VOAL – Primo Levi, shkrimtar dhe dëshmitar i dëbimeve naziste, si dhe i mbijetuar i kampeve të Hitlerit, lindi në 31 korrik 1919 në Torino.

Me origjinë hebraike, ai përshkroi në disa nga librat e tij praktikat dhe traditat tipike për popullin e tij dhe kujtoi disa episode që shohin familjen e tij në qendër. Më 1921 lindi motra e tij Anna Maria, së cilës ai i mbeti shumë afër për tërë jetën. Duke vuajtur nga shëndeti, i brishtë dhe i ndjeshëm, fëmijëria e tij shënohet nga një vetmi e caktuar që i mungojnë lojrat tipike të bashkëmoshatarëve të tij.

Më 1934 Primo Levi u regjistrua në Gjimnazin – Liceo D’Azeglio të Torinos, një institucion i njohur për mbajtjen e profesorëve dhe kundërshtarëve të shquar të fashizmit, si Augusto Monti, Franco Antonicelli, Umberto Cosmo, Zini Zini, Norberto Bobbio dhe shumë të tjerë. Ai është një student i shkëlqyer, një nga më të mirët, falë mendjes së tij të kthjellët dhe tejet racionale. Shtojini kësaj, pasi librat e tij do të tregojnë më vonë, një fantazi e zjarrtë dhe një aftësi e madhe imagjinative, të gjitha cilësitë që e lejojnë atë të shkëlqejë si në lëndët shkencore ashtu edhe në atë letrare.

Në shkollën e mesme, ndër të tjera, për disa muaj pati profesor të italishtes Cesare Pavesen.

Preferenca për kiminë dhe biologjinë, subjektet e së ardhmes së tij profesionale, tashmë është e dukshme tek Levi. Pas shkollës së mesme u regjistrua në Fakultetin e Shkencave në Universitetin lokal (ku ai bëri miqësi që zgjatën një jetë); ai u diplomua me nderime më 1941.

Një njollë e vogël e veçantë, sidoqoftë, nuk i ndahet, në të vërtetë mbart fjalët “Primo Levi, i racës hebreje”. Levi komenton për këtë: “[…] ligjet racore ishin providenciale për mua, por edhe për të tjerët: ato përbënin demonstrimin absurd të marrëzisë së fashizmit . Fytyra kriminale e fashizmit (ajo e krimit Matteotti, na kuptoni), nuk mund të harrohet “.

Më 1942, për arsye pune, u detyrua të transferohej në Milano. Lufta po shtrihet në të gjithë Evropën, por jo vetëm: nazistët gjithashtu kanë pushtuar tokën italiane. Reagimi i popullatës italiane është i pashmangshëm. Vetë Levi është i përfshirë. Në vitin 1943 ai u strehua në malet mbi Aosta, duke u bashkuar me partizanë të tjerë, por ai u kap gati menjëherë nga milicia fashiste. Një vit më vonë ai e gjen veten të internuar në kampin e përqendrimit në Fossoli dhe më pas u internua në Aushvic.

Kjo përvojë e tmerrshme tregohet me detaje të shkëlqyera, por edhe me një sens të madh njerëzimi dhe qëndrimi moral, si dhe dinjitet të plotë, në romanin e dëshmisë, “Nëse ky është një njeri”, botuar në vitin 1947, një dokument i padyshimtë i dhunës naziste , shkruar nga një njeri me personalitet të qartë dhe kristal.

Në një intervistë dhënë pak pas botimit (dhe shpesh e integruar me romanin), Primo Levi pretendon se është i gatshëm të falë torturuesit e tij dhe të mos mbajë mëri ndaj nazistëve. Ajo që ka rëndësi për të, thotë ai, është vetëm të japësh një dëshmi të drejtpërdrejtë, në mënyrë që të japësh një kontribut personal, në mënyrë që të evitohet përsëritja e tmerreve të tilla.

Ai u la i lirë në 27 Janar 1945 me rastin e ardhjes së Rusëve në kampin Buna-Monowitz, megjithëse riatdhesimi i tij do të ndodhë vetëm tetorin e ardhshëm.

Në vitin 1963 Levi botoi librin e tij të dytë “La tregua”, kronikat e kthimit në shtëpi pas çlirimit (vazhdimi i kryeveprës “Nëse ky është një burrë”), për të cilin u dha çmimi Campiello. Punime të tjera që ai kompozoi janë: një përmbledhje me tregime të shkurtra me titull “Tregime natyrore”, me të cilat iu dha çmimi Bagutta; një koleksion i dytë me tregime të shkurtra, “Vizio di forma”, një koleksion i ri “Sistemi Il Periodik”, me të cilin iu dha çmimi Prato për Rezistencën; një përmbledhje me poezi “Hana e Bremenit” dhe libra të tjerë si “çelësi dhe ylli”, “Kërkimi i rrënjëve”, “Antologjia personale” dhe “Nëse jo tani kur”, me të cilat ai fiton për herë të dytë çmimin Campiello.

Më në fund, në vitin 1986 ai shkroi një tjetër tekst shumë të frymëzuar me titullin emblematik “I Sommersi e i Salvati”.

Primo Levi kryen vetëvrasje në 11 Prill 1987, me sa duket i dërmuar nga përvojat e jetës dhe nga një ndjenja delikate e fajit që ndonjëherë, në mënyrë absurde, përjetohet tek hebrejte që shpëtuan nga Holokausti: e të qenit “fajtorë” pasi kishin mbijetuar./Elida Buçpapaj