Ngritja e Shtëpisë Muze të Shkrimtarëve të Dënuar, vdekur në burgje nga torturat, ekzekutuar dhe përndjekur nga regjimi komunist, është një domosdoshmëri për të reflektuar mbi të kaluarën dhe për të mos lejuar që figura të shquara të trashëgimisë tonë letrare të harrohen. Ky projekt synon të jetë një monument i kujtesës kolektive, një dëshmi e rezistencës intelektuale ndaj totalitarizmit dhe një qendër edukimi për brezat e ardhshëm.

Ne besojmë se mbështetja institucionale dhe shoqërore për këtë iniciativë do të ndihmojë në realizimin e një projekti me vlera të mëdha historike, kulturore dhe kombëtare.

Duke pasur parasysh procesin e integrimit të Shqipërisë në BE, një iniciativë e tillë do të tregonte përkushtimin e vendit ndaj vlerave demokratike, lirisë së fjalës dhe të drejtave të njeriut.

Kjo do të përmirësonte imazhin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare si një vend që përballet me të kaluarën dhe e vlerëson pluralizmin kulturor dhe politik. Do të ishte edhe një kontribut në debatin global mbi lirinë e fjalës dhe të drejtat themelore të njeriut.

Instituti i Studimeve Albanologjike “Nacional” dhe Gazeta letrare dhe kulturore “Nacional”, Tiranë propozojnë ngritjen e një Shtëpie Muze në nder të 146 shkrimtarëve, artistëve dhe përkthyesve që u dënuan, u burgosën, vdiqën në burgje nga torturat, u ekzekutuan apo u persekutuan nga regjimi komunist gjatë periudhës 1944-1990.

Kjo nismë ka për qëllim të ruajë kujtesën historike dhe të evidentojë kontributin dhe sakrificat e këtyre intelektualëve për letërsinë, artin dhe kulturën shqiptare.

Në Shqipëri, gjatë regjimit komunist (1944-1990), 146 shkrimtarë, poetë, artistë dhe përkthyes u persekutuan për bindjet e tyre, për veprat e tyre ose për refuzimin për t’iu nënshtruar propagandës zyrtare dhe rregullave strikte te realizmit socialist, stalinist. Disa u burgosën, disa u internuan, të tjerë u ekzekutuan ose vdiqën në burgjet famëkeqe si ai i Burrelit.

Metoda e realizmit socialist u vendos si parimi themelor i letërsisë dhe arteve në Shqipëri gjatë periudhës 1944-1990, kur vendi ishte nën regjimin komunist. Kjo metodë letrare dhe artistike u imponua nga Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH), si metodë e vetme letrare dhe artistike dhe kishte për qëllim që letërsia dhe arti të shërbenin si mjete propagandistike për ndërtimin e shoqërisë socialiste.

1. Vendimet politike dhe kontrolli ideologjik

o Pas çlirimit të Shqipërisë në vitin 1944, regjimi komunist e orientoi kulturën dhe artin sipas parimeve të realizmit socialist, duke u bazuar në modelin sovjetik të Bashkimit Sovjetik, stalinist.

o Në vitet 1950, Kongreset e Partisë dhe organizatat e shkrimtarëve dhe artistëve vendosën norma strikte mbi përmbajtjen e veprave artistike.

2. Krijimi i institucioneve për kontrollin e artit dhe letërsisë

o Më 1945 u themelua Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë (LSHA) që mbikëqyrte krijimtarinë letrare dhe artistike.

o U kontrolluan shtëpitë botuese, teatrat, kinemaja dhe çdo institucion kulturor.

3. Censura dhe ndalimi i veprave të papërshtatshme

o Çdo vepër duhej të përputhej me idealet e partisë dhe të përshkruante jetën e klasës punëtore, fshatarësisë dhe heronjve të luftës.

o Shkrimtarët dhe artistët që nuk përmbushnin këto kritere ndëshkoheshin, veprat e tyre ndaloheshin dhe disa prej këtyre autorëve u persekutuan ose u burgosën.

4. Temat dhe karakteristikat e realizmit socialist

• Heroizmi dhe fryma revolucionare – Vepra që tregonin heroizmin e klasës punëtore, luftës nacionalçlirimtare dhe ndërtimit socialist.

• Figurat idealizuara – Personazhet kryesorë shpesh ishin punëtorë, kooperativistë ose partizanë të përkushtuar ndaj partisë.

• Gjuha dhe struktura e thjeshtë – Letërsia duhej të ishte e kuptueshme për masat dhe e qartë në mesazhin ideologjik.

Pasojat e realizmit socialist

• Varfërimi i lirisë artistike – Shkrimtarët dhe artistët humbën lirinë krijuese dhe u detyruan të krijonin sipas udhëzimeve të partisë.

• Izolimi nga rrymat moderne – Shqipëria u shkëput nga zhvillimet moderne në letërsi dhe arte që ndodhnin në Perëndim.

• Persekutimi i artistëve dhe shkrimtarëve të pavarur – Figura të rëndësishme si Musine Kokalari, Kasëm Trebeshina dhe të tjerë u burgosën ose u persekutuan për shkak të qëndrimeve të tyre kundër realizmit socialist.

• Shumë shkrimtarë të shquar, sidomos ata katolikë të veriut, u përballën me spastrimet e regjimit. Dramaturgu Ndre Zadeja, poetët Lazër Shantoja dhe Bernardin Palaj, romancierët Anton Harapi dhe Gjon Shllaku u ekzekutuan, ndërsa të tjerë vdiqën në burg pas torturash etj.

Propozojmë që Shtëpia Muze të ngrihet në ndërtesën e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, e cila gjatë regjimit komunist ishte një qendër e rëndësishme e veprimtarisë letrare dhe artistike. Kjo zgjedhje ka një vlerë simbolike të veçantë, pasi është pikërisht kjo hapësirë që dikur funksiononte si një vend i censurës dhe kontrollit ideologjik mbi krijimtarinë letrare dhe artistike.

Muzeu do të ndahet në disa pavijone kryesore:

1. Pavijoni i dëshmive historike

– Do të përmbajë dokumente arkivore, vendime gjyqësore, letra, raporte dhe artikuj që dëshmojnë përndjekjen e shkrimtarëve dhe artistëve.

2. Pavijoni i veprave të ndaluara

– Një hapësirë kushtuar librave dhe veprave të cilat janë ndaluar ose censuruar nga regjimi komunist.

3. Pavijoni i jetës së shkrimtarëve të dënuar

– Fotografitë, sendet personale dhe dëshmitë e të afërmve të shkrimtarëve dhe artistëve të persekutuar.

4. Arkivi digjital dhe qendra studimore

– Një seksion ku studiuesit dhe publiku do të kenë qasje në materiale arkivore, intervista dhe analizë akademike mbi letërsinë dhe artin gjatë komunizmit.

5. Hapësira për aktivitete kulturore dhe konferenca

– Salla për diskutime, promovime librash dhe evente kushtuar kujtimit dhe studimit të kësaj periudhe historike.

Për të reflektuar mbi përmasat e persekutimit, muzeu do të përfshijë një pavijon të veçantë me emrat e plotë të të dënuarve, të burgosurve dhe të ekzekutuarve.

Ngritja e Shtëpisë Muze të Shkrimtarëve të Dënuar nga regjimi komunist, është një domosdoshmëri për të reflektuar mbi të kaluarën dhe për të mos lejuar që figura të shquara të harrohen. Ky projekt synon të jetë një monument i kujtesës kolektive, një dëshmi e rezistencës intelektuale ndaj totalitarizmit dhe një qendër edukimi për brezat e ardhshëm. Ne besojmë se mbështetja institucionale dhe shoqërore për këtë iniciativë do të ndihmojë në realizimin e një projekti me vlera të mëdha historike, kulturore dhe kombëtare.

METODOLOGJIA PËR NDËRTIMIN E SHTËPISË-MUZE PËR SHKRIMTARËT, ARTISTËT DHE PËRKTHYESIT E DËNUAR NGA DIKTATURA KOMUNISTE

Ky projekt synon krijimin e një shtëpie-muze që do të shërbejë si një qendër përkujtimore dhe studimore për 146 shkrimtarët, artistët dhe përkthyesit që u burgosën, u ekzekutuan, vdiqën në burg nga turturat, ose u persekutuan nga diktatura komuniste, staliniste në Shqipëri (1944-1990).

• Dokumentimin historik të fateve të këtyre personaliteteve.

• Ruajtjen dhe ekspozimin e veprave të tyre të ndaluara apo të censuruara.

• Edukimin e brezave të rinj mbi periudhën e diktaturës dhe pasojat e saj mbi lirinë e shprehjes.

• Nxitjen e studimeve mbi letërsinë dhe kulturën e asaj periudhe.

Për të siguruar saktësinë dhe plotësinë e informacionit, kërkimi do të fokusohet në:

• Arkivat shtetërore dhe dokumentet e Sigurimit të Shtetit.

• Librat, dorëshkrimet dhe materialet origjinale të shkrimtarëve.

• Dëshmitë e familjarëve, bashkëkohësve dhe studiuesve.

• Bashkëpunimi me institucionet akademike dhe albanologjike.

Shtëpia-muze do të organizohet në disa seksione:

• Pjesa historike: Dokumente arkivore, dëshmi dhe analiza të periudhës.

• Galeria e kujtesës: Fotografi, artefakte personale dhe citime të shkrimtarëve.

• Dhoma e heshtjes: Një hapësirë reflektimi për vizitorët.

• Zona interaktive: Teknologji digjitale për të eksploruar historinë individuale të çdo të persekutuari.

• Biblioteka e ndaluar: Një koleksion i veprave të ndaluara dhe të censuruara.

• Salla e aktiviteteve: Hapësirë për leksione, konferenca dhe projeksione filmash dokumentarë.

Për realizimin e projektit do të kërkohet bashkëpunim me:

• Institutin e Studimeve Albanologjike Nacional.

• Akademinë e Shkencave dhe universitetet.

• Shoqatat e ish-të përndjekurve politikë.

• Familjarët dhe pasardhësit e shkrimtarëve dhe artistëve të dënuar.

• Organizatave ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.

Burimet e financimit mund të sigurohen nga:

• Fondet shtetërore për trashëgiminë kulturore.

• Donacionet nga individë dhe organizata.

• Partneritetet me ambasada dhe institucione ndërkombëtare.

• Grantet për studime dhe kujtesën historike.

Pas përfundimit të punimeve, shtëpia-muze do të hapet me një ceremoni zyrtare, me pjesëmarrjen e studiuesve, përfaqësuesve shtetërorë dhe publikut të gjerë. Hapja do të shoqërohet me aktivitete kulturore dhe akademike për të nderuar kujtimin e shkrimtarëve dhe artistëve të persekutuar.

Pas hapjes, do të krijohet një komitet shkencor për të monitoruar ndikimin e muzeut dhe për të organizuar aktivitete të vazhdueshme edukative dhe kërkimore.

PRITSHMËRITË

Ngritja e një shtëpie-muze për shkrimtarët dhe artistët e dënuar dhe të pushkatuar nga regjimi komunist në Tiranë do të kishte një ndikim të madh në disa aspekte:

Një muze i tillë do të ndihmonte në dokumentimin dhe ruajtjen e historisë së persekutimit të intelektualëve gjatë diktaturës komuniste. Do të shërbente si një arkiv për jetët dhe veprat e shkrimtarëve dhe artistëve që u ndëshkuan për bindjet e tyre, duke mos lejuar që këto histori të harrohen.

Vizitorët, veçanërisht të rinjtë, do të mësonin mbi pasojat e censurës, represionit dhe mungesës së lirisë së shprehjes. Kjo do të ndihmonte në forcimin e demokracisë dhe në promovimin e lirisë së mendimit dhe krijimtarisë.

Shumë shkrimtarë dhe artistë të ndëshkuar gjatë regjimit ende nuk kanë marrë vlerësimin e duhur. Një muze do të ishte një hap i rëndësishëm për t’i rikthyer ata në ndërgjegjen kolektive dhe për të bërë drejtësi morale ndaj tyre.

Shkrimtarët dhe artistët janë pjesë e trashëgimisë kulturore të një kombi. Një muze i tillë do të nxirrte në pah rëndësinë e letërsisë dhe artit të vërtetë, të krijuar jashtë diktateve të propagandës.

Kjo shtëpi-muze mund të bëhej një qendër e rëndësishme për turistët e interesuar për historinë e Shqipërisë, si dhe për studiues të huaj që kërkojnë të kuptojnë më mirë periudhën e komunizmit dhe ndikimin e tij në kulturë.

Një hapësirë e tillë do të inkurajonte diskutime mbi të kaluarën, për të reflektuar mbi gabimet e së shkuarës dhe për të shmangur përsëritjen e tyre.

Një muze i tillë do të ishte një akt i vonuar, por i domosdoshëm për të ruajtur të vërtetën historike dhe për të nderuar ata që u sakrifikuan për lirinë e mendimit dhe shprehjes.

Ngritja e një Shtëpie-Muze kushtuar 146 shkrimtarëve të dënuar nga regjimi komunist në ndërtesën e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë do të kishte një rëndësi të madhe ndërkombëtare në disa aspekte kryesore:

Një muze i tillë do të ndihmonte në dokumentimin e një periudhe të errët të historisë shqiptare, duke ndriçuar historitë e shkrimtarëve të censuruar, të burgosur apo të ekzekutuar nga diktatura komuniste. Kjo do të ishte një formë dëshmie historike për brezat e ardhshëm dhe një kontribut i rëndësishëm në kujtesën kolektive.

Shqipëria nuk ishte e vetmja që përjetoi censurë dhe persekutim ndaj shkrimtarëve, artistëve dhe intelektualëve gjatë regjimeve totalitare, komuniste, sido që vendi përjetoi numrin më të lartë të shkrimtarëve dhe artistëve të denuar, të vdekur në burgje nga torturat dhe ekzekutuar në raport me numrin popullisë në Europë. Një shtëpi-muze e tillë do të shërbente si një model ndërkombëtar për vende të tjera që kanë kaluar periudha të ngjashme represioni, si vendet e Europës Lindore, Rusia, apo Kina. Do të ishte një kontribut në debatin global mbi lirinë e fjalës dhe të drejtat e njeriut.

Në një kohë kur liria e medias dhe shprehjes vazhdon të sfidohet në shumë vende të botës, ky muze do të kishte një mesazh të fuqishëm universal: të rikujtojë se censura dhe shtypja e mendimit të lirë mund të jenë katastrofike për zhvillimin e një shoqërie. Ai do të shërbente si një qendër reflektimi dhe studimi për intelektualët, studiuesit dhe aktivistët e të drejtave të njeriut.

Duke pasur parasysh procesin e integrimit të Shqipërisë në BE, një iniciativë e tillë do të tregonte përkushtimin e vendit ndaj vlerave demokratike, lirisë së fjalës dhe të drejtave të njeriut. Kjo do të përmirësonte imazhin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare si një vend që përballet me të kaluarën dhe e vlerëson pluralizmin kulturor dhe politik.

Një muze i tillë do të tërhiqte vizitorë nga mbarë bota – studiues, gazetarë, shkrimtarë dhe turistë kulturorë – të interesuar për të mësuar më shumë mbi historinë e diktaturës në Shqipëri dhe ndikimin e saj në letërsinë e ndaluar. Do të ishte një destinacion i rëndësishëm për ata që studiojnë letërsinë e censuruar, rezistencën intelektuale dhe ndikimin e regjimeve totalitare në kulturë.

Shumë vende ish-komuniste, si Gjermania me Muzeun Stasi, Polonia me Qendrën për Kujtesën Kombëtare, apo Çekia me Muzeun e Komunizmit, kanë ngritur institucione të ngjashme për të dokumentuar dhe dëshmuar krimet e së kaluarës. Një Shtëpi-Muze për shkrimtarët e persekutuar në Shqipëri do të ndihmonte në forcimin e dialogut ndërkombëtar mbi pasojat e regjimeve totalitare dhe nevojën për drejtësi dhe pajtim.

Kjo iniciativë nuk do të ishte thjesht një muze historik, por një qendër edukative, një platformë për debatin mbi lirinë e mendimit dhe një simbol i rezistencës kulturore ndaj shtypjes. Një projekt i tillë do të kishte jehonë ndërkombëtare, duke vendosur Shqipërinë në hartën e vendeve që e vlerësojnë dhe e mbrojnë lirinë e shprehjes dhe të drejtën e kujtesës historike.