Negociatat midis Serbisë dhe Kosovës, të cilat rifilluan në Bruksel më 15 qershor nën kujdesin e Bashkimit Evropian, janë çelësi i sigurisë dhe stabilitetit në Ballkanin Perëndimor. Pa një dakordësi për njohje të ndërsjellë si shtete të pavarura, mosmarrëveshja e ndezur do të trazojë kufijtë, do të ulë zhvillimin ekonomik dhe do të bllokojë integrimin në BE.

Që bisedimet të jenë të suksesshme, administrata e Joe Biden duhet të luajë një rol më aktiv në proces. Ndërsa BE, në rajon, shihet si e ndarë dhe jo e besueshme, ShBA ruan besueshmërinë për shkak të rolit të saj udhëheqës në zgjidhjen e konflikteve të mëparshme ballkanike.

Administrata e Biden ka pohuar se njohja e ndërsjellë ndërshtetërore midis Serbisë dhe Kosovës është e vetmja zgjidhje e prekshme. Pranimi i kufijve përfundimtarë do të mundësonte më shumë investime në biznes dhe zhvillim ekonomik në të dy shtetet, do të hapte më qartësisht rrugën e anëtarësimit në BE dhe të pengonte ndërhyrjet rajonale korruptive të Kremlinit. Por pa një marrëveshje dypalëshe, rajoni mund t’i kthehet sërish konfliktit, nxitur nga ambiciet nacionaliste dhe politikanët ambiciozë.

Që nga shpallja e pavarësisë së Kosovës në 2008-ët dhe njohja e saj nga ShBA dhe të gjithë anëtarët e BE-së, përveç pesë, qeveria e Serbisë ia ka kushtuar politikën e saj të jashtme bllokimit të anëtarësimit të shtetit të ri në institucionet ndërkombëtare. Ajo ka punuar ngushtë me Rusinë e Vladimir Putin në përpjekjen për të delegjitimuar shtetësinë e Kosovës dhe për të promovuar ambiciet e saj ekspansioniste rajonale.

Axhenda “Bota Serbe” e Presidentit Aleksandr Vuçiç imiton atë të “Botës Ruse” të Putin. Ajo është hartuar për të dominuar shumë shtete fqinje dhe që, në fund, të marrë territore me popullsi të madhe serbe. Bosnje-Hercegovina, Kosova dhe Mali i Zi qëndrojnë në vijën e frontit për të mbrojtur sovranitetin e vet por e ndjejnë se marrin ndihmë të pamjaftueshme politike nga BE dhe ShBA. Nga ana tjetër, irredentizmi serb mbështetet drejtpërdrejt nga Moska, (si një mënyrë) për të destabilizuar rajonin, për të ulur ndikimin perëndimor aty dhe për të krijuar një aleat të fortë për Rusinë në Ballkan.

Objektivat e Beogradit ndaj Kosovës janë të shtyjë pambarimisht çdo marrëveshje dypalëshe, të mbajë (në këmbë)/ushqejë pasigurinë për të ardhmen e saj dhe potencialisht të thithë brenda vetes një pjesë të territorit të saj. Në lidhje me Malin e Zi, politikat e Vuçiç synojnë t’ia dëmtojnë sovranitetin dhe ta bëjnë politikat e tij të jashtme dhe të sigurisë të varura nga ato të Serbisë. Beogradi punon përmes nacionalistëve serbë të përfshirë në koalicionin qeverisës trepalësh të cilët dëshirojnë tërheqjen e vendit nga orientimi perëndimor, edhe pse Mali i Zi është tashmë anëtar i NATO-s.

Bosnje-Hercegovina është shënjestra e tretë kryesore e pan-serbizmit. Vendi mbetet jofunksional kryesisht për shkak të politikave bllokuese të Republikës autonome Serbe (RS). Udhëheqësi i saj, Milorad Dodik, kërcënon periodikisht me ndarje, për të krijuar një shtet të ri serb, i cili, në fund, do i bashkohet Serbisë. Megjithëse Vuçiç ka shmangur të bërit thirrje hapur për ndarjen e Bosnjës, ai përllogarit se shpërqendrimi dhe rraskapitja e Perëndimit ose një krizë më e madhe rajonale e kombinuar me konflikte brenda vetë Bosnjës do të ofrojë mundësinë e shkëputjes dhe bashkimit përfundimtar (të RS) me Serbinë.

Beogradi është vazhdimisht në kërkim të pengesave që parandalojnë një marrëveshje përfundimtare me Prishtinën, ndërsa qeveria e re e Kosovës dëshiron të shmangë kurthin e diskutimeve të pafund dhe të pafrytshme. Udhëheqësit e BE-së po inkurajojnë Kryeministrin Albin Kurti të vazhdojë dialogun, pavarësisht ngërçit gjatë takimit të fundit në Bruksel. Zyrtarët në Prishtinë duhet të theksojnë se nëse BE dëshiron një zgjidhje, atëherë ajo ka përgjegjësinë të bindë pesë anëtarët e mbetur të BE të njohin Kosovën dhe në këtë mënyrë të nxisin Serbinë të nderojë unanimitetin e Europës. Mungesa e një fronti të bashkuar thjesht i jep forcë Beogradit dhe Moskës të pengojnë çfarëdo marrëveshje.

Prishtina është gjithashtu nën presion ndërkombëtar për të zbatuar marrëveshjet e mëparshme në procesin e Brukselit, veçanërisht në krijimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Negociatorët e Kosovës duhet të bëjnë të qartë se ndonëse qeveria mbështet devolucionin politik, të drejtat e pakicave, më shumë investime në nivel komunal dhe përgjegjësi më të mëdha për qeverisjen lokale në mbarë Kosovën, krijimi i një strukture paralele me baza etnike ka të ngjarë të gjenerojë konflikte të reja dhe më shumë probleme për Brukselin dhe Uashingtonin.

Marrëveshja për komunat duhet të vlerësohet në mënyrë gjithëpërfshirëse nga juristë kostitucionalë dhe ekspertë ndërkombëtarë për t’u siguruar që nuk cenon integritetin dhe shtetësinë e Kosovës ose të drejtat e jo-serbëve në komunat në fjalë. Pas kësaj (marrëveshja) do të duhet të përshtatet dhe pranohet në parlament për t’u bërë e vlefshme. Kjo mund të arrihet brenda një kornize më të gjerë, e cila përfshin njohjen reciproke ndër-shtetërore. Do të përbënte një koncesion të madh nga ana e Prishtinës dhe do të merrte notë pozitive në kryeqytetet perëndimore. Por kjo nuk mund të zbatohet pa një marrëveshje dypalëshe gjithëpërfshirëse midis dy shteteve të pavarura.

Janusz Bugajski, 2 July 2021

 Negotiations between Serbia and Kosova, which restarted in Brussels on June 15 under European Union auspices, hold the key tosecurity and stability in the Western Balkans. Without an agreement on mutual recognition as independent states the festering dispute will unsettle borders, curtail economic development, and preclude EU integration.

For the talks to succeed, the Joe Biden administration needs to play a more active role in the process. Whereas the EU is viewed in the region as divided and unreliable, the U.S. retains credibility because of its leadership role in resolving previous Balkan conflicts.

The Biden administration has confirmed that mutual inter-state recognition between Serbia and Kosova is the only viable solution. The acceptance of final borders would allow for more business investment and economic development in both states, open a clearer path toward EU membership, and inhibit the Kremlin’s corrupt regional inroads. But without a bilateral agreement the region could again descend into conflict propelled by nationalist ambitions and ambitious politicians.

Since Kosova declared independence in 2008 and was recognized by the U.S. and all but five EU members, Serbia’s government has dedicated its foreign policy to blocking the new country’s entry into international institutions. It has worked closely with Vladimir Putin’s Russia in trying to delegitimize Kosova’s statehood and promote its expansionist regional ambitions.

President Aleksandr Vučić’s “Serbian World” agendamimicks that of Putin’s “Russia World.” Itis designed to dominate several neighboring states and eventually incorporate territories with large Serbian populations. Bosnia-Herzegovina, Kosova, and Montenegro stand on the front lines in defending their sovereignty but feel they receive insufficient political assistance from the EU and U.S. In contrast, Serbian irredentism is directly backed by Moscow to disrupt the region, undercut Western influences, and create a stronger Balkan ally for Russia.

Belgrade’s objectives toward Kosova are to indefinitely delay any bilateral settlement, maintain uncertainty about its future, and potentially absorb some of its territory. In the case of Montenegro, Vučic’s policy is designed to subdue its sovereignty and subordinate its foreign and security policy to that of Serbia. Belgrade works through Serbian nationalists included in the tripartite governing coalition who want to backtrack on the country’s Western orientation even though Montenegro is already a NATO member.

Bosnia-Herzegovina is the third major target of pan-Serbianism. The country remains dysfunctional primarily because of the blocking policies of the autonomous Republika Srpska (RS). Its leader, Milorad Dodik, periodically threatens separatism to create a new Serbian state and eventually merge with Serbia. Although Vučić has avoided openly campaigning for Bosnian partition, he calculates that Western distraction and exhaustion or a wider regional crisis combined with conflicts within Bosnia itself will provide opportunities for secession and eventual unification with Serbia.

Belgrade is constantlylooking forobstaclesto prevent a final agreement with Prishtina, while the new Kosova government wants to avoid entrapment in endless and fruitless discussions. EU leadersare encouragingPrime Minister Albin Kurti to pursue the dialogue despite the stalemate at the recent meeting in Brussels. Officials in Prishtina need to stress that if the EU wants a resolution, then it has a responsibility to convince the five remaining Union members to recognize Kosova and thereby encourage Serbia to honor Europe’s unanimity. The lack of a united front simply emboldens Belgrade and Moscow to obstructany agreement.

Prishtina is also under international pressureto implement previous accords in the Brussels process, particularly in establishing the Association of Serbian Majority Municipalities. Kosova’s negotiators needs to be clear that while the government supports political devolution, minority rights, more investment at municipal level, and greater responsibilities for local governments throughout Kosova, creating a parallel structure based on ethnic grounds is likely to generate new conflicts and more problems for Brussels and Washington.

The Municipalities agreement must be comprehensively assessed by constitutional lawyers and international experts to make sure it does not violate Kosova’s integrity and statehood or the rights of non-Serbs in the municipalities in question. It would then need to be adjusted and accepted by parliament to become valid. This could be accomplished in a broader framework involving mutual inter-state recognition. It would constitute a major concession by Prishtina and would earn significant good will in Western capitals. But it cannot be implemented without a comprehensive bilateral agreement between two independent states.

DITA