Ishte një virtyt ndër të hershmet vite, mendoja unë: librat, kryesisht histori, publicistikë, filozofi a gjeografi politike, si rregull, i lexoja deri në fund.

Natyrisht, në krye printe letërsia artistike. E, brenda saj, ajo e bukura, lozonjarja, letërsia deshpërimit. Admiroja, si një aksiomë, thënjen e Dostojevskit: më jep një dhimbje të t’a jap një vepër…Sepse, thjeshtë, ashtu si dashuri, pa dhimbje s’mund të ketë as letërsi të bukur…

Pra, si t’mos i lexoja? Prej nga e drejta ime, thoshja, t’a përbuzja mundin e atyre që ishin shkrirë netësh pa gjumë që unë të kisha kënaqësinë fine të leximit? E nga ndonjë tyresh dhe privilegjin e dijes së hollë? A s’i thoshte Machiavelli Princit: hirësi, unë ju dhuroj mundësinë që, në një libër të vetëm, t’mësoni atë që unë kam mësuar tërë jetën!

Porse mote më pas, ky virtyt doli të mos ishte aspak i tillë. Ngulmëria kishte një çmim të vështirë mëkati. I tillë që as indulgjenca kishtare, sado i kamur të isha, zor t’a dëlirte dot.

Rastiste, ndaj, që një libër t’më trishtonte kur i afrohej fundi. Më kish mrekulluar dhe s’doja të mbaronte. Kur kaloja gjysmën e përtej, siç do t’ndodhte me “Apologjinë e Sokratit”, ndaloja një grimë. Rezervoja, rëndom, pjesë magjie për një tjetër kohë të mëpasme, nëse pritmëria e saj paralajmëronte rënje e mërzi…

Sa do t’deshja që të vijonte, t’mos këputej gjatë fjalë e tij. Veçse, për të gëzuar privilegjin e epërm për lexim brilantinësh të tjerë, duhej dhe gjyqi i filozofit të madh, akuzuar për shpërfillje Panteoni e shpallje hyjnish të rinj, të zgjatej paskajsisht…

Dhe ja, një dëshirim imi, përvëlues e mizor, që ikën prapa, thellë e pendueshëm, në mugëtirën antike…

Mirëpo, jo rrallëherë, librat kanë brymësinë e indiferencës (pati dhe ndonjë nga provimet e bezdisshme studentore, por kjo është një sagë tjetër), që, kur mezipritshëm hapja fletët e tyre, humbisja në një pellg zhgënjimi.

Por zotimi im i hekurt e i pathënë, nuk lëkundej.

Ndonjëherë ngjante që autori të ketë qenë lektyrë kohe: emër historie a kulture. E, prandaj, ndieja një si ngasje morale t’a sfidoja durimin tim. Dhe, ashtu, robëtoja përvujtnisht për t’i vajtur deri në fletëmbramën e tij.

Ndonëse ngjan një paradoks, libra të tillë më dhuronin një gëzim prej fitimtari. Jo me leximin sigurisht, por me fundin e tyre që, ndryshe nga të tjerë, doja t’u vinte shpejt. Mbyllja e kopërtinave që shoqërohej nga një frymëmarrje shpëtimi, më sillte një çlirim të pamatë, ashtu si kopshtarit në muzg kur ndien paqe e lumni për punën e vyer.

Porse, njëj dallimi elegant,
sepse e drejta e kopshtarit për të gazmuar ishte e përligjur. Kopshti lulëzonte dhe priste agun diellor ngjyrash të kuqëlimta. Kurse unë, ndërkaq, gëzoja nga mbarimi i torturës pas një pune kotnare.

Më ka ngjarë kështu, fjala vjen, kur, me një përpjekje tepër të lodhshme, lexoja një roman (autor A. D.) të shkruar njëkohësisht në dy gjuhë, shqip e serbisht!

Me t’a kryer, do t’a ktheja i lehtësuar në raftin e librave me pluhur. Por larg një tjetri të zi ku, si thotë Eco, ruhen të veçuar librat e gënjeshtrës që mugëtojnë kohët…

E, pastaj, një ofshâmë klasike më dilte vetishëm plot ndërdyshje, keqardhje e ndjesë…Dhe pëshpërimë e heshtur, një si lutje mëshire…

Mirëpo, shëlbimi nuk e pret njeriun vetëm Andej, ku koha nuk ekziston.

Ndaj, një ditë mestetori flokëverdhë kur bleva në Prishtinë “Qeniet imagjinare” të Borges-it, paskësh qenë e bekuar.

Teksa lexoja me një frymë Ligjëratat e tij, do të gjeja atë që nuk e prisja. Kujtoja që, si një i burgosur i idealit, isha ndëshkuar t’u veja librave deri në fletën e sosme: atyre që më lartonin, dhe atyre që më dërmonin…

Por gjeniu më dha çelësin e daljes. Ishte një këshillë e artë: librin që nuk të pëlqen lëre në cilëndo fletë të jesh. Nuk është një përbuzje, idhnakëri apo braktisje meskine e tij.

Thjeshtë, autori nuk e ka shkruar për ty!

Eh, sa libra kam lexuar që autorët s’i kishin shkruar për mua. Dikur, mjerisht, përzgjedhja ishte e vogël. E varfër dhe provinciale. Mandej ishin dhe stinë të furtunta dhe libri i mirë, i pakgjendur aherë, ngjante një luks që rëndonte orën bizantine të mbijetesës. Madje, mund të kthehej në faj për mëkatin e diturisë…

Por Borges-it do t’i lëkundnim eshtnajën për së vdekuri, nëse akoma do të lexonim libra të pashkruar për ne. Dhe ai, që atje, matanë kësojete, na sheh i ulur prorë mes librash.

Sepse, në vegimet e tij, kështu duhej të ishte parajsa ku prehet: një bibliotekë e pafill dhe
anë!

r.