Në ditët e para të pranverës, njerëzit mbushin shëtitoren me pemë pranë Liqenit të Gjenevës, me fytyrat e kthyer nga dielli. Rene Rottenberg, 75 vjeç, sapo ka përfunduar një not në këto ujëra të kristalta, një ritual që ai e përsërit deri në pesë herë në javë, madje edhe gjatë dimrit.

Për gjinekologun në pension, noti në ujëra kaq të pastër është një luks i vërtetë. “Është shumë argëtuese,” thotë ai. “Vendi është i mrekullueshëm.”

Rottenberg është anëtar i klubit të notit Les Givres, që fillon në një skelë, një plazh dhe një zonë noti në zemër të qytetit, por ai nuk është i vetëm. Dentistë, sekretarë, gjyqtarë, mësues dhe pensionistë ndeshen me ujin 8 gradë Celsius gjatë pushimit të drekës, duke dalë nga ujërat me lëkurë të mavijosur nga të ftohtit. “I gjen të gjithë këtu,” thotë Rottenberg. Më pas, bashkë drekojnë përpara se të kthehen në jetën e tyre të përditshme.

Të largohesh nga qendra e një qyteti të madh si Gjeneva dhe brenda 10 minutash të jesh në një skelë duke u zhytur në ujë është diçka ende e pazakontë në shumicën e qyteteve në Evropë, SHBA dhe pjesë të tjera të botës.

Sipas të dhënave të vitit 2024, rreth 75% e lumenjve në Evropë janë në gjendje të keqe ekologjike. Ndotja nga rrjedhjet bujqësore dhe industrisë shkakton lulëzime toksike algash, vrasje masive peshqsh dhe rreziqe serioze për shëndetin publik.

Por në Zvicër, këto skena të larjes në ujëra të pastër janë tashmë një pjesë normale e jetës. Kjo nuk ka qenë gjithmonë kështu. Në vitet 1960, liqenet dhe lumenjtë ishin të mbushur me shtresa algash, male shkume, ujëra të zeza dhe peshq të ngordhur. Noti ishte i ndaluar në shumë vende, si lumin Aare dhe Limmat, për arsye shëndetësore.

Në vitin 1965, vetëm 14% e popullsisë ishte e lidhur me impiante trajtimi të ujërave të zeza. Sot, kjo shifër është rritur në 98%, falë një rrjeti të avancuar impiantesh që trajtojnë ujin dhe i bëjnë liqenet dhe lumenjtë të pastra dhe të sigurt për not dhe relaks.

Një pikë kthese ishte epidemia e tifosë në Zermatt në vitin 1963, e cila vrau tre persona dhe dërgoi 437 në spital. Shkolla u shndërruan në spitale emergjente dhe qeveria u detyrua të ndërmerrte masa serioze për pastrimin e ujërave. Në vitin 1971, trajtimi i ujërave të zeza u bë pjesë e ligjit zviceran.

Sot, Zvicra ka disa nga lumenjtë më të pastër në Evropë. Vetëm 5 nga 196 zonat e larjes u vlerësuan si me cilësi të dobët në vitin 2023, sipas Agjencisë Evropiane të Mjedisit. Qeveria investon shumë për trajtimin e ujërave të zeza, mesatarisht 200 euro për person në vit, dyfishin e asaj që shpenzon Anglia.

Një tjetër sfidë është pastrimi i mikrondotësve, substancave kimike si ilaçet kundër depresionit, antibiotikët dhe anti-inflamatorët që shpesh përfundojnë në lumenj dhe liqene. Në vitin 2016, Zvicra ishte vendi i parë që miratoi ligje për trajtimin e këtyre ndotësve.

Impianti i trajtimit të ujërave Villette pranë Gjenevës është shembulli kryesor, duke filtruar deri në 250 litra ujë në sekondë dhe duke përdorur teknologji të avancuar për të hequr kimikatet e dëmshme.

Frederic Galley, inxhinier operativ në impiantin Villette, e përshkruan procesin: “Funksionon si stomaku juaj,” duke treguar se si uji kalon nga filtrimi i mbeturinave tek heqja e mikrokimikatëve me karbon të aktivizuar.

Zviceranët janë krenarë për cilësinë e ujit, e cila u mundëson atyre të jetojnë shëndetshëm dhe të gëzojnë natyrën. Politikanët janë të bashkuar në prioritetin për të ruajtur këtë pasuri.

Pascal Baudin, anëtar i klubit të notit Les Givres, thotë: “Na bashkon dashuria jonë për ujin.” Për të dhe shumë të tjerë, noti nuk është vetëm një aktivitet fizik, por edhe një lidhje sociale dhe një mënyrë për të jetuar më mirë. Syri.net-iefimerida