Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Janar 2024

“Life and light for woman” ka botuar, në prill të 1897, në faqet n°144 – 148, rrëfimin e misionares, mësueses dhe autores amerikane Ellen Maria Stone mbi kontributin e Gjerasim Qiriazit dhe familjes së tij për lartësimin e kombit shqiptar, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shqipëria

Mundësia në Shqipëri

Katërmbëdhjetë apo pesëmbëdhjetë vjet më parë u diplomua në Institutin Kolegjial dhe Teologjik në Samokov të Bullgarisë, një djalë i ri me një nga mendjet më të ndritura të shkolluara ndonjëherë atje. Ky ishte z. Gjerasim D. Qiriazi, një shqiptar me origjinë, familja e të cilit banon në Manastir të Maqedonisë, ku studioi degët fillore si nxënës ditor në shkollën për vajza. Fakulteti i Institutit në Samokov me kënaqësi do ta kishte mbajtur si instruktor në atë institucion, por shpirti i tij ishte i vendosur që t’i përkushtohej ngritjes së kombit të tij; prandaj ai nuk pranoi të qëndronte në Bullgari. I etur për të siguruar përshtatjen më të mirë të mundshme për punën e tij, ai ishte në ankth për të vazhduar studimet e tij diku në Britaninë e Madhe; por duke qenë se asnjë rrugë nuk u hap përpara tij, ai bëri “gjënë tjetër” dhe u bë agjent i Shoqërisë Biblike Britanike dhe të Huaj për Shqipërinë, me seli në Manastir. Këtu ai u dha një ndihmë të madhe misionarëve dhe u vlerësua nga të gjithë si një vëlla i dashur. Ndonëse gjithmonë i gatshëm për të ndihmuar në veprën bullgare duke predikuar apo mësuar, duke luajtur organo apo duke kënduar, zemra e tij nuk e harroi kurrë Shqipërinë e tij të varfër, për të cilën nuk kishte filluar asnjë punë edukative apo ungjillizuese. Ai kërkoi që në shkollën e vajzave në Manastir të krijohej një departament shqip, nëse nuk do të kishte fonde për hapjen e një shkolle në Shqipëri, ku ai vetë do të ligjëronte atje në gjuhën e tij amtare dhe greqishten e re. Ai kreu edhe një shërbim predikimi në gjuhën shqipe. Si anëtar i Komitetit Kombëtar Shqiptar, ai mori pjesë në vendosjen që alfabeti i përbashkët të ishte një lidhje bashkimi midis pjesëve të ndryshme të kombit dhe filloi botimin e disa librave, fillimin e një letërsie kombëtare. Z. Qiriazi ishte i palodhur në bashkëpunimin e tij dhe kishte besimin dhe vlerësimin e shqiptarëve më të mëdhenj. Në punën e tij si agjent i Shoqërisë Biblike, z. Qiriazi përktheu në gjuhën e tij amtare katër Ungjijtë, Psalmet, Fjalët e urta dhe pjesë të tjera të Biblës, si dhe shumë himne dhe disa libra të vegjël shkollorë. Duke qenë se qeveria turke nuk ka pasur kurrë një politikë për të inkurajuar zhvillimin e gjuhëve amtare të kombeve të saj në nënshtrim, si bullgarët, armenët apo shqiptarët, botimi i këtyre veprave kërkonte vizita të përsëritura nga z. Qiriazi në Bukuresht në Rumani, ku u krye shtypja e tyre. Miku i tij i përkushtuar, Pastori Alexander Thomson, D.D., i Shoqatës Biblike Britanike dhe të Huaj, bëri gjithçka që ishte në fuqinë e tij për të ndihmuar në këtë punë, për të cilën ai dha simpatinë e tij të plotë dhe fondet e kërkuara në Britaninë e Madhe. Një letër e vogël me hektograf u botua për një kohë nga z. Qiriazi dhe vëllai i tij më i vogël, Gjergji, i cili, pas diplomimit në Institutin Samokov, u bashkua me vëllain e tij të madh në punën e tij ungjillore dhe u bë Depozitues i Shoqërisë Biblike në Shkodër, Shqipëri.

Një ditë, kur i madhi Qiriazëve (Gjerasimi) ishte duke shkuar tek një vend predikimi, ai u kap rob nga banditët, të cilët e ngatërruan me një tregtar të pasur, për të cilin po rrinin në pritë. Kur mësuan se i burgosuri i tyre ishte i lidhur me një kompani britanike, ata refuzuan ta lironin, duke shpresuar se do të paguhej një shpërblim i madh për të. Katër muaj rreziqe dhe vuajtje të papërshkrueshme pasuan në bredhjet dhe fshehjet e tij me banditët. Vdekja e tij, madje, u vendos nga ata, por nuk ndodhi kështu. I burgosuri nuk njihte frikë; zemra e tij ishte e fiksuar, duke pasur besim te Zoti. Ai u predikoi Krishtin robëruesve të tij mizorë, edhe pse ata e torturuan për të kaluar orët e tyre boshe.

Gjatë kësaj kohe lutej vazhdimisht për të dhe lutja u shoqërua me përpjekje të palodhura nga ana e miqve të tij për të mbledhur shpërblimin e kërkuar. Më në fund banditët pranuan kushtet e propozuara, rreth një të katërtën e shumës së tepruar që kishin kërkuar fillimisht, dhe e liruan robin e tyre. Çfarë gëzimi mbushi të gjitha zemrat kur u bë e ditur se z. Qiriazi ishte edhe një herë i sigurtë mes miqve të tij ! Nga robëria doli më i zellshëm se kurrë për ungjillizimin e vendit të tij. Ishte pasioni i shpirtit të tij.

Një tjetër nga familja Qiriazi do të përdorej nga Perëndia për të bërë një hapje për ungjillin në Shqipëri. Motra e re e ëmbël, e cila kishte mbaruar shkollën misionare në Manastir dhe më pas Kolegjin Amerikan për Vajza, në Kostandinopojë, me nderimet e diplomimit të saj, iu bashkua vëllait të saj Gjerasimit në hapjen e shkollës së parë për vajza në Shqipëri, ku përdoret gjuha amtare. Ajo ishte një shkollë ditore në qytetin e Korçës. Zonjusha Qiriazi gjithashtu ia kushtoi gjithë kohën që mundej punës së Biblës nëpër shtëpi, takimeve javore me gratë, etj. Vëllai e ndihmonte sa më shumë në shkollë. Ai ishte një këngëtar i shkëlqyer dhe përktheu shumë himne në shqip dhe disa edhe në bullgarisht. Shkolla fitoi menjëherë në besimin dhe vlerësimin e njerëzve. Shërbimet e predikimit dhe një shkollë biblike mbaheshin të shtunën. Ajo shoqërohej nga rreziqe të mëdha. Më shumë se një herë u bënë përpjekje për të vrarë themeluesin trim, por engjëjt e Zotit, të vendosur rreth tij, e shpëtuan. Në pranverën e vitit 1890 z. Qiriazi u shugurua në Manastir si ungjilltar, menjëherë pas martesës me një grua të re të krishterë greke, e cila ishte arsimuar në Athinë. Atyre u lindi një fëmijë, një djalë i bukur, të cilin prindërit e rinj e quajtën Stefan. Jo shumë kohë pasi ai mbeti pa nënë, dhe në fillim të janarit 1894, tuberkulozi i mori jetën edhe babait të tij. Jeta e shkurtër dhe intensive tokësore e Gjerasim Qiriazit mori fund, por ai, “ndonëse i vdekur, megjithatë flet”. “Ai jetoi jetën e një engjëlli”, ishin fjalët plot pasion të një misionari të ri amerikan që punoi me të gjatë vitit të fundit të jetës së tij. “Ne e duam atë si një djalë,” tha një baba dhe nënë misionarë, të cilët e njihnin atë që në fëmijëri.

Po puna në Shqipërinë e mbetur kaq shpejt pa zot ? A vdiq ? Në asnjë mënyrë. Një pjesë e dyfishtë e shpirtit të vëllait të tyre më të madh duket se qëndron tek motra dhe vëllai që mbetën në punë. Mësuesja e re u kthye në shkollën e saj pas varrimit të vëllait; e lidhur me të ishte një tjetër e diplomuar në shkollën e Manastirit, e cila ndoqi një kurs të avancuar në Samokov dhe gjithashtu mori diplomën e saj atje; dhe dy të rejat vazhduan rrugëtimin e tyre pa u dekurajuar. Shkolla po rritet, po kështu edhe puna në qytet. Këtë vit, një e re shqiptare, një nxënëse e tyre, iu bashkua stafit mësimdhënës; dhe ka një predikues.

Një rrëfim i gjallë i “The last Commencement”, më 30 qershor, jepet nga z. Bond, nga Manastiri, në Missionary Herald të shtatorit të kaluar. Një letër private nga zonjusha Qiriazi përshkruante interesin e madh që myslimanët, si dhe shqiptarët katolikë grekë, shfaqën në këto ushtrime. I kërkuan që të hapte një konvikt, që aty të shkolloheshin vajza nga të gjitha anët e Shqipërisë, si dhe vajzat nga Korça. Ajo shkroi, “Ata duket se mendojnë se ne mund të bëjmë gjithçka, por, mjerisht ! ne nuk kemi fuqi të bëjmë më shumë!” Që nga fillimi i këtij artikulli është marrë një letër nga zonjusha Qiriazi, e datës 27 janar, nga e cila japim një ekstrakt : “Shkolla jonë po ecën mirë, të gjithë nxënësit po përparojnë mirë. Armiqtë tanë e kanë parë rritjen e shkollës sonë, u përpoqën t’i jepnin fund, por dështuan. Në kishën greke u shpall një mallkim kundër nesh dhe ndaj prindërve që dërgojnë vajzat e tyre në shkollën tonë. Disa u bindën të pengonin vajzat e tyre të vinin, ndërsa vajzat e tjera qëndruan në shtëpi derisa të kalonte stuhia dhe pastaj u kthyen përsëri.”

Këtu është një mundësi fisnike për një burrë apo grua që dëshiron të ndihmojë një komb tjetër të vogël të krishterë në Gadishullin Ballkanik të dalë në dritë. Për çdo grua të shenjtëruar, e pajisur mirë dhe e bekuar me pasuri, në mënyrë që të mund të dalë nën Woman’s Board me shpenzimet e saj, këtu është një mundësi që engjëjt mund ta lakmojnë. Ose për atë që nuk mund të shkojë vetë, por mund të mbajë një tjetër në front si përfaqësuese të saj, këtu është një fushë e hapur deri në një farë mase, e pajisur me ndihmës besnikë shqiptarë dhe që premton kthime më të kënaqshme për të gjitha investimet e parave, punës dhe lutjes. Koha është pjekur. Më shumë se një herë i ndjeri z. Qiriazi i shprehu shkrimtarit bindjen e tij se duhen gjetur njerëz dhe mjete për ndjekjen më të përshtatshme të veprës në Shqipëri. “Nëse Bordi Amerikan nuk e bën dot, ne duhet të aplikojmë diku tjetër”, ishin fjalët e tij. Bordi Amerikan mund ta bëjë këtë nëse ai burrë, ose ajo grua, ose ajo kishë, zemrën e së cilës Zoti e hap për të marrë pjesë në këtë thirrje maqedonase, do t’i sigurojë mjetet. Le të lutemi të gjithë për këtë.

Shqipëria shtrihet në fushën e Misionit Europian të Turqisë dhe punonjësit aktualisht në të janë arsimuar të gjithë në institucionet nën kujdesin e saj. Ka cilësi të shkëlqyera te shqiptarët dhe të krishterët amerikanë mund të jenë krenarë që Zoti e vendos këtë mundësi përpara tyre. Atyre mund t’u lejohet, nën Zotin, të ngrenë këtë komb, të dhunuar e të shtypur nga Turqia, por asnjëherë të frikësuar apo të zbutur, derisa të arrijnë shtatin e burrërisë së përsosur që është e mundur për ta në Jezu Krishtin. A do të shpengohet Shqipëria?

E. M. S.

(Ellen Maria Stone)