar për problemin e Kosovës.

Sipas burimeve të nënës së tij u lind diku në gusht-shtator 1935, por zyrtarisht i ati Zeqiri e regjistroi më 26 shkurt 1936. Pas okupimit italian më 1941 dhe hapjes së shkollave shqipe në Kosovë, familja e regjistroi në shkollë më 1942.

Në vitet ’50 Demaçi shkroi në revistën letrare “Jeta e re” drejtuar nga Esad Mekuli, dhe më 1958 shkroi romanin e tij të parë Gjarpijt e gjakut që trajton temën e gjakmarrjes në viset shqiptare të Shqipërisë dhe Kosovës.

Demaçi u arrestua së pari më 1958 nga regjimi autoritar i Josip Broz Titos, duke u dënuar me tre vite burgim. Pas lirimit ai e inicoi dhe u radhit në Lëvizjen Revolucionare për Bashkimin Shqiptar. U burgos sërish më pas më 1964 për dhjetë vjet burgim dhe u ridënua më 1975 me pesëmbëdhjetë vjet burgim. Më 1969 Amnesty International e njeh si të burgosur të ndërgjegjes. U lirua prej burgut të Stara Gradishkës, Kroaci, me 21.04.1990 në kohën e presidentit të RSFJ-së së atëhershme Janez Dërnovshek, maj 1989-maj 1990.

Unioni i Shkrimtarëve dhe i Kritikëve Shqiptarë, në bashkëpunim me Shoqatën simotër AICL dhe Universitetin francez, dhe me dekanin e Universitetin e Prishtinës, Bujar Dugolli, në dhjetorin e vitit 2015, është nominuar zyrtarsiht për çmimin Nobel për Paqe.

Ndërroi jetë më 26 korrik 2018 në Prishtinë, Kosovë në moshën 82-vjeçare. Sot Adem Demaçi prehet ne Panteonin shqiptar.

Tituj të veprave

Mirënjohjet

• Çmimi “Sakharov” i Parlamentit Europian për Lirinë e Mendimit, 4 dhjetor 1991;
• Çmimi kundër Racizmit e Ksenofobisë i “Universidad de Complutense” të Madridit, 1992
• I nominuar për Cmimin Nobel për Letërsi – shkurt 1994 , ndërsa për Cmimin Nobel për Paqe në shtator 1994- nga pesë anëtarë të Parlamentit të Norvegjisë
• Çmimi ” Lizel dhe Leo Aitinger” për të Drejtat e Njeriut në Universitetin e Oslos, 14 dhjetor 1995
• Clirimtar i Prishtinës; Komuna e Prishtinës, 28 nëntor 1999
• Urdhëri Hero i Kosovës – Presidenca e Kosovës 26 nëntor 2010;U.D.i Presidentit Z.Jakup Krasniqi
• Doctor Honoris Causa – Universiteti i Prishtinës 17 janar 2011;
• Doctor Honoris Causa – Universiteti i Tetovës 5 maj 2016
• Urdhëri ” Nderi i Kombit” nga Presidenti  Republikës së Shqipërisë Z.Bamir Topi; 10 qershor 2012;
• I nominuar për Cmimin Nobel për Paqe 2016 (propozimi ” Unioni i i shkrimtarëve dhe kritikëve të Kosovës” z.Reshat e Behare Sahitaj; dekan në UP : Prof Bujar Dugolli dhe aplikimit nga “Asociacioni Internacional i Kritikës Letrare” prof Daniel Leuwers e Helen Stafford);
• (Wikipedia)

Kthehet në Kolonjën e tij në bronz
legjendari Sali Butka. Jeta e tij është histori,
pjesë e kujtesës dhe e ndergjegjes Kombetare,
që i duhen të tashmes dhe ardhmërisë.
Luftetar, poet popullor e diplomat popullor, strateg e vizionar, Sali Butka shpetimin e atdheut e shikonte te perkjekjet e përbashkëta dhe te dija, ndërsa te Amerika shikonte shpëtimtarin nga copëzimi
prej lakmive të fqinjëve…
E madhêrishme nuk është vetëm shtatorja tani, por dhe akti: kthimi i Sali Butkës i bronztë në truallin e tij është dhe pergjegjshmëri e të sotmes, përlindje e besimit, vazhdim i triumfit të ndërgjegjes së Kombit.
Me Sali Butkën mësojmë se për atdhe perdoret jo vetëm pushka, por edhe pena, më shumë se llogoret duhet shkolla, mbi të gjitha dashuria patriotike e vëllazëria në breza e breza.
Shumë nga vjershat e tij Sali Butka i shkruajti në Malin e Tomorrit – Olimpi i shqiptarëve, në shtëpinë e gjyshit tim, ndërsa me djalin e tij, patriotin
dhe padagogjistin Safet Butka, im atê
ishte bashkëpunëtor. Nipi i Sali Butkës, veprimtari Uran Butka, historian, shkrimtar, deputet shpirteror, e vazhdon misionin e të parëve duke na patur pranê, qytetarë të shumtë, në levizjen demokratike për një Shqipëri euro-atlantike.
Shtatorja – vepër e skulptorit të mirenjohur Agim Rada, i ngërthen me art të gjitha këto me porosi atdhedashurinë, që s’eshte vetëm antike e as jo moderne, por thjeshtë e përjetshme.
Vendosja në Ersekë e kêsaj shtatoreje është ngjarje Kombetare…

Na ishte një fëmijë që po ëndërronte,
një kalë kartoni.
Hapi sytë vogëlushi
dhe nuk e pa më kalin e vogël,
një kalë të vogël të bardhë.
Fëmija u kthye në ëndërr;
nga jelet kalin e kapi …
Tani nuk do të më shpëtosh!
Sapo e kapi,
fëmija u zgjua.
Kishte mbyllur grushtin.
Kali i vogël fluturoi!
Serioz sa s’ka mbeti fëmija
duke menduar se nuk është i vërtetë
një kalë i vogël i ëndërruar.

Mbrëmë, ndërsa flija,
ëndërroja iluzione të lumtura!,
se vërshonte një burim
brenda zemrës sime.
Më thuaj, nëpër çfarë rrjedhe të fshehtë,
ujë, arrin tek unë,
gurrë e një jete të re
ku nuk ke pirë kurrë.
Mbrëmë, ndërsa flija,
ëndërroja iluzione të lumtura!,
se kisha një zgjua bletësh
brenda zemrës sime;
dhe bletët e arta
përftonin brenda saj,
me hidhësirat e vjetra,
dyll të bardhë dhe mjalt të ëmbël.
Mbrëmë, ndërsa flija,
ëndërroja iluzione të lumtura!,
se një diell i ndezur po shkëlqente
brenda zemrës sime.
I flaktë sepse jepte nxehtësi,
të vatrës së kuqe,
dhe dielli se pse u ndez
dhe pse na bëri të qajmë.
Mbrëmë, ndërsa flija,
ëndërroja iluzione të lumtura!,
se ishte Zoti që kisha
brenda zemrës sime.

Kopshte jeshile,
sheshe të kthjellëta,
burim verdhacuk
ku uji ëndërron,
ku uji memec
përfundon në gur…

Gjethet e gjelbëra
të thara, gati të zeza
të akacieve, era e shtatorit
i puth,
dhe disa i merr me vete
të verdha, të thata,
duke luajtur, mes pluhurit
të bardhë të tokës.

Ti s’më do? S’të dhimbsem sado pak?
… Nuk ta mbushkam syrin, apo si?
Prapseprapë, ndizesh e merr flakë,
Tek shtërngohesh supeve të mi.

Mike epsh e tëra, lajka s’dua,
As i vrazhdë nuk të sillem dot.
Veç me thuaj, sa kështu si mua,
Puthur e shtërnguar ke gjer sot!

Unë e di, të gjithë hije u bënë
Dhe s’ta shuan zjarrin pa mbarim.
Prehër pa u ulur ti s’ke lënë,
Siç po rri tani në prehërin tim.

Dhe në këto çaste, ndonjë tjetër,
Sjell ndërmend ti, syçkat tek pulit.
Mos pandeh se po mërzitem tepër.
Tjeterkënd e kam dhe unë në shpirt.

S’është fat kjo lidhje mëndjelehtë,
Po një flakë çasti. Veç ta dish,
Siç të njoha rastësisht i qetë,
“- Mirëmbetsh!”, – do të të them sërish.

Edhe ti do marrësh udhën tënde,
Do bësh pluhur ditën plot mërzi,
Veçse, mos lakmo t’i prishësh mendjen,
Kujt s’ka njohur puthje e dashuri.

Krah për krah me ndonjë tjetër djalë,
Udhës kur të shkosh ti, ku ta dish,
Ndoshta, edhe unë do të kem dalë
Për shëtitje, e shihemi sërish!

Ti më fort pas tjetrit do të ngjeshesh
Dhe me kryet ulur, ftohtësisht,
“- Mirëmbrëma!” – do më pëshëndesësh,
Ndërsa unë: “- Mirëmbrëma Miss!”.

Dhe asgjë nuk do më turbullojë,
S’do më dridhet shpirti për asgjë!
Kush ka dashur, s’mund të dashurojë!
Kush është djegur, s ‘mund të digjet më!

Duart e së dashurës, dy mjelma
Kredhur në ar të flokëve të mi.
Anekënd në këtë botë njerëzish,
Kënga s’ka mbarim për dashuri.

Dikur edhe unë kam kënduar
Dhe sërishmi shpirti më këndon;
Fjala vlagë merr në kraharuar
E ndër vargje ëmbëlsisht buron.

Po kur shterr kjo vlagë krejt, dhe zemra
Mbetet si një shkëmb floriri i shkretë,
Vetëm hënë e Teheranit këngës
S?mund t’i japë ngrohtësi dhe jetë.

Unë s’di si do më vejë halli:
Do më djegë Shaga shkrumb e hi,
Apo, kur të plakem, i përmallur
Do kujtoj ç’këndova në rini?

Ka një çap të tij sikush në botë,
A diçka që na pëlqen vërtet.
Një persian, që këngës keq ia thotë,
Kurrë nga Shirazi s’mund të jetë.

Sa për mua dhe për këngën time,
thoni vetëm kaq: do kish krijuar
Këngë më të mira, plot kumbime,
Nga dy mjelma po të kish shpëtuar.

Pse, moj jetë, je dhuratë

që të bie rasti kot?
Pse të dha i fshehti fat
një ndëshkim me tmerr në botë?

Ç’është ai pushtet i nxirë,

që prej hiçit më ka thirë,
që në shpirt më dha mundime
dhe dyshim në mendjen time?

Pa një dritë e një qëllim,

më rreh zemra në shkreti.
Më mbush plot me pikëllim
jeta gjith monotoni. —