( Me rastin e 100 vjetorit te Luftës së Vlorës, maj 1920-maj 2020)

Vlorë, një emër paskëtaj i lidhur me historinë e Shqipërisë; me lidhje të zgjidhshme.

Dy data 1912 dhe 1920, dy ngjarje, dy flakë. E dyta plotësoi të parën, e mbaroi, e forcoi, i dha shkëlqim, e bëri të vërtetë, reale, e shpëtoi prej mjegullës dhe dyshimit. E para i hapi udhë të dytës, po e dyta i dha trup së parës, e bëri të pashme, të gjallë, me shpirt, me frymë, ose më mirë akoma, mblodhi në këtë pjellë shpirtin dhe frymën e përhapur, që fluturonte në erë dhe s’kishte zënë vend përdhe, e forcoi në këtë zall me rërë pastaj e hodhi mbi gjithë Shqipërinë, si një vesë që bie dhe ngjall bimët e vyshkura prej të thatit.

Shumë herë fati i një njeriu, i një kombi, varet prej një të papandehur dhe më kot kërkojmë shkaqet e ngjarjes, pyesim si dhe pse u bë kështu. Ato janë ngjarjet, që rrjedhin befas, papritur, që i kanë rrënjët në faktorë të padukur. Po edhe disa ngjarje të tjera janë drejtësisht fryti i një dëshire dhe i një vullneti, që i bën, që i mejton dhe që i do. Thamë se fati është i verbër. Në kushtet e dyta fati e ka hequr shaminë, që i mbyll sytë dhe sheh, shikon, kupton.

Një mijë e nëntëqind e dymbëdhjeta mund të bëhej edhe gjetkë, në vend që të bëhej në Vlorë, në çdo qytet tjetër, në të parin fshat, edhe në të fundit.

Po një mijë e nëntëqind e njëzeta nuk mund të bëhesh veçse në Vlorë, në këtë baltë, prej këtyre njerëzve.

Dymbëdhjeta hodhi një flakë, se materializoi dëshirën dhe idealin e një kombi, mbaroi një ide, i dha formë mendjes.

Njëzeta i dha gjallim lëndës, e bëri me shpirt formën, e mbërtheu në zemra dhe në mendje.

Mbarimi i Dymbëdhjetës qe pak befas, e papritur, mbase dhe një grimë para kohe. Dhe në gaz e në turbullim të një ngjarjeje të lumtur, që nuk pritet, ndërgjegjja kombiare nuk gjeti kohë të kristalizonte aspiratat e saj, të merrte gjerësinë e fatit, të ndjente dhe të shijonte lumturinë e re. Ishte një ide, një ideal, një dëshirë e qëndruar pak në erë, e pazbritur fare në dhê.

Intervali dymbëdhjetë-njëzet është mbushur me të bëra të këqija dhe të zeza, po mbase jo të palogjikshme. Logjika është e pamëshirë dhe më tepër akoma kur komenton punën që ka rrjedhur, ngjarje të cilave u njohim shtytkat. Kështu që në tetë vjet mjerime, në qoftë se kjo jetë nga nisja dhe  në fund njeh “mjerime”, gjemë një shpjegim. Po të shpjeguarit, edhe me logjikë qoftë, s’e ndalon njeriun nga fatkeqësia dhe nuk ia praps dot as keqardhjen e turpin. Çdo të shpjeguar nuk fal, nuk e lan fajin. Komentimi nuk ecën bashkë me harrimin, mbase bën zgjimin, se në i gjettë shkaqet e një ngjarjeje (dhe ngjarjen fatkeqe njerëzit e quajnë faj dhe turp), sheh dhe mënyrat, mjetet e të prapsurit të së keqes, e të pjellit të ngjarjeve fatbardha.

Të parët dhe të gjykuarit me gjak të ftohtë është një lumturi, por bashkë me të edhe një pafatësi. Është një gëzim shpirti, si edhe një pikëllim zemre. Sido që të jetë, është një qetësi fryme dhe kush ka qetësinë, di të presë, të durojë, të ushqejë shpresën, se fundi i gjykimit është puna. Në debat të ndalimeve, të vështirësive, të veprimeve të zeza, e sheh njeriu se një punë dhe një veprim i lumtur mund dhe prish të palumturin. Puna, aktiviteti, të ushqen shpresën. Si mekaniku që njeh makinën dhe e ndreq, sado e prishur që të duket, ashtu edhe ai që analizon, ai që sheh dhe përkëdhel çarqet e panumërta të kësaj makine, që i themi jetë, e di se me punë, me durim, me palodhje e me papikëllim, sistemi i makinës mund të vihet në lëvizje në drejtimin, që duam.

Duhet një shkaktar, një që të dojë ta ndreqë makinën.

Ky shkaktar u bë Vlora. Shkaktar jo i fatit, befas, pa ditur, pa pandehur, pa dëshirë, po shkaktar i mençur, i ndërgjegjshëm për atë që duan, që dinë ç’bëjnë, që ka përgatitur kushtet, që ka mprehur vullnetin, në durim e në heshtje, të vendosur për fitim a për vdekje, që ka parë çdo rrezik, ka peshuar pse-në dhe si-në e shortet, duke mos kapsitur syrin, me gjak të ftohtë ka hyrë në zjarr dhe ka dalë me fitim në dorë.

Shpesh një punë e vogël, një shkak i vogël pjell një fryt të madh. Këtu kemi një punë të madhe, një shkak të madh, që i jep lindje një pune të madhe.

Edhe kështu njëzeta kurorëzon dymbëdhjetën. Njëzeta e fortë, më trime se e pushtetshme, e merr dymbëdhjetën, e nxjerr nga gjembat dhe greminat, e ngre në këmbë dhe i thotë: EC.

Dymbëdhjeta solli famë në këtë Vlorë. Njëzeta nderoi Vlorën. Vlora nderoi njëzetën.

Njëzeta i tha Shqipërisë: je e lirë, dhe këtë liri ja ke hua vetvetes. Nuk ke miq dhe dashamirë, po ke veten tënde. Dhe kur ke veten tënde, mos ki më frikë. Këtij urdhri, qe e pamundur mos t’i bindet njeriu; Shqipëria u mëkëmb, u forcua, u mbajt dhe eci. Fuqinë, shëndetin, shpirtin dhe gjëllimin e mori nga vullneti i saj.

Nderim, respekt dhe venerim për këtë vend!

Një dëshirë e kaq dhjetë vitesh po shtynte kombin drejt një të ardhmeje të re, drejt një jete të bërë dhe të shpënë për të mbarën, për dobinë, për interesin dhe për shkëlqimin e vendit. Një dritë ishte hedhur mbi udhën që po ecnim dhe ajo dritë rrëfente një udhë të re. Kandili qe ndezur dhe busulla e dëshirës kishte gjetur një pol, herë e ndritur, herë e zbehtë, shpesh herë në rrezik që të shuhej. Busulla e humbiste polin dhe udhëtari e lidhte udhën si anija pa timon, si barka pa vela. Yllit, që rrëfente qëllimin, re të zeza  e mbulonin shkëndijën dhe tallazet e valës bëheshin kanosëse.

Atij kandili i desh hedhur vaj, që të dilte flaka përmbi tymin dhe të ndriste rrugën. Edhe në qoftë se djersa bën pjellor çdo send, këtu djersa u mbyt me gjak dhe u ngjall me vullnet.

Venerim, respekt dhe nderim për ata njerëz!

***

Në këtë qytet të bërë vërtet “shqiptar”, çdo shqiptar ndjen një kryelartësi dhe një mburrje, kërkon të zbulojë shkaqe të reja për lëvdatë, burime për mburrje dhe në çdo çap, që bën zemra, bën një lutje, që ta gjejë këtë qytet më të lavdërueshëm dhe më të lulëzuar se nga çdo tjetër. Në ç’punë hyn ajo therori, ajo burrëri, po qe që një punë e palodhshme s’erdhi t’i jepte çdo ditë një shkëlqim të ri.

Edhe me këtë dëshirë në zemër nxitoj të bëj një vizitë të shpejtë. Tetë vjet jete turbullimi i kanë sjellë pak nderim fizionomisë së qytetit: këtu atje sheh ca shtëpi të reja, disa dyqane të modernizuara, një shesh tregu të rregulluar, një ndërtesë qeverie të mbajtur mirë, një kujdes prej bashkisë në pastrim të rrugëve dhe në ngritje të godinave të rrëzuara.

Mësoj se një kopsht qyteti, një park i vogël po përgatitet në këtë klimë të butë, këtu që rron ulliri, lulëzon limoni dhe portokalli, këtu që eukaliptusi, kaktusi dhe palmat me gjithë shoqet e tyre të vendeve të nxehta, gjejnë një diell mbrojtës dhe gjelbërim prurës, padyshim një park i kujdesur mund të bëhet një model bimësh dhe një kënaqësi për syrin e për shpirtin. Po pse të paralajmërojmë, le të presim mbarimin. S’është me të thënë, është me të bërë.

Ja spitali: mjeku më rrëfen udhën, më bën nderimet si një zot shtëpie, më rrëfen të sëmurët, sallat e operacioneve, depozitat, farmacinë … dhe tekdo një pastërti e kujdes mbretëron, tekdo sheh njeriu shenjën e një dashurie për mjeshtërinë, një dëshirë për shërbim.

Mësoj se flitet për formimin e një muzeu dhe mbrëmë që luajtur një pjesë teatri prej një trupe amatorësh.

Një muze! Të donin, sa lëndë të begatshme mund të mblidhnim! Të kishim dashurinë e së shkuarës dhe të na dhembte pak më tepër për të lënat e stërgjyshërve! Por pa u ngjitur në paranikët tanë të vjetër, pa vajtur në “antikat” e Pojanit dhe të kaq viseve të tjera, balta e të cilave mbulon qytete të moçëm, vetëm plaçkat, kujtimet dhe mbeturinat e këtyre dhjetë viteve të fundit sikur të mbledhim, vetëm për të mos harruarit e viteve 1912 dhe 1920 sikur të kujdesej muzeu i Vlorës, do të bëhej një koleksion prej më të vlefshmëve për ne.

Duke shëtitur mejtohem. Dhjetë vjet. Kujtimi është akoma tepër i ri për t’u harruar. Sa ndryshim, që atëherë e tëhu: n’atë kohë gjindja kishte një ç’interesim për çdo send që prekte punët e shoqërisë. Tani çdo gjë e Shqipërisë e intereson dhe e zgjon. Zgjedhjet e deputetëve, zgjedhjet e bashkisë janë bërë me një zell, që dëften se detyrat qytetare janë kuptuar mirë.

Ndërgjegjja kombëtare kur zgjohet, i jep një fisnikëri njeriut, si çdo dashuri dhe çdo frymë, që fisnikëron punët e të mortmit.

Por fisnikëria ka dhe detyra të rënda. Është gjë e rrallë dhe fort e madhe që të jesh fisnik, por dhe sa gjë e rëndë që të dish të mbash shkallën e asaj fisnikërie.

Sa barrë e rëndë bie tani mbi supet e kësaj Vlore, nga e cila të gjithë presin mbarimin e punëve të mëdha, zbukurim dhe lulëzim! Zgjimi i ndjenjës kombiare sjell entuziazëm dhe ky hov i zemrës e bën njeriun të përparojë, të naltësohet, të mos qëndrojë pa arritur kulmin e udhës, që ka zënë.

Dymbëdhjeta nuk zgjoi entuziazëm, nuk tronditi dejet, nuk flaku poshtë këtë atmosferë vdekjeje, që mbështillte çdo njeri të dënuar për prishje. Edhe mbeti në shpirtra e në zemra si gjumë i somnambulit.

Njëzeta nuk mund që të mos zgjonte entuziazëm. Jo, një punë e tillë nuk mund që të mos njihte detyrat që i ngarkoheshin. Do të qe më i madhi mëkat në botë përgënjeshtrimi i atyre shpresave të mëdha, që zgjoi Dymbëdhjeta. Vlora që bëri një hap kaq të madh dhe të shkëlqyer, nuk mund më të kridhet n’ errësirë.

Edhe sa punë akoma për të mbaruar! Sa çape të tjerë për të hedhur!

*

Ky fragment është nxjerrë nga “Një udhëtim nga Trieste ne Vlorë” 12 tetor 1922, një udhëpërshkrim i Mid’hat Frasherit (Lumo Skendo), njëherësh edhe një meditim historik, filozofik dhe artistikpër dy ngjarje madhore te  historisë së Shqipërisë, shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë ( 28 Nëntor 1912) dhe Luftën e Vlorës ( 21 maj 1920), që solli çlirimin dhe pavarësinë e vërtetë e Shqipërisë nga pushtuesit e huaj.

Uran Butka

Gjetje të varrezës princore të Banjës së Pejës (dizajni: Dukagjin Mehmetaj)

Me 1974, kur po ngrihej hoteli Onix në Banjë të Pejës, pranë burimeve të ujit termal në shpatin mbizotërues të një kodre u zbulua një kodërvarr princor, çiftit bashkëshortor dardan, princit në moshën e pjekurisë dhe princeshës më të re. Çifti princor u gjet i varrosur mbi një konstruksion drejtkëndor të shtruar nga gurët e shtufit, të venë shtrëngueshëm në formë kalldrëmi, tipike për varrime në  tuma. Kjo mënyrë varrimi njihet edhe nga shumë kodërvarre të Kosovës, të Shqipërisë dhe trojeve të tjera ilire.

Mbi shtrojën e varrit u gjeten një thesar i pasur arkeologjik i përberë nga armët, stolitë dhe enëve luksoze të pikturuara  – takëmit për pirje të verës. Sipas natyrës së gjetjeve sikurse edhe pozicionit të tyre në varr mund të ndahen në inventar të princit dhe inventar të princeshës. Nga inventari i princit veçohen armët e hekurit, tashti të ndryshkura , tri përkrenare të tipit ilir, tri fibula argjendi, një unazë argjendi, një salteleon argjendi, një qaforeje të thurur nga perla qelibari, perla qelqi dhe guaska kërmilli dhe një mbajtës bronzi i grihës në formë trekëndëshi.

Inventari i princeshës përbehet nga një parë byzylykë argjendi më mbaresa të kokave të gjarpërinjve, një parë byzylykët argjendi të tipit Mramorc, një parë gjilpëra argjendi të tipit omega, një unazë argjendi, dhe një qafore e përberë nga 100 perla qelibari.

Varrit të princeshës, të sjellë si pajë nusërie i kanë takuar edhe gjetjet e pazakonshme për varre të femrave, tetë maje shigjetash bronzi, trefletëshe, çfarë  janë gjetur në Atenicë të Pazarit të Ri dhe konsiderohen importe nga skitët.  Andaj më gjasë princesha do të ketë qenë nga Novi Pazari, ndërsa princi vendas nga Banja e Pejës.

Thesari arkeologjik i kodërvarrit të Banjës së Pejës i përberë kryesisht nga armët, stolitë dhe enët e poçarisë, dëshmon për formimin e  një shtrese të aristokracisë princore ushtarake, në shek. VI – V para Krishtit,  e cila kishte shije të hollë për vepra të artit aplikativ, po edhe për zbrazje të kupave të verës. Kjo aristokraci ilire, e quajtur në literaturën arkeologjike Princat e Argjendtë i ka parapri formimit të  Mbretërisë Dardane në shek. IV para Krishtit.

Me gati 1.5 miliardë banorë, Kina vazhdon të jetë shteti më i populluar i botës, ashtu si me rreth 10 milionë km² sipërfaqe, ajo hyn te katër vendet më të mëdha të planetit tonë. Me histori mijëravjeçare, ajo ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm për qytetërimin botëror. Janë kinezët, ata të cilëve bota duhet t’u jetë mirënjohëse për shumë nga ato, që prej shekujsh i përdorim apo edhe i shijojmë, si letra, baruti, busulla, shtypshkrimi, porcelani, makaronat etj.. Kina gjatë shekujsh është qeverisur nga dinastitë filluar gati katër mijë vjet më parë nga Dinastia XIA e më pas nga ato SHANG, ZHOU, CIN (me më të shquarin Perandor, Cin Shi Huang që realizoi mijëra kilometrat e para të Murit të Madh), HAN- me Rrugën e famshme të Mëndafshit, përshkruar mrekullisht nga eksploratori, ambasadori, shkrimtari, e tregtari venedikas, Marko Polo (1254-1324) në librin enciklopedi “Milioni”. Pas restaurimit të hanëve në pushtet, ata ndërtuan edhe Kanalin e Madh që lidhte Tianjinin, Pekinin, e Hanxhoun dhe Lumin e Verdhë me atë të Kaltër. Ai është kanali më i madh i ndërtuar në disa kohë nga njeriu, i gjatë 1794 km, që përfundon pas liqenit Tai në kryqëzime me pesë ura të gurta e pagoda deri në Suzhou e Jingjiang. Sipas Konfuc-it (551-479 p.e.s.) ndërtimi i tij përfundoi më 486 para Krishtit, Muri i Madh, gjurmë të të cilit sot duken në 6350 km nisi të ndërtohej në disa faza filluar nga viti 215 p.e.s. Më 1987, ashtu si Kanali i Madh, edhe ai u vu nën mbrojtjen e UNESCO-s. Më 2012-ën me sistemin GPS me rreze infra të kuqe është vërtetuar e pabesueshmja, ai rezulton të ketë pasur një gjatësi prej 21.196 km!

Dinasti dhe mbretëri të shumta e sunduan Kinën në shekujt e mëvonshëm. Ato luftuan me mongolët e Kublai Khan, mançurët, japonezët, britanikët etj.. Dinastitë e fundit ishin JIN, TANG, SONG, JUAN, MING dhe QING. Pas Revolucionit Xinhai të 1911-ës, që përmbysi Qing-ët mançurë, u formua Partia Nacionaliste Kuomintang-ut nga Song Jiaoren dhe Sun yat-sen, që edhe u zgjodh President i Përkohshëm i Kinës dhe shpalli tri Principet e Popullit: Pavarësia Kombëtare pas përzënies së agresorëve të huaj, fuqinë popullit, pra demokraci dhe mirëqenie popullore, kryesisht prej reformës agrare. Sun Yat-seni fitoi zgjedhjet, por një “grusht shteti” i gjeneralit, Yuan Shikai, e detyroi të ikë në ekzil prej nga ku u kthye më 1917-ën pas vdekjes nga uremia të Shikait më 1916, duke e rithemeluar Kuomintang-un. Shikai edhe pse zyrtarisht u martua vetëm një herë, mbante edhe 9 konkubina me të cilat pati 32 pasardhës. Sun Yat-sen u afrua dhe bashkëpunoi me komunistët, madje ai pranoi më 1924 edhe të dërguarin e sovjetikëve në Kinë, ambasadorin e shquar, Adolf Abramoviç Ioffe, i cili pasi i shkroi një letër tronditëse mikut të tij të vjetër, Trockit, mbi diktatin e Stalinit, u vetëvra më 1927. Sun Yat-sen, i martuar tri herë, vdiq më 1925. Ai pati bashkëshorte të tretë Song Çin-lin, e cila mbërriti Zv.presidente e më pas edhe Presidente nderi e Republikës Popullore të Kinës, (1981). Kinezët luftuan gjatë edhe me japonezët, herë të bashkuar e herë të ndarë, komunistë të Ushtrisë së Kuqe Çlirimtare Popullore dhe nacionalistë kuomintangas, që tani i udhëhiqte Çian Kai Shek. Më saktë, aty pati një luftë të gjatë e të vërtetë civile, që vazhdoi edhe katër vite pas mbarimit të Luftës II Botërore (me kapitullimin e Japonisë më 2 shtator 1945), pra deri më 1 tetor 1949, kur edhe nga tribuna në Sheshin “Tien An Men”, Mao Ce Dun shpall Kinën Republikë Popullore.

Një histori e shkurtër e Partisë Komuniste e Kinës

Lëvizja komuniste në Kinë i ka fillimet e veta në dekadën e dytë të shekullit XX, kur intelektualë të guximshëm nën ndikimin e m-l nga Rusia sovjetike, filluan të organizohen. Dy më të shquarit e tyre ishin: Li Dazhao dhe Çen Dusju, që i nisën përpjekjet për krijimin e një partie komuniste në vitet 1919-1920, përpjekje këto që u kurorëzuan me sukses pra me themelimin e Partisë Komuniste të Kinës në fund të korrikut 1921 në Shanghai, më saktë më 31 korrik brenda një varke (kuptohet për arsye sigurie) e njohur si “varka e të dymbëdhjetëve”. Li Dazhao (1888-1927) bibliotekar dhe profesor universitar i afërt me Kuomintang-un e Sun Yat-Senit, diplomuar në Universitetin Waseda, Japoni. Arrestohet bashkë me 19 të tjerë, duke dalë nga ambasada sovjetike në Pekin dhe dënohet me varje nga qeveria e gjeneralit Zhang Zuolin, i cili pati një fat akoma më të keq, pasi nga një atentat me eksploziv në urën ku po kalonte treni i tij, më 4 qershor 1928, gjeti vdekjen e menjëhershme. Djali i Li Dazhaos, Bao Hua, pas vdekjes së Maos në vitet 1978-’82, ishte governator i Bankës Popullore të Kinës. Çen Dusju (1879-1942) kish studiuar në Waseda dhe në Francë. Atij në 1927 dhe 1928 Kuomintangu i vrau dy djemtë, Yannian dhe Qiaonnian. Në vitet ’32-’37 burgoset dhe më 1942 ndërron jetë. Li Li San, (1899-1967) themelues dhe udhëheqës i shquar e organizator i madh sindikalist e partiak, që mësoi shumë në Francë ku jetoi e punoi për dy vite. Në 1924 kur Partia Komuniste e Kinës kishte vetëm 900 anëtarë, falë punës së tij në minierën e qymyrit në Anyuan, 300 syresh ishin nga kjo minierë. Më pas jeton disa vite në Bashkimit Sovjetik, ku edhe martohet me Li Kishkin me të cilën pati gjashtë fëmijë. Ajo arrestohet dhe kalon tetë vite në qeli si e burgosur politike, ndërsa një nga vajzat e tyre, Li Yanlan u bë profesore e shquar e gjuhëve të huaja në Universitetin e Pekinit dhe përkthyese e njohur. Li Li San pati një fund tragjik teksa misteriozisht më 1967-ën në kulmin e histerisë së “Gardistëve të kuq” gjatë Revolucionit Kulturor Proletar, u gjet i vrarë dhe sipas versionit zyrtar i vetëvrarë! Me sa duket, kjo ngjan me atë përgjigjen e stërmençur të gjeniut tonë Kadare, kur i pyetur se nëse kryeministri Mehmet Shehun, e vranë apo u vetëvra, u përgjigj: “E vetvranë”! Vang Ming (1904-1974) një tjetër udhëheqës i Partisë Komuniste të Kinës, figurë komplekse me zigzage në qëndrimet e tij ndaj Maos. Në fillim kritik i ashpër, por pas një letre të Dimitrovit për Maon, kthehet në Kinë në vitet ‘49-‘56 nga Bashkimi Sovjetik. Ndjesa dhe pendesa e tij edhe pse i jepen funksione të rëndësishme me sa duket ishte e përkohshme, ndaj rikthehet përsëri në Moskë për të mos e parë më kurrë atdheun deri në vdekje (1974) dhe varroset po aty në varrezat Novodeviçi. Interesant mbetet fakti që zbulon gazetari i njohur rus, Peter Vladimirov, në librin e tij “50 vjet PKK”, ku shkruhet se Vang Ming akuzon Maon për tentativë helmimi dhe shantazh e kërcënim të vazhdueshëm për jetën që i shkaktonte stres dhe që kjo po i shkurtonte siç edhe ia shkurtoi jetën atij. Tani le t’i kthehemi atje ku e lamë historisë së Partisë Komuniste të Kinës. Kongresi II i PKK u mbajt po në Shangai dhe po në korrik (1922) ku u shpall se PKK njihet nga KOMINTERN-i që rekomandonte aleancë me Sun Yat-Senin.

Duke mbërritur te Kongresi V, vihet re se kritikat ndaj Çen Dusju-it shtohen e megjithatë, ai ia del të rizgjidhet në krye, por me sa duket, i befasuar dhe me sedër, pak kohë më vonë jep dorëheqjen. Kongresi i VI, ndryshe nga të tjerët, u mbajt në Moskën e Stalinit, në mars 1928, ku PKK iu kërkua krijimi i një Fronti të Bashkuar me Kuomintang-un. Në krye të Partisë del Xiang Zhongfa dhe Li Li San, por më pas edhe këta spostohen se Moska dhe KOMINTERN-i ishin për futjen e një numri të madh punëtorësh në udhëheqje dhe jo intelektualësh. Xiang Zhongfa i kthyer në Kinë ku bënte një jetë luksoze, tradhtohet nga shefi i tij i sigurisë, Gu Shun-zhang dhe arrestohet në një dyqan të bizhuve në koncesionin francez të Shanghait, në shoqërinë e të dashurës së tij Yang Xiuzhen, një balerinë bukuroshe kabaresh më 21 qershor 1931 dhe ekzekutohet me urdhër të Cian Kai Shek-ut. Në 1935 për herë të parë Mao Ce Dun (që kish qenë pjesëmarrës në Kongresin I) arrin të zgjidhet anëtar i Komitetit të Përhershëm të Byrosë Politike. Në 7 korrik 1937, pas incidentit të rëndë në urën Marko Polo, shpërthen Lufta II kino-japoneze, e cila përfundoi më 9 shtator 1945.

Zgjedhja e Maos në krye të Partisë Komuniste të Kinës, fundi i luftës civile dhe shpallja e Republikës Popullore të Kinës

Nga 23 prilli deri më 11 qershor 1945 në Janjan mbahet Kongresi VII i PKK. Stërzgjatja e punimeve të Kongresit ndodhi për shkak të luftës së ashpër mes rrymave brenda partisë, ku më në fund fiton dhe zgjidhet në krye të saj Mao Ce Dun, por jo pa mbështetjen e madhe të Liu Shao Çi-së, Çu De-së dhe Çu En Lait. Përzënia me luftë të përbashkët dhe kapitullimi i Japonisë, nuk e ndalën vazhdimin e luftimeve, që tashmë morën përsëri formën e një lufte të re civile që zgjati deri në vjeshtën e 1949, kohë kur Kuomintan-gu dhe vetë gjeneralissimi, Çian Kai Shek u tërhoqën nga territoret e Kinës kontinentale, për t’u hedhur në ishullin Formosa ose Taivan, ku edhe sot nuk e konsiderojnë veten pjesë e Republikës Popullore të Kinës, por shtet i pavarur. Siç e kemi thënë, më 1 tetor 1949 nga tribuna qendrore e sheshit “Tien An Men”, Mao Ce Duni shpalli Kinën Republikë Popullore.

Kongresi VIII i PKK ishte edhe i pari që u mbajt në Kinë pas shpalljes së saj Republikë Popullore. Ai i zhvilloi punimet nga 15-27 shtator 1956, që i bie disa muaj pas Kongresit të XX të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik dhe Kongresit III të PPSH, ku u dënua me ashpërsi kulti i individit të Stalinit nga Hrushovi, ndërsa nga Enver Hoxha më butë edhe pse Konferenca tronditëse e Partisë për Tiranën, mbajtur disa javë përpara Kongresit III, iu duk atij si preludi i një muzike që orkestrohej në Balshoj dhe dirigjohej nga Nikita Sejgereviç Hrushovi, e që shpejt do dëgjohej në shumë nga kryeqytetet e vendeve socialiste të Evropës Lindore. Në krye të Delegacionit të PPSH-së, Enver Hoxha u nis për në Kinë, mesa duket nëpërmjet Bashkimit Sovjetik dhe u ndal më 13 shtator së pari në Kore, për t’i kthyer vizitën Kim Ir Senit, ndoshta më të ngjashmit me veten nga të gjithë liderët komunistë të kohës. Përshëndetjen e tij në Kongresin VIII në Pekin, ai e bëri më 18 shtator, plot lëvdata për Maon dhe Kinën që vetëm dy muaj më parë i kishte akorduar Shqipërisë një kredi suplementare prej 30 milionë rublash. Megjithatë, vizita e Enverit në Kinë që natyrisht ishte dhe vetmja, ka edhe një enigmë, e cila ka nevojë të analizohet. Si mundet që asnjë sekuencë filmike nuk mbërriti kurrë nga Kina mbi zhvillimin e kësaj vizite. Enveri është filmuar më 28 nëntor 1944 në Tiranë, gjatë paradës partizane, në shpalljen e Shqipërisë Republikë Popullore, 11 janar 1946, gjatë vizitës në Jugosllavi me Titon, korrik 1946, me Stalinin në tribunë në Moskë etj., të cilat mund të jenë realizuar nga operatorë britanikë, jugosllavë, apo sovjetikë. Janë vetëm dy fotografi, njëra që paraqet Maon duke i dhënë ftohtë dorën Enverit, që buzëqesh i sforcuar plot servilizëm dhe tjetra ku Mao duket si një i arrestuar prej dyshes “policore” Enver-Mehmet! Atëherë ç’duhet të ketë ngjarë? Ka shumë mundësi që Maoja dukshëm i lodhur dhe i mërzitur, të mos ia ketë pasur ngenë delegacionit shqiptar dhe është mjaftuar vetëm me ato dy foto protokollare-ceremoniale. Logjika ta do, madje është e padiskutueshme, që kinezët ta kenë filmuar takimin, por duke qenë se nuk duhet të jetë zhvilluar asnjë bisedë ulur, Enveri nuk e kërkoi kurrë filmimin edhe në vitet e dashurisë së zjarrtë dhe miqësisë së “pathyeshme” me vëllezërit tanë kinezë! Nga ana tjetër, me gjithë serialin prej rreth 70 “veprash” dhe kolanën e “veprave” të tjera si “klasik” i pestë i Marksizëm-Leninizmit (përfshi dhe Shënime për Kinën), në mos gabohem, nuk kemi asnjë dëshmi nga Hoxha të bisedës në takimin mes të dyve. Madje vonë, 10 vite më pas nga vizita, u improvizua një tablo në të cilën, ulur në kolltukë, paraqiteshin Maoja me Enverin, sikur bisedonin përzemërsisht?! Nuk është folur as për ndonjë bisedë mes Maos dhe Enverit në Konferencën e Moskës të Partive Komuniste, (viti 1957), në të cilën ata ishin krerë të delegacioneve respektive. Nga ana tjetër, siç dëshmon një nga përkthyesit zyrtar më të mirë të rusishtes, Myfit Mushi, Mao Ce Duni gjeti kohë të bisedojë me dy përkthyesit e “Librit të Kuq” të citateve për plot 90 minuta, në një nga vilat sekrete të tij, mes pyjeve pranë Shanghait, në kulmin e Revolucionit Kulturor. Vetë Mao, mori pjesë në festimin e 70-vjetorit të lindjes së Stalinit, dhjetor 1949, ndërkohë që e vizitoi përsëri Moskën edhe më 1950-ën, por ftohtësia e raporteve mes dy liderëve nuk mund të fshihej, madje edhe kur Hrushovi vizitoi Kinën më 1954, si kreu i Bashkimit Republikave Socialiste Sovjetike, nuk u vu re ndonjë ndryshim, pra vazhduan raportet e ftohta. Ndryshe po ndodhte me marrëdhëniet shqiptaro-kineze, që sa vinte e po bëheshin më të ngrohta, ndërsa ato shqiptaro-sovjetike, përjashtuar ditët e gjata të qëndrimit të Hrushovit në Shqipëri, maj-qershor 1959, po shkonin me shpejtësi drejt fundit të acartë! Kështu në Konferencën e Bukureshtit, qershor 1960-të, delegacionin shqiptar e kryesoi Hysni Kapo, ndërsa atë kinez Pen Çen, anëtar i Byrosë Politike dhe kryebashkiak i Pekinit. Delegacionin sovjetik e kryesonte vetë Hrushovi. Kongresi i Partisë Punës së Rumanisë për të cilën ishin mbledhur, e humbi vëmendjen, pasi u improvizua një konferencë, në të cilën dolën haptazi kontradiktat kino-sovjetike. Lideri rumun George Georgiu Dezh, me porosi të Hrushovit, i propozoi Hysni Kapos se ata ishin të gatshëm të dërgonin avionin e tyre qeveritar për të sjellë Enver Hoxhën, por Kapo, me urdhër të prerë të Hoxhës refuzoi kategorikisht. Kinezët pak më parë kishin botuar e përkthyer në shumë gjuhë, përfshi edhe në shqip librin “Rroftë Leninizmi”, ku goditeshin pikëpamjet e udhëheqjes hrushoviane kryesisht ato mbi “bashkekzistencën paqësore”.

Replikat Hrushov-Pen Çen qenë të ashpra, ndërsa Kapo rekomandoi të pritej “Mbledhja e 81 partive” në Moskë për të shtruar pikëpamjet dhe sheshuar kontradiktat. Siç dëshmon përkthyesi i njohur i delegacionit, Frederik Gjerazi, Enveri në “veprat” e tij deformon qëndrimet e mbajtura nga Kapo, edhe pse duhet pranuar që Hrushovi nuk ia doli t’i kandisë shqiptarët të dalin kundër kinezëve. Tashmë janë të njohura zhvillimet në Mbledhjen e 81 Partive, në nëntorin e 1960-ës në Moskë, ku krisja mes Partive Komuniste u kthye në çarje të thellë. I njohur botërisht për amplitudat e miqësive të prishura, Enver Hoxha, ky mik-armik i Titos, Hrushovit dhe Maos (madje edhe i Stalinit, kur ia desh interesi në Kongresin e XX, për t’iu servilosur Hrushovit apo edhe në Kongresin III në Tiranë) e sa e sa të tjerëve, qofshin shtete, parti, apo personalitete të huaja, ose bashkëluftëtarëve dhe bashkëpunëtorëve më të ngushtë të jetës në Shqipëri, këtë moment e qëndrim në sallën Georgevskaja në Kremlin e paraqiti si një akt heroik të tij. Koha tregoi se ai e bëri këtë vetëm e vetëm për të ruajtur pushtetin absolut se pothuaj të gjithë liderët stalinistë në vende apo parti komuniste u spostuan nga pushteti në mënyra të ndryshme, një pjesë e tyre madje ndërruan jetë nga “pneumonia”, teksa në dimër apo verë pushonin në Bashkimin Sovjetik! Kështu ikën nga kjo botë brenda një kohe të shkurtër, Dimitrovi, Bieruti, Gotvaldi, Piku, Torezi, Toliati etj.. I djallëzuar deri në perfeksion Enver Hoxha, që hante e pinte vetëm në ambasadën tonë, merr rrugën e kthimit kësaj here me tren deri në Bari, prej nga ku me avionin qeveritar mbërrin në Tiranë. Që nga ky çast, për një çerek shekulli, deri sa vdiq më 11 prill 1985, si paranojak që ishte, ai nuk doli më kurrë jashtë kufijve të Shqipërisë! Në shkurt të 1961-it u mbajt Kongresi IV i PPSH-së në të cilin sovjetikët bënë edhe përpjekjen e fundit të bindnin Hoxhën të ndërronte rrugë. Për këtë, ata sollën në Tiranë treshen e njohur Pospjellov, Kozllov, Andropov, por pa sukses. Do të vinte shpejt nëntori, kur Enver Hoxha sulmoi ashpër udhëheqjen sovjetike dhe prishja përfundimtare deri në prerje të marrëdhënieve diplomatike mes dy vendeve nuk mund të shmangej, ndërsa me vendet e tjera socialiste, niveli i tyre u  ul.   Tani Shqipëria dhe Kina fillojnë “muajin e mjaltit” mes tyre. Kina, që kish ndihmuar në realizimin e Planit të Dytë Pesëvjeçar, solli ndihma e kredi të mëdha, specialistë e këshilltarë të shumtë të të gjitha fushave, industri, energjetikë, bujqësi, ushtri, arsim, kulturë, shëndetësi, sport etj., që çuan në realizimin e Planeve III-IV-Vë pesëvjeçar. Në Kinë studiuan dhe u specializuan qindra e qindra studentë në të gjitha fushat. Ndihma kineze për Shqipërinë, sipas disa burimeve llogaritet në miliarda $…

I pari nga udhëheqësit kryesorë kinezë që vizitoi Shqipërinë ishte Mareshalli Pen De Huai, ministër i Mbrojtjes dhe anëtar i Komitetit të Përhershëm të Byrosë Politike. Kjo vizitë u realizua pikërisht në ditët që Shqipërinë po e vizitonte N. S. Hrushovi. Të ishte thjesht koincidencë apo një nga djallëzitë e Hoxhës?! Sido që të ishte, Pen De Huai, sapo kthehet në Kinë në Konferencën e Lushanit, kritikon Maon për problemet e Ushtrisë, ndaj shkarkohet dhe zëvendësohet nga rivali i vjetër i tij Lin Biao, por nuk i hiqen disa privilegje deri sa më 1966-ën, gjatë Revolucionit Kulturor, i rihapet dosja, poshtërohet publikisht nga “Gardistët e kuq”, madje arrestohet e dënohet me burgim të përjetshëm dhe vdes në burg më 1974. Edhe Mareshalli Zhukov, Heroi i Luftës së Dytë Botërore dhe kryesisht për marrjen e Berlinit, ministër i Mbrojtjes i BRSS-së u shkarkua sapo u largua nga vizita në Shqipëri, madje kjo ndodhi në ajër, kur në avionin “TU 104”, mbërriti radiogrami i Hrushovit! I dyti nga personalitetet e rëndësishme kineze që vizituan Shqipërinë, ishte Pen Çen, anëtar i Byrosë Politike dhe kryebashkiak i Pekinit, i cili u godit nga “Gardistët e kuq: gjatë Revolucionit Kulturor më 1966, u zhduk nga skena politike për 12 vjet dhe u rehabilitua nga Ten Hsiao Pini, duke u zgjedhur për disa vite edhe kryetar i Asamblesë Kombëtare, por që nuk e mbështeti protestën e madhe të 2 qershorit 1989-të në Sheshin “Tien An Men”, shtypur me tanke dhe ku numrin e saktë të të vrarëve ndoshta nuk do ta mësojmë kurrë (thuhet mijëra). Ndërroi jetë më 1997.

Megjithatë, tri vizitat e Çu En Lait, kryetarit të Këshillit të Shtetit të Republikës Popullore të Kinës, brenda pak më shumë se dy vitesh në Shqipëri, flasin më tepër se çdo gjë për rëndësinë që Kina komuniste po i jepte gjithnjë e më tepër marrëdhënieve me vendin tonë (e para, dhjetor 1963-janar ‘64, i shoqëruar nga Mareshalli Çen Ji, anëtar i Komitetit të Përhershëm të Byrosë Politike dhe ministër i Jashtëm, e dyta nisi më 27 mars ’65-së, i shoqëruar nga Hsie Fu Çi, ministër i Sigurimit Publik dhe e treta nisi me 24 qershor ’66-të, në të cilën Çu-ja befason udhëheqjen shqiptare, teksa përçmon Stalinin). Si kryeministër i shtetit më të madh të botës, ky personalitet i jashtëzakonshëm i gjithëpranuar si i tillë, që kish studiuar në Europë, me këto tri vizita në Shqipërinë e vogël s’kish si të mos ngjallte zilinë e xhelozinë e fqinjëve dhe habinë e Perëndimit! I pajisur me inteligjencë dhe intuitë të rrallë, pragmatist, po aq sa vizionar dhe i palodhur për të punuar (16 orë në ditë) ai u mbijetoi të gjitha dallgëve të luftës, politikës dhe jetës, përfshi edhe vetë “cunamin” me emrin “Revolucioni Kulturor Proletar”. Ai ndërroi jetë nga kanceri plot nëntë muaj para kryetarit Mao, më 9 janar 1976 në Pekin. Më 1 nëntor 1966-të nisi Kongresi V i PPSH-së, ku Partia Komuniste e Kinës dërgoi dy nga anëtarët më autoritarë të Byrosë Politike, Kan Shen që mbërriti deri Nënkryetar i Parë i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Kinës dhe Li Hsien Nien, që u bë edhe President i Kinës, të cilët sollën një mesazh përshëndetës shumë të përzemërt të Maos, ku sulmoheshin hapur revizionistët, sidomos ata jugosllavë dhe theksohej se ndihma që do t’i vinte Shqipërisë nuk do të njihte pengesa, pavarësisht se “mijëra male e qindra lumenj e ndanin atë nga Kina”. Ai e quante Shqipërinë “fanar i madh ndriçues i socializmit në Europë”. Në tetor ‘64, Kina ishte bërë fuqia e pestë bërthamore.

Por gjatë pesë viteve që pasuan kishin ndodhur të tjera ngjarje të mëdha. Në Kinë kishte shpërthyer Revolucioni i Madh Proletar Kulturor, i cili u udhëhoq personalisht nga Mao dhe shoku i ngushtë e besnik i armëve, Lin Biao. Nga skena politike u zhdukën apo u mënjanuan pjesa më e madhe e udhëheqjes, si Presidenti Liu Shao Çi, sekretari i përgjithshëm i Partisë Komuniste të Kinës, Teng Hsiao Ping, kryetari i Asamblesë së Madhe Popullore Çu De, Mareshalli Çen Ji, Pen Cen etj., etj. Edhe vetë Çu En Lai mes shumë vështirësish edhe pse me “karton të verdhë”, qëndroi si “mesfushor” i tërhequr në fushën e lojës së madhe politike. Pas një hutimi të fillimit, ngaqë nuk po kuptonin ç’po ndodhte, PPSH-ja dhe Enver Hoxha e mbështetën fuqishëm Revolucionin Kulturor dhe Maon, madje dërguan për fushatë propagandistike udhëheqësit kryesorë si: Shehun, Kapon, Ballukun, Alinë etj. Kjo ishte koha kur forcon pozitat Grupi i Shanghait me Van Hun Venin, Çian Çun Çiaon, e Jao Ven Juanin, të cilit iu bashkëngjit edhe Çian Çini, Zonja e Parë e Kinës, por bashkëshortja e katërt e Maos, një ish- balerinë. Më vonë pas vdekjes së Maos, këta u etiketuan si “banda e të katërve”, u arrestuan dhe u dënuan me vdekje, dënim që nuk u ekzekutua kurrë! E diagnostikuar me kancer të ezofagut, Çian Çini, vetëvaret në një nga tualetet e spitalit-burg më 14 maj 1991. Një konflikt i armatosur kino-sovjetik rrezikoi shpërthimin e një lufte mes dy vendeve më të mëdha socialiste. Pretekst për këtë u bë ishulli i vogël (0.74 km. 2) Zhenpao ose Damanskij, i pretenduar nga të dy shtetet, në lumin e ngrirë Ussuri më 2 mars 1969. Merret me mend që Shqipëria anoi nga Kina, e cila u gjykua ndërkombëtarisht se kish pasur të drejtë. Nga 1-24 prill 1969 u mbajt Kongresi IX i Partisë Komuniste të Kinës, rezultat i vetëm i të cilit ishte shpallja armiq e shumë udhëheqësve të vjetër e plot merita dhe caktimi i Lin Biaos, ministrit të Mbrojtjes, si trashëgimtar i Maos edhe de jure, se de facto ishte shpallur më parë, funksion që nuk e gëzoi dot gjatë, pasi në rrethana misterioze u asgjësua me gjithë familjen teksa pas një tentative të dështuar për të vrarë Kryetarin Mao (versioni  zyrtar) tentoi të arratisej për në BRSS, ku nuk mbërriti kurrë, pasi avioni i tyre u rrëzua mbi Mongoli, më 13 shtator 1971.    Më 1 nëntor 1971 u mbajt Kongresi VI i PPSH-së në të cilin, për shumëkënd që s’i dinte ngjarjet, shkaktoi habi të madhe mungesa e përfaqësuesve kinezë aq më tepër që një javë më parë, më 25 tetor ishte miratuar në OKB, Rezoluta Shqiptare pas së cilës, Kina Komuniste do bëhej anëtare e saj duke zënë vendin e Tajvanit. Po atëherë si qëndronte e vërteta? Kur Enver Hoxha mësoi se Kinën e kish vizituar i famshmi Kisinxher, (sekretari amerikan i shtetit) i cili pas 16 vite bisedimesh kino-amerikane, ia arriti të bindë Maon dhe Çu-në të ftojnë për vizitë zyrtare Presidentin Nikson, e quajti këtë si akt kapitullimi, madje tradhtie të Marksizëm-Leninizmit nga udhëheqja kineze dhe në delirin e njohur të madhështisë e protagonizmit i shkruan një letër të gjatë Maos, të cilën, ambasadori, ynë tentoi t’ia lexojë Çu En Lait, që kur pa tufën e fletëve të shkruara (plot 16) u ndje i bezdisur dhe kërkoi të dinte vetëm përmbajtjen e saj. Siç mund të kuptohet, kinezët kishin informacione të sakta nga burime diplomatike dhe të shërbimeve inteligjente perëndimore, mbi mosdakordësinë shqiptare për vizitën, ndaj duke e injoruar letrën, nuk i kthyen kurrë përgjigje Hoxhës, taktikë e njohur dhe e zgjuar e tyre kjo. Hoxha u detyrua ta kapërdijë injorimin se pa ndihmat e Kinës, do të përballej me vështirësi të mëdha dhe ftohjen që po shkonte drejtë ngrirjes së marrëdhënieve e shtyu ta bënte më vonë, më 28 korrik 1978, gati dy vite pas vdekjes së Maos.

E fundit e rëndësishme nga personalitetet e larta kineze ishte ajo e delegacionit ushtarak të kryesuar nga Shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Popullore, Huang Jun Shen i cili u prit në Rinas nga Mehmet Shehu, Beqir Balluku dhe Petrit Dume.

Vizita e Niksonit në Kinë mes 21-28 shkurtit 1972, që ishte një eveniment botëror, e tronditi Hoxhën. Në të vërtetë Mao Ce Duni nuk kish pse t’i merrte leje Enver Hoxhës, se kujt i duhej bërë ftesë për ta vizituar Kinën. Para dhe pas Niksonit ai priti krerë shtetesh apo qeverish nga e gjithë bota, por Hoxhën e tërbonte fakti që ai priti edhe disa prej diktatorëve apo liderëve të Azisë, Afrikës e Amerikës Latine, si Markosi i Filipineve, gjeneralin Birman Ne Win, Mobutu Sese Sekon, e Zairesë, Luis Eçeverria Alvarez të Meksikës, Pierr Elliot Trydo-në e Kanadasë etj., etj. Kjo është edhe koha kur Mao Ce Duni doli me teorinë e “Tri Botëve”, të cilën Hoxha nuk do ta pranonte kurrë.

Pas prishjes me sovjetikët, Enver Hoxha, shpesh sponsorizuar nga Kina, tentoi pa sukses ta kthente Tiranën në një qendër të komunizmit botëror, madje delirant i grandomanisë, ai kish hedhur idenë e thirrjes së një Internacionaleje të Katërt Komuniste. Në Shqipëri që nga Kongresi V-VIII ishin ftuar delegacione të Partive Komuniste (marksiste-leniniste) nga vende të ndryshme të botës, për të cilët Hoxha ushqente iluzionin se do të ndiznin revolucionin botëror. Ata s’ishin gjë tjetër veçse një amalgamë idealistësh, karrieristësh të pakënaqur nga partitë e vjetra, anarkistësh, aventurierësh, mashtruesish e deri terroristësh, që paguheshin nga fondi i veçantë i Komitetit Qendror të PPSH-së që shkonte në miliona $. Të tillë “kryetarë” partish (marksistë-leninistë), si Grippa, Dinuçi, Kaza, Aust, Strobel, Marko, Bërxh, Beinz, Hill, Uillkoks, Tejlor, Mijal, Axhitorop, Amazonas, Pomar, Restrepo, Sanmungat’hasanshan etj., etj., të panjohur në vendet e tyre kalonin pushimet me javë, muaj, e disa edhe me vite në vilat e Bllokut në Tiranë, Durrës, Vlorë apo Pogradec. Ata botonin edhe ndonjë fletushkë që s’e lexonte pothuaj askush, veç diplomatëve apo diplomatëve të ambasadave tona, që mbushnin me informacione të rreme eprorët e tyre në Tiranë. Kur marrëdhëniet Shqipëri-Kinë po ftoheshin, shumë nga këta farë marksistë-leninistë mbajtën anën e Kinës dhe Hoxha nuk vonoi t’i quajë edhe ata tradhtarë, madje deri agjentë të kinezëve! Megjithatë, duhet thënë se asnjë prej tyre nuk u bë më kurrë i gjallë. Me sa duket, nuk iu kish interesuar Shqipëria dhe as Marksizëm-Leninizmi, por qindra-mijëra dollarët që regjimi totalitar e izolacionist i siguronte nga mundi, djersa dhe gjaku i një populli që jetonte në burgun e madh me tollona e ku shumica në fshat hanin bukë misri të mykur.

Në mes të viteve ’70-të, mes paranojës kriminale staliniste, Enver Hoxha shpartalloi tri grupe “armiqësore” në ideologji e kulturë, ushtri dhe ekonomi, duke iu “faturuar” atyre dështimet e mëdha, si pasojë e bllokimit të ndihmave nga Kina. Madje, ekzekutoi pas gjyqeve farsë e të manipuluara gati gjysmën e udhëheqjes, një pjesë të madhe të të cilëve i akuzoi ndër të tjera edhe si agjentë të Kinës. Këtë e nisi me krerët e Ushtrisë, Balluku, Dume dhe Çako, që aq shumë bënë për të furnizuar me armë, municione, tanke, avionë, anije lufte, e pajisje ushtarake kineze të çdo lloji, ushtrinë tonë, apo dhe Theodhosin që drejtoi me sukses ndërtimin e dhjetëra fabrikave, uzinave e kombinateve, dhuratë e Kinës, për ta mbyllur me Këllezin, që për ironi, veç të tjerash, ishte edhe Kryetar i Shoqatës së Miqësisë Shqipëri-Kinë, ndërsa këta “agjentë” kinezë dënoheshin dhe ekzekutoheshin në gazetën “Zëri i Popullit”, me kulmin e servilizmit dhe hipokrizisë, nekrologjitë e vdekjeve për Çu En Lain, 9 janar, Çu Denë, 6 korrik dhe Maon më 9 shtator 1976, nxinin gjithë faqen e parë të saj, ku shpallej dhe zi kombëtare!

Mao Ce Dun lindi në Shaoshan të Xiangtanit në Hunan, më 26 dhjetor 1893, në një familje fshatarësh të etnisë Han, me pasuri modeste. Të parët e tij kishin ardhur nga provinca Jiangxi, që nga koha e dinastisë Ming. Babai, Mao Yi Çang dhe nëna, Ven Qimei patën shtatë fëmijë, por tre prej tyre, dy djem dhe një vajzë, vdiqën herët. Ai kish dy vëllezër më të vegjël, Zemin e Zetan dhe një motër, Mao Zehong, të tre të vrarë nga Kuomingtangu. Kur ishte vetëm 14 vjeç, i ati e detyroi të martohej me një vajzë disa vite më të madhe, Luo Shi, martesë që ai s’e pranoi kurrë. Gjatë revolucionit të 1911-ës, ai mobilizohet si ushtar dhe më pas i kthehet shkollës dhe mbaron “Normale”-n në Cangsha. Më 1918-ën ndjek nga pas profesorin, pak më vonë vjehrri i tij, Yang Çangji në kryeqytet, që mbante leksione në Universitetin e Pekinit. Me rekomandimin e tij, Mao u punësua në Bibliotekën Universitare, drejtuar nga Li Dazhao dhe dëgjonte fjalimet e Çen Dusjuit. Në atë kohë, ai martohet me studenten, Jang Kaihui (’21-’27) me të cilën patën dy djem, Mao Ayning dhe Mao Anqing. Më 1930-ën ajo vritet nga njerëzit e Çian Kai Shekut. Më pas martohet me He Zizhen (1928-’38) me të cilën pati një fëmijë, Li Min dhe në fund deri kur vdes, me Çiang Çing, (emri i parë Li Shumeng dhe pseudonimi Lan Peng) me të cilën gjithashtu pati vetëm një fëmijë, Li Na.

Duke pasur parasysh se jeta dhe intimitetet e Maos ruheshin me një fanatizëm të rreptë dhe ishin “sekret shtetëror”, zëra jo zyrtarisht të konfirmuar pohojnë se Mao kishte edhe shumë fëmijë të tjerë jashtëmartesorë, me bukuroshe të reja, të cilët iu faleshin familjeve pa fëmijë. I vetmi deri më sot që ka guxuar të shkruajë për Maon (kuptohet pas vdekjes së tij) është mjeku personal, Li Zhisui, i cili në kujtimet e publikuara në librin “Jeta private e kryetarit Mao” tregon se Mao Ce Duni tymoste duhan gjithë ditën, lahej shumë rrallë, ndërsa dhëmbët nuk i pastronte kurrë. Kalonte shumë kohë në shtrat dhe ishte i varur nga qetësuesit. Ai shpesh gjendej mes një grupi të gjerë partneresh seksuale, prej të cilave mori dhe sëmundje veneriane.   Mao Ce Duni për kinezët ishte shndërruar në një gjysmëperëndi. Kulti i tij kish mbërritur qiellin. Pa diskutim ai mbetet një nga liderët më të mëdhenj botërorë e ndoshta figura më komplekse e kontraverse e gjithë historisë mijëravjeçare të Kinës. Atij iu veshën shumë epitete, por katër ishin kryesoret: Udhëheqës, Strateg – Komandant Suprem, Mësues dhe Timonier i madh! Që nga lufta ndaj pushtuesve, Marshimi i Madh 12.000 km., Ekspeditat në Veri e në Jug të Ushtrisë Çlirimtare Popullore të Kinës, fitorja në Luftën Civile, shpallja e Republikës Popullore të Kinës, Hopi i Madh, zhdukja e urisë, ngritja e Komunave, industrializimi etj., i dedikoheshin Maos, por të gjitha këto u paguan me jetën e miliona njerëzve dhe kjo nuk duhet harruar kurrë! Të çuditshme për Perëndimin ishin simbolet Taxhai për bujqësinë, Taçini për industrinë, si dhe leifenizmi në ushtrinë pa grada dhe shoqërinë komuniste kineze.

Pas vdekjes së Çu En Lait, në krye të qeverisë erdhi një figurë jo dhe aq e njohur, Hua Kuo Feng (1921-2008), i cili pas vdekjes së Maos, u bë edhe kryetar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Kinës dhe Kryetar i Komisionit Ushtarak të tij. Në të vërtetë Mao Ce Duni, që përherë e kish vlerësuar Teng Hsiao Pingun, i mbetur edhe pa Çu En Lain, e rehabilitoi atë pasi vizioni, inteligjenca dhe pragmatizmi i “floririt të vogël” i duhej Kinës së madhe. Pas vdekjes së Maos, Tengu, deri sa ndërroi jetë më 1997-ën mbeti “de facto” lider i saj, duke qenë dhe i pari lider kinez që vizitoi Amerikën.

Enver Hoxha nuk mund t’ia falte Tengut dhe Hua Kuo Fengut pritjen madhështore që i bënë Titos më 1977-ën. Sipas kineastes Anja Druloviç, autore e librit “Titova Kuharica” – (Kuzhinieri i Titos), banketi në nder të tij zgjati mbi tri orë dhe në të morën pjesë 3000 vetë! Për reciprocitet, por edhe për një lloj karshillëku ndaj Shqipërisë së Hoxhës, deri pak më parë motër e Kinës, në gusht të 1978 Hua Kuo Fenit iu bë një pritje madhështore nga Tito në Beograd, i cili ishte i mirinformuar për prishjen përfundimtare mes dy vendeve, vetëm tri javë më parë, saktësisht më 28 korrik 1978. Presidentë të Kinës, njeri pas tjetrit, vijnë: Jeh Çien Jin, Li Hsien Nien, Jang Shang Kung, Xhiang Zeming, Hu Xhintao dhe Xi Jinping. Për t’iu rikthyer personalitetit shumëdimensional dhe kompleks të Teng Hsiao Pingut, nuk mund të anashkalojmë rolin e tij në shtypjen e përgjakshme të protestës studentore, njohur si “Masakra e Tien An Menit”, qershor 1989, ku numri i të vrarëve të raportuar, fillon me 300 e shkon deri 2600, e në mos më shumë! Tengu nuk përkrahu Hu Jaobanin (vdekja e papritur e të cilit shërbeu si fillim i protestës) dhe Zhao Ziyangun, të moderuarit e udhëheqjes por përkrahu Xhiang Zemingun dhe kryeministrin Li Peng, “kasapin” e Protestës (15 prill-4 qershor) që për paradoks ishte edhe djali i adoptuar i Çu En Lait dhe Deng Ying Çaos. Këtë njollë të madhe në biografinë e tij politike, Tengu nuk mundi ta shlyente kurrë! Me sa duket kasta e vjetër politike e Kinës, e kish të vështirë ta pranonte demokratizimin dhe pluralizmin e vërtetë politik që bash në këtë kohë përfshiu gjysmën e Botës.  Në Kinë ka vetëm një parti, Partia Komuniste e Kinës, e cila me mbi 90 milionë anëtarë, sot është e dyta në botë, pas Partisë Indiane të Popullit (Bharatiya Janata) të kryeministrit, Narendra Modi, në pushtet me 110 milionë anëtarë plus 170 milionë anëtarë të rinisë së saj.

Kina ka njohur ritme të larta zhvillimi veçanërisht në vitet 2003-2013, kur president ishte Hu Xhintao dhe kryeministër, Uen Xhiabao. Në prill të 2009-ës, Kinën e vizitoi kryeministri i Shqipërisë, prof. dr. Sali Berisha, vizitë kjo shumë e suksesshme, që u duk veç të tjerave edhe nga pritja shumë e ngrohtë që iu bë atij nga Presidenti dhe Kryeministri Kinës. Kinën e ka vizituar edhe kryeministri Rama, por dy projekte të mëdha investimesh kineze, si Rruga e Arbrit, apo Hidrocentrali i Skavicës, nuk u realizuan kurrë dhe nuk është e vështirë të kuptohet se cilat ishin arsyet edhe pse ato nuk u sqaruan kurrë publikisht. Por edhe këto vite që udhëhiqet nga Presidenti Xi dhe kryeministri Li Keqiang, Kina po ecën me ritme të larta. Ajo ka kohë që është fuqia e dytë ekonomike e botës pas SHBA-ve. Pandemia e frikshme botërore e Corona Virus që nisi nga Kina dhe mori aty jetën e mbi 3000 vetëve (edhe pse burime të denja për t’u besuar e çoi numrin e të vdekurve deri në 40 mijë) po në Kinë ’u mbërrit të luftohej së pari me sukses, madje në këtë luftë aktualisht është Kina, ajo që po ndihmon të tjerët. Natyrisht duhet pranuar se ka edhe teori konspirative për origjinën e COVID-19.

Shqiptarët i kanë dashur kinezët që me urtësinë, thjeshtësinë dhe përkushtimin për punën e merituan këtë dashuri dhe për ndihmën e madhe dhe të pakursyer në të gjitha fushat që ata i dhanë Shqipërisë por edhe kinezët i kanë dashur shqiptarët për vlerat dhe virtytet e tyre të dëshmuara tashmë. Filmat, ansamblet artistike, sportistet e skuadrat tona, librat etj., nga Shqipëria, ishin më të dashurit për kinezët ndaj pavarësisht problemeve ideologjike që paranoja dhe deliret e Hoxhës çuan në prishjen e marrëdhënieve, Kina, nuk mund dhe nuk duhet ta harrojë se Shqipëria e vogël dha kontribut të madh në pranimin e saj në OKB-ja. Me flamurin kombëtar shqiptar, anijet kineze i binin kryq e tërthor botës për të realizuar shkëmbimet tregtare aq të domosdoshme për hopin e zhvillimin e ekonomisë kineze. Po ashtu nga radiostacionet e fuqishme të ngritura në Shqipëri, zëri i Kinës dëgjohej në të gjithë botën. Për të tëra këto ne nuk mund ta kuptojmë se si Kina e madhe, që ngaherë ka pohuar dhe dëshmuar se e do popullin tonë, nuk njeh ende gjysmën tjetër të kombit dhe trungut amtar të tij, Kosovën. Shqipëria ka qenë e palëkundur në këto 70 vjet teksa ka njohur vetëm një Kinë. Dhe së fundi, për ta mbyllur, do të donim të dinim përgjigjen e munguar prej mbi 12 vitesh të një pyetjeje: a do t’ia njihte ajo popullit kinez të Tajvanit të drejtën e tij për liri dhe demokraci nëse pushtues të huaj do ta mbanin qoftë edhe 100 vjet nën zgjedhë atë?! Edhe Hong Kongun e mbajtën kaq gjatë britanikët, por Kina e ka sot pjesë të saj atë. Për arsye deri më tani të pashpjeguara, Kina nuk gjen dot një motiv të vërtetë për mosnjohjen e Kosovës, e kjo nuk e nderon. Do të mjaftonte për këtë opinioni këshillëdhënës i GJND në Hagë i 22 korrikut 2010 (votuar 10 me 4) që e gjente plotësisht të ligjshme Pavarësinë e Kosovës, në përputhje me të Drejtën Ndërkombëtare, Rezolutën 1244 dhe Kornizën Kushtetuese të UNMIK-ut.

 Historian                                                                                                                 

Honoré de Balzac (1799 – 1850)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 31 Maj 2020

Më 18 gusht të 1850 u nda nga jeta në moshën 51 vjeçare shkrimtari, dramaturgu, kritiku letrar dhe i artit, eseisti, gazetari dhe botuesi i shquar francez Honoré de Balzac.

Me këtë rast, gazeta “Le Siècle” ka botuar, të enjten e 22 gushtit 1850, në faqen n°2, fjalimin brilant të mbajtur nga shkrimtari dhe politikani i shquar francez, Victor Hugo, në momentin e varrimit të Balzac-ut, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Victor Hugo (1802 – 1885)

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

“Zotërinj,

Njeriu që zbriti në këtë varr ishte një nga ata për të cilët dhimbja publike mban kortezh. Në kohërat në të cilat ndodhemi, të gjitha trillimet janë zhdukur. Tani, sytë janë fiksuar jo më mbi kokat që mbretërojnë, por mbi ato që mendojnë dhe i gjithë vendi dridhet kur njëra prej këtyre kokave zhduket. Sot, zija popullore është vdekja e njeriut të talentuar; zija kombëtare është vdekja e njeriut gjenial.

Zotërinj, emri i Balzac-ut do të përzihet me gjurmën e ndritshme që epoka jonë do të lërë në të ardhmen.

1. Balzac ishte pjesë e asaj gjenerate të fuqishme shkrimtarësh të shekullit të XIX-të, të cilët erdhën pas Napoleonit, ashtu si plejada e shekullit të XVII-të erdhi pas Richelieu-t, — sikur, gjatë zhvillimit të civilizimit, të ketë pasur një ligj i cili ka bërë që dominuesit e shpatës të pasoheshin nga dominuesit e mëndjes.

1. Balzac ishte një nga të parët ndër më të mëdhenjtë, një nga më të lartët ndër më të mirët. Nuk është këtu vendi për të thënë gjithçka që përfaqësonte kjo mëndje e shkëlqyer dhe sovrane. Të gjithë librat e tij formojnë vetëm një libër, një libër të gjallë, të ndritshëm, të thellë, në të cilin mund të shohim që vjen dhe shkon, ecën dhe lëviz, nuk e di me diçka frikësuese dhe të tmerrshme të përzier me realen, i gjithë civilizimi ynë bashkëkohor; libër i mrekullueshëm të cilin poeti e ka titulluar komedi dhe që mund ta kishte titulluar me të drejtë histori, i cili merr të gjitha format dhe të gjitha stilet, i cili tejkalon Tacitus-in dhe që shkon deri te Suétone, i cili përshkon Beaumarchais dhe që shkon deri te Rabelais; libër i cili është vëzhgim por edhe imagjinatë; që vë në pah të vërtetin, intimin, borgjezin, të parëndësishmin, materialin (lëndën); dhe që herë pas here, përmes realiteteve të papritura dhe të copëtuara, papritmas zbulon idealin më të errët dhe më tragjik.
2. 

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Pa dijeninë e tij, pavarësisht nëse i pëlqen apo jo, pavarësisht nëse pajtohet me të, autori i kësaj vepre të jashtëzakonshme dhe të çuditshme bën pjesë në racën e fortë të shkrimtarëve revolucionarë. Balzaku shkon drejt e në pikë. Ai e sfidon shoqërinë moderne ballë për ballë. Ai zbulon diçka tek të gjithë, disave iluzionet, të tjerëve shpresën, disave të qarat, të tjerëve maskën. Ai gjurmon vesin, analizon pasionin. Ai gërmon dhe heton njeriun, shpirtin, zemrën, brëndësinë, trurin, humnerën që secili ka në vetvete. Dhe, nëpërmjet dhuntisë së natyrës së tij të lirë dhe të fuqishme, nëpërmjet privilegjit të zgjuarsive të kohës sonë që, duke parë nga afër revolucionet, shohin më mirë fundin e njerëzimit dhe kuptojnë më mirë Providencën, Balzac-u del në pah i buzëqeshur dhe i qetë nga këto studime të frikshme të cilat prodhuan melankolinë te Molière dhe mizantropinë te Rousseau.

Kjo është ajo që ai bëri mes nesh. Kjo është puna që ai na lë, një punë e lartë dhe e qëndrueshme, një grumbull i ngurtë vendesh prej graniti, një monument ! një vepër nga maja e së cilës tashmë do të shkëlqejë fama e tij. Njerëzit e mëdhenj krijojnë piedestalin e tyre; e ardhmja kujdeset për statujën.

Vdekja e tij mpiu Parisin ! Që prej disa muajsh, ai ishte kthyer në Francë. Duke e ndjerë se vdekja po afronte, ai dëshiroi të shihte sërish mëmëdheun, ashtu si një ditë para një udhëtimi të madh, kur vijmë për të puthur nënën tonë !

Jeta e tij ishte e shkurtër, por e mbushur; e mbushur më shumë me vepra sesa ditë!

Fatkeqësisht! ky punëtor i fuqishëm dhe kurrë i lodhur, ky filozof, ky mendimtar, ky poet, ky gjeni, jetoi mes nesh duke bërë një jetë stuhish, luftimesh, grindjesh, përballjesh, e zakonshme, në të gjitha kohërat, për të gjithë njerëzit e mëdhenj. Sot, ai gjendet në paqe. Ai u largohet kontestimeve dhe urrejtjeve. Po në këtë ditë, ai hyn në lavdi dhe në varr. Do të shkëlqejë tani, mbi të gjitha këto re që janë mbi kokat tona, midis yjeve të atdheut!

Të gjithë ju që jeni këtu, a nuk jeni të tunduar ta keni zili ?

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Zotërinj, sido që të jetë dhimbja jonë në prani të një humbje të tillë, le t’i pranojmë këto katastrofa. Le t’i pranojmë ashtu siç janë me dhembshurinë e tyre. Ndoshta është mirë, ndoshta është e nevojshme, në një epokë si e jona, që herë pas here një vdekje e madhe tu komunikojë shpirtrave që gllabërohen nga dyshimet dhe skepticizmi një lëkundje (tronditje) fetare. Providenca e di se çfarë bën kur e vendos popullin ballë për ballë me misterin suprem, duke i dhënë atij mundësinë të meditojë për vdekjen, që është njëkohësisht barazia dhe liria e madhe.

Providenca e di se çfarë bën sepse është më e larta nga të gjitha mësimet. Nuk mund të ketë veçse mendime të errëta dhe serioze në të gjitha zemrat kur një mëndje e shkëlqyer hyn me madhështi në jetën tjetër! Kur njëra prej këtyre qenieve e ngritur shumë lart mbi turmën me krahët (fletët) e dukshëm prej gjeniu, papritmas, hap këto krahë të tjerë që ne nuk i shohim dhe zhytet në të panjohurën !

Jo, nuk është e panjohura! Jo, e kam thënë tashmë në një rast tjetër të dhimbshëm dhe nuk do të lodhem kurrë ta përsëris, jo, nuk është nata (ërrësira), por drita! Nuk është fundi, por fillimi! Nuk është asgjësia, por përjetësia ! A nuk është e vërtetë, të gjithë ju që më dëgjoni ? Arkivole të tilla demonstrojnë pavdekësinë. Në prani të disa të vdekurve të shquar, i ndiejmë më qartë fatet hyjnore të kësaj inteligjence që përshkon tokën për të vuajtur dhe për të pastruar veten e saj, dhe të cilën ne e quajmë njeri, dhe themi se është e pamundur që ata që kanë qenë gjeni gjatë jetës së tyre të mos jenë shpirtra pas vdekjes së tyre! (Duartrokitje të fuqishme.)”

Në 80 vjetorin e lindjes…

Oborri i shkollës Pedagogjike e ma vonë salla e vizatimit e prof. Simon Rrotës, na lidhi si shokë me Ferdinand Pacin e, ma vonë si piktor të rijë, por edhe përjetsisht miq. Kujdesi dhe dashnia e prof. Rrotës për ne, na bani me dashtë artin për të cilin, atëherë ishte sakrificë e madhe me dashtë me tregue të vërtetën që na mësonte profesori  po, që, edhe na këshillonte si djelmët e Tij për me e ndjekë ate. E, ndoshta, sot mund të duket edhe e pabesueshme ajo që profesor Simoni, na fliste e na kshillonte…Na po përgatitëshim për mësues, por penelat e prof. Rrotës, na zbukuruen shpirtin me aq kujdes, sa përjetsisht mbetëm nxanësit e Tij, edhe atëherë, kur, vazhduem me kenë nën kujdes të prof. tjetër të pikturës Vladimir Janit, në rrethin e shtëpisë së kulturës. Ferdinandi ishte një talent i vërtetë dhe gjithmonë i njajti njeri i thjeshtë, i dashtun, i sinqertë dhe kurr egoist. Nuk dij asnjë rasë që të konstatonte në punimin tem ose të një shokut tjetër dishka të gabueme dhe të rrinte indiferent por, me dashamirsi, merrte penelin apo lapsen dhe vazhdonte korrigjimin e gabimit…

Ferdinand Nush Paci, u le nga prindët Nush e Luçia Paci, me datën 30 Maji 1940, pra plot 80 vjet ma parë në qytetin e lashtë të Shkodres. Baba i Tij Nushi, ishte mjeshter argjentar, po edhe një prind model si në dashamirsi ashtu edhe në sjelljen e Tij prej qytetari të njohun shkodranë, gjithmonë i ndihmuem nga zonja e Tij e nderueme Luçia.

Në shkollën pedagogjike Ferdinandi ishte ndër nxanësit e shkelqyeshëm në të gjitha landët, kjo kishte formue një përshtypje aq të mirë tek drejtori i shkollës prof. Gani Daiu, sa kur kemi mbarue shkollën, Ai na propozoi që të na jepej nga Ministria e Arësimit “madalje ari”, që për arësye biografije nuk e morem asnjeni as unë, as Ai.

Ferdinandi, shkoi në punë në repartin e pikturës së qytetit, ndersa, unë disenjator në kabinetin pedagogjik të arësimit.

Ferdinandi mbas shumë përpjekjesh e nderhymjesh e nga ana e prof. Vladimir Janit, ma në fund, mujti me shkue me disa provime plotsuese në Liceun Artistik në Tiranë, prej ku, me rezultatet e Tija të shkelqyeshme hyni në Institutin e Lartë të Arteve.

Atje u laurue si piktor në qershor të vitit 1965, vit në të cilin edhe unë përfundova Liceun Artistik me korespondencë. Vazhdonim Ai dhe unë rregullisht me marrë pjesë në ekspozitat lokale të pikturës në Shkoder ndërsa, mbasi u laurue Ai u ba pjestar edhe i ekspozitave kombëtare në Tiranë si dhe, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarve dhe Artistave të Shqipnisë, tue theksue se këta arritje ishin vetëm për merita artistike dhe asnjëherë me rrugë tjera të terthorta ose të pandershme…

Në vitin 1966, Ferdinandi mbajti fjalën e rastit kur unë hapa ekspozitën personale, dhe për këte iu terhoq vërejtja nga Lidhja e Artistave, mbasi nuk duhet ta bante për një njeri me biografi si të temën…Menjëherë, mbas vitit 1967, Ferdinandi ishte Ai që më sinjalizoi për rrezikun që më kercnohej nga i famëshmi “Revolucion Kultural”…

Miqësia e jonë dyfishohej edhe nga piktori Ndoc Gurashi, i cili, ishte jo vetem një mik besnik po, dhe, një këshillues i pjekun ndër shumë rrethana të kohës për ne të dy, ndonse, me Ferdinandin lidhej edhe familjarisht. Ferdinandi ishte një pedagog i nderuem dhe për këte dëshmojnë shumë ma tepër se vetë të gjithë ish nxanësit e Tij, të cilët, edhe sot e kujtojnë me respekt emnin e mësuesit të vet. 

Me datën 3 shtator 1975, në Shkoder, u hap lajmi i zi i një aksidenti automobilistik që kishte ngja në Thethin e Dukagjinit, ku humbën jetën katër përsona në moshë të re, ndër të cilët ishte edhe Ferdinandi…Nuk ishte e meritueshme për një njeri si Ferdinand Paci një fund jete aq tragjik dhe i dhimbëshem…Asnjëherë, nuk mund të shlyej nga kujtesa eme, Atë portret aq fisnik të Ferdinandit, që kishin shkallmue shkrepat e Alpeve tona, me atë pamje të mnershme që unë përjetova në morgun e spitalit civil të Shkodres, atë natë…kur e pashë shokun tem të fëminisë dhe, nuk e njihshe cili asht mes atyne viktimave të asaj nate të zezë…pamje e cila aq mu tipos në trunin tem sa, mbas disa ditësh e ripërtrina në një vizatim…ku, tue e shikue sa herë e mendoj: “Pse, o Zot, a mundet kush me veprue pa vullnetit Tand, me vra një njeri si Ferdinandin..?”

…Ora e dorës që më dha një infermjere aty, tregonte ende shkapetjet…ndër gurë!

Atë, orë, njëditë…ia ktheva djalit të Tij, Adrianit…piktorit t’ardhëshem…sot, Burrë!

Ferdinand Paci u nda nga jeta në moshen 35 vjeçare…plot 45 vjet ma parë…

Veprat e artit që Ferdinandi i la familjes dhe Atdheut në galeritë e arteve Ate, e rëndisin ndër Artistët e Kombit tonë.

FERDINAND PACI, asht i paharrueshem nga Qytetaria e Shkodres, Ai asht artist i Pavdekshëm po, edhe Pedagog i Nderuem i brezit të ri, për moralin dhe dashninë e madhe që kishte për artin dhe Atdheun, ndjesi që Ai, edukoi dhe frymzoi tek Rinia e nderueme Shkodrane!

Ai ishte një zambak i bardhë i qytetit të Shkodres…Se, ashtu kishte edhe Shpirtin e Tij..

Në shenjë kujtimi ia kushtoj këta pak rreshta në këte 80 vjetor…

Melbourne, 30 Maji, 2020.

Esat Pasha në Paris (Excelsior, 4 prill 1916, fq.5) – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 29 Maj 2020

“Le Matin” ka botuar, të martën e 25 tetorit 1921, në faqen n°2, një shkrim në lidhje me trupin e pajetë të Esat Pashë Toptanit, më shumë se një vit pas vrasjes, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Trupi i Esat Pashës është ende në morg

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Kujtojmë ende vdekjen e gjeneralit Esat Pasha, ish-diktatorit të Shqipërisë, i cili, më 13 qershor 1920, u vra me revolver, në rrugën Rivoli, nga një prej bashkatdhetarëve të tij.

Trupi i gjeneralit fatkeq u transportua më pas në hotelin që kishte marrë me qira, Vila Said, dhe mbeti aty dy ditë, i ekspozuar në një katafalk. Pastaj, në pritje të ardhjes së gruas së tij, e cila do të vendoste për datën e varrimit, trupin e gjeneralit shqiptar e dërguan në morgun e qytetit të Parisit.

Por, pasi familja e tij që jeton jashtë vendit nuk e ka kërkuar kurrë trupin e tij, Esat Pasha është akoma duke pritur, midis katër fletëve plumbi dhe katër dërrasave abanozi, në fillim të rrugës Aubervilliers, që ta dërgojnë në shtetin e tij.

Në morg, na deklaruan :

— Ne nuk kemi pse të shqetësohemi për gjeneralin. Ai është në një sallë të ajrosur mirë dhe po presim vetëm një fjalë nga gruaja e tij që ta nisim me tren në destinacion të Shqipërisë. Ne marrim çdo muaj, përmes një banke, 45 franga të parashikuara nga rregullorja për kujdesjen e trupit. Ne nuk kërkojmë më shumë…

— Por, për sa kohë ju mund të mbani arkivolin ?

— Rregullorja nuk parashikon një datë. Ne do ta mbajmë atë për aq kohë sa familja paguan. Dyqind vjet, në qoftë se i pëlqen të paguajë 45 franga gjatë dymbëdhjetë muajve për dy qind herë…

— Po sikur familja të mos paguajë më ?

— Atëherë do ta varrosnim trupin në “transhenë e lirë”…

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 28 Maj 2020

“Le Figaro” ka botuar, të dielën e 30 korrikut 1922, në faqen n°2, një shkrim në lidhje me mësimin asokohe të gjuhës artificiale esperanto në Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Suksesi i gjuhës esperanto

“Kush do të guxonte të pretendojë se gjuha esperanto nuk është gati të pushtojë botën ?

Qeveria shqiptare sapo ka njoftuar Lidhjen e Kombeve se ka bërë të detyrueshëm mësimin e esperantos në të gjitha shkollat e mesme (!) dhe ato profesionale në Shqipëri.

Kjo do t’i japë një ndihmë të madhe përhapjes së kësaj gjuhe.”

Karrshi Teatrit e keni…

Tirania asht shkencë në vete shumë e avancueme. Po bahet ma shumë se një shekull që ka gjetë livadhet e pershtatëshme me kullotë në Ballkan.

Vendlindja e saj asht Tirana, prej kah ka marrë edhe emnin “tirani”. Ata që e pollen sëpari ishin disa anadollakë të pashartuem, ndersa ma vonë, pasuesit e tyne u modifikuene me sllavë e grekë, e me i pa sot duken bash si t’ ishin të çilun nder çerdhet ma të njoftuna e të shetituna Europjane.

Per me u justifikue se nuk kanë mujtë me krye shkollat e nalta, fajsojnë një “virus”, që i ka detyrue me u ba terrorista e me u angazhue që, me të gjitha mënyrat me u mjekue në ministritë e mbrendshme moderne, që na sollen shtetet dashamirse, deri edhe tek KGB e Stalinit Math… Veni re, ju lutem, a nuk po persëritet autoritarizmi i vitit 1945 sot, nepermjet virusit të qeveritarëve të çatrafiluem, që dijnë vetem me kercnue dhe burgosë të shkretin Popull Shqiptar, tue i tregue vetem mundsinë e kullotjes nder livadhet e zharituna deri dje nga diktatura gjakatare e vrastare e Everit?

Sistemi terrorist everian ishte i ngritun vetem mbi pellgje gjaku dhe i mbrojtun nga vrastarët e msheftë të sigurimit të shtetit, pikrisht nga ata që tek “Rilindja” kanë trashigimtarët e tyne, të ushqyem nga virusi me të gjitha tiparet e vrastarëve torturues, hajdut dhe imoral, ma keq se edhe paraardhësit e tyne kriminela e tiranë të lindun dhe mashtrues. Hapen e mbyllen gjyqe n’ Europë, pa u marrë vesht asnjë vendim, vetem kur na tregon televizioni se “do të takohen këtu.., ose atje.., dhe do të bisedohet çeshtja e “trafikantave ose e kufijve të Kosovës”, dy problem pa zgjidhje qyshë se janë fillue nga të gjitha qeveritë ballkanike, që s’ mund të lidhin as të zgjidhin ushkurt e tyne pa urdhnue pashallarët e kuq të Kremlinit…

Llomotisin në Berlin, Bruksel e Romë.., mandej, vonë kah darka, i hypin dejshem  aeroplanit e shkojnë në Turqi.., puthen e nduken si motit.., dhe nenshkruejnë marrveshjet si dikur, baballarët e tyne pashallarë…

Fati ma i madh asht, se dokumentat janë në “gjuhën e njësuar të 1972”…

Kam ndigjue, nuk dij sa asht e vertetë: “Në dokumenta venë gishtin!”…

            Melbourne, 28 Maji 2020.

Cordell Hull

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 23 Maj 2020

“La France” ka botuar, të shtunën e 12 dhjetorit 1942, në faqen n°3, një shkrim në lidhje me premtimin askokohe të Sekretarit amerikan të Shtetit për Shqipërinë dhe luftëtarët e saj guximtarë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Uashington, 11 dhjetor. — Z. Cordell Hull i ka premtuar popullit të Shqipërisë që Shtetet e Bashkuara do t’i vijnë në ndihmë dhe do ta dëbojnë pushtuesin nga toka e tij.

Pasi tha se Amerika e njihte qëndrimin heroik të popullit shqiptar dhe të luftëtarëve të saj, ai deklaroi :

“Qeveria dhe populli i Shteteve të Bashkuara po mendojnë ditën kur një ndihmë efektive do të mund t’u jepet këtyre njerëzve guximtarë që po dëbojnë pushtuesin nga shtëpitë e tyre.” — (sipas Reuter-it.)

Edwin Booth në rolin e Jagos (1870)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 26 Maj 2020

“Paris-presse” ka botuar, të shtunën e 20 dhjetorit 1952, në faqen n°7, një shkrim në lidhje me shfaqjen “Othello” të Shekspirit në Shqipëri sipas versionit sovjetik, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Radio-Tirana (Shqipëri) : demokratizimi i Othellos

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

“Othello i Shekspirit sapo është demokratizuar nga rusët. Ai nuk është më një personazh i gllabëruar nga xhelozia, por një njeri i mirë, bujar dhe përparimtar.

Versioni sovjetik i shfaqjes, i cili së shpejti do të prezantohet (1) para publikut në Shqipëri, do të tregojë Jagon e vërtetë, një fashist të kohëve moderne, një nga ata burra që nuk ndalet para çdo lloj pengese për të shtypur dhe për të sunduar njerëzit.”

(1) “Othello” i Shekspirit, me regji të A.J. Ricko është luajtur për herë të parë në Teatrin Kombëtar Shqiptar më 1953.