VOAL – Margaret Eleanor Atwood lindi në Otava (Ontario, Kanada) më 18 nëntor 1939, dy muaj pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore. E dyta nga tre fëmijë, babai Carl Edmund Atwood ishte entomolog, ndërsa nëna Margaret Dorothy Killiam ishte një dietologe dhe ushqyese. Për shkak të hulumtimit të babait të saj, shkrimtarja e ardhshme kalon shumë periudha fëmijërie në pyjet e mëdha të Quebec. Ajo nuk do të ndjekë shkollën me kohë të plotë deri në moshën 11 vjeç.
Margaret e vogël bëhen një lexuese e etur e letërsisë elitare; ndër leximet e preferuara janë përrallat e vëllezërve Grimm, histori me origjinë kanadeze, proza dhe poema.
Margaret Atwood filloi të shkruante herët, në moshën gjashtë vjeç, duke përsosur stilin e saj – megjithëse të papjekur – gjatë dhjetë viteve të ardhshme. Pas mbarimit të shkollës së mesme Leaside, në vitin 1957 filloi studimet akademike në Universitetin Victoria në Toronto. U diplomua me nderime në vitin 1961 me një tezë për artet dhe anglishten dhe gjithashtu në filozofi dhe frëngjisht. Në vjeshtën e vitit 1961, pasi kishte fituar tashmë disa medalje falë poezive të para, filloi studimet në Kolegjin Radcliffe të Harvardit.
Mori një diplomë master në 1962; vazhdoi studimet edhe për dy vjet të tjera, por nuk e mbaroi kursin duke e lënë të papërfunduar punën e tezës “Romani metafizik anglez” (1967). Filloi të japë mësim universitete të ndryshme.
Në vitin 1968 u martua me Jim Polk, nga i cili u divorcua pesë vjet më vonë. Në 1976 ajo lindi vajzën Eleanor Atwood Jess Gibson.
Kthehet në Toronto më 1980, ajo ndan kohën e saj midis partnerit të saj Graeme Gibson dhe Partisë së Gjelbër të Kanadasë, ku është gjithashtu anëtare.
Një aktiviste feministe, që në vitin 1950 Atwood kishte filluar të merrej me çështje sociale siç janë çlirimi i grave dhe ndryshimi i roleve seksuale para se të liroheshin nga lëvizja feministe.
Përveç që është një poete dhe shkrimtare, ajo mbahet mend si një kritike e shquar letrar. Në karrierën e saj ajo fitoi një çmim Arthur C. Clarke dhe një çmim Prince of Asturias për letërsi, si dhe një çmim Booker (pesë herë finaliste), duke fituar dy herë Governor General’s Award (çmim që jepet nga Kryeministri Kanadez). Shumë nga poemat e saj u frymëzuan nga mitet dhe përrallat, të cilat ishin një nga interesat e saj të veçantë që në moshë të re. Ajo ka shkruar edhe tregime të shkurtra të botuara në revistën “Playboy”.
Autorja e trillimit shkencor, Margaret Atwood është konsideruar një shkrimtare e fuqishme dhe vizionare: veprat e saj të viteve 1990 panë një shqetësim të vazhdueshëm dhe të thellë për civilizimin dhe politikën perëndimore, e cila nga autorja konsiderohet se është në fazën e fundit të shpërbërjes. Nga “Gruaja e ngrënshme” dhe “Surfacing” te “The Handmaid’s’s Tale” derti te përmbledhja “Këshilla për shkretëtirën”.
VOAL – Attilio Bertolucci lindi më 18 nëntor 1911 në San Prospero, afër Parmës. Mori pjesë në Convitto Nazionale Maria Luigia në Parma. Ai filloi të shkruante poezi në një moshë shumë të re, kur ai ishte ende jo më shumë se shtatë vjeç. Në vitin 1928 bashkëpunoi me Gazzetta di Parma, nga të cilat Cesare Zavattini, një mik i përhershëm, ishte bërë ndërkohë kryeredaktor. Një vit më pas, Bertolucci botoi koleksionin e tij të parë të poezive, Sirius.
Më 1931 u regjistrua në Fakultetin e Drejtësisë në Parma. Më ’33 ai takoi shoqen e përjetshme, Ninetta Giovanardi, dhe në vitin 1932 vitin e ardhshëm ai botoi Zjarret intensive dhe të bukura në Nëntor, të cilat i fituan lavdërimet nga Montale dhe Sereni (letërkëmbimi me Sereni është mbledhur në Një miqësi të gjatë, nga 1994). Pas lënies së studimeve juridike, ai ndoqi klasat e kritikës së artit të dhëna nga Roberto Longhi në Universitetin e Bolonjës. Më 1938, dasma me Ninetta. Një vit më vonë ai themeloi “La Fenice” me Ugo Guanda, serinë e parë të poezive të huaja në Itali. Më 17 mars 1941 lindi djali i tij Bernardo, i cili do të bëhet regjisori i madh që njohim. Më 9 shtator 1943 u transferua me Ninetta dhe Bernardin e vogël në Casarola, në shtëpinë e lashtë Bertolucci.
Më 1947 lindi djali i dytë Giuseppe, gjithashtu një regjisor i ardhshëm. Ai u transferua në Romë në 1951, menjëherë në shtëpinë e Longhi. ’51 është një vit shumë i lumtur për Bertolucci: Kasollja Indian lëshohet nga Sansoni dhe ai fiton çmimin Viareggio. Ndër lexuesit e parë të librit është Pier Paolo Pasolini, i cili bëhet një nga miqtë e tij më të ngushtë. Më ’58, një antologji e Poezisë së Shekullit XX doli nga Garzanti, e mbushur me përkthimet e tij. Më 1971, u botua ajo që ishte ndoshta më e mira në mesin e librave të poetit parmezan, Viaggio në Inverno. Më 1975, pas vdekjes së Pasolinit, Bertolucci u thirr për të drejtuar – me Siciliano dhe Moravia – revistën prestigjioze Nuovi Argomenti.
Për shumë vite poeti ishte angazhuar në shkrimin dhe mbarimin e Dhomës së Gjumit, e cila do të botohet në dy libra, më 84 dhe 88, duke fituar Viareggio. Më 1990, poezitë shfaqen, të gjitha koleksionet e tij të poezive të botuara tashmë, të cilat marrin çmimin Librex-Guggenheim. Më 1993 u botua një koleksion i ri me poezi, Drejt burimeve të Cinghio, dhe më 1997 ai botoi La lucertola di Casarola, i cili përmban poezi të moshës së hershme dhe poezi më të reja. Në të njëjtin vit botohet Meridian Mondadori i Punëve të tij, kuruar nga Paolo Lagazzi dhe Gabriella Palli Baroni. Poeti i madh vdiq në 14 qershor 2000./Elida Buçpapaj
Dikur, në Shqipërinë tonë, ka jetuar një grua e bukur e lindur për të qenë një zonjë e vërtetë, por rrokullisja e fatit e deshi që ajo ta kalonte jetën nëpër internime. Emri i saj i lindjes është Adile Zavalani, e bija e Fehim Zavalanit, aq i njohur nga ne shqiptarët si njëri prej atdhedashësve që u përpoqën aq shumë për ta shkëputur Shqipërinë nga vargonjtë e Perandorisë Turke, për të bërë njësimin e alfabetit të gjuhës shqipe. Ai ka dhënë një ndihmesë të paçmuar në mbajtjen e Kongresit të Manastirit në vitin 1908. Vepra e atij Kongresi nuk pati thjesht rëndësi gjuhësore, por ishte një vepër e mirëfilltë politike në bashkimin e të gjithë shqiptarëve, sidomos e atyre burrave që u përpoqën për të bërë Shqipëri.
Adileja u lind në Manastir në vitin 1895, bash po në atë shtëpi ku disa vite më vonë do të mblidheshin patriotët shqiptarë për vendosjen e alfabetit të shqipes. Edhe nëna e saj, Qerimeja, vinte nga familja e shquar e Frashërllinjve. Ajo ishte e motra e patriotit Shefqet Frashëri. Nëna e saj vdiq në moshë të re, kështu Adilesë i ra barra e rëndë për t’u kujdesur për familjen, veçanërisht për të vëllain Tajarin, që mbeti kërthi dhe ajo i dha dashurinë e një nëne. Adileja u martua me Jaup Ypin dhe jetuan së toku në disa vise të Shqipërisë si në Starje të Ersekës, në shtëpinë e tyre në qendër të qytetit të Korçës dhe në Tiranë. Koha e luftës i gjeti në shtëpinë e Thoma Orollogait.
Më vonë pas lufte ndryshuan shumë gjëra. Familjes së tyre ua konfiskuan krejt pasurinë në vitin 1947, për shkakun se dhëndrin e saj, burrin e bijës së saj të vetme, Vera Ypi (Alizoti) pra, Riza Alizotin e dënoi me vdekje dhe e vari në litar pushteti i komunistëve. Këtu filloi njëherë e përngaherë jeta e tyre e mënxyrosur. Ata vijuan që të jetojnë nga një bodrum në tjetrin në rrugën e Kavajës. Siç më ka treguar mikesha ime, mjekja e shquar Adelina Mazreku, gjyshja e saj Helidhona Falli ishte shoqe e rinisë dhe e të gjitha viteve të jetës për Adilenë. Në këtë mënyrë mëmë e bijë (Adileja dhe Vera) mundën që në mirëbesimin e kësaj zonje të fshihnin disa sende të tyret në bodrumin e shtëpisë të saj dhe kur u duheshin për t’i shitur që të mbijetonin, vinin aty mbrëmave nga dera e pasme për të mos i parë njeri, sepse në katin e sipërm të asaj shtëpie banonte me qira një ushtarak e kuptohet se frika asokohe ishte shumë e madhe.
Një periudhë kohe ata jetuan në Durrës ku aty në vitin 1949, ndahet nga jeta bashkëshorti i Adilesë, Jaup Ypi. Paskëtaj tok me të bijën dhe të birin e pamartuar, Seferin si edhe nipin e vogël, enden internimeve të njëpasnjëshme, së pari në kampin e Tepelenës në vitin 1952, më vonë në Xhafzotaj e me radhë nëpër vende të tjera internimi: Shijak, Sallmone, Katër Rrugët, Pat Milot, në Kryevidh të Kavajës dhe atje mbeten përgjithnjë. Janë të detyruar si familje që të paraqiten në apelet e operativit në mëngjes e në mbrëmje e të bëjnë punëra nga më të rëndomtat në bujqësi, duke prashitur e ujitur tokën apo duke korrur misër. Një jetë e tërë e kaluar duke u rropatur nëpër fshatra, në të cilët gjatë dimrit balta shkonte deri në gju, ndërsa gjatë verës zhyteshe në pluhurin e verdhë të arave. Nëpër gjithë këto vite të gjata të kësaj jete kaq të mundimshme Adileja ngahera mbartte me vete një makinë qepëse “Singer”, e cila punonte duke i rrotulluar dorezën me dorë e kështu duke qepur ndonjë rrobe për të tjerët, përpiqej vetëm për bukën e gojës për vete e për fëmijët e saj.
Adileja e piu një kupë plot me helm, kur në shkurt të vitit 1971 e bija, Vera, iku nga jeta për shkak të kancerit. Ajo i shtyu edhe tre vjet jetë skëterre dhe më së fundi, po e internuar, ndërroi jetë më 8 maj të vitit 1974. Ende varri i saj ndodhet atje lart në kodrat e Kryevidhit.
Adileja nuk ishte vetëm e bija e Fehim Zavalanit, por siç e shkrova më lart, edhe e motra e Tajar Zavalanit, shkrimtarit, gazetarit, përkthyesit, historianit e politikanit të shquar, i cili nën ndikimin e babait të tij, Fehim Zavalanit, përktheu e shkroi dhjetëra libra në gjuhën shqipe. I pajisur me kulturë franceze, ai qysh herët u përball me problemet e Shqipërisë, u zgjodh sekretar i Komisionit Shqiptar për Çështjen e Kufijve në vitin 1922. Ai ishte ndër të parët që ra në kontakt me idetë komuniste të kohës duke ushqyer ëndrrën se komunizmi do të ishte rruga e shpëtimit të popullit shqiptar të shumëvuajtur. Vajtja në Rusi në vitin 1925, e zhgënjeu plotësisht dhe po kështu ishte ndër të parët që e kuptoi se çfarë qe komunizmi i vërtetë, prandaj më vonë emigroi në Francë dhe më së fundi vendoset në Angli. Atje në nëntor të vitit 1940-të filloi punën, duke dhënë transmetimet e para në gjuhën shqipe dhe ku punoi gjatë gjithë jetës së tij në Radion e famshme Bi Bi Si (BBC) me detyrën përkthyes dhe folës në Seksionin Shqiptar të Shërbimit për Europën. Tajari u nda nga jeta më 19 gusht 1966.
Tajar Zavalani as që mund ta përfytyronte se në çfarë mjerimi jetonin motra e tij, mbesa dhe nipi, por mundohej të ndihmonte njerëzit e familjes, duke u dërguar herë pas here ndonjë pako, të cilat varej nga situata në ua dorëzonin apo nuk ua dorëzonin njerëzve të tij të dashur. Vëllai tjetër i Adilesë, Dalip Zavalani ishte studiues i agrokimisë, i cili ka mbrojtur disertacionin në këtë fushë mbi problemet e bujqësisë në Shqipëri dhe në Ballkan. Libri i tij në gjuhën gjermane është botuar në Berlin në vitin 1939. Kopje origjinale e këtij libri ndodhet në Bibliotekën Kombëtare Tiranë.
Shkëputur nga libri: “Atdhetari Fehim Bej Zavalani”
VOAL – Doris May Taylor lindi në 22 Tetor 1919 në Iran (i cili në atë kohë ishte akoma “Persia”) për prindër anglezë. Pas disa vitesh babai la punën në bankë dhe u transferua me familjen e tij në koloninë britanike të Rodezisë jugore (tani Republika e Zimbabves) për t’iu përkushtuar bujqësisë. Doris fillimisht studioi në një manastir murgeshash dhe më pas ndoqi Shkollën e Mesme për Vajza në Salisbury (kryeqyteti i sotëm i Zimbabve, Harare), por tashmë në moshën trembëdhjetë vjeç ajo la shkollën dhe filloi një udhëtim të gjatë vetë-mësimi (autodidakte).
Në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare, e lodhur nga ashpërsia edukative e nënës, ajo largohet nga shtëpia e vendosur të përballet me jetën me forcat e saj. Ajo punon si dado dhe, në të njëjtën kohë, fillon të interesohet për politikë dhe sociologji, ndërsa ka kultivuar një prirje të veçantë për letërsinë për një kohë të gjatë. Në Salisbury, ku u transferua pak më vonë, u takua dhe ra në dashuri me Frank Wisdom. Martohen më 1939 duke sjellë dy fëmijë, John dhe Jean, në botë, por bashkimi do të përfundojë në divorc pas katër vjetësh.
Disa kohë më vonë Doris fillon të marrë pjesë në një shoqatë kulturore të orientuar nga komunistët, “Klubi i Librit të Majtë”: këtu ajo takohet me Gottfried Lessing, i cili bëhet burri i saj i dytë, por edhe kësaj radhe, pas lindjes së Pjetrit, martesa prishet, më 1949. Pas tridhjetë viteve të jetës në Afrikë – e cila pati një ndikim të thellë në edukimin e saj dhe gjatë së cilës ajo filloi të shkruante – Doris Lessing u transferua në Londër me Peter, ku ajo botoi veprën e saj të parë me titull “Bari këndon”(1950).
Dekada e parë e prodhimtarisë së saj letrare është përqëndruar në dështimin e politikave koloniale britanike – përmes historisë së kushteve të dëshpëruara të jetesës së kolonëve të bardhë në Afrikë – dhe mbi hipokrizitë që janë baza e modusit të borgjezisë. Ky angazhim do t’i kushtojë dëbimin nga Zimbabve dhe Afrika e Jugut. “Tregimet Afrikane” (1951-54) i përkasin kësaj faze; cikli i “Martha Quest” në “Fëmijët e dhunës”, i cili filloi në vitin 1952; “Gruaja tjetër” (1953).
Nga 1956 Doris Lessing iu përkushtua temave më introspektive dhe me vendosmëri autobiografike, duke i kthyer një vëmendje të veçantë gjendjes së femrës, me “Mërzia e të qenit grua” (1957), “Zakoni për të dashuruar” (1957), “Fletorja e artë ”(1962). Pas vitit 1969, falë njohjeve me shkrimtarin britanik Idries Shah, ajo hyri në sferën shpirtërore të mistikës islamike (Sufi) me ciklin “Kanopus në Argo: arkivat”, i përbërë nga gjashtë romane të botuara midis 1979 dhe 1983. Por sensibiliteti i saj i shumanshëm, pa paragjykuar fijen e përbashkët – gjithnjë autobiografike – të mbrojtjes së lirive, mbi të gjitha në çështjet e emancipimit të grave edhe në botën e tretë, e ka çuar atë të endet në shumë fusha të tjera, nga bota e maceve (shiko recensionin tonë të librit: Macet shumë të veçanta) deri në trillime shkencore, nga jeta në periferi të Londrës deri tek terrorizmi.
Prodhimi i saj letrar shumë i pasur përfshin, ndër të tjera: “Ditari i Jane Somers” dhe “Nëse i vjetri mund të …”, botuar respektivisht në 1983 dhe 1984 me pseudonimin Jane Somers; “Terroristi i mirë” (1985); “Era i shpërndan fjalët tona” (1986); “Tales London” (1986). Në vitin 1994 botoi pjesën e parë të autobiografisë së saj, “Nën lëkurë”, tërësisht kushtuar viteve të gjata në Afrikë, ndërsa pjesa e dytë, “Ecja në hije”, doli më 1997; për të cilën ajo mendon se është vepra e fundit. Në vitin 1996, vijon “Të duash ende”; në vitin 1999 “Mara e Dann”; në vitin 2000 “Beni në botë”; në 2001 “dreamndrra më e ëmbël”. Libri i fundit i botuar është “Alfred dhe Emily”, në 2008.
Gjatë karrierës së saj të gjatë, Doris Lessing ka marrë shumë çmime dhe njohje: çmimi Somerset Maugham në 1954; çmimi i Shekspirit në 1982; çmimi i Librit të Los Angeles Times më 1995 dhe, në të njëjtin vit, “James Tait Black” dhe një diplomë nderi nga Universiteti Harvard; më 1999 u shpall “Shoqëruese e Nderit”; “çmimi letrar britanik David Cohen”, italiani “Grinzane Cavour – Një jetë për letërsinë”, dhe “Princi i Asturias” spanjoll, të gjitha më 2001; “ST Dupont Golden Pen Award” më 2002 dhe, dulcis in fundo, çmimin Nobel për Letërsi në 2007 me motivacionin e mëposhtëm: “Këngëtarja e përvojës femërore, me skepticizëm, pasion dhe fuqi vizionare ajo ka vënë nën shqyrtim një civilizim të ndarë».
Doris Lessing vdes në moshën 94 vjeç në Londër më 17 nëntor 2013./Elida Buçpapaj
Intervistë me shkrimtarin Viron Kona për librin e tij të kohëve të fundit “Marigoja shqiptare në Norvegji”.
Viron!
-Ju jeni autor i më se 45 librave me tregime, novela, romane e poezi për fëmijë e për të rritur. Kohët e fundit keni dalë përpara lexuesit edhe me tre monografi kushtuar tre mërgimtarëve të njohur në Suedi dhe në Norvegji. Është ndryshim kursi ky për ju?
-Nuk është ndryshim kursi, por shkrimtari shkruan vazhdimisht dhe e sprovon veten edhe në përshtatje me rrethanat që krijohen. Në vitin 2015 shkrova monografinë “Ju dua më shumë se veten!”, kushtuar leksikografit, poetit dhe atdhetarit Sadulla Zendeli – Daja, i cili është nga Gostivari, por jeton për më shumë se 50 vjet në Suedi. Në vitin 2017 botova mongrafinë “Kur vjen Sokoli”, kushtuar poetit, përkthyesit dhe atdhetarit Sokol Demaku nga Drenica e Kosovës, që jeton prej afro 20 vjet në Suedi. Kurse “Marigoja shqiptare në Norvegji” është monografia e tretë dhe i kushtohet stilistes, poetes dhe atdhetares Emine S. Hoti, e cila banon prej 30 vjetësh në Norvegji.
-Ka qenë nisma dhe dëshira juaj për këto monografi?
-Po, ka qenë nisma dhe dëshira ime, nisur nga fakti se të tre këta atdhetarë të shquar, me veprimtaritë e tyre krijuese dhe mëmëdhetare e meritojnë vlerësimin dhe respektin e shoqërisë. Të tre janë emra të njohur edhe në vendlindje, edhe në rrethet suedeze apo norvegjeze, por edhe nga publiku shqiptar sepse të tre janë njerëz të veprave. Janë personalitete që bartin vlera të dukshme sociale dhe kombëtare, të cilat duhen pasqyruar. Nuk do të ishte e drejtë të qëndronim indiferentë ndaj veprave të tyre. Nisur nga këto motive i shkrova këto monografi.
-Le te qëndrojmë paksa te libri juaj monografik“Marigoja shqiptare në Norvegji!”. Një titull befasues për lexuesin, mund ta na thuash diçka më shumë për jetën dhe personalitetine kësaj zonje?
-Siç ju thashë dhe më lartë kjo monografi i kushtohet shkrimtares, stilistes dhe atdhetares shqiptare – norvegjeze Emine S. Hoti, tashmë e njohur edhe me emrin artistik “Marigoja shqiptare në Norvegji”.
-Emine S.Hoti është nga Drenica e Kosovës. Në vitin 1989 për shkak të represionit serb mbi shqiptarët, ajo mërgoi në Norvergji. Iu desh një kohë që atje të integrohej, pasi i duhej të ushqente dhe të rriste katër fëmijët e saj, dy djem dhe dy vajza, që në atë kohë ishin të vegjël.
Duke qenë se kishte mbaruar shkollën e mesme pedagogjike në Prishtinë, ajo u integrua shpejt në Norvegji, dhe fitoi profesionin asistente edukatore kopshti dhe më pas edukatore kopshti e shkolle.
-Dhe si vijoi jeta e saj?
-Fillimisht duhet të themi se kur shteti norvegjez krijoi një vizon më të plotë për çështjen shqiptare, dhe veçanërisht për Kosovën, i mori në mbrojtje dhe i mbështeti plotësisht shqiptarët, qofshin ata të Kosovës, të Shqipërisë apo të trojeve të tjera. Gjithsesi, një grua me fëmijë, siç ishte Eminja, nuk e kishte të lehtë jetën, por me këmbëngulje dhe sakrifica arriti të fitonte besimin e norvegjezëve. Ndërsa gjatë ditës punonte asistente edukatore kopshti, por dhe punë të tjera për të mbajtur ekonominë e familjes, ajo kishte edhe disa pasione që e shoqëronin gjatë gjithë kohës dhe që priste rastin t`i vinte në jetë.
-Cilat ishin këto pasione?
-Në fëmijëri dhe në rini, kur jetonte në Drenicë, së bashku me prindërit dhe pastaj kur u martua dhe lindi katër fëmijët e saj, Eminja kishte pasion poezinë, donte të bëhej poete, donte që, në raste festash e ditësh të shënuara, të recitonte vjershat e saj në gjuhën shqipe përpara shkollës dhe banorëve të fshatit. Ndërkaq në veprimtaritë e ndryshme që zhvillonin në shkollë, në fshat, por edhe kur ishin festat kombëtare shqiptare, ajo dëshironte që banorët e fshatit e sidomos të rinjtë, të kërcenin, të këndonin dhe të festonin festat kombëtare shqiptare të veshur me kostume kombëtare. Vetë nuk e kishte këtë mundësi, e vetmja grua që u ofronte vajzave ndonjë veshje ishte një grua nga Drenica, por, aq sa ofronte ajo, një dhe dy kostume nuk mjaftonin, ndërkohë që, serbi, e pengonte propagandimin e veshjeve kombëtare shqiptare.
Kështu që, teksa ndodhej në kushet e lirisë, në një vend si Norvegjia, që krijon hapësira dhe mundësi të arta për të shpalosur dijet, pasionet dhe përkushtimin, Eminja vendosi që t`i bënte realitet ëndrrat e saj. Bleu një makinë qepëse, penj e rroba dhe, gjatë natës, ndërsa vinte fëmijët në gjumë, ajo qepte veshje kombëtare, kryesisht të zonës së saj, por edhe më gjerë. Fillimisht këto i qepi për fëmijët e saj dhe për grupin artistik të shoqatës së shqiptarëve në Norvegji. Më pas, e përhapi këtë dëshirë të saj edhe te shqiptarët e Suedisë, ata të Maqedonisë së Veriut, në Kosovë, te nxënësit e shkollës Dritan, ku ajo kishte mësuar, por edhe në Itali e kudo ku i jepej mundësia. Këtë veprimtari humane me vlerë edhe kombëtare, ajo e vijon edhe sot.
-Domethënë ajo nuk i shet, por i dhuron veshjet kombëtare që përgatit?
-Eminja i dhuronte dhe i dhuron veshjet kombëtare. Deri më sot ky numër ka shkuar në 250 veshje kombëtare, të dizenjuara, të prera dhe të qepura nga vet Eminja dhe të dhuruara prej saj. Këtu mendoj se qëndron edhe e veçanta e saj. Në kushtet kur edhe vetë kishte nevojë për të holla, që i duheshin për familjen, ajo bënte këtë gjest human. Kush do lexoj librin, besoj do arrijë në përfundimin se një njeri i zakonshëm, mund të bëj gjëra të jashtëzakonshme, kjo është Eminja që po prezantojmë sot përpara jush. Këto akte përkushtimi dhe dhurimi, kanë bërë që, shumë shoqata atdhetare shqiptare nëpër botë të paraqiten në aktivitetet e tyre me veshjet e përgatitura nga Eminja. Ata shëtisin në ditë të shënuara, festojnë, kërcejnë e këndojnë me këto veshje rrëzëlluese, të bukura, ku gjithnjë kanë spikatur ngjyrat e kuqe dhe e zezë e veshjeve tona, qëndizmat, shqiponja dhe plisi, si të ishin në Prishtinë apo në Tiranë.
-Ka ndonjë episod që ilustron këto që po na thoni?
-Një 17 maji, Ditë e festës kombëtare të Norvegjisë, një gazetar norvegjez kur pa fëmijët e Emines të veshur me kostume të panjohura për të dhe që festonin duke tundur flamujt norvegjezë dhe shqiptarë, i pyeti ata duke treguar flamurin shqiptar me shqiponjë:
-Çfarë flamuri është ky?
-Është flamuri i Nënë Terezës,-iu përgjgij djali i madh i Emines me krenari.
-I Nënë Terezës!?
-Po, Nënë Tereza është shqiptare, siç jemi edhe ne. Ky është flamuri ynë, kurse kostumi që kam veshur është kostum popullor shqiptar. Ma ka qepur nëna.
Përgjigja e djaloshti bëri përshtypje dhe zgjoi interesimin e mediave norvegjeze të cilët i ftuan fëmijët në emisione të veçanta…
Ansambli “Shqiponjat” në Norvegji me veshje të qepura dhe
të dhuruara nga Eminja (e para djathtas).
–Ndonjë moment tjetër?
-Ka shumë, por unë po ju tregoj dhe përshtypjen që bëri dhurimi i xhubletës kombëtare, këngëtares së shquar të operas së Milanos Anila Hoxha, e cila kur Eminja i dhuroi një xhubletë gjatë një vizite në Itali, ajo i shkroi: “Jam shumë e lumtur që u takuam bashkë, më dhurove xhubletën aq të bukur të punuar me duart e tua të arta dhe unë e vesha për festën e pavarësisë ku u preferua shumë nga të gjithë…Dua të falënderoj që erdhe në koncert në Milano ku unë këndova soliste në teatrin “Xhuzepe Verdi”, u takuam edhe mbas koncertit dhe aty më dhurove xhubletën kuq e zi. Jam e lumtur që je një poete me shumë vlera, ke shkruar disa libra, e ndihem edhe unë krenare me ty që përfaqëson kaq mirë vlerat e gruas shqiptare.”
Ja se si e përshkruan një moment takimi me Eminen, artistja shqiptare në Itali, modelja dhe aktorja e njohur Lumnie Hoti (Çota Luna): …Dielli më ndriti e më ngrohu shpirtin kur nga larg njoha motrën time Eminen, ndonëse nuk e kisha parë 56 vjet, vetëm në fotografi. E vogël si floriri e me flokët gërsheta si Shote Galica. Me një frymë, e me diellin që ma ndriçoi rrugën, eca drejt saj dhe e përqafova e lotova… Ditë e bekuar takimi me motrën time Emine. Ishte një takim surprizë për mua… Shumë valixhe i pashë në duar?? Në ato duar të vogla, të arta, ajo shqipen kishte qëndisur. E dija që është stiliste e veshjeve të arta të kombit tonë. Një udhëtim me valixhe të mëdha, ku brenda, për mua kishte thesare: kostume me erë shqiptarie. Valixhet bënin melodinë e rrotave por brenda ishte Thesari i Shqiptarisë, ku shumë fëmijë do të vishnin kostumet tradicionale… E kjo më gëzoi shumë që kisha një motër duarflori e të palodhur. Që nga Norvegjia solli peshqeshet e fëmijëve shqiptarë kudo që janë nëpër shoqata.
Zyrtarja e lartë e bashkisë së Borasit Ida Legnemark, ish kryetare Bashkie, kur mori vesh se në qytetin Boras të Suedisë, zhvillohej një festival poezie, shfaqi dëshirën që të vinte në atë festival e veshur me kostum tradicional shqiptar të prerë dhe të qepur nga Eminja. Erdhi dhe, gjatë gjith aktivitetit e mbajti veshur kostumin, i cili për hirë të së vërtetës i shkonte shumë. Shumë pjesëmarrës në atë aktivitet, nxituan të bënin fotografi me Idën. Sigurisht që Eminja ia fali asaj atë kostum, gjithnjë e udhëhequr nga fjala e urtë: “Një këmishë që e vesh për vete, dhuroja kujtdo qoftë pa hezitim, por, atë që nuk të pëlqen ty, mos ja dhuro askujt”.
Kështu dhe të tjerëve suedezë, norvegjezë, italianë të gjithë ata ndihen krenarë me veshjet shqiptare tradicionale të përgatitura nga Eminja, madje ata edhe kanë dalë në fotografi apo janë filmuar nga televizione, siç është dhe rasti i albanologur të njohur suedez “Miku i madh i Shqiptarve” Ullmar Qvick(Kvik). Ai e mbajti veshur xhubletën shqiptare gjatë gjithë aktivitetit, madje, dhe kur e morën në intervistë, ai shfaqi dëshirën të dilte me atë xhubletë shqiptare të prerë dhe të qepur nga Eminja.
Nëpër vite Eminja e perfeksionoi këtë talent të saj, dhe bashkë me ngjyrat e bukura të aurorave polare nga Norvegjia, ajo ka shpërndarë dhe shpërndanë të gjitha ngjyrat e larmishme dhe bukuritë e kostumeve tradicionale shqiptare të krahinës së Drenisës, së pari, dhe, pastaj të krahinave të tjera shqiptare.
-Çfarë lloje veshjesh bien më shumë në sy tek ato që përgatit Eminja?
-Mes veshjeve të përgatitura nga Eminja ka vezulluar xhubleta shqiptare, ajo xhubletë të cilën udhëtari hungarez Daniel Kordinez, e cilëson kështu: “As palloi, as ylberi nuk kanë aq ngjyra sa xhubleta e shqiptarëve! Se kjo veshje ka pasur të gjitha ngjyrat e gëzuara të mëmës natyrë.”
Eminja thotë me krenari se me veshjet kombëtare shqiptare kanë dalë në fotografi Bajroni i madh dhe Edith Durham, se këto veshje i kanë bërë të njohura në botë Eduart Liri dhe piktorë të tjerë me famë botërore.
–Cili është pasioni tjetër i Emines që ka zënë vend në librin tuaj?
-Atje, nëpër natë, duke punuar me makinën qepëse, Eminja mbante edhe laps e letër dhe hidhte edhe mendimet e saj poetike që i vlonin, por dhe episode, ngjarje, ide dhe motive, që do të shndërroheshin në libra në prozë dhe poezi, mes të cilave po përmend romanin “Jetë ferri”, librin në prozë “Shqetësime mërgimtarësh”, vëllimet poetike: “Lulet e vendit tim”, “Pyesni zemrën”, “Fenisk”, “Sinfonitë e jetës”, “Hija e heshtjes”, etj. Për këto libra janë shkruar komente të shumta, nga shumë autorë, në Shqipëri, Kosovë dhe në mërgatë, sidomos në Norvegji dhe në Suedi. Ato janë edhe përuruar në Bibliotekën Kombëtare Prishtinë, por edhe këtu në Tiranë. Më datën 15 Nëntor 2019 u përurua në Tiranë edhe libri “Marigoja shqiptare në Norvegji”.
-Çfarë të veçanta të tjera ka libri juaj?
-Në libër, në sfond të personalitetit të Emines, si protagonistja e librit, lexuesi do të gjejë të shpalosura veprimtari atdhetare, artistike e letrare, mbresa dhe emocione nga Lufta e Kosovës, kontributi i Emines në atë luftë për liri e pavarësi, marrëdhëniet e saj me shoqe luftëtare të UÇK-së, ashtu dhe veprimtari kulturore e humane; mendime dhe ide të përparuara, fakte, artikuj, si dhe fragmente nga Norvegjia dhe jeta në Norvegji. Do të gjeni artikuj letrarë e studimorë për veprat në prozë dhe ato poetike të Emines. Me këtë rast, falenderoj për pjesëmarrjen në libër me artikujt apo pronocimet e tyre: gazetarët dhe shkrimtarët: Imri Trena (Norvegji); Hamit Gurguri, Sokol Demaku, Hysen Ibrahimi, Xhavit Çitaku (Suedi); Lumnie Hoti (Çota Luna) dhe Anila Hoxha (Itali); Izet Abdyli, Frok Kristaj, Ajete Zogaj, Edita Curri, (Kosovë), redaktorin e librit Kadri Tarelli, gazetarët: Nuri Dragoj, Bashkim Saliasi, Sejdo Harka, Bajram Mejdiaj, Luljeta Llupi, Liljana Kona (Tiranë); Fran Gjoka (Lezhë); Agim Qoku (Elbasan), Halim Laçi (Krujë), por dhe shumë miq e të tjerë, që u bënë me dëshirën e tyre pjesë e këtij libri me konsiderata dhe vlerësime të merituara kushtuar shkrimtares, stilistes dhe atdhetares Emine Hoti, sot edhe me emrin artistik “Marigoja shqiptare në Norvegji”.
-Z. Viron ju falenderoj për këtë intervistë dhe ju uroj suksese të tjera në krijimtarinë tuaj të vyer!
Lahuta e Malcis e At Gjergj Fishtës më mahniti… Megjithëse nëna ime është frënge, babai im u mësoi gjuhë shqipe fëmijëve të tij. Kështu që, si adoleshent, unë flisja më mirë shqip se frëngjisht!
Abidin Krasniqi dhe pse i lindur dhe rritur në Paris e flet shqipen rrjedhshëm dhe është një histori suksesi. Përkthimi në frëngjisht i veprës Kombëtare “Lahuta e Malcís” shkruar nga Poeti i Kombit Padre Gjergj Fishta ka qenë domosdoshmëri per t’i njohur kryeveprat e letërsisë sonë dhe në botë.
Ju jeni lindur dhe rritur ne Paris si e keni mesuar kaq bukur gjuhën shqipe ?
Unë mbaj gjuhën shqipe prej babait tim. Jam djali i Sefo Bejta Krasniqit, ai ishte aktor dhe regjisor në Kosovë. Pas disa vjet studime në Zagreb, babai luajti dhe vuri në skenë disa shfaqje teatrore, por pati probleme me autoritetet jugosllave. Ai u detyrua të largohej nga Kosova në 1979. Në Perëndim ai nuk e kishte njohjen e pritshme, kështu që ai punoi si reklamues, piktor dhe të tjera. Megjithëse nëna ime është frënge, babai im u mësoi gjuhë shqipe fëmijëve të tij. Kështu që, si adoleshent, unë flisja më mirë shqip se frëngjisht !
Cila është jeta dhe familja juaj në Paris?
Jeta jonë nuk ishte e lehtë, si materiale ashtu edhe njerëzore. Një pjesë të fëmijërisë e kalova në jug të Francës, më pas familja ime shkoi në Paris, sepse me ardhjen e kompjuterave dhe teknologjive të reja, babai im nuk mund të gjente më punë në reklama. Në Paris, babai im pikturonte, nëna ime i shiste veprat e tij, shpesh me vështirësi. Që nga ajo kohë, unë ndoqa studime të palidhura me gjuhën ose me letërsinë shqipe. Kam udhëtuar shumë, pastaj kam studiuar sociologjinë në Universitetin Paris VIII deri në nivelin Master. Kam punuar në administatën e të njëjtit universitet deri në vitin 2016. Edhe sot e kësaj dite kam pak kontakte me diasporën shqiptare në Francë.
E vizitoni shpesh Kosovën?
Im atë nuk kishte, de fakto, të drejtën të kthehej në Kosovë sepse ai ishte refugjat, dhe nuk e di pse ishte njohur si ‘apatrid’, d-m-th pa shtetësi. Pas luftës së viteve 1998-1999, ne mund të ishim kthyer, të paktën për të vizituar Kosovën. Por në atë kohë, ishte babai im që nuk donte të kthehej më… Pastaj prindërit e mi u ndanë. Kam udhëtuar shumë nëpër botë, por më është dashur të largohem nga Shqiptarët. Psikologjikisht, si shumë fëmijë të emigrantëve, unë vuaja nga mungesa e pikave të orientimit. Vetë identiteti im ishte i pasigurt, isha francez dhe shqiptar, por edhe as francez, as shqiptar. Shkova për herë të par në Kosovë në të njëjtën kohë kur fillova përkthimin e Lahutës së Malcís, në fillim të vitit 2017. Atë kohë i kisha kaluar 30 vjet, ndihesha më e sigurt. E dija kush isha tani.
Kur dëgjuat për herë të parë për Poetin e Kombit At Gjergj Fishtën?
Babai im kishte shumë libra. Ai ishte i interesuar për shqiptarët, por edhe për historinë, fetë, mitologjinë, zakonet dhe traditat e shumë popujve të tjerë. Në mes të gjithë këtyre librave, unë e kisha vërejtur herët Lahutën. Kur e lexova për herë të parë, isha 14 vjeç. Megjithëse nuk e kuptojsha atëherë, siç e kuptoj sot, epika e Gjergj Fishtës më mahniti. Bota heroike e maleve shqiptare më bëri të ëndërroja. Por kam qenë i vetëdijshëm që kjo botë nuk ekziston më, kështu që kam kërkuar prej vitesh popuj që jetojnë në mënyre tradicionale (në Afganistan, Iran, Azinë Qendrore, Himalaje, Indi, Bolivi ose Peru…). Kam udhëtuar në kërkim të shoqërive që kishin ruajtur zakonet dhe traditat e tyre, besimet dhe këngët e tyre.
Çfarë ju frymëzoi më shumë dhe cilat janë mbresat tuaja kur lexuat per jetën dhe veprën e At Gjergj Fishtës?
Për mua Lahuta është po aq një kryevepër letrare sa një dokument historik mbi ngjarjet që çuan në krijimin e shtetit të Shqipërisë dhe në njohjen ndërkombëtare të tij. Ishte thelbësore për mua që lexuesit frëngjisht të njohin këtë kryevepër dhe këtë dokument. Prandaj është një përkthim që mund të përshkruhet si patriotik. Por ka edhe më shumë: Kam studiuar sociologjinë dhe antropologjinë dhe për mua ishte e rëndësishme që në Francë, ne ta njohim këto aspekte pak të njohura të kulturës sonë : legjendat, traditat, krijesat mitologjike, vlerat. Mjeshtëria absolute e gjuhës shqipe nga Gjergj Fishta, bukuria e tetërrokshit të tij, ngjashmëria e Lahutës me eposin e kreshnikëve që unë njoh mirë janë arsye që më kanë bindur së ky përkthim është i domosdoshëm. Më në fund, motivimi kryesor për këtë punë ka qenë universaliteti i Fishtës. Edhe pse ai ka qënë klerik katolik, poezia e tij u drejtohet muslimanëve dhe ortodoksëve, të gjith atyre që kan të përbashkët gjuhën shqipe. Në një botë që kërcënohet gjithnjë e më shumë nga përçarjet fetare, mesazhi i Fishtës duhet të dëgjohet, në Shqipëri, Kosovë, por edhe në Francë.
Cilat ishin vështiresitë gjatë procesit te përkthimit, çfare shembujsh keni ndjekur?
E fillova këtë përkthim duke i thënë vetes se nëse do të arrij të përktheja një këngë do të ishte tashmë shumë. Pas disa javësh, kisha përkthyer disa! Unë më pas e thellova punën, bleva disa fjalorë shqip (Kolgjini, Bashkimi, Gazulli, Elezi, FGJSSH…). Përveç kësaj, përkthimi i Robert Elsie-t më ndihmoi shumë. Natyrisht, nuk e kopjova, por më lejoi të bëj krahasime, për të parë se çfarë mund të kuptonte një shkencëtar si Elsie për këtë dhe atë fjalë, për këtë dhe atë varg.
Gjatë përkthimit a keni bërë bisedë imagjinare me At Gjergj Fishtën?
Siç thashë, nuk jam shkrimtar apo kritik letrar. Unë nuk kam aq shumë imagjinatë. Sidoqoftë, nuk kam ndalur të imagjinoj personazhin e Fishtës. Në çfarë kushtesh ai shkroi? Si e konceptoi ai besimin e tij katolik? Si e pa ai të ardhmen politike të popullit shqiptar? Si mendoi ai për pajtimin e traditës dhe modernitetit? Etj.
Me cilën shtëpi botuese në Francë keni marrëveshje?
Pata probleme për të gjetur një botues. Jo për shkak të cilësisë së punës së Fishtës, apo edhe për shkak të cilësisë së përkthimit tim. Jo. Por për shkak të gjendjes së tregut të librit në Francë. Çdo vit botohën mijëra tituj. Autorët e njohur shesin shumë, por shumica shesin më pak se 500 kopje. Shtëpitë botuese e kanë në mend këte gjendje përpara se të gjykojnë cilësitë letrare të një vepre. Unë botova përkthimin e Lahutës te L’Harmattan, një shtëpi që ekonomikisht më ofron kushte mjaft të dobëta, por njihet në Francë dhe ka një rrjet të mirë të librarive partnere.
Cilat janë disa nga opinionët intelektuale ne France për përkthimin tuaj te veprës së Gjergj Fishtës ?
Historianët dhe sociologët që njoh personalisht dhe që kanë lexuar librin më kanë uruar për punën që kanë bërë. Si specialistë, ata sidomos vunë re dhe vlerësuan shpjegimet e mia për tekstin e Lahutës (më shumë se 700 fusnota, një hyrje të gjatë, një indeks…). Për momentin, kam më pak reagime për cilësitë letrare të Lahuta. Libri po shitet mjaft mirë.
A mendoni se At Gjergj Fishta një dite do të studjohët në shkollat franceze ?
Unë mendoj se nuk e kuptoni sa pak lexohet dhe studiohet letërsia e huaj në Francë në ditët e sotit. Dhe për pak lexuesit e interesuar, oferta është shumë e gjerë. Çdo vit, qindra autorë anglisht, dhjetëra rusë, japonez, gjermanë, spanjollë, brazilianë ose italianë përkthehen në Francë. Edhe Ismail Kadare, shkrimtari shqiptar prej s’largu më i famshëm këtu, është relativisht i panjohur. Qëllimi im me këtë përkthim të Gjergj Fishta është të prek pak francezët kuriozë që janë të interesuar për zhanrin e poezisë epike, apo ata që duan të njohin më mirë popujt e Ballkanit dhe kulturën e tyre. Nëse arrij ta interesoj këtë pjesë të publikut, nëse arrij të siguroj që në media të flasim pak për shqiptarët, atëherë qëllimi im është arritur !
Cilat janë projektët tuaja ?
Unë mbaj në zemrën time një projekt që është shumë i dashur për mua : editimi (zgjedhja, krahasimi dhe pajisja me shpjegime), përkthimi frengjisht dhe botimi i një antologjie të këngëve epike shqiptare (kryesisht ciklin e Mujit dhe Halilit, por jo vetëm atë). Ky është një projekt kolosal që nuk jam i sigurt se do ta kapërcej. Ambicia ime është të botoj një antologji me dy ose tre vëllime. Dua t’i ofroj lexuesit (në fakt, akademikut, studiuesit dhe publikut të informuar) një sintezë të eposit tonë popullor.
Bisedoi Keze Kozeta Zylo
Autorja është shkrimtare, publiciste, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe në New York “Alba Life” Ambasador i Kombit
VOAL – Anëtarët e Rrethit Petrashevsky u denoncuan te Liprandi, një zyrtar në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Dostoevsky u akuzua për leximin e veprave të Belinskit, duke përfshirë veprën e ndaluar Letra për Gogolin dhe kopje në qarkullim të veprave të tjera të këtij autori. Antonelli, agjenti i qeverisë që e kishte raportuar këtë grup, shkroi në deklaratën e tij se të paktën një nga këto pjesë kritikonte politikën dhe fenë ruse. Dostojevski iu përgjigj këtyre akuzave duke deklaruar se ai kishte lexuar esetë “vetëm si monument letrar, as më shumë e as më pak”; ku flitet për “personalitet dhe egoizëm njerëzor” sesa për politikë. Megjithatë, ai dhe shokët e tij “komplotistë” u arrestuan më 23 Prill 1849 me kërkesën e Kontit A. Orlov dhe Carit Niolla I, të cilët i frikësoheshin një evolucioni si ai i Dekabristëve i vitit 1825. dhe si ai i vitit 1848 në Evropë. Anëtarët u mbajtën në Kalanë e Pjetrit dhe Palit, e cila strehonte të dënuarit më të rrezikshëm.
Rasti u ndoq për disa muaj rresht nga Cari, Princi Vasili Dolgorukov, Gjeneral Yakov Rostovtsev dhe Gjeneral Leonty Dubelt, kreu i policisë sekrete. Më 16 nëntor u muar vendimi për dënim me vdekje. Ata u dërguan në Sheshin Semyonovit në Shën Petersburg më 23 Dhjetor 1849, ku u ndanë në grupe me nga tre veta. Dostoevsky ishte i treti në radhën e dytë; pranë tij qëndruan Pleshcheyev dhe Durov. Ekzekutimi u anullua kur arriti një letër nga Cari që ua falte jetën.
Dostojevski shërbeu katër vjet internim me punë raskapitëse në një kamp të burgut katorga në Omsk, Siberia, kjo u pasua nga një periudhë shërbimi të detyrueshëm ushtarak. Pas një udhëtimi me katërmbëdhjetë ditë me saj, të burgosurit arritën në Tobolsk, një stacion rrugor për të burgosurit. Pavarësisht rrethanave, Dostojevski ngushëlloi të burgosurit e tjerë, siç është Petrashevisti Ivan Yastrzhembsky, i cili u befasua nga dashamirësia e Dostojevskit dhe përfundimisht braktisi vendimin e tij për të bërë vetëvrasje. Në Tobolsk, anëtarët morën ushqim dhe rroba nga gratë Dekabristet, si dhe disa kopje të Testamentit të Ri me një kartëmonedhë dhjetë rubla brenda secilës kopje. Njëmbëdhjetë ditë më vonë, Dostoevsky arriti në Omsk së bashku me vetëm një anëtar tjetër të Rrethit Petrashevsky, poetin Sergei Durov. Dostoevsky përshkroi kazermat e tij:
Në verë, ngujimi i patolerueshëm; në dimër, i ftohtë i pashërueshëm. Të gjitha dyshemetë ishin kalbur. Papastërtia në dysheme një gisht e trashë; dikush mund të rrëshqasë dhe të bjerë … Ne ishim të ngjeshur si harenga në një fuçi … Nuk kishte vend për t’u rrotulluar. Nga muzgu deri në agim ishte e pamundur të mos silleshim si derra … Pëlhura, morra dhe brumbuj të zi…
I klasifikuar si “një nga të dënuarit më të rrezikshëm”, Dostojevski kishte prangosur nga duart dhe këmbët deri në lirimin e tij. Atij i lejohej vetëm të lexonte Testamentin e Ri. Veç të tjerash, ai kishte hemorroide, humbi peshë “i djegur nga ethe, duke u dridhur dhe duke u ndjerë tepër të nxehtë ose shumë i ftohtë çdo natë”. Era e banjës private në dhomën e vogël e cila nuk mund të mjaftonte për më shumë se 200 njerëz. Dostojevski u dërgua herë pas here në spitalin ushtarak, ku lexonte gazeta dhe romane të Dickens./Elida Buçpapaj
Anatole Bisk, i quajtur Alain Bosquet, lindi në Odesë (Ukrainë) më 28 mars 1919 dhe vdiq në Paris, më 8 mars 1998, është një shkrimtar francez me origjinë russe.
NJË FËMIJË MË THA
Një fëmijë më tha:
“Guri është bretkosë.”
Një tjetër fëmijë më tha:
“Qielli është mëndafsh i brishtë”.
Një fëmijë i tretë më tha:
“Oqeani, kur ka frikë, qan”.
Unë s’i them asgjë, unë buzëqesh.
Ëndrra e fëmijës, është një ligj.
Dhe pastaj unë e di se guri,
Me të vërtetë është një bretkosë,
por në vend që ai të shkojë për të fjetur
më shikon mua.
PEMA
Ti je më e shkathët se zebra.
Ti kërcen më mirë se ekuatori.
Nën lëvozhgën tënde të vertebrave
bën një koncert zogu përqeshës.
Unë do të lajmëroj gjithë poetët:
s’duhet të prekni frutat;
ky është vendi ku flinin kometat,
dhe vendi ku rindërtohet oqeani.
Ti je e lehtë si një tropik.
Ti je e mençur si një peshk.
Në çdo fletë një replikë
është rezervë për këngën time.
Sapo dikush të drejton fjalën,
rreth teje ngrihet një mur.
Ti godet degët, ti fluturon larg:
je ti ai që do të ndëshkosh kaltërsinë.
MUAJT E VITIT
Janari për t’i thënë vitit «tungjatjeta»
Shkurti për t’i thenë dëborës «duhet të shkrish»
Marsi për t’i thënë zogut shtegtar «mirardhsh»
Prilli për t’i thënë lules « çil »
Maji për t’i thënë «punëtorëve, miqtë tanë»
Qershori për t’i thënë detit «çona shumë larg»
Korriku për t’i thënë diellit «ky është sezoni yt»
Gushti për të thënë : «njeriu është i lumtur të jetë njeri»
Shtatori për t’i thënë grurit për të thënë «kthehu – në ar»
Adonis ose Adunis pseudonimi i Alī Ahmad Sa’īd Isbir transliteruar në alî Ahmadi Sa’îdi Asbar ose Ali Ahmad Sa’id; ( Kasabīn, 1 janar 1930 ) është një poet dhe eseist libanez me origjinë siriane. Kandidat për çmimin Nobel 2012 – S
YJET
Eci dhe prapa meje ecin yjet
drejt së nesërmes së yjeve
enigma, vdekja, ajo që lulëzon dhe mundimi
ezauron, hapat bëjnë gjak me gjakun tim
janë shteg i panisur ende
nuk ka asnjë fushë për të parë –
rrugë drejt vetes sime
ajo që do të vijë tek unë
eci dhe prapa meje ecin yjet.
ËNDRRA
Ëndërroj brenda dorës sime një urë thëngjill
mbi krahë ajri arriti zogun
në pikën aventureske
nuhas flakën – Kartagjenën e kohrave
po dalloj gruan në flakë
thuhet se u bë anije kënga e saj;
shoh aty një grua – viktimë e fatit.
Ëndërroj se i gjithë gjoksi është një thëngjill
temjani i saj më miklon dhe më shoqëron drejt Ba’albekut
Ba’albeku u ther,
thuhet se atje një zog humbi kokën e tij
u tha, në emër të mëngjesit të tij në emër të një fati të ri, ndez zjarrin
e meshës së tij dielli dhe horizonti.
Himnizoj këtë djersë të shquar
Festoj, festoj këtë djersë
që rrjedh nga trupat tanë tani këtu në shtrat duke rivalizuar
pluhurin e muzgut
atë që u thërmua nga trupi i diellit (ky muzg
është një tjetër agim) është
një festë ose një zot
që konsumon organet e tua
në venat e të dashurve më të shkëlqyer
dhe krenar ?
Një zë në venat e të dashuruarëve
perëndim i zjarrtë që pulson në një tjetër
ngrihet nga dëshpërimi i tyre dhe nga dhimbjet dhe u pëshpërit gjymtyrëve tona:
ndryshku i jetës dhe i botës zhduket me këtë djersë.
Unë lutem që të shuhesh në eshtrat e tua
jam lutur që të mos shohës ditën e të mos zgjohesh –
natën tënde nuk e kemi njohur në errësirën tënde nuk lundrojmë
Komentet