(Ose, pse vendosa ta shkruaj librin “Peja, dhembja dhe krenaria ime”- kjo madhështi dhe perlë e veçantë historike e kulturore, që flet, që krenohet, që ka dëshmi, që ka krenari, që heshtë kur duhet, që zërin e saj e ka përgjithmonë të ngritur nëpër periudha të ndritura por edhe të dhembshme kohore …?!)

Që kur isha kalama, në shpirtin tim u murosen shumë kujtime si peshë ëndrrash dhe dhembjeje për qytetin që përjetësisht ka qenë, është dhe do të jetë madhështi historie, që ishte bukuri ku rrëshqasin kujtimet e mia aty diku në strofullin e shpirtit, me rebelimin për të thënë e për të shkruar, për t’u djegur në atë vullkanin e rinisë, ku më nxitnin grimcat e frikës për dashuriçka, që prej çasti në çast, prej viti në vit më bënin pelegrin të rrugëtimit të qytetit tim, i cili edhe sot në vete ndrydhet, sepse, madhështia dhe shenjtëria e tij sikur janë të fshehura vetëm në mendjen dhe në shpirtin tim, i cili qytet, sa vinte e bëhej vullkan ëndrrash dhe ëndërrimesh për gjithçka për “sarajet” e krenarisë dhe të historisë së tij: tabakët, jazijet me ve shotash në strofullat përbri ujit të kulluar, kalaja, krojet e lagjeve, kureshtja për Kullën e Haxhi Zekës, edhe për Lidhjen e Pejës, për Kullën e Sheremetit, për jetën idili e të ndritur të Lagjes së Kapeshnicës, për Tabjet, për Varrezat e Gjata, për Çarshinë e Gjatë, për zejet-begati e synim historik për ta kapur pasurinë lumturinë e jetës… Shumë luftëra i përjetove qyteti im, shumë armiq shkelën mbi ty, por morali dhe
pathyeshmëria për liri, për kombin dhe për atdheun, në të gjitha periudhat të mbanin vetëm vertikalisht dhe krenar, edhe më shumë ta begatonin historinë… Rrëfimet e babait tim për rrugëtimin tënd që nga koha e okupimit osman, nga robërimi sllav, austro-hungarez, serbo-malazez dhe nga shumë regjime të tjera, u bënë faqe të
ndritura dhe të praruara me ar, e që të gjitha bashkë ma ngacmonin shpërthimin e sythit më shumë se edhe të inteligjencës për t’i kënduar jetës, por edhe djersës dhe
mundit të nënës e të babait për ta ngritur ndershëm familjen
* * *
Rrita dhe thellimi e rrënjëzimi i dashurisë për qytetin tim…
…Dhe, interesant, rrita dhe thellimi e rrënjëzimi i dashurisë për qytetin tim, ishte e çuditshme, plot dhembje shpirti, por që përbrenda tyre përbirohej edhe lumturia
edhe krenaria për rrugëtimin tim në lashtësinë, në të atëhershëm dhe në të tashmen e qytetit tim, i cili i ngjanë ëndrrave të cilat kurrë nuk më lëshojnë këmbësh për të
thënë e treguar diçka me peshë, diçka që mbrumet me dashuri, njerëzi e sinqeritet. Për besë ashtu është, ndoshta pse prindërit e mi prej dite në ditë edhe më shpjegonin nga diçka por edhe e gjelbësonin tokën me djersën e tyre për të na siguruar kafshatën e gojës. E kjo, dashurinë ndaj qytetit, ndaj rrugicave me kalldrëm, ndaj lumit që kalonte përmjedis qytetit, e që ishte dhe është histori në vete, që nuk ka thënë krejt as nuk ka dashur të tregojë për peripecitë e veta, as për vuajtjet e
popullit. Po, sa madhështi është kjo kur e analizon së mbari dhe së prapthi të kaluarën e qytetit tim.

Sërish dua të theksoj, se kur isha i vogël, tërë atë energji që e kisha brenda vetes dhe shpirtit, nuk dija dhe as nuk kisha fuqi ta shfletoja me dufin e shpirtit, por vetëm e
ruaja si panoramë kujtimi apo “sherri” për më vonë, kur shpirti më rebelohej gjithnjë e më shumë për çdo gjë.

Dashurinë për qytetin tim, që kur isha në bankat e shkollës fillore ma shtonin edhe rrobat “kat” prej zhguni, që m’i kishte blerë babai, e që të gjithë shokët më
përqeshnin edhe për rrobat, edhe për opingat, edhe pse isha “katundar-zallogë”! Ani, se ashtu ishte, dhe ky realitet si fëmijë më kishte “zënë” pisk me tharmin e
dashurisë për kombin dhe atdheun, pra, edhe për qytetin tim, sepse, ishte i imi! Dhe kështu, ngjarjet, ditët, muajt, vitet dhe koha, kalonin e në shpirtin tim shtresonin shumë ngjyra, të cilat herë shndërroheshin në pyetje, herë në ironi, herë në dhembje, herë në uri për bukë, besa e herë-herë edhe në lot, të cilat gjëra, dua të tregoj drejtë, të gjitha në mbrëmje sikur i mbyllja në një thes të mendjes dhe hidhërimit, që ia lidhja fortë grykën të mos “eksplodojnë” dhe të mos më lënë pa gjumë. Kështu, të nesërmen në mëngjes, vinin “gëzimet dhe hidhërimet” e reja që më bënin edhe më krenar e kureshtar për të ëndërruar gjithçka, por që më bënin edhe melankolik kur përvjedhsha me shikim ndonjë vajzë, sepse, në këtë drejtim e kisha frikën e madhe të ngarkuar me shumë arsye!

E si mos ta rrisja dashurinë ndaj qytetit tim, kur të gjitha këto m’i dhuronte që dikur të bëhem diçka për ta ngacmuar historinë, madhështinë, krenarinë dhe
bukurinë mahnitëse të këtij qyteti…!

Ja, po ua numëroj disa nga perlat që i krijuam bashkë unë dhe qyteti im. Së pari, kur isha nxënës në gjimnaz, isha “bërë” burrë dhe i ndihmoja familjes me nga një
bukë furre çdo të shtune dhe të mërkurë, kur ishte pazar. Dua të them se pas përfundimit të mësimit, ktheja tek një mbathtar dhe me krenari i mbaja këmbët e
kuajve për t’i mbathur ata. O, sa vështirë ishte! Por, kur e kujtoja se në fund të orarit të punës i fitoja aq para sa për ta blerë një bukë furre, dhe kur e qoja në shtëpi, me lazdrim djaloshari ia jepja nënës dhe i thosha: ja, nëna ime, për sonte e kemi fituar bukën! O, sa rëndë e rrezik ishte për t’ua mbajtur këmbët kuajve për t’i mbathur, por buka ishte ajo që e dija se në shtëpi shkoja kinse “plot”, pra, me një bukë! Besoni, se e tëra kjo, fije e për pe, është e vërtetë! E në atë mbathtore, kur nuk kishte kuaj për t’i mbathur, mbaronim patkonj në atë furrën-farkëtare të shëmtuar, që djersët e fundit m’i shpenzonte. Dhe, kujtimi për te edhe sot më është i freskët; kur duke mbaruar patkonj, mbathtarit i “iku” dalta dhe mua më goditi në urëzën e kraharorit. Ma kishte thyer ashtin. Besoni se nga shpejtësia e “fluturimit” të daltës, as që e kam hetuar se më kishte goditur…! Atë ditë, ika në shtëpi i përgjakur, por paratë për bukë nuk i kisha “fituar” dhe ngela pa ia dërguar bukën nënës…! Derisa e shërova kraharorin hoqa shumë ditë, dhe askush në shtëpi nuk e mori vesh se çfarë më kishte ndodhur. Nuk i tregova as nënës, as babait… Andaj, si të mos çelikoset dashuria për qytetin tim. Në gjimnaz, më shkonte shumë rebelimi djaloshar, por jo prej rrugaçit, por prej njeriut që nuk pajtohet me realitetin. Lëndën e gjuhës shqipe, atë të gjeografisë, të biologjisë e më pak të historisë, i shkrija, i kisha në zemër. Bile gjuhën amtare, ndoshta nuk është modeste, por shumë herë e dija më mirë se sa vetë profesori.

Gjërat që ma forconin karakterin por edhe amanetin e babait që të bëhem njeri i vetvetes!

Të gjitha këto ishin gjëra që ma forconin karakterin por edhe amanetin e babait që të bëhem njeri i vetvetes, për t’i kontribuar familjes, qytetit dhe kombit. Por kulmi
i tërë kësaj ishte edhe momenti kur nga gjimnazi u përjashtova, për shkak se kisha “marrë në thua” në një bust që u bë copë e grimë! Më përjashtuan nga shkolla…!
Dhe, mbajeni mend, sa rëndë ishte, prej asaj dite nuk fliste askush me mua…! Por Gryka e Rugovës, ujëvara tek tuneli i parë dhe parku i qytetit më rrisnin krenarinë,
më bënin shoqëri dhe sikur më këshillonin se jeta të ngritë dhe të rrëzon… Tash, më shumë e përqafoja dhe më përqafonte qyteti im. Gjimnazi u bë obelisk i përjetshëm i historisë së rinisë sime. Por harrova të tregoj, se në shkollën fillore ia nisa të “shkarravis” vargje. Atë botë e botova edhe poezinë e parë te gazeta “Flaka e
Vëllazërimit” që botohej në Shkup. Prej aty u vu edhe një gurthemel i ri, që ishte krijimtaria letrare, e cila kurrë më nuk mu ç’kap nga mendja, zemra as nga shpirti
e deri në ditët e stome, me të cilën kacafytem dhe zihem deri në pafundësi, por të hidhërohem me te assesi. Sepse, muzat më vijnë prapa dhe edhe tash më ngacmojnë
për gjithçka…!

Dhe sërish: si mos ta dua qytetin tim, kur aq mirë i kam ditur varrezat në të gjitha pjesët të qytetit, kur aq shumë i kam mësuar burimet e ujit, kur aq me ngulm jam
informuar për mullinjtë e Pejës, kur aq shumë di për Tophanet, për dollapët që mbi jaz pandërprerë i rrotullonin ditët dhe ngjarjet pa treguar asgjë, kur zejtarët ishin
dhe janë vulë e historisë dhe e bukurisë së qytetit tim. Kur te Kroi i Shatërvanit, me ujin e ftohtë e freskonin shpirtin mijëra qytetarë, kur Gryka Pitoreske e Rugovës
qëndron në krye të qytetit si kurorë e rrallë mbretëreshe me ujëvarën histori. Ditët e shtuna ishin të lumtura për mua, sepse, nëna dilte në tregun e rrobave (lomën
e grave) te Kulla e Pashës, dhe shiste këmisha prej pëlhure të nuseve të katundit, që ua jepnin gratë e fshatit për t’i shitur, e ajo nga “qiraja” e tyre fitonte nga pak para.
Si sot më kujtohet ai muri ku i ekspozonte ato artizanale, “teshat” e nuseve. Pra, dilte ndonjë para edhe për mua por edhe për harxh shtëpie!

Kujtim i fortë që rritë dashurinë për qytetin tim, ashtu siç e forcojnë “shekujt” e jetës, ishte edhe puna prej argati e babait tim, që me qëndresën dhe me shpresën
kurrë të pathyer, por edhe me fjalët-dritë, mua dhe tërë familjes na lumturonte çdo moment, çdo ditë e çdo kohë. Po, sa madhështor ishte ky njeri gjithmonë gojëmbël,
ky njeri i dashur që ishte bërë pjesë e lumturisë edhe e shumë njerëzve të tjerë, të atyre që aq ndershëm luftonin për kafshatën e bukës, por kurrë pa e harruar fatin e
kombit dhe të atdheut!

Si të mos e shkrij mendjen dhe mundin për qytetin tim, kur urat e tij i bashkonin dhe i bashkojnë pjesët e qytetit dhe krijojnë hallka bashkimi të shumë nahijeve…
Andaj, si të mos e shkrij mendjen dhe mundin për qytetin tim, i cili, me Urën e Gegajve, me Urën e Zallit, me Urën e “Milet bahçes” dhe me Urën e Gurit, e madhështonte Lumëbardhin, nën të cilat ura rrjedhke uji herë prajshëm e herë plot rrëmbim dhe i trazuar…!

Këto ura i bashkonin dy pjesët e qytetit dhe krijonin hallka bashkimi të shumë nahijeve. I bashkonin njerëzit, i forconte dhe i lidhte shumë dashuri të vashave me
djemtë që i shkrinin ëndrrat në zemrat e tyre. Ka edhe shumë thesare, që qytetin tim dhe mua na lidhin edhe më fortë. Por, disa nuk arrihet dot për t’i thënë, por
ngelin si etje dhe si mall e dhembje për t’i fshehur dhe për t’i ruajtur vetëm për ata që kanë dëshirë të ngelin gjithmonë në krahët e dallëndysheve, të cilat, foletë i
ndërtojnë si një përrallë bukurie por edhe provokim për të thurë këngë e për të shkruar histori, për të shtjelluar vargun poetik që përcëllon dhe për të përjetësuar
çdo gjë të jetës që piktura e përthekon…

Për të gjitha këto kam shkruar diçka, kam përjetësuar shumëçka në Monografinë “Zejtarët e Pejës”, edhe në shumë libra të tjerë. Ndërsa, si të mos e dua qytetin tim,
kur në zemër të tij ishte dhe është teatri, kur fisnikërohej jeta dhe kultura, e ku edhe unë shumë e shumë vite i “lëkunda” dërrasat e skenës, të cilat i mbajnë si kujtim madhështor lojën prej artisti të shumë aktorëve më të njohur, të cilët më vonë pushtuan teatrot e Kosovës dhe më gjerë?! Edhe për këtë, historinë e këtij tempulli ndër më të vjetrit jo vetëm në Kosovë, e kam përjetësuar në librin- monografi “Teatri i Pejës”!

Pra, kur këto pak shënime i bashkon me historinë e lavdishme të qytetit që e ndritin dhe e bëjnë shenjtëri të paprekshme edhe të lirisë edhe shumë shtatore, buste,
obeliskë, edhe pllaka përkujtimoresh, që janë përjetësi e heronjve dhe e dëshmorëve se si luftohet për ta çliruar atdheun, e që do mbesin udhërrëfim e mësim i
përjetshëm për gjeneratat që vijnë, ma detyrojnë shpirtin që të shkruaj e të shkruaj, e të shkruaj, sepse, kurrë nuk jam ngopur as nuk ngopëm dot me madhështitë e
qytetit tim. Për atë, duke qenë i etur për gjithçka, në shumë poezi në këtë libër me qëllim i kam përsëritur disa emra, disa vendbanime kohe e shekullore, që kujtoj se
vetëm sa e madhështojnë dhe ia shtojnë edhe më shumë vlerën dhe peshën këtij këndimi poetik!

Ky ishte shkaku që këtë libër ta shkruaj e t’ia kushtoj kësaj madhështie, kësaj perle të veçantë historike dhe kulturore të vendit tim, të popullit tim, e që kësaj radhe e
pashë të udhës ta pagëzoj: “Peja, dhembja dhe krenaria ime”-Poemë të cilën kurrë nuk e përfundova…!
(©S. B.)