Shkrimtarët e talentuar zbulojnë dhe ruajnë bukurinë e gjuhës amtare, vërteton historia e çdo kombi. Lasgushi me të drejtë i quante shkrimtarët “artistë të fjalës.” Një prej këtyre mjeshtërve të fjalës në letërsinë shqipe, Kuteli, la pas një trashëgim të çmuar në prozë, në poezi, në kritikën letrare dhe në letërsinë për fëmijë.
Çuditërisht Mitrush Kuteli nuk përmendet ndër autorët e letërsisë për fëmijë, ndoshta për shkak të mungesës së vëmendjes nga studiuesit e letërsisë. Duket sikur krijimet e tij për fëmijë janë eklipsuar nga veprat letrare për të rritur, prozë e poezi.
KRIJIMTARIA E TIJ PËR FËMIJË
Në mënyrë të thjeshtësuar krijimtaria e tij e kësaj fushe përbëhet prej dy blloqesh. Në të parin hyjnë veprat e mirëfillta për fëmijë, ku renditen respektivisht “Pylli i gështenjave” (1958), “Xinxifillua” (1962) dhe “Tregime të moçme shqiptare” (1965), ndërsa në të dytin tregimet e rrëfenjat me ngjarjet dhe kujtimet e vegjëlisë së autorit, të shkruara midis viteve 1925-1944. Sadoqë këto rrëfenja nuk janë shkruar posaçërisht për fëmijë dhe nuk u adresohen atyre, ato gjenetikisht i përkasin atij trungu. Mitrush Kuteli ecën në tragën e autorëve klasikë, Leon Tolstoi, Mark Twain, Alfons Dode, Maksim Gorki, Turgeniev, Sadoveanu, etj, të cilët duke introspektuar fëmijërinë e tyre, u zbuluan lexuesve një botë të mahnitshme, plot njomështi e freski, duke ruajtur poetikën e papërsëritshme të moshës, të kohës dhe të vendit të cilit i përkasin. “Lettres de mon Moulin” dhe “Contes du Lundi” A. Dodeja nuk i shkruajti për fëmijë, se atëherë kjo gjini ende nuk ishte ndarë më vete, por tregime si “Papa vdiq” dhe “Mësimi i fundit” nuk harrohen kurrë pasi i ke lexuar njëherë. Letërsia e mirëfilltë për fëmijë zuri vend në librat e leximit dhe antologjitë e shkollave duke spostuar letërsinë didaskalike që zotëronte në botimet shkollore.
“NETË SHQIPTARE”
Shkrimet e bllokut të dytë u botuan herët, në një kohë kur letërsia për fëmijë nuk ishte mëvetësuar, dua të them nuk veçohej nga letërsia për të rritur. Madje asnjë nga librat klasikë për fëmijë të përkthyer e të botuar gjatë pavarësisë si “Pinoku,” i Kolodit, “Liza në botën e çudirave” e Lewis Carrol, “Djemtë e rrugës Pal” e Ferenc Molnar, etj., nuk përmbajnë qoftë edhe shënimin më të vogël se cilës moshe i adresohen. Të drejtën e qytetarisë si gjini e veçantë për fëmijë, libri artistik e fitoi shumë vonë, së paku tek ne. Si traditë, edhe në vendet e tjera, kujtimet për fëmijërinë ose shkrimet mbi fëmijët u adresoheshin të rriturve. “Tom Sojeri” dhe “Hekëlberi Fini” i Mark Twain u botuan jo për fëmijët. Natyrisht edhe Kuteli nuk mund të vepronte ndryshe nga parardhësit e njohur.
Te vëllimi i parë me rrëfime “Netë shqiptare” botuar në Bukuresht më 1938, autori përmblodhi veprat e djalërisë, të shkruara midis viteve 1925-1930. Qysh atje skicohet shtrati i temave të tij të preferuara, qëndrimi ideo-emocional ndaj problemeve të botës shqiptare, prirja ndaj gjuhës së folur dhe frazeologjisë popullore, interesi për folklorin, mitologjinë dhe besëtytnitë. Struktura e vëllimit është mjaft e thjeshtë. Secili nga të mërguarit rrëfen një ngjarje dhe kësisoj jepet një tablo mjaft e gjerë historiko-shoqërore e Pogradecit dhe rrethinave të tij, gjatë kapërcyellit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX.
Skenat përshkruhen në mënyrë filmike, aq sa na duket sikur mërgimtarët i shohim ulur rreth zjarrit, duke ngrënë darkën e duke biseduar. Ndiejmë afshin e zjarrit që u përskuq fytyrën dhe një afsh tjetër më të fortë e më të thellë, afshin shpirtëror për vendlindjen në atë tokë të huaj. Duket si një ishull shqiptar që vegjeton këmbëngulshëm ndaj asimilimit e shpërbërjes. Në atë rreth shoqëror çdo gjë është pjesë e pandarë e botës shqiptare, gjuha, zakonet, mënyra e të ndenjurit pranë zjarrit, psikologjia e personazheve. Të krijohet mbresa se autori ka qenë vetë midis tyre, mërgimtar si gjithë të tjerët, ose udhëtar që e ka shpënë rruga rastësisht, i ftuar nga bashkëpatriotët të bujtë me ta, të hanë bashkë atë që u ndodhet, sipas traditës “bukë, kripë e zemër.” Ngjan sikur nuk i është dashur asnjë përpjekje letrare të sendërtojë tregimet, por veç të dëgjojë e të shkruajë ato që rrëfejnë kurbetqarët, t’i regjistrojë në kujtesë dhe t’i hedhë të nesërmen në letër. Kjo ndodh nga që rrëfimet kanë vërtetësi e sinqeritet, aq sa lexuesi i beson plotësisht rrëfimtarit duke e harruar autorin.
Nga kjo përhumbje e këndshme na zgjon po vetë autori me shënimin “kujtim fëmijërie” nën titullin “Xha Brahoja i Shkumbanores.” Këtu është autori që rrëfen ngjarjen duke i dhuruar letërsisë shqipe një nga tregimet më tronditëse për plagën e rëndë të mërgimit. Kuteli e trajton problemin në plan moral, çka na befason edhe sot nga mprehtësia dhe thellësia e këndvështrimit, duke na sjellë dy botë me mendime të kundërta që doemos do të përplasen. I ndërtuar mbi kontraste të forta midis botës patriarkale të brezit të vjetër dhe shthurjes morale të brezit të ri, i mbrujtur me lirizmë e dhembshuri, tregimi shënon një nga kulmet e krijimtarisë së Kutelit.
Afeksioni i autorit është tërësisht në anën e Xha Brahos, mullisit plak, i cili pret me mall kthimin e të birit nga mërgimi. Ai e sheh Qamilin si shtyllën e vetme të shtëpisë, si mashkullin që do të sigurojë vazhdimësinë e fisit, si shpresë për mirëqenien e familjes, përmirësimin e gjendjes ekonomike dhe rindërtimin e mullirit të plakur si i zoti. Qamili vjen për të zhgënjyer të atin përfundimisht dhe për t’i hapur plagë më të thella se të parat. Nga Evropa e qytetëruar Qamili kthehet kumarxhi, alkoholist dhe lapërdhar. Ai nuk ka forca të dalë nga rrethi vicioz i veseve të këqia që ka përvetësuar dhe për më tepër, synon ta vazhdojë atë mënyrë jetese edhe në vendlindje. Rruga më e lehtë për të siguruar të hollat, – shitja e mullirit, prandaj ushtron presion mbi të atin. Xha Brahoja, afërmendsh, nuk pranon, mbasi e ka të vetmen mbështetje për të përballuar jetën. Shitja, a humbja e mullirit, do të ishte vdekje për të, prandaj, sado me dhembje, e arrnis të birin. Pas kësaj ndarje, ndihet disfata e afërt. Forcat e errta të natyrës e rrezikojnë mullirin. Skenën e shohim me sytë e fëmijëve. Xha Brahoja, besnik i një bote ngarkuar me paragjykime, mundohet ta presë rrebeshin duke zbrazur dyfekun drejt qiellit, por mbasi e sheh se furia e natyrës vazhdon njëlloj, futet mes valëve të egërsuara të mbrojë mullirin me trupin e tij. Mundim i kotë. Mulliri shëmbet dhe në kujtesën tonë tingëllon thirrja e hidhur e fëmijëve: “Obobo, o xha Braho!” ndërsa në imazh na mbetet figura e një plaku mjekërbardhë që duket e zhduket midis valëve.
MJESHTËR QË RREZATOI NDËR BREZAT E ARDHSHËM
Sa herë lexojmë tregimet e para të Kutelit, mahnitemi nga bukuria stilistike dhe gjuhësore, nga magjia e tingullit të fjalës shqipe, nga qartësia dhe muzikaliteti i saj. Në këtë anë ai rrezatoi me mjeshtërinë e tij te brezat e ardhëm të shkrimtarëve, duke pasur ithtarë besnikë, ndër të cilët kritikët renditin Jakov Xoxën, Sotir Andonin dhe autorin e këtyre radhëve në fillimet e krijimtarisë së tij letrare.
Po marrim një pasazh nga tregimi i lartpërmendur për të ilustruar harmoninë midis mendimit dhe fjalës, renditjen e fjalive me kadencë muzikore e mbi të gjitha ndërtimin e përkryer sintaksor brenda natyrës së gjuhës sonë. “S’di se qysh, besa, por edhe sot e kësaj dite–pas një gjëme mërgimi–kur i kujtoj gjithato vise: mullirin e vjetër të Shkumbanores të kërrusur ndën hijen e arrës, myshkyn e gjelbër të remës, shkumbën e bardhë si dëbora dhe ujin e rrahur të pendës që e pinim e nuk ndienim të nginjur, vjen e më rëndon në shpirt një mallëngjim i vogël, pa krye e pa fund.”
Mendimi kryesor që do t’i përçojë autori lexuesit, është ndjenja e mallit e sigurisht mund ta thoshte më shkurt, mirëpo ai me qëllim ta mbajë vëmendjen tonë më gjatë mbi objektin kryesor, e fokuson vështrimin te mulliri duke na dhënë një sërë detajesh, që do të kenë zhvillim të mëtejshëm gjatë shtjellimit të subjektit. Stilistika këtë lloj përshkrimi e quan retardacion, ose vonesëzim, po qe do të krijonim një kalk shqip. Vonesëzimi a ngadalësimi është e kundërta e përshpejtimit dhe kombinimi midis të dyjave krijon ritmin e brendshëm të prozës, i cili nuk vihet re lehtësisht si në poezi, por gjithsesi ndihet. Te ky pasazh, ndajshtimet e futura me mjeshtëri nga autori, krijojnë një imazh të gjallë, gjithë ngjyra e lëvizje për të konkretizuar ndjenjën e mallit, duke na dhënë cilësimet më shprehëse.
Muzikalitetin e frazës shkrimtari e arrin me fjali të përbëra secila me nga pesë fjalë, të alternuara me fjali dhjetë fjalëshe, të cilat ruajnë bukuri poetike pa rënë në shtratin prokust të poezisë. Ai e ndien ritmin e brendshëm të prozës në mënyrë intuitive, ndryshe nuk kishte pse të shkruante në fjalinë e parë një ndajshtim bisedor, sikurse “besa,” që mund të mos ishte, sepse nuk shton asgjë, por nga ana tjetër tamam kjo fjalë i jep frazës së tij ngjyrën e dialogut, duke e siguruar lexuesin me besë, se ka qenë pikërisht ashtu e jo ndryshe, e njëheresh ruan muzikalitetin dhe ritmin e fjalisë në harmoni me gjithë ndërtimet që vijnë më pas.
DËSHMI ETNOGRAFIKE E ÇMUAR
Kuteli e ndien rrezikun e monotonisë dhe të shtampimit, prandaj ndërton e përdor masa të tjera duke ruajtur gjithmonë harmoninë dhe ritmin e brendshëm, pa mbetur skllav i një skeme të vetme. Mbaj mend një sentencë nga Mitrush Kuteli: “Poezia është e bukur vetë, ndërsa proza duhet bërë e bukur, prandaj është e mundimshme.” Nuk e di nëse sentencën e kishte të huajtur nga ndonjë estet, por unë besoj se përkufizimin e kishte nxjerrë nga përvoja e vet letrare.
Te vëllimet e mëvonshme kujtimet e vegjëlisë dhe imazhet me skenat e fëmijërisë do të zenë një vend më të madh. Disa prej tyre nuk janë tregime, në kuptimin që ka marrë fjala sot, por skenëza nga jeta e fëmijëve të një fshati me fizionomi të veçantë, me gjolin e me pyje gështenjash pranë, që edhe pa ia përmendur emrin, kuptohet se flet për vendlindjen e tij, Pogradecin. Rrëfimet përgjithësisht nuk kanë subjekt, aty nuk zhvillohet ndonjë ngjarje, por ato pasqyrojnë besnikërisht kohën e fëmijërisë së autorit, besëtytnitë, ritet e festave pagane, të cilat të gjitha bashkë sot përbëjnë një dëshmi etnografike të çmuar.
Mitrush Kuteli e pikturon me ngjyra të gjalla jetën te rrëfenjëzat “Për kumbulla,” “Papu,” “Vendosa të shkoj në kurbet,” “Unë, Çuli dhe Marinëza,” “Rusa Papusa,” “Bobolja” etj. Nga detajet e dhëna kuptohet se autorit, duke i kujtuar larg vendlindjes, i fërgëllon zemra nga nostalgjia për atë lloj lumturi rustike. Bota e fëmijëve gëlon e gjallë mes dyndjeve të ushtrive të huaja, mes dhunës e pasigurisë, duke mbetur si oaz i vetëm ku shpresa, gëzimi e optimizmi ruhen të paprekura.
Kuteli pohon se lumtëria e kishte cakun të njëjtë me moshën e fëmijërisë në kohën e tij. Sapo dilnin nga ajo periudhë, do të provonin mbi kurriz hallet e jetës, mërgimin në dhera të largëta, punën e rëndë, shegertin e përulur, padrejtësitë shoqërore, dhunën e të fuqishmëve.
Rrëfenjëza “Vendosa të shkoj në kurbet” tregon si pasqyrohen hallet dhe shqetësimet e të rriturve në shpirtin dhe psikologjinë e fëmijëve. Në këtë rrëfenjë, fëmija tetë-vjeçar që do të shkojë në kurbet, ndien dhembje në shpirt se duhet të ndahet prej shoqes së tij të lodrave, nga Marinëza e bukur. Disa detaje që kritika e cekët i cilëson si erotizma të parakohëshme e të pajustifikuara, brezi i moshuar që ka njohur plagën e mërgimit midis dy luftërave botërore, i kundron realiste, pjesë përbërëse të jetës. Në fshatin tim, fëmijët ndërtonin planimetri shtëpish me zaje lumi a guriçka dhe luanin “mikezira” (vizita miqsh). Djali dhe vajza që luanin rolin e të zotërve të shtëpisë nënkuptoheshin si bashkëshortë, që imitonin ceremonialin e qerasjes së miqve. Ajo ishte lojë dhe njëkohësisht edukim për sjellje etike.
Te “Papu” dhe “Bobolja” vizatohen njerëz altruistë, të cilët duke ndërtuar me duart e tyre vepra publike, si çezma, ura, ose rrugë në vende të thyera a midis shkëmbinjve, lenë pas kujtime të mira dhe emrin e tyre. Të tilla dëshmi filantropike gjenden anë e kënd vendit tonë. Kjo traditë e trashëguar nga kohët pagane, u përvetësua nga besimet fetare në formën e porosive etiko-morale të pëlqyera nga Zoti.
Te “Hanet e karvanet” përftohet mbresa sikur autori ekzalton karvanet në kohën e automobilit, sikur ka nostalgji për ta, ndaj e sheh qytetërimin me neveri. Ky gjykim do të ishte sa i çalë, aq edhe i padrejtë. Kuteli e shkroi tregimin në vitin 1943, pas tragjedisë që i ndodhi në familje. Fashistët italianë i vranë babain dhe ia dogjën shtëpinë në Pogradec. Gjendja psiko-emocionale e autorit s’kishte si të mos ishte e rëndë tek shihte të vozitnin nëpër arteriet e atdheut kamiona ushtarakë italianë, autoblinda dhe tanke me zinxhirë, çka e shtyn autorin të shpërthejë me duf: “Haneve u ra zjarri i llatinit dhe vreshtave sëmundja. Sepse qëkur u hap rruga me rrota dhe qëkur zbriti llatini këmishëzi e shpirtdreq, me qerre e hekura, u mbush vendi me kujë e vaj…” Njëlloj si arbëreshët edhe Kuteli italianët i quan llatinë.
Në rrëfimet e tjera ka vizatime të larmishme të botës shqiptare në kapërcyell të shekujve XIX-XX. Zotëron tema e luftës për liri e pavarësi, përpjekja për të mbrojtur nderin, pronën dhe dinjitetin personal nga dhuna e bejlerëve dhe agallarëve të mbrujtur me moral otoman.
Te Kuteli ndihet e fuqishme protesta kundër feudalizmit dhe përfaqësueve të tyre, bejlerëve të vendit, që s’ka të krahasuar me asnjë autor tjetër të Pavarësisë. Ajo është britmë e mprehtë dhembjeje që i del nga çdo qelizë e trupit, protestë qytetare për gjithë të këqiat që ka pësuar shtresa e zanatçinjve dhe e fshatarëve nga arroganca e dhuna e tyre.
Në rrëfimet e tij, M. Kuteli e ka sjellë botën shqiptare ashtu siç qe. Aty gërshetohen e bashkëjetojnë për bukuri epizmi dhe lirizmi, teosofizmi dhe mitologjia. Lugetërit, djajtë, kanxhallozët, hijet, yshtjet, magjitë, janë të pranishme në kozmosin kutelian dhe ai e pikturon besnikërisht, ashtu sikurse gjallonte e trashëguar nga kohët më të lashta. Autori shpesh mjaftohet ta shprehë qëndrimin ideo-emocional me ironi, me një buzagaz përdëllimtar, shprehje e karakterit të tij.
Te tregimi “Kryengritje për lugat” ai rrëfen se bota shqiptare filloi të ndahej nga paragjykimet dhe besimet e kota në vitet ’30, për hir të mendimit shkencor që çante rrugë me përfaqësuesit e vet, sikurse Çuni i Qipros. Djaloshi pohon haptas mendimet e veta, edhe pse merr mbi vete mërinë e të tjerëve, madje e quajnë shkaktar për fatkeqësitë e rastit a të fenomeneve të natyrës.
Kuteli sjell përfytyrimin e gjyshërve dhe stërgjyshërve tanë fshatarë për Zotin. “…Perëndia ishte një plak i lashtë, i plotë nga shtati që rrinte diku atje lart këmbëkryq e qepte me gjëlpërë shajak të bardhë…” Sipas konceptit rustik, as Zoti nuk mund të rrinte pa punuar.
Në tregimet e Kutelit fshihet me mjeshtëri kufiri midis autorit dhe rrëfimtarit, sa nuk dallohen. Atij i vjen kurdoherë më mbarë ta rrëfejë ngjarjen vetë, madje edhe kur e vë rrëfimin në gojën e një personazhi, edhe atje ai është “rrëfimtari,” që ruan të njëjtin intonacion, konceptim, botëkuptim duke përdorur të njëjtat mjete stilistike.
Frika se mos po harronte gjuhën e se mos nuk po shprehej shqip, e zuri autorin qysh kur ishte në mërgim. Ai pohon: “duke jetuar larg Shqipërisë, po ndiej dendur e me dendur qysh kuvendi e pena më rëndohen fort e më fort.” (Netë Shqiptare “Shpjegim për lëçitësin, f. 178). Ka të ngjarë që frika e shtyri të punonte me durim për ta mësuar sa më mirë gjuhën, duke i vënë veshin gjuhës së folur, frazeologjisë, leksikut, lokucioneve, folklorit dhe këngëve. Meraku i tij i përhershëm ka qenë të mendojë, të flasë dhe të shkruajë shqip, ta kapërcejë barrierën që ndante gjuhën e folur nga gjuha e shkruar, respektivisht nga letërsia. Ky proces kishte ngjarë edhe në vende të tjera të Ballkanit. Në Greqi diskutimi midis tradicionalistëve, që mbronin gjuhën e vjetër letrare “katharevusa” (e pastër) dhe shkrimtarëve të kohës moderne, të cilët prireshin drejt së folur popullore “dhimotiqi,” (popullore), vazhdoi gjatë me argumente pro e kundër. Diskutimi mori fund në çerekun e parë të shek. XX, kur gjuha popullore fitoi përfundimisht mbi greqishten klasike mesjetare.
Kuteli i ka shprehur pikëpamjet e veta rreth konceptit të gjuhës me pohimin: “mua më duket se vdekja e një shkrimtari si shkrimtar, fillon atëherë kur pushon të flasë me vetveten në gjuhën e tij. Nis atëherë përleshja e shprehjeve dhe veshja e mendimeve me petka të huaja–ose me petka balashe–të cilat ai vetë, i errësuar nga pikëpamja e gjuhës, s’ka qysh t’i dallojë se janë të huaja.” (Sulm e lotë, f. 23).
Tregimet me kujtime nga fëmijëria lexohen me ëndje, mbasi sjellin skenëza jete, përshkrime ritesh e lodrash. Ato kanë vulën e kohës, janë të sinqerta, ekspresive dhe sot përbëjnë dëshmi etnografike me vlerë për disa rite pagane popullore të lëna mënjanë.
Pas lufte Dhimitër Paskoja ishte nga nismëtarët për krijimin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe veprimtar i shquar i revistës letrare “Bota e Re,” 1945-1947. Në faqet e saj u botua “Vjeshta e Xheladin beut,” një nga tregimet e tij më të bukura, që pati jehonë të favorshme ndër rrethet letrare. Autori e fokuson problemin te shthurja morale e klasës së bejlerëve, te humbja e virtyteve, të cilat shpien në drama të rënda familjare. Protagonisti përfundon me krizë psikologjike; ai çmendet kur zbulon se ka dashur të përdhunojë vajzën e vet, fund krejt i natyrshëm, larg kërkesave dogmatike të realizmit socialist.
Përjashtimi i Sefulla Malëshovës nga Byroja Politike më 1947 u pasua edhe shkarkimin e tij nga posti i Ministrit të Arsimit dhe kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve. Pushkatimi i S. Totos me dhe i një sërë intelektualësh të tjerë, dënimi i deputetëve të quajtur oportunistë, kishin krijuar një klimë të ashpër mbushur me frikë e dyshime. Me urdhër të partisë u mblodh Konferenca e III e Lidhjes së Shkrimtarëve, me qëllim të përjashtonte Sefulla Malëshovën nga Lidhja. Dr. Ymer Dishnica nuk pranoi të bënte autokritikë për parathënien me nota të larta lavdëruese të librit “Vjersha” të Lame Kodrës (pseudonim i S. Malëshovës), përkundrazi me guxim qytetar e burrëri deklaroi se nuk u hiqte asnjë presje atyre që kishte shkruajtur. Ymer Dishnica dhe Skender Luarasi që mbrojtën Sefullahun, u etiketuan pasues të tij dhe u përjashtuan nga Lidhja. Kryesia kaloi në duart e atyre që gëzonin besimin e udhëheqjes. Ndërkohë Dhimitër Paskoja, ish drejtori i Bankës, u burgos për shkak se kundërshtoi konventat skllavëruese midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë. U lirua pa e kryer plotësisht dënimin, pas demaskimit të Titos dhe udhëheqjes jugosllave nga Bashkimi Sovjetik, se kishin shkarë në pozita nacionaliste, (korrik 1948). Shpejt Tirana u prish me Beogradin.
Byroja Informative që zëvendësoi Internacionalen Komuniste, nisi të botonte gazetën me titullin kilometrik “Për një Paqe të Qëndrueshme – Për një Demokraci Popullore.” Gazeta shtypej në Pragë anglisht, rusisht, frëngjisht, italisht dhe në gjuhët e demokracive popullore, rumanisht, çekisht, polonisht, hungarisht, etj., me përjashtim të shqipes. Diskriminimi ndaj PKSH dukej qartë, por udhëheqja shqiptare e kapërdiu poshtërimin duke vendosur ta përkthente komplet gazetën dhe ta ribotonte në Tiranë. Dhimitër Paskoja u emërua në ekipin e përkthyesve të asaj gazete.
Firma e Kutelit si shkrimtar, humbi disa vjet me radhë, pa ndonjë vendim gjyqi a dekret. E drejta e botimit hiqej nga zyra e shtypit pranë K.Q. duke u dhënë urdhër gojor organeve të shtypit të mos pranonin shkrime nga i anatemuari.
Në rrethet partiake letrare Dhimitër Paskoja akuzohej si shqiptari i vetëm që kishte kryer mëkatin e pafalshëm të luftonte kundër Ushtrisë Sovjetike në frontin e Lindjes. E vërteta është se ndërsa ndodhej në Bukuresht, e mobilizuan padrejtësisht, por ai asnjëherë nuk kapi armë me dorë. Dhimitri shërbeu në prapavijë, nozullim, e cila kishte detyrë të furnizonte ushtrinë me ushqime. U kthye në Shqipëri pas një rruge të mundimshme. Vrasja e të atit dhe djegia e shtëpisë nga italianët lanë gjurmë të thella në shpirtin e tij. Njeri me bindje antifashiste, qëndroi mënjanë luftës, duke u marrë me studime letrare dhe ekonomike. U bashkua me Lëvizjen në vjeshtën e ‘44, mori pjesë në mbledhjen e Këshillit NAÇL në Berat, ku u formua qeveria demokratike shqiptare. Për një kohë të shkurtër shërbeu edhe si këshilltar i Ministrisë së Financave. Sipas dekretit të qeverisë, të gjithë ata që dolën malit, qoftë edhe një ditë para 29 Nëntorit 1944, nderoheshin me Medaljen e Çlirimit. Pati njerëz që e morën edhe me mashtrime, ose kot. Nuk di t’i jetë akorduar ndonjë medalje e tillë Dhimitër Paskos, madje pjesëmarrja e tij në radhët partizane nuk përmendej kurrë. Veç armiqësisë politike, të rritur artificialisht në shkallë të lartë nga kolegët e tij, Kutelin e mënjanuan nga sfera letrare ambiciet dhe zilitë e forta brenda Lidhjes.
KTHIMI NGA LETËRSIA PËR FËMIJË
Dhimitër Paskoja punoi me përkushtim vite me radhë, në redaksinë e përkthimeve te Shtëpia Botuese “Naim Frashëri.” Ai i fali letërsisë shqipe disa nga kryeveprat e letërsisë botërore si “Shpirtëra të vdekur” të Gogolit, “Tregimet e një gjahtari” të Turgenievit, “Vajza e Kapitenit” e Pushkinit, “Tregime të zgjedhura” nga shkrimtari klasik kinez Lu Sin, trilogjinë e Gorkit, novela nga Sadoveanu, poezi nga Eminesku dhe nga një sërë autorësh të tjerë.
Puna me normë ishte rraskapitëse, por ai me durim dhe këmbëngulje e plotësonte e ndërkohë vazhdonte edhe punën e tij krijuese letrare për romanin “Në një cep të Ilirisë.” Mitrush Kuteli renditet ndër përkthyesit më të suksesshëm të pasluftës së bashku me Sotir Cacin, Vedat Kokonën, Skender Luarasin, Bujar Dokon, Petro Zhejin, Spiro Çomorën, Robert Shvarcin, Jorgo Bllacin, Halit Selfon, të cilët e pasuruan traditën e krijuar nga Fan Noli dhe Konica.
Mitrush Kuteli i ktheu sytë nga letërsia për fëmijë, si fushë ku mund ta siguronte më lehtë të drejtën e botimit. Vepra e tij e tij e parë “Pylli i gështenjave” u botua më 1958, çka na lejon të arrijmë në përfundimin se iu deshën më shumë se dhjetë vjet që t’i dilte emri në vetrinat e librarive.
Poema hapet me parathënien e autorit për dobinë e pyjeve. Poema s’ka bosht ngjarjesh, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, por autori ka ditur ta ndërthurë me pasazhe historike. Pyllin e gështenjave ai e shihte si stoli të rrallë të natyrës fizike të Pogradecit, pa përmendur vlerat ushqimore e drusore, prandaj atij i dhemb zemra nga dëmtimet që i shkaktuan pushtuesit. Në tri këngët e para uniteti ruhet me anë të personifikimit të gështenjës, ndërsa dy të fundit qëndrojnë paksa të veçuara. Autori e ka ndërtuar poemën në bazë të modeleve të këngëve të vjetra, shartuar me këngët rituale të fëmijëve. Hasen shpesh prapashtesat zvogëluese me -zë, -za, -thë dhe -ë, duke i kthyer fjalët nga paraoksitone në preparaoksitone si dallgëtë, gështenjëza, gjumëthin, të ëmbëlthin, liqenitë, për t’i dhënë vargut muzikalitet. Duket sikur Kuteli përpiqet të rindërtojë tiparet e lashta të gjuhës shqipe, e cila dikur ka patur theksa muzikorë, ndërsa theksat tonikë janë dukuri e vonshme. Natyrisht Kuteli e dinte këtë tezë të shfaqur e të përkrahur nga disa albanologë të shquar. Sidoqoftë tradita popullore i ka ruajtur prapashtesat zvogëluese te “britmat,” sikurse i quan Kuteli këngët rituale të fëmijëve. Ja dy shembuj: “Pty, ty, ty, legëza,/ vajta për purtekëza,/gjeta zogjtë e malitë,/ia ngarkova kalitë,” ose te kënga humoristike “Cili, vili, vilëza,/kush pret motovilëza,/i vdes gruaja dhe fëmijëza…” Te ky vëllim gjinden edhe disa poezi të bukura për luftën e njeriut me natyrën, si “Peshkatari” dhe një peisazh lirik për vendlindjen “Ndajnatë në Poradec.”
Kuteli arriti lartësi të lakmueshme letrare duke ritreguar, më sakt rikrijuar, motive të foklorit. Këtë rrugë ai e nisi herët, qysh te “Netë shqiptare” me rrëfimin për Bendo Shapërdanin, luftëtar komit kundër Turqisë, për t’iu kthyer më vonë te “Xinxifillua” me pjekuri më të madhe letrare. Te ky vëllim ai qëmtoi përralla popullore dhe i ritregoi për t’i bërë të kuptueshme dhe të asimilueshme për fëmijët. Mënyra limpide e rrëfimit, pasuria e madhe leksikore dhe frazeologjike, mesazhet e qarta që përcjell, e bënë “Xinxifillon” një nga librat më të dashur jo vetëm për fëmijët. Kjo i dha krahë autorit të vazhdonte rrugën e filluar me një ndërmarrje sa të vështirë, aq dhe fisnike, duke kthyer në prozë disa nga epet më të bukura të Ciklit të Kreshnikëve dhe të këngëve arbëreshe për Skënderbeun, të cilat i botoi te vëllimi tashmë klasik “Tregime të moçme shqiptare.” Autori shprehet: “Aty bashkohen në një njësi të plotë epika dhe lirika, humori dhe tragjedia, tregimi dhe përshkrimi e dialogu, mençuria e madhe e popullit, trimëria dhe qëndresa e fortë në çaste vështirësie.”
Te të dy qerthujt ai sheh të derdhura në poezi anët artistike të shpirtit të popullit gjatë shekujve. I vetëdijshëm për barrën e rëndë që ka marrë përsipër, ai e mban në dorë veprën disa vjet duke e ripunuar vazhdimisht, madje dhe kur e dorëzon për botim shprehet me drojtje: “të kthesh këngën në tregim është gati e pamundur, njësoj si të përpiqesh të ngjeshësh tërë pranverën brenda në trastë.”
Megjithatë ai i doli mbanë asaj pune të vështirë, duke u falur lexuesve ajkën e folklorit, trashëgimin artistik të shpirtit të popullit. “Tregime të moçme shqiptare” lexohet me ëndje nga të vegjël e të rritur, duke mbetur si model e pikë referimi për përpunimin e epeve dhe të mitologjisë sonë, dëshmia më e lashtë e identitetit tonë kombëtar. Synimi i tij ka qenë modest, t’i njihte fëmijët me bukurinë e folklorit që t’i nxiste të lexonin foklorin origjinal, sapo të kapërcenin vështirësitë dialektore të gjuhës. Mirëpo me punën dhe talentin e tij, ai shkoi përtej synimit fillestar.
Kuteli i mbetet besnik subjektit të këngës, rapsodisë a baladës, respekton me përpikmëri ndërtimin kompozicional, ruan radhën e episodeve, karakteret e personazheve dhe asnjëherë nuk i shton diçka nga vetja mesazhit a idesë që ngërthehet në to. Megjithatë, po të krahasojmë dy vëllime të afërta nga tema dhe përmbajtja, sikurse “Tregime të moçme shqiptare” dhe “Trimat e Jutbinës” do të vëmë re ndryshime të theksuara. Arif Gjyli te “Trimat e Jutbinës” i ktheu rapsoditë e kreshnikëve në prozë, me një lloj konvertimi mekanik, ad literam, ose fjalë për fjalë, ndërsa Kuteli tek “Tregime të moçme Shqiptare” kryen konvertim artistik, duke mbushur boshllëqet me sensin prej prozatori me përvojë dhe kapërcimet që janë karakteristike për krijimtarinë gojore, duke ndërhyrë me pasazhe të kursyera, por të domosdoshme aty ku ia diktonte intuita artistike. Ai arriti të jepte edhe në prozë–çka është e admirueshme–bukurinë artistike të poezisë. “Tregime të moçme shqiptare” renditet ndër vëllimet më të mira të trashëgimisë artistike gojore të popullit, një majë e cila është vështirë të arrihet dhe ca më e vështirë të kapërcehet.
NJOHJA ME KUTELIN
Si autor Kutelin e njoha herët, qysh më 1945-46, kur lexova vëllimin e tij me tregime “Ago Jakupi dhe rrëfime të tjera” dhe novelën “Fshati im e pi rakinë.” Atë kohë vazhdoja shkollën unike dhe interesi për librat më ishte rritur falë disa shokëve të mi që kishin trashëguar libra nga prindët e tyre. Zakonisht librat bliheshin në Korçë, ose në Tiranë, mbasi në Ersekë s’mbahej mend të kishte patur ndonjë librari. Librat i qarkullonim dorë më dorë, me huajtje. Mbaj mend se novela humoristike “Fshati im e pi rakinë,” na befasoi të gjithëve me episodet e jashtëzakonshme, aq sa edhe kur ia rrëfenim njëri-tjetrit, vazhdonim të qeshnim. Natyrisht veprat me mjedise shqiptare ishin më tërheqëse për ne se romanet e përkthyera “Zonja me Kamelie,” “Ura e psherëtimave,” “Bija e mallkuar,” “Maska e zezë,” etj të cilat përshkruanin një botë shumë të ndryshme nga bota dhe psikologjia jonë.
Në vitet ’50, ndërsa vazhdoja Politeknikumin Mjekësor në Tiranë, shoku im i klasës Dhimitër Xhuvani më tha se gjatë liridaljeve shkonte për vizitë te Paskot, me të cilët kishte miqësi familjare nga e ëma. Njëherë Dhimitri u kthye nga vizita shumë i gëzuar, me një pako librash në dorë. Paskoja i kishte falur nga një kopje të librave të botuara deri në atë kohë. Nga ajo dhuratë përfitova edhe unë, duke lexuar me ëndje të gjitha vëllimet e tij. Më pëlqeu veçanërisht përmbledhja me tregime “Kapllan Aga i Shaban Shpatës.”
E njoha Kutelin personalisht dhjetë vjet më vonë, ndërsa punoja redaktor te revista “Ylli.” Veç rubrikave të tjera, duhet të siguroja për çdo muaj një tregim origjinal prej autorëve tanë dhe një tregim nga autorët e huaj. Njëherë m’u desh të shkoja në shtëpinë e Dhimitër Paskos dhe t’i lutesha ta përkthente tregimim e s’di kujt autori brenda javës. Ishte mbrëmje. E gjeta duke punuar në kuzhinë, e cila shërbente edhe si dhomë ndenjje, edhe si dhomë pritje. Mbi tryezë disa libra të hapura. U bëra kureshtar dhe e pyeta me se po merrej. Më tha se po krahasonte përkthimin e “Iliadës” së Homerit me variantet e përkthimeve italisht, rumanisht, frëngjisht, rusisht. Rreshtat apo fjalët ku përkthimi nuk përkonte me origjinalin, i kishte nënvizuar me kalem. Më vuri në dijeni disa pasaktësi që kishte pikasur. E pyeta nëse atë detyrë ia kishte ngarkuar redaksia e përkthimeve e Shtëpisë Botuese, apo ndonjë redaksi. “Jo, m’u përgjegj, e shoh për qejfin tim, nga kureshtja profesionale.” Vetëm një njeri me pasion të madh e kulturë të gjerë mund t’i vihej një pune aq të mundimshme krahasuese të të njëjtit tekst në tre katër variante.
Më 1962 u botua te revista “Nëntori” novela e tij “Net me përralla në fshatin e qepëve,” e cila pasqyronte Pogradecin në kohën e pavarësisë, duke gërshetuar mjeshtërisht anët e hidhura e komike të jetës. Edhe sot i kam parasysh karakteret e spikatura, nënën me halle familjare, krushkun e pasur “trambaluqin,” dhe sidomos Fijen, vajzë e zgjuar, e bukur, punëtore dhe djallushkë. Ia shfaqa admirimin Kutelit për këtë figurë duke i thënë se kisha dashur ta shkruaja edhe unë një karakter të tillë, por tani do të hiqja dorë, sepse nuk shpresoja të arrija tipizimin e tij. Më këshilloi të mos stepesha. “Kur të vjen për të shkruar , shkruaje, se krijimi është tekanjoz, kërkon punë, por edhe frymëzim, ngarkesë emocionale, pa të cilin proza tingëllon e thatë.”
Megjithëse e dija që vuante nga zemra, nuk më vinte ta besoja, mbasi fytyra e tij e mbushur dhe e qetë, të krijonte idenë e gabuar se gëzonte shëndet të mirë. Nga ana tjetër ai kurrë nuk ankohej. Sa herë takoheshim rastësisht në rrugën e Dibrës, me që banonim afër njëri-tjetrit, e shihja të hapte një kuti të vogël, të mirrte një kokërr dhe ta fuste në gojë. “Rroj me trinitrina,” më tha një ditë. “Sa herë ndiej vështirësi në frymëmarrje a ndonjë pickim në zemër, fut një hapje në gojë dhe e mbaj nën gjuhë.”
Bisedat tona vërtiteshin rreth letërsisë dhe autorëve, duke mënjanuar temat dhe komentet politike. Por njëherë gjatë vitit 1967, disa muaj pasi shkrimtarët dhe artistët ishin shkartisur nëpër provinca, ferma e fshatra, gjasme “për të njohur jetën” më pyeti se ku ndodhesha e me se merresha. “Mësues i shkollës tetëvjeçare në Divjakë të Lushnjës,” i thashë. U interesua të dinte sa kohë do të qëndroja atje. “Nga tre deri në pesë vjet, kështu na premtoi Kryesia jonë kur na nisi poshtë në bazë.” “Për ç’arësye? Dua të them cili është qëllimi i këtyre transferimeve?” më pyeti. “Për t’u freskuar,” iu përgjegja me termin burokratik të kohës. E dalloi ironinë, se pas pak shtoi: “Ai që rri nën dush pak kohë freskohet, ai që rri shumë, ftohet.” Sentenca e tij e shkëlqyer për qarkullimin, më pëlqeu aq shumë, sa ua thosha të besuarve, pa përmendur kurrë emrin e tij. Vitet e ekzilit të detyruar ishin të vështira dhe të trishtuara. Ç’mund të përfitonte një artist i mbërthyer në kufijtë e një fshati a të një qyteti të vogël?
Një ditë, papritur, pashë në shtyllat e telefonit dhe në kuadratet e mureve të afishimit, lajmërimin e vdekjes së papritur të Dhimitër Paskos. Edhe tani e kam parasysh fotografinë e tij në lajmërimin e vdekjes. Dhimitri buzëqeshte me dashamirësi si t’u linte lamtumirën që po ndahej prej tyre. Edhe ne fotografi spikaste karakteri i tij. Ishte i butë, i arsyeshëm dhe i shkueshëm me të gjithë njerëzit. Nuk ndodhesha në Tiranë kur e varrosën dhe më mbeti peng që nuk mora pjesë në funeralin e tij. Nga Dr. Misto Markoja, nipi i tij që jetonte në Pogradec, mësova se u nda nga jeta duke lënë të papërfunduar një roman për lashtësinë dhe vepra të tjera. Mitrush Kuteli për mua ishte një nga mjeshtrit e tregimit, prej të cilit jam ndikuar dhe kam mësuar. Ai dhe ERNEST KOLIQI kanë qenë udhërrëfyesit e mi shpirtërorë të letërsisë, sadoqë drejtimet e tyre ishin të ndryshme. Të dy janë mjeshtër të pikturimit të mjediseve dhe karaktereve shqiptare.
Në vitin 1990, Sh.B. “Naim Frashëri” nisi botimin e serisë me autorë të traditës, ku renditej edhe Kuteli. Shkrimtari Teodor Laço dhe unë u ngarkuam nga redaktorja Rozeta Uçi të recensiononim krijimtarinë e Kutelit. Me Laçon patëm pikëpamje identike në përzgjedhjen e veprave të Kutelit. Lamë mënjanë disa artikuj publicistikë që s’kishin më vlerë. Për ato nuk na erdhi aspak keq, kurse novelën “Pranvera në Transilvani” edhe pse e pëlqyem të dy, e sakrifikuam duke e lënë jashtë botimit, ngaqë nuk donim të ngacmonim folenë e grerëzave, duke përmendur mobilizimin e tij në frontin e Lindjes, me pasoja aq të hidhura. Por sidoqoftë ajo vepër ishte botuar dhe veprat e botuara rrojnë më shumë se kriteret e imponuara nga sistemet dhe qeveritë. Nga Kuteli u botuan rreth dymijë faqe në katër vëllime me kopertinë të fortë.
Nuk më kujtohet të kem lexuar poemën e tij “Poem Kosovar.” Ka të ngjarë që redaksia ta ketë hequr nga recensionimi. Me udhëzim nga lart mënjanoheshin botimet që mund të shkaktonin protesta diplomatike nga ana e Jugosllavisë për nxitjen e irredentizmit në trojet shqiptare. Shpesh shkrimet me subjekte nga Kosova liheshin mënjanë nga shtëpitë botuese dhe shtypi periodik. Fakti që këtë poem nuk e përmend as Nasho Jorgaqi në parathënien e gjatë biografike-kritike që hap serinë e botimeve Mitrush Kuteli, Vepra letrare 1, le të dyshohet se harresa nuk është aksidentale.
Qysh në verën e vitit 1944 Kuteli e ndieu shtypjen e madhe që ushtrohej mbi shqiptarët, po ashtu edhe rrezikun e emigrimit me forcë në Anadoll, gjasme se ishin turq, prandaj e ngriti zërin duke mbrojtur të drejtat e tyre, duke theksuar se ishin autoktonë në tokën e tyre. Dashuria për liri e pavarësi është filli që përshkon poemën. Nga fryma patriotike ajo zë vendin e nderit ndër krijimet letrare të botuara para lufte për Kosovën, duke tingëlluar si pamflet politik. Do të mjaftonte të sillnim disa pasazhe nga pesë këngët e saj për të vërejtur frymën epike, brendinë dhe forcën protestuese.
Jam shqiptar
e Kosovar
Zot e krenar
-Zot e bujar-
mbi këtë dhe
Q’e kam si fe
E përmbi fe:
E kam Vatan!
E kam atdhe!
“Jam eshtër madh,
i vrazhdët jam
e bojalli.
Jam si më sheh
E si më njeh:
kësul-bardh e krye-lith,
krye-lith me një shami,
me tri shami
Për trimëri!”
Dhe më tej:
Më thanë të ik
Ku qelli puthet me dhenë:
Në Stamboll,
Anadoll,
E më tej,
Se vetëm andej
Ka dhé për ne
-Popull pa zot-
Vend boll.
Mirëpo kosovari është i vetëdijshëm dhe i ndërgjegjshëm për të drejtën e tij legjitime historike, prandaj vikat:
Unë jam këtu nga moti
Kur vetë Zoti
E bëri fushën—fushë
E malin—mal.
Unë jam këtu
E do të jem
-dem baba dem-
sa mali të bëhet hi
e hiri mal përsëri!
Petraq Ktona, miku familjar i Dhimitër Paskos, i cili erdhi pas lufte nga Rumania në SHBA, e ribotoi “Poem Kosovar” më 1980, si libër më vete, me shpenzimet e tij, duke kryer një gjest fisnik ndaj autorit, çështjes së Kosovës dhe letërsisë shqipe. Libri hapet me shkrimin e tij In Memoriam, “Si e njoha Dhimitër Paskon,” ku ai jep të dhëna me interes nga jeta dhe veprimtaria shkencore e Paskos në Rumani. Në atë kohë Petraqi ndodhej me familjen e tij në Bukuresht, ashtu si shumë shqiptarë të tjerë nga Korça e Pogradeci. Midis të tjerash ai hedh dritë mbi të ashtuquajturin “mëkat mortor” të Dhimitër Paskos. Pasi e mori fuqinë Antonesku, me prirje diktatoriale fashiste, pohon ai, “si shumë intelektualë të tjerë edhe Dhimitër Pasko që nuk pajtohej me drejtimet politike të qeverisë, u pushua nga puna dhe u dërgua me forcë në frontin Rus, ndonëse nuk ishte nënshtetas rumun… Më në fund, miqtë dhe disa personalitete rumune mundën të bindin autoritetet ushtarake që të mos sakrifikonin një dijetar kaq të vlefshim.” (faqe iii-iv). Prof. Sami Repishti në Mbasthanie-n që mbyll librin shpreh konsiderata të larta për poemën duke e cilësuar “një pjesë e pandashme e ciklit epik ilirian.” Ai shpjegon se Paskoja u dërgua në Kosovë për të zbuluar “kush vjedh e si vjedh,” por atje me vetëdijen e intelektualit atë e preokupon një problem tjetër më i rëndësishëm, qëndresa e kosovarëve në tokën e tyre amtare kundër politikës sllave të shpërnguljes drejt Anadollit. Ky shqetësim e nxiti të merrte penën e të shkruante me vrull “Poem Kosovar,” dy nga pesë këngët e të cilit mbajnë titullin kuptimplotë QËNDRESA. Në komentin për cilësitë artistike të poemës, prof. Repishti vëren: “Zanoret e gjata fundore tingëllojnë si zanet e bariut që kërkon bagëtinë e humbun ose frikëson bishën mishngranëse. Ato zane rrokullisen me vrullin e nji orteku, në fraza të shkurta, si mallkime, me pasthirma, si klithma zemrash të plagosuna, ndjekin njeni tjetrin si shkambij qiklopikë epopeshë…”
Interes të veçantë paraqet për lexuesin diskutimi i Dr. PAS me vetveten: “Një fjalë mbi dy shokë e mbi veprëzën e tyre” ku ekonomisti Pasko, diskuton me Izedin Jashar Kutrulinë dhe Mitrush Kutelin–shkrimtarin, poetin, eseistin–pse iu desh të merrej me letërsi. Kuteli aty shpalos pikëpamjet e tij estetike, duke zbutur rivalitetin midis shkencëtarit dhe artistit si pasojë e detyrimeve morale. Ai i zbulon lexuesit se Izedin Jashar Kutrulia, pseudonimi i tij i pëlqyer, e ka zanafillën prej Kosovës, se ai është person fizik, të cilin e njohu në Prizren në maj të vitit 1943. Shënimet e Dr. Pas mbajnë datë 21 shkurt 1944.
E lexova me ëndje poemën e fuqishme të Mitrush Kutelit dhe e kam dëgjuar të recitohet disa herë në aktivitetet politike dhe festive të komunitetit shqiptar në Amerikë, sidomos gjatë vitit 1999, kur ziente lufta në Kosovë.
Dr. Nasho Jorgaqi vëren: “Poezia e Kutelit është kënga e një këngëtari të sinqertë, këngë e mbrujtur me ndjenja të pastra dhe mendime fisnike.”
Gjatë dhjetëvjeçarit të fundit, Mitrush Kutelit iu botuan veprat, u rivlerësua si shkrimtar duke zënë vendin e tij të merituar në letërsinë shqipe. Por ai është si një minierë e pasosur dhe brezat e ardhshëm do të gjejnë te veprat e tij vlera të tjera të çmuara. Kuteli është një liman i qetë plot hijeshi, ku udhëtari mund të çlodhet e të soditë me përmallim peisazhin duke ndierë puhinë e duhmën e tokës amtare nëpërmjet gjuhës së tij të pasur e të pastër.
Emri im është Elda Unë dua të dëshmoj për magjinë e madhe magjike të quajtur Dr.Chamberc burri im dhe unë jam i martuar për 5 vjet tani ne nuk kemi një fëmijë dhe Doktori Mjekësor na tha se unë nuk mund të lind, vetëm për shkak se trupi im u dëmtua për shkak të recetës së gabuar narkotike më bën të shqetësohem dhe burri im nuk është i lumtur kështu që burri im vendos të martohet me një vajzë tjetër dhe më divorcohet, isha kaq e trishtuar unë i thashë mikut tim se ajo më mori adresën email Dr.Chamberc dhe unë kurrë nuk besoj tek ai kaq shumë, megjithëse unë vetëm kam vendosur ta provoj dhe ai më tha se ai do të më ndihmonte që të ktheja burrin tim pas tre ditësh dhe unë do të mbetem shtatzënë Unë dyshova se ditën e tretë burri im u kthye tek unë dhe qau tha ai ai nuk donte më një divorc 2 muaj pasi mjeku konfirmoi se isha shtatzënë, nëse keni ndonjë problem Dr.Chamberc mund t’ju ndihmojë gjithashtu, dërgoni atij një email në chamberc564@yahoo.com
Përshëndetje bota emri im është Grace, dua të dëshmoj gjë e madhe Dr.Chamberc bëri për mua Unë kurrë nuk kam mësuar se unë mund të marrë dashurinë time mbrapa pas meje që jetojnë të mirë 4 vjet, isha surfing neto kur pashë një grua dëshmoi se si ajo u ndihmua nga Dr.Chamberc, në fillim e shikoja atë si atë që kam parë më parë, sepse kam kontakte me shumë zgjedhje online magjike që përfunduan me paratë e mia kështu që unë isha i bindur që mos të kontaktoj më. Unë po e shikoj atë 2 ditët e ardhshme unë isha duke shikuar televizion kur pashë një njeri me emrin Harry ishte duke dhënë dëshmi në televizor se si edhe kjo Dr.Chamberc e ndihmoi atë, kështu që kur e pashë këtë, atëherë unë nuk kam asgjë për të dyshuar përsëri menjëherë kam kontaktuar ai dhe i thashë se si i dashuri im më la 4 vjet, kështu që ai më tha të mos u shqetësoja që dashuria ime do të kthehej tek unë javën e ardhshme dhe ai gjithçka që duhet të bëjmë menjëherë tha se nuk e kisha dyshim fare sepse kam parë provat se ky njeri është kaq i madh sa ishte se duhej të prisja deri në orën që më tha, menjëherë pas një jave ishte e gjatë unë kam pasur një telefonatë nga një numër i çuditshëm i parë nuk e kam parë thirrjen sepse unë nuk e kam parë, t pëlqen të marrë numrat e rastësishme, gjë tjetër që unë mund të shoh përsëri ishte një mesazh tekst nga i njëjti numër kështu që unë kam për të lexuar atë kur i hapur atë unë nuk mund të besoj ajrit në atë që unë isha duke parë, teksti ishte e dashurisë sime u largua 4 vjet e mia ai ishte duke thënë se ai është i keq që unë duhet të përpiqet dhe të zgjedhin thirrjen e tij ishte kështu që ai e quajti përsëri , kështu që unë marr, ai ishte duke qarë në telefon duke më lutur mua se unë duhet të falë atë që tani ai është i gatshëm të qëndrojë me mua përgjithmonë se ai është shumë i pikëlluar për atë që ai bëri për mua. Isha aq i befasuar dhe unë isha pa fjalë, kështu i thashë atij se unë e fal, kështu që ai erdhi në shtëpinë time tre orët e ardhshme të momentit që ai më pa, ai ra në gjunjë, ai u lut përsëri ata i thashë atij në rregull, kjo është se si e kam mbaruar dashnoren time dhe pjesa më e habitshme ishte se ai më dha qasje në llogarinë e tij bankare dhe tani ai më bleu një Toyota Camry të ri (makinë) dhe po planifikojmë për dasmën tonë unë jam i lumtur tani dhe të dy janë i lumtur tani falënderoj Dr.Chamberc për të gjithë ndihmën e tij dhe i kërkoj Perëndisë që ta mbajë gjallë atë për ju, kështu që gjithnjë në pushim të zemrës duhet të ndihmohet, sepse unë u ndihmova. nëse doni të kontaktoni me të për të sjellë përsëri lumturi në tuaj jeta pasi ai ka bërë minierën ju mund të kontaktoni Dr.Chamberc nëpërmjet kësaj email adrese e-mail: chamberc564@yahoo.com
Ajo që isha e dashur, e përdori dobësinë time si një mundësi për të degraduar, ndëshkuar dhe përulur. U bëra skllavi i tij emocional. Ai më ka abuzuar. U largova. Perceptimi im i botës, i njerëzve, i dashurisë u shkatërrua tërësisht. Abuzimi përfundoi atë që u la në zemrën time. Racionalisht e dija se ishte abuziv. Emocionalisht e kam dashur dhe kam menduar se mund ta rregulloj atë. Mendoj për të gjithë kohën, por ai nuk më flet. Unë kam qenë aq i ngarkuar me frikë të fortë se unë jam pa vlerë dhe kurrë nuk do të ndiej përsëri dashuri për shkak të asaj që unë u nënshtrua nga personi i dashur si asnjë tjetër në kohën më të keqe të mundshme të jetës sime që unë nuk mund të besoj se jeta mund të jetë ndonjëherë si ajo ishte më parë. Më ka dëmtuar dhe më ka plagë aq shumë sa kam frikë se askush nuk do të jetë kurrë i interesuar për dikë me kaq shumë dhimbje. Çdo antidot i situatës – duke pirë, duke bërë seks, duke folur, duke ngrënë – krijon një shtresë të problemeve në mënyrë që të shmangësh, por gjithçka që dëshiron është diçka për ta ndaluar atë duke dëmtuar. kështu që kur dhimbja u bë më e padurueshme atëherë më duhej të shkoj te Dr.Chamberc për ndihmën e spellit online dhe kur lexova më shumë rreth tij dhe kuptova se ai është prifti më i fortë në Azi, atëherë ndihesha lehtësuese dhe mora më shumë guxim për të nxitur spellet e tij për t’u provuar. ai më tha se burri im do të kthehej në shtëpi me 100% të më duan mua dhe fëmijët dhe se familja ime do të ribashkohet përsëri pasi ai të vinte një magji në të. mrekullia më e madhe që kam parë ndonjëherë ishte se 24 orë më vonë pas hedhjes së magjisë, burri im më thirri duke më thënë se ai ishte i keq që më linte gjithnjë dhe më tregoi se sa më mungonte. dhe kështu u kthye në shtëpi me fuqinë e këtij magjistari magjik Dr.Chamberc. Ne kemi jetuar së bashku në paqe dhe ai më ka dashur pa kushte pasi kam përjetuar spells Dr.Chamberc. ju gjithashtu mund ta kontaktoni atë për çështje të ngjashme në zgjidhjen e problemit tuaj Email: chamberc564@yahoo.com
Përshëndetje, miq të lumtur të vitit të ri, ky është viti i dëshmisë sime. Mrekullia po ndodh akoma, ju lutem lexoni dëshminë time të mrekullueshme. Unë nuk mund as të shpjegoj se si ndodhi gjithçka, ajo punon si një premtim i Drigbinovia, njeriu i madh që Perëndia ka përdorur për të sjellë dashurinë e vërtetë të martesës sime me magjinë e tij. Burri im nënshkruan një letër Divorci gjashtë vjet më parë pasi një mik vizitoi shtëpinë tonë. Ne jetojmë në Maryland SHBA, për më shumë se gjashtë vjet, kemi pasur dy fëmijë së bashku, për hir të dy bijve të mi, sakrifikoj gjithçka për të bërë punën time martesore, pas disa muajsh burri im ndalet duke bërë gjëra ashtu siç përdor dhe kur unë përpiquni t’i thoni atij që ne përfundojmë të luftojmë, një ditë, burri im më shikoi në sy dhe tha se ishte mbi ne mes nesh. Unë isha aq i habitur kështu që unë e pyes atë se çfarë kam bërë gabim, por ai krah, ai donte një jetë të re. Unë e dua aq shumë njeriun tim sa që nuk mund të jetoj një ditë pa atë nga ana ime dhe fëmijët e mi mund të jetojnë me atje më larg. Burri im u largua nga shtëpia për katër muaj. nuk ka telefonata apo mesazhe me tekst nga ai. Unë isha aq i shqetësuar dhe bërtita gjithë ditën dhe natën në pllakë Një ditë, ai u kthye në shtëpi i dehur me disa Dokumente me të unë përpiqem të flas me të, por ai ra në gjumë, kështu që kur ai ishte në gjumë unë të hedh një vështrim në Dokumentet Unë isha aq e befasuar për të parë letrat e divorcit, prandaj lexova letrën e Divorcit dhe u trondita aq shumë sa e shihja emrin tim në Dokument. Të nesërmen unë i pyes se çfarë është kuptimi i kësaj, por ai ai dëshiron që një jetë të re të thërras një lutje për të ndaluar atë që bën. atë mëngjes një grua erdhi dhe tha se ajo është avokati i burrit tim. Unë e lola në, pastaj le të di se çfarë po ndodhte, dhe ajo anë unë duhet të merrni një avokat, por i lutem asaj se unë nuk kam para ose dikush që mund më ndihmoni. Unë jap shenjë letrën e shkurorëzimit dhe kjo ishte ajo, vitin e kaluar një shoqe e vjetër e mia më tha se ish burri im tani punonte pranë shtëpisë së saj dhe tani ka një grua të re me të, unë vendosa të shoh kush Ajo ishte. Unë kam qenë i tronditur për të parë të njëjtin avokat unë ndezur qarë.then anën e mikut tim ajo mund të më ndihmoni të rimarrë burri im përsëri ajo më tregoi për Doktor igbinovia se si ai ka ndihmuar në mënyrë të thotë njerëzit, kështu që unë dua në shtëpi dhe të lexoni në linjë blog rreth këshillimit / divorc, kam lexuar një dëshmi nga një grua me emrin Mary Michael si. Drigbinovia e ndihmoi që ta kthente martesën e saj, kurrë nuk besoja në magjinë magjike, por i vendosa ta provoja. Kështu i dërgova një mesazh në e-mail adderss doctorigbinovia93@gmail.com, para dy orësh ai më përgjigjet, dhe i thashë të gjitha për problemin e martesës, ai më bëri një premtim për të më ndihmuar të kthehesha te burri im. Drigbinovia më udhëzoi dhe më tregoi se çfarë të bëja brenda këtyre shtatë ditëve drekë magjinë e dashurisë. Unë ndjek të gjitha udhëzimet dhe bëj atë që më kërkuat të bëja mirë. Vetëm tre ditë pasi magjia e dashurisë ishte drekë në ajër, burri më thirri me një numër të panjohur. U befasova aq shumë sa që burri im ende ka numrin tim të telefonit që të më kontaktojë në mënyrë kaq mirë. Në fillim burri im ishte i kujdesshëm dhe ndihej fajtor për të jetuar vetëm mua dhe fëmijët tanë për shumë muaj pa thënë asgjë, por burri im Raymond erdhi në kishë në kryq gjatë natës për të kërkuar falje. Unë jam shumë i lumtur që Fermishtja mbrapa tij, unë jam mirënjohës për atë që Drigbinovia më ndihmoi. Unë e rekomandoj shumë për këdo që ka një problem martesor ose partner. Kontaktoni atë sot për t’u kthyer shpejt në dashurinë tuaj të vërtetë.
Presidenti i Republikës, Ilir Meta, çmoi Xhevahir Spahiun në ditëlindjen e tij të 75-të me Dekoratën “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, me motivacionin: “Poet, që me krijimtarinë e tij, u bë pararendës i një brezi krijuesish që solli në poezinë shqipe ndryshime cilësisht të spikatura në formë e përmbajtje dhe guxoi t’i japë asaj dimensione të denja për letërsitë e mëdha, qytetar dhe intelektual që ka sfiduar me dinjitet kohën e vet”.
Duke iu drejtuar të pranishmëve të shumtë, në ceremoninë solemne të organizuar në Institucionin e Kreut të Shtetit, mes të cilëve ishin Kryegjyshi Botëror i Bektashinjve Haxhi Dede Edmond Brahimaj, akademikë, artistë, poetë, shkrimtarë, muzikantë, kompozitorë, gazetarë dhe politikanë, Presidenti Meta nënvizoi kënaqësinë për dekorimin e njërës prej figurave më të spikatura jo vetëm të poezisë shqipe, por edhe të jetës artistike dhe sociale.
“Xhevahir Spahiu – xhevahiri i letërsisë shqipe.
Ceremonia e sotme është e veçantë dhe shumë emocionuese edhe për mua personalisht, si President i Republikës, por edhe si lexues i vëmendshëm e gjithnjë i dedikuar, edhe si mik i Xhevahir Spahiut, i Xhevos tonë, siç jemi mësuar t’i drejtohemi të gjithë ne, miqtë, dhe familja e tij.
Të tillë këtë ceremoni e bën emri dhe vepra e Xhevahir Spahiut, pazgjidhshmërisht të lidhura e të bëra një, e tipikisht të spikatura në botën e letrave shqiptare, përmes një individualiteti të konturuar si i tillë qysh prej fillimeve, e të përveçuar qartë e bindshëm përmes krijimtarisë së tij të pasur, të larmishme e të veçantë si vetë jeta e poetit.
Xhevahir Spahiu është një prej atyre emrave që i bën nder çdo epoke, çdo gjuhe, çdo letërsie.
Ai bëri emër në një kohë të vështirë.
Xhevahiri ka jetuar si qytetar i denjë i këtij vendi çdo ditë, çdo javë, çdo muaj, çdo vit.
Ai bashkoi në artin e tij protestën e të indinjuarit, frymëzimin e novatorit, mirësitë naimiane.
Kur të bëhet një histori e vërtetë e publicistikës shqiptare, Xhevahir Spahiu do të jetë në krye të vendit si reporter, prej të cilit gazetarët e sotëm të Shqipërisë, që e kapërcejnë Unazën e Tiranës vetëm kur ka zgjedhje, do të ndihen kokëulur.
Kur të shkruhet një histori e poezisë militante, por jo për motive ideologjike: nje poezi militante si e Migjenit, prapë Xhevahir Spahiu do të jetë në vendin e nderit.
Kur të kemi një histori të dukurive letrare që ndodhën në vitet 1970, sërish Xhevahiri ynë, Xhevahiri i letërsisë shqipe, do të jetë një emër i pazëvendësueshëm.
Tek Xhevahir Spahiu, tek poezia e tij, janë shartuar Jugu e Veriu, Malindi dhe Skrapari e po aq edhe Vlora e Kosova, deti e Bjeshkët e Namura, Naimi e Migjeni, vargu i popullit e këngët e Demir Zykos dhe teknikat e Zhak Preverit, intuita dhe leximi, gjuha e vendlindjes, vetëdija e metropolit, dashuria për njeriun dhe krenaria kombëtare.
Kryelartë Xhevahir Spahiu, sfidat i pranoi si sfida dhe dorashkën e hodhi duke qenë gjithnjë sfidant i kohës së vet.
Poeti që guxoi të shtjerë në dritë të vetëtimës; poeti që guxoi të ecë në teh të briskut, poeti që nuk njohu kurrë lajka, mite dhe mbase as perëndi, sot merr një nderim që rrallëkush si ai e meriton.
‘Dil sa pa rënë nata e gjatë, Sa pa të marrë harrimi osh, Në këtë botë të pamatë, Të rrosh, përkthehet të luftosh!’ – shkruan Xhevahir Spahiu në njërën prej poezive të veta.
Ai ia ka dalë të luftojë e të fitojë, duke qenë ndër ne një model e një referencë fitimtari e krenarie!
Faleminderit për gjithçka Xhevahir Spahiu!
Nderim, mirënjohje dhe jetë të gjatë xhevahir i përjetshëm në panteonin e kulturës sonë kombëtare!” – u shpreh Presidenti i Republikës.
(Këngë e pambaruar për Çamërinë – apel ndaj Protokollit të Firences, që i aneksoi Greqisë krahinën shqiptare të Çamërisë, pas Luftës Ballkanike, më 17 dhjetor 1913)
(parathënie e mundshme për Ix libër!) “Ti nuk shkruan sepse dëshiron të thuash diçka. Ti shkruan sepse ke diçka për të thënë”. Skot Fitzelarg, shkrimtar dilemë Kjo, që do të lexoni (nëse fare e lexoni), nuk është jetëshkrim, as biografi, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës. Çfarë është, pra? Ose kurrgjë hiç, ose është gjithçka. Nuk do të është jetëshkrim, as biografi, është e sigurt. Jashtë çdo dyshimi. Një pjesë e (auto)biografisë sime tashmë është shpërndarë në tregime e sajesa të tjera proze edhe vargje poetike, përmbledhur në një vëllim më poezi, të parë e të fundit në jetën time! Në ecje e ka titullin ajo “autobiografi në vargje”. Shumë herët madje, sa nisa të merresha me krijime letrare, qita në letër një sajesë, paksa më të gjatë, me titull “Memoaret e Tafos”. Me ironi thosha: e po, kur gjithkush shkruan dhe boton memoare, pse mos ta bëjë një gjë të tillë edhe Tafo i gjorë?! Po kush ishte Tafo? Një buzëprerë, tamam si unë. Shtatshkurtër e thatim, si unë. Me fytyrë të gjerë, me një hundë të madhe, të shtypur e të deformuar, si imja. Sytë e bardhemë, me shumë bojë qielli mbi ta, si unë. I paushqyer, leckaman dhe lakmitar i pandreqshëm, si unë. I pesëmbëdhjeti fëmijë i një nëne e një babe, si unë. Veshje e mbathje, shtrojë e mbulojë… e kishte varfërinë. Shtresat e trasha të saj. Me një fjalë – isha unë vetë. (Prishtinë, 2007)
Pa shpresë zemra ime, e lodhur nga çdo gjë Me dëshirat e saj, fatin nuk do ta shqetësojë Më lini vetëm luginën e fëmijërisë Një strehë, për një ditë, që vdekjen të pres.
Kjo rrugë e ngushtë, në këtë luginë të errët Anës saj, prej pemëve, degë të rënda varen hijet që formojnë mbi ballin tim lakohen në heshtje, me paqe trupin ma mbulojnë.
Ja, nën urën e gjelbër, dy përrenj kullojnë që duke u spërdredhur, luginën kufizojnë, takohen për një çast dhe ujërat pëshpëritin më pas, sërish ndahen dhe pa zë largohen.
Si këto ujëra rrjedhin ditët e jetës sime të panjohura në heshtje, ikin pa u kthyer, uji i kthjellët, por shpirt i turbulluar një ditë të bukur, kurrë s’ka pasqyruar.
Freskia e ujërave dhe hija që i mbulon, më mbajnë të lidhur pranë gjithmonë, tundur si fëmijë, me këngë monotone në pëshpëritjet e ujërave, shpirti im fle.
Këtu i rrethuar nga një gardh i gjelbër horizont i kufizuar për sytë më mjafton, këtu më pëlqen t’i lë gjurmët e mia, i vetëm në natyrë, qiellin të vështroj.
Ndjeva, dashurova shumë në këtë jetë i gjallë po vij, qetësinë e Lethës kërkoj zbukurohuni për mua ju o brigje të harresës, se vetëm në harrim, unë kënaqësinë gjej.
Me zemër të çlodhur, shpirti në qetësi, tani zhurma e jetës po zhduket ngadalë, nga larg një zë i shuar, i ndrojtur, i shtyrë nga era, veshin më ngacmon.
Nga këtu, përtej reve shoh pamjen e jetës Së mbetur, që zhduket si hije e së kaluarës. Dashuria mbijetoi si imazh i vetëm pas zgjimit, nga një ëndërr e porsaharruar.
Në këtë strehë të fundit çlodhu, ti o shpirt, ashtu si udhëtari me zemrën plot shpresë që para se të kalojë portën e qytetit, ulet i qetë merr frymë një çast, erën e mbrëmjes ndjen.
Si ai, nga këmbët tona pluhurin ta shkundim, nga kjo rrugë ku njeri kurrë nuk do të kalojë, si ai dhe ne të shijojmë në fundin e kësaj jete këtë qetësi të parakohshme të pavdekësisë.
Ditët e tua të errëta dhe të shkurtra si ditë dimri rrëzohen, ashtu si hija që bie nga majat e larta miqësia të tradhtoi dhe mëshira të braktisi tani i vetmuar ti po zbret në rrugën e varreve
Por natyra është këtu, ajo të do dhe të fton zhytu në gjirin e saj që hapur është gjithmonë natyra është po ajo, kur për ty çdo gjë ndryshon, ja, edhe dielli vete, çdo ditë ngrihet e ndriçon
Me dritë dhe me hije ajo akoma të rrethon largoje dashurinë nga pasuria që humbe adhuro këtu ushtimën që donte Pitagora(*) dëgjo me kujdes dhe ti koncertet hyjnore
Në qiell ndiq dritën dhe hijen ndiq në tokë në hapësirën e ajrit, me shqiponjën fluturo shoqërohu me rrezet e këtij ylli misterioz nën hijet e luginës, mes pemëve qëndro
Zoti për ta formuar, përpara bëri zgjuarsinë jetën më së fundi mbi këtë natyrë zbulo! nën heshtjen e saj, një zë nga brenda të flet Cili në zemrën e tij, këtë zë s’e ka dëgjuar?
Libri më i rëndësishëm është libri i jetës së vet, që s’mbyllet dot e s’çelet kur qejfi do ta ketë. Pasazhi interesant aty dy herë s’lexohet, Që fleta e pashmangshme vetiu rrotullohet: Të ktheheshim do deshëm te faqja që na kënda, Dhe ja ku na zë gishti faqen me vdekjen brenda.
Alphonse de Lamartine, poet romantik dhe burrë shteti. Figurë komplekse dhe e shumanshme. Ka një karakterizim të Marksit për Alphonse de Lamartine-in: “Ai ishte mishërimi i vetë Revolucionit të shkurtit 1848, i kryengritjes së përgjithshme me iluzionet e saj, me poezinë e saj, me përmbajtjen e saj imagjinare, me frazat e saj. Nga gjendja e vet dhe nga pikëpamjet e veta, ky përfaqësues i revolucionit të shkurtit i përkiste borgjezisë”. Kemi të bëjmë me një status, pak të thjeshtëzuar.
Figura e Alphonse de Lamartine-it është e paharrueshme.
Gjatë sundimit të Francës nga mbreti Lui Filipi situata ishte shpërthyese.
Më 28 shkurt 1848, Alphonse de Lamartine-i mbajti në një restorant të Madlenës një diskutim grishës, ku protestonte ashpër dhe me një stil elegant (siç i kishte hije Alphonse de Lamartine-it) kundër veprimeve të qeverisë mbretërore. Ai bëri thirrje “për një revoltë të ligjshme”.
Ai tha: “Nëse duket se bajonetat shkatërrojnë ligjin, unë e di zotërinj se ne do ta mbrojmë lirinë dhe të ardhmen e popullit, në fillim me fjalët tona, pastaj me jetët tona”. Mbrëmjen e 21 shkurtit 1848, ministrat e Lui Filipit as nuk e kishin idenë se mund të ekzistonte rreziku i një revolucioni. Më 22 shkurt, studentët dhe punëtorët, duke kënduar “Marsejezën” e kryen revolucionin.
Emri i Lamartine-it në këtë rast kishte shkëlqimin e një steme.
Lui Filipi, ky mbret kokëfortë abdikoi.
Më 3 mars 1848, në muzg, dy persona hipën në portën e Havrit, në një anije të vogël me avull të marrë me qira nga konsulli i Britanisë së Madhe. Pasaportat e tyre ishin britanike, – bëhej fjalë për zonjën dhe zotin Smith. Zoti Smith mbante syze të mëdha, të errëta. Zonjusha Smith shpërtheu në lot, duke u futur me ngut në kabinën e saj.
Ky çift i maskuar nuk ishte gjë tjetër veçse mbreti i francezëve Lui Filipi me të shoqen. Njëzet minuta më vonë anija lëvizi mes mjegullës detare.
Mbi mbretin e rrëzuar figura e poetit u ngrit!
Ndërkohë, Lamartine-i ishte në krye të triumfit. Ky njeri ende ishte deri atëherë në dilemën e zgjedhjes së rolit mes letërsisë dhe revolucionit. Lamartine-i e ndjeu shijen e athët të madhështisë së revolucionit.
Sa hap e mbyll sytë, fjalët e Alphonse de Lamartine-it krijuan rizgjimin e popullit, në fakt hapjen e një porte të re të historisë. Në Qeverinë e Përkohshme republikane Alphonse de Lamartine-i ishte një ministër që nuk i përkiste në të vërtetë asnjë partie, por që ndihej mbi të gjitha partitë. Ai ishte një idealist kalorësiak, aristokrat në gjak dhe në shpirt, por edhe një politikan radikal.
Alphonse de Lamartine-i adhuronte Rusonë, parimin e sovranitet popullor dhe republikanizmin, por urrente socializmin.
Revolucioni i shkurtit kishte megjithatë diçka kaotike. Lamartine-i u përpoq të shmangte një terror të ushtruar në rrugë, por përpjekjet e tij ishin shpesh kërcime në boshllëk. Pjesa tjetër e Lamartine-it ka një karakter më pak epik. Ai kishte qenë dikur burri i shtetit për të krijuar një yll në kujtesë, por në tërësi ishte Lamartine-i, poeti i madh francez. Ky karakter i dyzuar midis politikës dhe artit e ka skalitur individualitetin e tij. Historia do të thandrojë shumë imtësira dhe motive të imagjinatës së këtij poeti.
Romantizmi i tij ishte i përzierë me politikë aq sa të mos satanizohej nga politika.
Kryevepra e tij poetike “Liqeni” (Le lac) është meditimi i një udhëtimi nëpër ujëra. Ai flet për kohën e kaluar, për përjetësitë plot hije, për një qetësi të shqetësuar të sendeve dhe të universit. Alphonse de Lamartine-i pyet: “Ju sende të pashpirta, mos keni një shpirt vallë,që lidhet fort me timin dhe e lidh të dashurojë?”.
Një poezi e shkurtër e Lamartine-it ka një simbolikë domethënëse:
***
Libri më i rëndësishëm është libri i jetës së vet, që s’mbyllet dot e s’çelet kur qejfi do ta ketë. Pasazhi interesant aty dy herë s’lexohet, Që fleta e pashmangshme vetiu rrotullohet: Të ktheheshim do deshëm te faqja që na kënda, Dhe ja ku na zë gishti faqen me vdekjen brenda.
***
Lamartine-i ka pasur lidhje me dy poetë shqiptarë:
një lidhje të drejtpërdrejtë (një takim historik) me De Radën dhe një lidhje shpirtërore (pa asnjë takim fizik) me Naim Frashërin.
Më 1895, Naim Frashëri boton librin e tij poetik në greqisht “O Eros” (Dashuria). Në një nga poezitë e librit është edhe kjo strofë katërvargëshe.
S’kërkoja ato të Homerit derisa s’ka mundësi, o Lamartin shumë i dashur, i kërkoj hiret nga ty!
A është esklamative dhe e sinqertë kjo gjë te Naimi?
Në 1896, Naim Frashëri përkthen këngën e parë të “Iliadës”, që e shoqëron me një shënim eseistik të shkurtër. Naimi përmend si poetë të mëdhenj të njerëzimit Homerin, Pindarin, Euripidin, Sofokliun. Virgjilin e quan Homeri II, lartëson Danten, pas Dantes flet për Torkuato Tason që “shkroi luftërat e Jerusalemit”.
Gjithashtu Naimi përmend për Europën John Miltonin, që shkroi “Parajsa e humbur”. Dhe nënvizon (pra, jo në mënyrë të rastësishme) se në mesin e poetëve të Europës “gjatë të mbajë kryet përpjetë Lamartini”.
Naimi nuk e ka ditur, se nuk kish se si ta dinte, adhurimin e De Radës për Lamartine-in. Ata ishin dy shqiptarë që i bashkonte një francez i madh.
Nuk kemi të bëjmë me një trill, por as me një rastësi.
Ndërkaq, historia e lidhjeve të De Radës me Lamartine-in ka diçka memoriale. Ka një theks deri diku patetik, por në substancë të vërtetë. Gati një gjest kalorësiak, ndër ato që ndodhin rrallë nëpërmjet shkrimtarëve të letërsisë së ndryshme të Europës.
Është vetë De Rada që shkruan për takimin me Lamartine-in.
Po çfarë shkruan De Rada? De Rada kishte një vetëdije për famën. Ai ka shkruar me një sinqeritet çarmatosës se “dëshira për famë u bë për mua një makth i vërtetë”.
Në shtator të vitit 1844, (pra, 4 vjet më përpara sesa Lamartine-i të arrinte në apoteozën e burrit të shtetit të Revolucionit të shkurtit 1848) poeti francez vjen nga Franca për një udhëtim dhe për pushime në banjat e Iskias.
De Rada shënon: “Ai ishte në kulm të karrierës së vet të shkëlqyer e të brohoritur. I shtyrë nga padurimi për të ditur (për të kuptuar) se nëse ndjenja krenare që kisha për veten ngrihej mbi ndonjë bazë të shëndoshë, kur Ai (Lamartine-i) kaloi nga Iskia, i dërgova, me anë të një marinari, një kopje të ‘Milosaos’ me ‘Këngët e Serafinës’.
U fol, në rrethin e miqve të mi, për këtë guxim (thuhej se kishte pritur letrarët e Napolit me mirësjelljen e një njeriu që nuk i njeh) dhe shumë nga familjarët e mi pritnin që mendjemadhësia ime të merrte dënimin e merituar.
Unë kisha zënë shtratin nga dhimbjet e shpirtit, kur pas pesë ditësh, marinari u kthye me këtë letër:
‘Zotni, Jam i lumtur për këtë shenjë vëllazërie politike mes jush dhe meje. Poezia ka ardhur nga brigjet tuaja dhe aty duhet të kthehet. Unë nuk kam pasur asnjë meritë tjetër veçse e kam parandjerë dhe që kam shprehur dëshirat e para për rilindjen dhe ringjalljen e Shqipërisë. Ju më shpërblyet së tepërmi. Më vjen keq për shkakun që më pengon t’ju shoh, dhe ju lutem që të pranoni falënderimet dhe përgëzimet e mia.’ Lamartine-i, Iskia, 8 shtator 1844.
Kur u kthye nga Iskia, i bëra një vizitë në Hotelin e të Huajve në bregdetin e Kiarias. Më tha fjalë që do të ngjallnin një farë krenarie në zemrën e cilitdo.
Pastaj, disa ditë më vonë, ndërsa po largohesha nga vila bashkë me dy miq të mi, na kaloi pranë me familjen e Kontit Lë Fevrë, në karrocë.
Hoqa kapelën dhe e përshëndeta.
Ndërsa karroca ngjitej në të përpjetën e rrugës, vura re se zonjushat Lë Fevrë u ngritën në karrocë, kthyen kokat nga unë e më shikuan, duke m’i ngulur sytë. Gëzimi i madh ma dehte shpirtin.”
Dëshmi lakonike, me disa detaje pikante.
Teksti i letrës së Lamartine-it ka koncizitetin e një njeriu që është në lëvizje. Por idetë i ka të qarta.
Letra e Lamartine-it nënkupton se vetë De Rada i ka shoqëruar dy librat e tij me një letër, tekstin e së cilës ne nuk e njohim. Kjo nënkuptohet te fraza “Unë nuk kam pasur asnjë meritë tjetër veçse e kam parandjerë dhe kam shprehur dëshirat e para për rilindjen dhe ringjalljen e Shqipërisë”.
Kjo frazë parakupton shumë.
Në veprën e Lamartine-it ka disa shkrime për Shqipërinë. Lamartine-i e vishte shpesh petkun e historianit, – kërkonte dhe analizonte epokat. Ai flet për kombin shqiptar dhe Skënderbeun. Ai njeh burime historike dhe kronika. Pra, emri i Shqipërisë është gati si një parafjalë për të shpjeguar atë që vjen më pas. Ai nuk e njihte De Radën, këtë poet të provincës letrare evropiane.
De Rada dukej si një plebe i letërsisë, ndërkohë që Lamartine-i ishte një aristokrat sqimatar dhe njëkohësisht një rebel revolucionar.
Lamartine-i e zotëronte famën, madje pa pasur nevojë për ta kërkuar. De Rada ishte në mospraninë e famës. Kërkimi i famës për të ishte vetëdija e një intimiteti. Një intimitet naiv, por edhe ngulmues.
De Rada besonte se ekziston një marrëdhënie e ndërsjellë dhe aspak rutinore midis pjesëtarëve të vëllazërisë universale të shkrimtarëve në botë. Ai e ndjente se si vëlla i vogël mund t’i drejtohej një vëllai më të madh.
Përtej rregullit hierarkik, marrëdhëniet dhe kontaktet midis shkrimtarëve ngjajnë më të çlirshme, përtej titujve dhe emrave. De Rada ishte i ndrojtur, nuk kishte se si të ishte i ndrojtur. Ai ka mësuar nga gazetat e kohës ardhjen e Lamartine-it në Itali. Lamartine-i ishte në një mënyrë jo totemike, idhulli i tij i shpirtit.
Takimi i De Radës me Lamartine-in duket gati i pamundur. Po ja, që edhe përtej pamundësisë së kohës së lirë – vetë Lamartine-i në letër shënon: “Më vjen keq për shkakun që më pengon t’ju shoh”, prapë se prapë takimi më në fund ndodhi në një ditë ku poetët, – i Famshmi dhe i Panjohuri, – takuan duart dhe biseduan.
Dialogu, biseda do të ketë qenë intime dhe shumë e ngrohtë. Jo aq sqimë e mirësjelljes nga ana e të parit, sesa një frymëzim rilindës për të dytin.
Vetë Lamartine-i flet për një “vëllazëri poetike”. Ndërkohë nuk duhet harruar se togfjalëshi është akoma më i plotë “vëllazëri poetike dhe politike mes jush dhe meje”. Ç’do të thotë vëllazëri politike mes Lamartine-it dhe De Radës?
Pse Lamartine-i e nënvizon këtë gjë? Pse i ka bërë përshtypje Lamartine-it ajo që i ka shprehur, kuptohet entuziazëm dhe adhurim De Rada? Kemi këtu një nyje konceptuale për të parë një ndërlidhje ose dhe një paritet pikëpamjesh. De Rada pa dyshim i ka folur për idetë revolucionare që gëlonin, tronditnin Francën dhe Europën, kështu që, theksimi i rrafshit politik përbën një tipar.
Ne nuk mund ta dimë se çfarë konkretisht kanë diskutuar të dy, por dimë aprovimin e Lamartine-it. Dhe kjo është tejet e veçantë dhe historike.
Ndërkohë, nuk duhet harruar se Lamartine-i thotë në mënyrën më sinkretike dhe të hatashme një ide të papritur, por edhe qendrore.
Pasi ka lexuar poezitë e De Radës, ndoshta edhe kalimthi, në një gjuhë të dytë, jo në origjinalin e arbërishtes (dihet që përkthimet përherë i zbehin vargjet origjinale), Lamartine-i përjeton një ndjesi gjenuine.
Dhe ai shkruan: “Poezia ka ardhur nga brigjet dhe aty duhet të kthehet”.
Një pasazh që duket sikur ka esencën e mijëra librave. Lindja e poezisë e konceptualizuar në brigjet ballkanike të këtij gadishulli nistor dhe parak të epikës dhe të lirikës antike.
Lamartine-i në shkrimet e tij e di në mënyrë të mirëfilltë se shqiptarët dhe grekët janë popuj të ndryshëm.
Prandaj, në sintagmën “brigjet tuaja” ai nuk mund të mos kishte parasysh trojet e shqiptarëve.
Pjesa tjetër e frazës ka një karakter dëshiror dhe të sigurt, d.m.th. poezia “aty duhet të kthehet”.
Po si të kthehet? Nuk mund të themi me plot gojën as me luksin e rremë të një mburracakërie se gjoja Lamartine-i e ka njohur traditën poetike shqiptare të shekujve. Informacioni ka qenë fatalisht i mangët.
Ndoshta, atë ditë ose ato ditë kur Lamartine-i ka shfletuar librat e De Radës, ka parandjerë, ashtu siç dinë të perceptojnë shpirtrat e mëdhenj të njerëzve pa paragjykime, më tepër të ardhmen e një poezie të shqiptarëve të përshkënditur në imagjinatë, qoftë edhe nga disa vargje të “Milosaos” dhe të “Serafinës”. Poezia e De Radës ishte e panjohur për Lamartine-in, por ai nuk kishte nevojë të lexonte gjithçka. Ai e dinte se fjalët e mira krijojnë shpresë. Ai e dinte se shpresa rindërton njeriun. Ai e dinte se vetë kombi në vetvete është projeksioni i një Shprese të Përjetshme. Europa po ndryshonte. Liria e kombeve buronte nga individualiteti i tyre. Qytetërimi evropian plurarizohej fuqishëm nga kulturat kombëtare.
Një ringjallje poetike do të ishte për shqiptarët, para së gjithash, edhe një ringjallje politike.
Do të mbetet një enigmë se çfarë i ka thënë Lamartine-i në karrocë dy zonjushave elegante Lë Fevrë. Pse ato u bënë kurioze, u ngritën dhe kthyen kokat për të parë De Radën?
Ç’ishin këto zonjusha të bukura dhe delikate? Vërtet tashmë ato janë hije njerëzore të humbura, të tretura dhe të tejdukshme në kronikën e kohës? Apo ndoshta ato ishin dy rimishërime plot hire vajzërore të muzave të mitizuara që frymëzonin, ose kinse frymëzonin poetët që nga burimësia dhe ftillëzimi i kohërave të lashta?
Takimi i papërsëritshëm i Lamartine-it me De Radën mbetet edhe sot një rast i rrallë. Dita e takimit ishte pafundësisht një ditë e vetme, pa një të dytë.
Është tjetër gjë takimi i shumëfishtë i poetëve që s’janë takuar kurrë, që reflektohet dhe pulson nga vargjet dhe thagma e veprave të tyre artistike, autonome në vetvete, por që gjithashtu janë përbërje e detyrueshme e një universi vlerash.
Alphonse de Lamartine, me emrin e tij të plotë Alphonse Marie Louis nga Prat de Lamartine, e lindur në Mâcon më 21 tetor 1790 dhe vdiq në Paris, më 28 shkurt 1869, është një poet, romancier, dramaturg francez, si dhe një personalitet politik që mori pjesë në Revolucioni i shkurtit 1848 dhe shpalli Republikën e Dytë. Ai është një nga figurat e shkëlqyera të Romantizmit në Francë.
Ai e kaloi fëmijërinë e tij në Burgundy jugore, veçanërisht Milly2, i cili ushqeu frymëzimin e tij poetik, dhe u formua në kolegj në Lyon dhe Belley para se të kthehej në Mâconnais ku ai drejton një jetë të re të papunë dhe joshëse. Ai udhëton për në Itali dhe zë një funksion ushtarak epemeral me Louis XVIII. Në tetor 1816, në një kurë në Aix-les-Bains, takimi me një grua të re të martuar, Julie Charles, shënon një pikë kthese vendimtare në jetën e poetit, por historia e tyre pasionante e dashurisë kthehet në tragjedi kur Julie, mbeti në Paris , vdiq në dhjetor 1817. Atëherë Alphonse de Lamartine shkroi poezitë e Meditimeve, koleksioni i të cilave u botua në 1820 dhe arriti një sukses të mrekullueshëm. Ai u martua në të njëjtin vit Mary Ann Elisa Birch, një angleze e re dhe mbajti pozicionin e sekretarit të ambasadës në Itali përpara se të jepte dorëheqjen më 1830. Ai botoi gjatë kësaj periudhe vepra të tjera poetike si, në 1823, Meditimet e reja poetike dhe Vdekja e Sokratit, ose përsëri, në Qershor 1830, Harmonitë Poetike dhe Fetare pasi u zgjodhën në Akademinë Franceze në 1823.Në 1830, ai vendosi të hynte në politikë duke u sulmuar në monarkinë e Korrikut, por dështoi deputacionin. Ai më pas udhëton në Orient, ku viziton Greqinë, Libanin dhe vendet e shenjta të Krishterimit, të lidhur në Voyage en Orient dhe të shënuar nga drama e vdekjes së vajzës së tij Julia. Në 1833, Lamartine u zgjodh deputet, dhe pjesa tjetër deri në vitin 1851: ai kaloi nga mbretërizmi në republikanizëm dhe fjalime të shqiptuara të vërejtura. Ai luajti një rol të rëndësishëm në kohën e Revolucionit të 1848, duke e shpallur Republikën, dhe siguroi për tre muaj një post në Qeverinë e Përkohshme. Ai u tërhoq nga politika pas humbjes së tij në zgjedhjet presidenciale të 1848, ku fitoi vetëm 0.28%, ndërsa Louis Napoleon Bonaparte fitoi.
Detyruar shumë, ai shiti pasurinë e Milly në 1860 dhe shkroi vepra ushqimore të tilla si përmbledhje të shumta historike, Kursin e tij familjar të letërsisë (1856-1869), dhe vepra të tjera më pak të nënvlerësuara, por ende të vogla, siç janë “The Stone Tailor” Saint-Point në 18514. Poema e tij e fundit e shkëlqyer, Vreshta dhe Shtëpia është shkruar në 1857. Alphonse de Lamartine vdes në 1869, pothuajse oktogenarian, dhe prehet në kasafortën familjare në varrezat komunale5, përgjatë murit të parkut të kalasë së Shën -Point që ka jetuar dhe shndërruar që nga viti 1820.
Lirika e tij e kombinuar me një shprehje harmonike është cilësia e poezive të Lamartine, pjesa më befasuese e veprës së tij janë poezitë plot ndjeshmëri të frymëzuar nga Julie Charles, të gërshetuara me temat romantike të natyrës, vdekjes, etj. dashuri (p.sh. në Liqen, Izolim, Vjeshtë, etj.) 6. I admiruar dhe i përshëndetur nga i gjithë brezi romantik (Victor Hugo, Nodier, Sainte-Beuve), Lamartine ndonjëherë gjykohet më ashpër nga gjeneratat e mëposhtme: Flaubert flet për “lirizëm të dukshëm” 7 dhe Rimbaud shkruan në Letrën e shikuesit për Paul Demeny se “Lamartine ndonjëherë është duke parë, por mbytur nga forma e vjetër”. Ai mbetet, megjithatë, i admiruar gjerësisht për fuqinë e gjenialitetit të tij poetik dhe pa dyshim numëron ndër poetët më të mëdhenj francezë të shekullit XIX.
Biografia
Lindur në Mâcon më 21 tetor 1790, babai i tij Pierre de Lamartine (21 shtator 1752-Mâcon 1840) është zot, kalorës i Prat dhe, kapiten i regjimentit Dauphin-kalorësi, dhe nëna e tij Alix des Roys, “vajza e gjeneralit intendant të Dukës së Orleans “. Dhjetë vitet e para të jetës së tij, të kaluara në fshat në Milly, janë të ndikuar nga natyra, motrat e tij, nëna e tij dhe veçanërisht nga Abbot Dumont9, prifti i Bussières, i cili ngulmon një zjarr të madh fetar, të përforcuar nga vitet e kaluara në Kolegjin Belley, gjatë të cilave ai lexon Chateaubriand, Virgil dhe Horace.
Mbrapa në Milly, ai filloi të shkruaj poezi të frymëzuar nga poezitë oshiane të përkthyera në frëngjisht nga Pierre Baour-Lormian. Pastaj, pas një aventure sentimentale që shqetëson prindërit e tij, ai fillon një udhëtim në Itali (1811-1812) gjatë së cilës takohet një napolitane e re, e cila do të jetë modeli i Graziella-s së tij. Ai pastaj provon tragjedinë (me Medejën) dhe shkruan elegancat e tij të para. Ai u emërua Kryetar i Komunës së Milly në 1812.
Në 1814, ai u bë truproja i Louis XVIII, pasi ai ishte rënë në besë: ai u arratis në Zvicër dhe bëri një qëndrim në Bissy, në Savoie, në familjen e Xavier de Maistre, në kohën e qindra ditëve. Ai më në fund dha dorëheqjen në 1815. Ai pastaj u kthye në Milly, dhe drejtoi një jetë të zotit të vendit. Djali i vetëm në familjen e tij, ai duhet të trashëgojë pronat e prindërve të tij, por, pa qenë i detyruar ta bëjë këtë, ai merr përsipër të dëmshpërblejë motrat e tij me anuitet.
Më 1816, viktimë e gjuhëve, ai shkoi në Aix-les-Bains në Savoy. Poeti takohet me Julie Charles, e lindur Bouchaud des Hérettes, një grua e martuar, grua e fizikantit dhe aeronautit Zhak Charles, gjashtë vjet më i madh, që vuante nga “phthisis”, siç quhej në atë kohë tuberkulozi galopant. Të dy të rinjtë fillojnë një idil që do të zgjasë deri në vdekjen e Julie në Dhjetor 1817, në moshën 33 vjeç. Poeti është i impresionuar thellësisht nga kjo humbje tragjike që e frymëzoi, pjesërisht, koleksionin Méditations Poetic (1820). Kjo e fundit merr një ndikim të madh dhe e shtyn atë shoqërisht: ai mund të martohet me Mary-Ann Birch dhe të bëhet atashe i ambasadës në Napoli. Couplenote 1 udhëton për në Itali, Angli, Paris. Në të njëjtën kohë, poeti boton Meditimet e reja poetike, Vdekjen e Sokratit, Këngën e fundit të pelegrinazhit të Haroldit.
Në 1822, lindi vajza e tij Julia. Në 1824, ai humbi motrën e tij Césarine, gruan e Count Xavier de Vignet në shkurt, pastaj motrën tjetër të tij Suzanne de Montherotnote 2 në gusht, pas së cilës ai dështoi në française Académie, për të cilën u zgjodh përfundimisht në 1829.
Në 1825, ai u emërua sekretar i ambasadës në Firence, por iu refuzua posti i ministrit të Francës: çfarë rëndësie ka, ai kërkon leje, kthehet në krahinë dhe boton Harmonitë poetike dhe fetare.
Lamartine u mblodh në monarkinë e korrikut, por ishte një kandidat fatkeq për deputim (ai dështoi në tre departamente, Bergues, Toulon dhe Macon). Ai shkruan për politikën racionale, fillon Jocelyn dhe bën një udhëtim në Lindje në 1832: ai viziton Greqinë, Libanin, shkon te Varri i Shenjtë për të forcuar bindjet e tij fetare, por ky udhëtim do të shënohet fuqimisht nga vdekja e tij Julia, e cila e frymëzoi atë me poezinë Gethsemane ose Vdekjen e Julia, një tekst që ai më vonë e përfshiu në rrëfimin e tij të Voyage en Orient.
Më 1833, ai u zgjodh anëtar i Parlamentit dhe do të vazhdojë të zgjidhet deri në vitin 1851.Në dhjetor 1834, ai ishte një nga themeluesit e Shoqatës Franceze për Shfuqizimin e Skllavërisë. Ishte në këtë kohë që ai la kështjellën e Saint-Point për t’u vendosur në kështjellën fqinje të Monceau (Prissé).
Më 1838, me Honoré de Balzac dhe Paul Gavarni, ai shkoi në Bourg-en-Bresse për të dëshmuar në favor të një ish-aksionari të gazetës Le Voleur, Sébastien-Benoît Peytel, i akuzuar për vrasje. Qasja e tij është e pasuksesshme pasi i akuzuari është guillotined në Bourg-en-Bresse më 28 tetor 1839.
Pas udhëtimeve të tij në Lindje, ai u bë me Victor Hugo një nga mbrojtësit më të rëndësishëm të kauzës së popullit serb, në luftën e tij kundër Perandorisë Osmane16. Në korrik 1833, gjatë vizitës së tij në Niç (në Serbi), Lamartine, përpara kullës së kafkës, bërtiti: “Le ta lënë këtë monument! Ai do t’i mësojë fëmijët e tyre se çfarë ia vlen pavarësia e një populli, duke u treguar atyre sa paguan etërit e tyre për këtë. ”
Nga viti 1843, ai shkon shpesh në kështjellën e Cormatin, në pronësi të një prej të afërmve të tij, Henri de Lacretelle. Gjatë atyre viteve kur ai njeh probleme serioze të parave, Lamartine planifikon të braktisë politikën dhe fillon të shkruajë Historinë e Girondins. Në 1847, ai u mblodh në Cormatin gjithë mbështetjen e tij politike dhe hartoi programin e tij “republikan dhe socialist”. Ai lëviz ngadalë majtas me kalimin e viteve, duke shkuar për aq sa bëhet udhëheqësi i revolucionarëve të 1848. Udhëtimi i Tij në Orient, Historia e tij e Girondins, e cila i jep atij një popullaritet, si dhe fjalimet e tij në Shtëpi tregojnë një ndikim të caktuar në mendimin e tij politik.
Në 1848, me rastin e rënies së Louis-Philippe dhe shpalljes së Republikës së Dytë, Lamartine ishte pjesë e Komisionit të Qeverisë së Përkohshme. Ai është kështu Ministër i Punëve të Jashtme nga shkurti deri në maj 1848.
Partizan i një revolucioni politik, ai është më afër liberalëve sesa me ata që janë në favor të reformës politike dhe shoqërore (Louis Blanc, Albert, etj.). Më 24 shkurt 1848, ai kundërshtoi miratimin e flamurit të kuq.
Në koncert me François Arago, ai drejton një politikë të moderuar. Shtë ai që nënshkruan dekretin e heqjes së skllavërisë së 27 Prillit 1848. Më 10 maj 1848, qeveria e përkohshme zëvendësohet nga një komision ekzekutiv, nga i cili u përjashtuan më të majtët (Louis Blanc, etj.) . Lamartine më pas ulet me François Arago (gjithashtu president i Komisionit), Louis-Antoine Garnier-Pages, Alexandre Ledru-Rollin dhe Pierre Marie de Saint-Georges.
Pas mbylljes së punëtorive kombëtare, të vendosura nga Komisioni Ekzekutiv, dhe Ditët e Qershorit, të shtypur në gjak nga Gjeneral Cavaignac, Komisioni dha dorëheqjen. Më 28 qershor 1848, Cavaignac bëhet kryetar i detyrës i Këshillit të Ministrave.
Në gjysmën e dytë të 1848, ai mbajti kryetarin e së drejtës ndërkombëtare në historinë e traktateve të Shkollës ephemerale të Administrimit20.
Në dhjetor, Lamartine merr vetëm 0.26% në zgjedhjet presidenciale që sjell Louis-Napoleon Bonaparte në pushtet. Në prill-qershor 1850, gjatë debateve parlamentare mbi ligjin e dëbimit politik, Lamartine kundërshtoi zgjedhjen e Ishujve Marquesas, megjithëse ai nuk ishte kundër vetë parimit të dëbimit.
Inspirimi politik dhe shoqëror
Nga viti 1830, mendimi politik dhe shoqëror i Lamartinit u bë një aspekt thelbësor i punës së tij. Legjitimist më 1820, gradualisht evoluon në të majtë, por sheh një rrezik në zhdukjen e pronave: kjo pozitë e paqartë, e cila frymëzon krijimin e një “Partie Sociale” në 1834, është e paparueshme.
Më 1831, ai u sulmua në revistën Nemesis: ai u akuzua se degradoi muzën e tij duke e bërë atë shërbëtorin e ideve të tij politike. Lamartine përgjigjet, dhe nga kjo periudhë vepra e tij shënohet gjithnjë e më shumë nga idetë e tij.
Lamartine beson në përparim: historia është në lëvizje dhe revolucionet janë një mënyrë hyjnore për të arritur një qëllim. Demokracia është përkthimi politik i idealit ungjillor. Jocelyn, Rënia e një Engjëlli, dëshmojnë për shqetësimet shoqërore të autorit të tyre, i cili gjithashtu punon për paqen.
Mendimi fetar i Lamartine
Jocelyn, Rënia e një Engjëlli, Udhëtimi në Lindje zbulojnë mendimin fetar të Lamartine. Deizmi i tij është mjaft i paqartë, por poeti dëshiron të shuajë fenë e besimit në mrekulli, atë të ferrit, etj. Sidoqoftë, disa nga veprat e tij do të futen në listë të zezë. Besimi i tij në Providencë varet nga peripecitë e jetës së tij, por dëshira për t’i shërbyer Zotit është çdo herë më e fortë. Prania e figurave romantike dhe fetare, siç është Abati Dumont, duke kaluar punën e tij, merr pjesë në këtë vizion ungjillor.
Jo i dhunshëm, ai predikon edhe për vegjetarianizmin. I rritur nga nëna e tij me respekt për jetën e kafshëve, ai do të ketë dëshirë të hajë mish gjatë gjithë jetës së tij. Ai madje do ta shkruajë atë në vargje në Rënia e një Engjëlli (1838) dhe më qartë në The Confidences (1849) dhe argumentet e tij do të merren nga mbrojtësit e vegjetarianizmit në shekullin XX.
Vepra
Mjeshtër i lirikës romantike dhe kampion i dashurisë, natyrës dhe vdekjes, Alphonse de Lamartine shënon një moment historik në historinë e poezisë franceze me muzikën e tij. Në të vërtetë “Revolucioni Francez i Poezisë mund të datohet në Meditimet Poetike të Lamartinës: kjo pllakë e hollë […] pati një efekt edhe duke shpërthyer dhe themeluar në ripërcaktimin e ngadaltë të poezisë që shekulli XIX” 25. Lamartine, i admiruar nga Hugo, Nodier ose Sainte-Beuve, thoshte për poezi se ishte “nga arsyeja e kënduar” 26 dhe gjeti marrëveshjet e një gjuhe entuziaste, domethënë për një bashkim të mundshëm me zot. Poezia është kënga e shpirtit. Nëse elegancat e tij mbeten në përputhje me ato të Chénier, Bertin ose Parny, meditimet dhe poemat e tij metafizike (veçanërisht “Vdekja e Sokratit” dhe “Shkretëtira”) janë rezultat i një përvoje të re, e cila mund të ishte thënë te Rimbaud se “Lamartine ndonjëherë është duke parë, por mbytur nga forma e vjetër. (Letra e shikuesit.)
Puna e madhe – 127 vëllime – ndonjëherë ofron tekste më pak të njohura (poema rrethanash për shembull ose shumë tekste nga Kursi i njohur i letërsisë) 27, por ne shpesh njohim shprehjen e një artisti, për të cilin Poezia është “mishërimi i asaj që njeriu ka më intimin në zemër dhe më hyjnor në mendime”. Ai do të mbetet si restauruesi i shkëlqyeshëm i frymëzimit lirik. Bukuria e kësaj poezie, pra, presupozon simpatinë e thellë të lexuesit të tij intim: “Fjalia fshehtas të bën të dëgjosh atë që shikon dhe ndjen me diskrete. Kushdo që murmuritet e zëvendëson atë që e shpiku dhe fillon të ngatërrojë autumet e shpirtit të tij me ato të natyrës, sepse ato janë shenja të vajtimit që ekziston në Zot. Kjo do të ketë qenë vizita e Lamartine
Udhëtimi i tij në Lindje është me atë të Nerval, pas Itinerari i Chateaubriand në Paris drejt Jeruzalemit, një nga kryeveprat e librit të udhëtimit. Titulli i tij i plotë, Suvenire, Përshtypje, Mendime dhe Peizazhe gjatë një Udhëtimi në Lindje (1832-1833), ose Shënime të një Udhëtari, nxjerr në pah mjaft mirë ambicien letrare të Lamartine, një poet me natyrë të pakufizuar, vizioni i pakufishëm i të cilit hapet një hapësirë e jashtëzakonshme me reverie, me një meditim të thellë. “Poezia është ëndërruar më shpesh në Lamartine si një rrjedhë e butë, rend pothuajse erotik, i ngarkuar në të njëjtën kohë për të çliruar vetveten dhe për të zënë para tij, thuaj thuajse të josh, hapësirën e një peizazh.”
Shqyrtimet
Në vitet 1840, ekonomisti Frédéric Bastiat, i cili kishte një marrëdhënie të mirë me Lamartine dhe e admironte shkrimtarin, e qortoi atë me mos kuptimin e tij të ekonomisë dhe pozicionet paradoksale apo të paqartë, të cilat, sipas tij, rezultuan.
Në një letër drejtuar Bastiat Lamartine shkruan: “Doktrina juaj është vetëm gjysma e programit tim; ti ke ngelur në liri, unë jam në vëllazëri. Bastiat u përgjigj: “Gjysma e dytë e programit tuaj do të shkatërrojë të parën. Dhe zhvilloi argumentet e tij në pamfletin e tij La Loi
Në një letër të vitit 1853 drejtuar Louise Colet, Gustave Flaubert shkruan: “Lamartina prishet, thuhet. Unë nuk qaj Jo, nuk kam simpati për këtë shkrimtar pa ritëm, për këtë burrë shteti pa iniciativë. Isshtë për të që i detyrohemi gjithë mërzisë së kaltër të lirikës së dukshme, dhe atij që i detyrohemi falë Perandorisë: një njeri që shkon në mediokër dhe që i do ata. […] Nuk do të ketë Lamartine të mjaftueshme për të bërë gjysmë vëllimi të pjesëve rezervë. Ashtë një shpirt eunuk, penisi mungon, ai kurrë nuk ka pëshpëritur vetëm ujë të pastër. Një vit më parë, në 1852, ai komentoi Graziella të Lamartine: “ishte një punë mediokre, megjithëse gjëja më e mirë që bëri Lamartine në prozë. Ka disa detaje mjaft të bukura … Dy ose tre krahasime të bukura të natyrës : kjo ka të bëjë me të gjitha. Dhe së pari, për të folur qartë, a e puth atë, apo jo e puth? Ata nuk janë qenie njerëzore, por modele. Sa të bukura janë këto histori dashurie, ku gjëja kryesore është aq misterioze sa nuk dimë çfarë të themi! bashkimi seksual ngjitet në mënyrë sistematike në hije, të tilla si pirja, ngrënia, peeing, etj. ! Kjo paragjykim më shqetëson. Këtu është një shok i cili jeton vazhdimisht me një grua që e do atë, dhe të cilin e do, dhe kurrë një dëshirë! Jo një re e papastër errëson këtë liqen të kaltërosh! O hipokrit! Nëse ai do të kishte treguar historinë e vërtetë, do të kishte qenë më e bukur! Por e vërteta kërkon më shumë meshkuj me flokë se M. de Lamartine. Shtë më e lehtë të vizatosh një engjëll sesa një grua. Por jo, ne duhet ta bëjmë të pajtuar, të gabuar. Zonjat duhet të ju lexojnë. Oh gënjeshtër! gënjeshtër! sa budalla je! ”
Alexis de Tocqueville ishte shumë kritik ndaj politikanit: “Unë nuk e di nëse jam takuar, në këtë botë të ambicieve egoiste, në mesin e së cilës kam jetuar, një mendje më boshe e mendimit të të mirës publike që tij. Kam parë një turmë burrash që e shqetësojnë vendin të rritet: është çoroditja e çoroditur; por ai është i vetmi, mendoj, i cili më duket gjithmonë i gatshëm të shqetësojë botën për të argëtuar veten e tij. Unë kurrë nuk kam njohur as një mendje më pak të sinqertë, as një përbuzje më të plotë për të vërtetën. Kur them se ai e përçmoi, gaboj; ai nuk e nderoi sa duhet për t’u kujdesur për të në asnjë mënyrë. Kur flet ose shkruan, ai del nga e vërteta dhe kthehet prapa pa qenë i vetëdijshëm për të ”.
Victor Hugo, të cilin Lamartine e emëroi kryetar të arondissementit të 8-të të Parisit dhe të cilit i propozoi postin e Ministrit të Arsimit, e paraqet nga ana tjetër si dikush “fisnik, i qetë, bujar, i tërë vendi, duke shtyrë patriotizmin deri në pikën e përkushtimit dhe përkushtimit ndaj abnegacionit . ” (Wikipedia)
Ajoe donte atdheun, të cilit i kushtoi aftësitë e saj profesionale dhe intelektuale si studiuese, por fatkeqësisht bishat e Sigurimit të Shtetit i vodhën më parë jetën, pastaj veprën.
Sabiha Kasimati, shkencëtarja elitare, që vrau Enver Hoxha, i cili jo vetëm i vodhi jetën por edhe identitetin si shkencëtare.Ajo ishte një intelektuale perëndimore që ecte kundër rrymës.
Bukuroshja,“Sabiha Kasimati, sot mbushen 69 vjet nga vrasja tragjike e intelektuales perëndimore”- kështu do ta quante cilido që ka njohur studimin e saj, një dorëshkrim shkencor i një pune shumëvjeçare për jetën e nën’ujit ose mbi gjallesat e ujit që ia vodhën paturpësisht, dhe bashkë me të edhe identitetin.
Mirënjohje intelektuales që shkëlqeu në çdo etapë të edukimit të saj arsimor dhe shkencor, së cilës ia vodhën studimin në dorëshkrim gati për botim.
*vo:gezetaexpress-15 shtator-2015 :Ajo ishte beqare,39 vjeçe, kur një togë pushkatimi qëlloi mbi të pa pasur asnjë dënim me vdekje dhe asnjë vendim gjykate që e njihte fajtore. Plumbat nuk e kapën, por ushtarët e vranë pa mëshirë duke e goditur me kondakët e pushkëve, derisa dha shpirt.
Shkencëtarja Sabiha Kasimati që pamëshirshëm dhe paturpësisht i vodhën studimin…u mohua dhe u la në harresë.
*voTelegrafi, 28-2-2016, intervistë me Viktor Kasimati, nipi i Sabihasë:
*-Halla juaj është një prej 22 personave që u pushkatuan në mesnatën e 26 -2-1951-, pas“hedhjes së bombës” në ambasadën ruse në Tiranë. Si e mbani mend Sabihanë, pasi ju keni qenë 16 vjeç?
*ViktorKasimati: -Ishte një nga 22 personat që u pushkatuan për atë që njihet si bomba e Ambasadës sovjetike. Asnjë nuk kishte faj. Sabiha Kasimati ishte shkencëtare, kishte studiuar në Itali. Pasi mbrojti doktoraturën, miqtë e saj me të cilët kishte studiuar në Torino, i kishin ofruar një vend pune në Amerikë. Gjatë bisedave me babanë, i tregonte që e kishte refuzuar punën në Amerikë, se dëshironte të punonte në vendin e saj, në Shqipëri. Sa u kthye në atdhe, u emërua në Institutin e Shkencave, si institucioni më i lartë shkencor dhe i vetmi i kohës me drejtor Selaudin Toton. Aty punoi me emrat më të njohur të shkencës së atyre viteve si: Suad Asllani, profesorin polak Zuber, që jetonte dhe punonte në Shqipëri etj.
Në Shqipërinë e viteve 1945-46 u duk sikur punët shkonin mirë, por në fillim të viteve 1947-48, lufta e klasave ndaj fisnikërisë nisi të ashpërsohej, një qëndrim armiqësor, me të cilin Sabihaja nuk u pajtua kurrë dhe nuk pranoi kurrë as idetë komuniste. Gjendja politike në Shqipëri u rëndua shumë, pasi nisi të goditej, të dënohej e të vritej pa asnjë faj fisnikëria me elitën intelektuale, që ishin palca dhe truri i kombit, disa prej të cilëve ishin shokë të saj.
*Sabiha Kasimati-shkencëtarja e parë shqiptare:
-Oh, sa pak shqiptarë e njohin emrin e saj. Shumë-shumë mund të kujtojnë fundin e trishtë e tragjik të saj, por thuajse askush nuk e njeh atë si shkencëtare ose e thënë ashiqare, Sabiha Kasimati, gruaja e parë shkencëtare e racës shqiptare.
Historia e saj, e parë në aspekte apo këndvështrime të ndryshme, është interesante, ndaj vlen të quhet pa asnjë ngurim:“Sabiha Kasimati, një intelektuale perëndimore”, gjë e pazakontë për Shqipërinë e fillimshekullit të XX- të. Nëse historia s’do të shkruhej e lexohej nën ndikimin politik, Sabihaja nuk do të ishte e panjohur siç është deri tani.
Tradita shumëshekullore mesjetare, pushtimet e njëpasnjëshme, me gjithfarë kulturash, ndikuan te shoqëria shqiptare që ishte shumë e egër dhe e mbyllur ndaj grave. Diktatura komuniste ishte e kundërta e kulturës ilire, krahasuar me të, ku gruaja merrte pjesë në kuvende burrash. Ndaj roli i tyre aktiv në shoqëri ishte i papranueshëm. Sipas mendësive të imponuara, vajzat i martonin që në rini për të lindur dhe edukuar fëmijë, si dhe të mbanin shtëpinë.
Përballë kësaj shoqërie të mbyllur, të përndjekur, të shpërfillur e të mohuar nga shteti, shoqëria dhe familja, qëndronte figura e Sabiha Kasimatit, si grua e arsimuar, intelektuale e mirfilltë me një këndvështrim tjetër për botën. Më pas si shkencëtare, ajo sfidoi shoqërinë shqiptare me paragjykimet që mbartëte nga mentaliteti shekullor, ajo e ngriti veten në piedestalin e kombit. Porse të tilla elita, aq më tepër femra të civilizuara, ishin të paragjykuara nga politikat e kohës së mbrapshtë. Sidomos në diktaturën e proletariatit, duhej të zbatoje vijën e masave dhe asnjëherë nuk duhej të vije në jetë dijet shkencore, inteligjencën, vullnetin, pa të dhënë lejë diktatori dhe PKSh-ja.
*Le të njohim shkencëtaren Sabiha Kasimati:
Sabiha Kasimati lindi në Edirne më 1912, ishte e bija e një mjeku, nga Libohova e Gjirokastrës, që ushtronte profesionin e mjekut në Turqi. Familja Kasimati i rriti fëmijët me ndjenjën e atdhetarizmit me dashurinë për kulturën shqiptare, si dhe atë evropiane, edhe pse larg atdheut. Kasimatët u kthyen në Shqipëri, u vendosën tek i vëllai në Korçë, qytet i njohur për ndikimin e kulturës franceze. Njëra nga dy motrat, Sabihaja ishte vajza e parë që ndoqi Liceun Francez të Korçës, që më pas shërbeu si shembull për shumë vajza të tjera. Ky lice ishte shumë i vlerësuar në të gjithë Shqipërinë e asaj kohe. Qysh në moshë të re, fati i saj bëri që të dallohej dhe të ishte e vetmja femër që po arsimohej në një klasë me djemë.
Ishte shoqe klase me Enver Hoxhën, diktatorin e ardhshëm, njohje më pas i kushtoi shumë shtrenjtë! Ajo ra në sy për inteligjencë dhe zell të madh në studime. Qysh në lice ajo zotëronte shumë mirë disa gjuhë të huaja, madje tërhoqi vëmendjen e profesorëve francez të liceut për theksin perfekt në frëngjisht. Si mbaroi liceun, punoi pak kohë si mësuese në lëndët edukatë morale dhe frëngjisht në Institutin femëror të Korçës. Më pas dha biologji në shkollën “Harry Fultz”në Kavajë.
Në vitin 1936 realizoi ëndrrën e saj më të madhe, nisi studimet universitare, në Fakultetin e Shkencave Biologjike -Torino, me një bursë studimi nga shteti. Universiteti, ishte një privilegj i pak fatlumëve, kurse për një femër ishte rast i rrallë. U diplomua me maksimumin e pikëve, duke fituar 30 pikë nga 30 të mundshmet. Madje më 1941 mbrojti edhe doktoraturën.
Në Itali, fal inteligjencës së saj dhe rezultateve në shkencë, i ofruan të punojë si asistente në Katedrën e Ihtiologjisë në Universitetin e Torinos. Dëshira për t’u kthyer në atdhe dhe për t’i shërbyer vendit të saj, refuzoi ofertën dhe u kthye.
Në Tiranë punoi në Insitutin e Shkencave, që ishte bërthama e parë e studimeve shkencore në vend, me drejtor Prof. Selahudin Toto, intelektual i njohur. Këtu realizoi një kërkim shkencor me rëndësi në fushën e ihtiologjisë (disiplina që merret me studimin e peshqve). Kjo fushë kishte më tepër rëndësi, pasi Sabiha ishte dhe ihtiologja e parë shqiptare, në një kohë kur ende nuk egzistonte një përmbledhje e faunës dhe florës egzistuese në vend.
Në dhjetë vite të gjata kërkimi dhe pune plot entuziazëm dhe angazhim, Sabihaja eksploroi dhe studioi gjithë faunën ihtiologjike fluviale dhe detare në ujërat e Shqipërisë. Ishte e bindur se studimet mbi peshqit do të kishin një rëndësi të madhe dhe një vlerë ekonomike të çmuar për vendin tonë që ka ujëra mjaft të pasura. Bëri klasifikimin në bazë të taksonomisë, në klasa, lloje e nënlloje, duke përcaktuar zonat ku përhapeshin llojet kryesore të peshqeve me vlerë ekonomike dhe studime të shumta rreth riprodhimit e cikleve të tyre biologjike.
Pas një pune të madhe e të stërlodhshme në përmbushjen e mijëra skedave, koleksione të ekspozitave të mbedhura në dhjetëra ekspedita. Eksploroi nga liqeni i Butrintit deri në liqenet e Lurës, nga liqeni i Prespës deri në detin Jon e Adriatik, si dhe në lumenjtë më të rëndësishëm, duke regjistruar dhe përpunuar ndërkohë mijëra referenca bibliografike e fotografike, që do të kishin qenë një ndihmë e madhe jo vetëm për Shqipërinë por edhe për të gjitha vendet ballkanike kufitare.
Sabihaja ishte gati të publikonte veprën e saj voluminoze “Peshqit e Shqipërisë”, por ja që fati i saj ishte i njëjtë me atë të shkencëtares Rosalind Franklin, e para shkencëtare femër që zbuloi ADN-ën te qeniet e gjalla. Si ajo dhe vepra e saj nuk u publikua kurrë në emrin e autores së vërtetë, Sabiha Kasimati, por në emrin e një shkencëtari rus Anatoli Poliakov, dhe të dy sudiuesve fillestarë Ndoc Filipi e Ndoc Rakaj.
Sabiha Kasimati, krenare për idealet e saj iluministe, zgjodhi të ndiqte një shembull perëndimor edhe në jetën e saj. Ajo nuk u martua kurrë dhe jetonte vetëm në një apartament në Tiranë. Vizitohej shpesh nga miqtë e mikeshat e saj intelektuale, ku diskutonte dhe ballafaqohej me elitarë. Me një personalitet dhe individualitet të tillë përbënte një mënyrë diskutimi dhe ballafaqimi mes personazheve apo intelektualëve kryesorë të vendit. Sigurisht nuk ishin të zakonta gratë shqiptare që jetonin të vetme (dhe nuk janë as sot), pa rënë në sy në një vend me mentalitet të mbyllur dhe të prapambetur si shoqëria jonë. Përsëri ajo sfidoi kohën, zakonet dhe traditat e shoqërisë se atëhershme.
E njohur për karakterin e drejpërdrejtë dhe guximtar, ajo i kërkoi një takim Enverit, ku pasi e qortoi si përgjegjësin kryesor për vrasjet e intelektualëve, miqtë e tyre, duke iu drejtuar:“Ti po vret të gjithë intelektualët! Në ç’mënyrë e me cilët intelektualë e specialistë ke ndërmend ta ndërtosh Shqipërinë, me këpucarët dhe teneqexhinjtë?!”
Ishte viti 1951 kur një bombë ose më mirë pak dinamit shpërtheu në oborrin e ambasadës ruse në Tiranë, por nuk shkaktoi asnjë dëm, përvec thyerjes së disa xhamave. Regjimi, në bazë të planeve dhe listave të parapërgatitura më parë, urdhëroi arrestimin e rreth njëqind qytetarëve, të akuzuar për bashkëpunim në plasjen e bombës, prej të cilëve rreth njëzet duheshin pushkatuar që të shërbenin si shembull për këdo të guxonte akte të tilla revolucionare.
Sabiha u trondit nga pushkatimi i drejtorit të saj, shkencëtarit Selaudin Toto, si edhe i intelektualëve opozitarë Gjergj Kokoshi, Suad Asllani, Sulo Klosi, Shefqet Beja, prof. Stanislav Zuberit etj, veçanërisht nga dënimi i shkrimtares së parë shqiptare, Musine Kokalari. Për eliminimin e tyre pësoi një zhgënjim të madh dhe mbajti qëndrim antikomunist. Në bisedat me të vëllanë, shprehej se të gjitha këto që bënte PKSh-ja ishin të padrejta. Thoshte se shteti demokratik nuk mund të ndërtohet mbi vrasje dhe dhunë. “Kurrë nuk i kam besuar doktrinës komuniste dhe Enverit, pasi kam qenë në një klasë me të në Liceun e Korçës. E njihja mirë kapacitetin e tij intelektual dhe shumë nga veset e rinisë së tij të hershme.”-Një arsye më shumë ishte njohja e Enverit nga Sabihaja, si dhe qëndrimi i saj, që e fajësonte hapur ish-shokun e klasës për krimet që po kryheshin në vend. Kjo i krijoi diktatorit Hoxha mundësinë që të gjente shkak për eliminimin e saj.
Kur mësuam se Sabihanë e kishin arrestuar, besuam se ishte gabim. Atëherë e ëma vendosi të shkonte dhe të takohej me Omer Nishanin, me të cilin njihej personalisht. Po përgjigja e tij e prerë: “Nuk kam ç’të bëj. Ajo fliste shumë për komandantin!”- ia zbehu shpresat nënës dhe mendimin e familjes se arrestimi i saj ka qenë një gabim. Dhe ky vendim i dëshpërueshëm, disa muaj më vonë u pasua nga fjala e Enver Hoxhës: “Reaksioni i brendshëm që është strukur si miu dhe po lëviz, e piu e zeza”…
Veçse një gjë është e vërtetë se ajo nuk e pranoi akuzën për akte terroriste, për pjesëmarrje në organizata terroriste, për vënie në shërbim të agjenturave të huaja, por pranoi me burrëri se, si intelektuale, ishte kundër pushtetit totalitar dhe ideologjisë së tij komuniste: “Kam qenë kundër pushtetit popullor, sepse nuk pajtohet me ideologjinë time. Unë nuk kam qenë kurrë e mendimit se me akte revolucionare të arrihej në socializëm. Jam lidhur me një grup shokësh, të cilët kanë qenë armiq të Partisë Komuniste”.
Mendimet e saj tregojnë se Sabihaja ishte një demokrate e vërtetë evropiane. Në mesnatën e datës 26 shkurt 1951, të lidhur me tela me gjemba, bashkë me 21 burra nga e gjithë Shqipëria, i pushkatuan dhe i hodhën në një gropë të përbashkët, pranë Urës së Beshirit. Sabiha Kasimati qe e vetmja grua e pushkatuar mes 22 burrave, dhe duke qenë pushkatuar e fundit, atë nuk e kapi plumbi direkt, por e goditën pamëshirë me kondakët e pushkëve dhe e mbytën me duar në fyt, deri sa dha frymën e fundit.
Fshatarët kanë dëgjuar britmat e saj derisa dha shpirt. Eshtrat e saj sot prehen në Varrezat e Dëshmorëve të Kombit, në një varr të përbashkët me 22 martirët e pushkatuar atë natë të përgjakshme
Ky ishte fundi i trishtë, tragjik i një gruaje që ia kushtoi jetën dijes dhe shkencës, por tashmë e braktisurd he e lënë në harresë…
Kush i afrohet Durrsit me vapor nji mëngjesi të kthiellët e hŷn n’atë liman po të hjedhë sŷt atje larg kah veriu e veri-lindja, do të shohë nji varg malesh qi në majën mâ të naltën, s’i kapërcejnë 1200 metra. Ndër këto dallohet mâ së bukuri Mal’i Krujës, qi ka mû në krye, rrafsh me faqen e tij, nji ndërtesë banimi për vizitorët e Shênjtit Sarisalltik, a Sallsataik, si thonë Krutanët. Duket madhështuer e i egër; krejt shkâmb i thatë e thikë përpjetë. Tue i ulë sŷt pak mâ poshtë kah rrânxa e këtij mali, shtegtari shquen qartas ndërtesa të bardha si bora. Janë kullat e qytetit të Krujës nja 600 metra nalt prej rrafshit të detit.
Atje pa mbërrîmë ende deri në fund, veç sa mbaron shkâmbi dhe ka mundsí kazma me gërmue pak dhé, rânë e zhur bashkë për me bâmë themela, fillon Kruja e Kastrijotit, Akça Hisar’i (Qyteza e Bardhë) e Osmanllijvet. Deri sod s’janë bâmë gërmime arkeologjike, prandej nuk dihet se kur e prej kuj ka qênë themelue. Atje afër tij kah ana e Tiranës gjinden gërmadhat e nji qyteti të vjetër, qi Gjon Gjergj von Hahn-i ka mendue se do të jenë ato të Albanopolis-it të përmêndun prej Ptolemeut në të dytin shekull mbas Krishtit. Ka vallë ndonji lidhje Kruja e gjallë me këtë qytet të vdekun veç afërsís?
Topografikisht Kruja ndëhet ndërmjet malit të vet e Krastës qi mund të quhet nji vazhdim i tij deri në fushë. Âsht nji qytet pesmijë frymësh gjithsej, me nji sipërfaqe të përbâme gati krejt prej brinjash, kodrash e luginash, qi për me dalë prej nji skânji në tjetër kâmbsorit i duhet me ecun, me hapa të zakonshme, gjymsë ore e deri në nji orë. Banesat fillojnë me u shtrimë prej lagjes së Varoshit, në rrânxën mâ t’eprën të malit, kah të dy krahët, n’atê të veri- perëndimit deri afër Dro’-s, përroit qi shënon kufînin e malit e të qytetit me lagjen e Abázaje, dhe në juglindje deri në Xaharí afër Zgurdheshit, të parit katund të Rrânsís, qi të çon ke përroi e gryka e Cudhînit në krah tjetër të malit. Prej Varoshit vêndi shkon tue u përvjerrë pak nga pak në të djathtë e të mângjët e lagjet tue u voglue. Teposhtë shtrihet po n’atë mënyrë deri ke rrânxat e Krastës. Qêndra nën Varosht disi sheshohet me dý fushat e Tallajbés ( të Allaj-Beut: alláj tyrq. regjiment; Allaj-Bej=komandant regjimenti) e Kumllukut (rânishtës) dhe deri në pazar, ke dyqanet, qi vijnë pak mâ poshtë.
Tallajbeja âsht nji emën vêndi i vjetër, tyrqisht, sikurse u shënue e si shumë të tjerë të qytetit t’onë. Nuk âsht nji fushë e madhe; bashkë me Kumllukun, aty ngjitun me tê e pak mâ i ulët, dý fushore qi nuk dij a përbâjnë aqë metra katrore sa nji nga sheshet e mëdhaja të qytetit të Romës. Por mbrênda qytetit, hiq namazgjahun ku falet bajrami, s’gjen tjetër rrafshore veçse larg në periferí. Kur kishte nevojë Shteti tyrk me mbajtun ushtarë atje, ushtrimet ushtarake n’at shesh u bâjshin e n’atê u ngrihshin çadrat. Kjo ka edhe nji historí të vogël qi i a kam mbërrîmë un. Në 1906 atje qe derdhun do gjak njeriu kotnasikot. Gjatë luftës së dytë botore Italjanët e kanë mbushun me ndërtesa ushtarake.
Kazaja (nënprefektura) e Krujës dikur shkonte jo me sanxhakun (prefekturën) e Durrsit, por drejtpërdrejt me atê të Shkodrës e ishte e përjashtueme, si ajo me malet e veta, prej çdo detyrimi kundrejt Shtetit. Po mbandej, mbas tanzimatit, reforma centralistike të Sulltan Mexhidit ( 1839- 1861 ) desh Stambolli me i shtrîmë ligjët modeme pak nga pak kudo qi s’i haste sharra në gozhdë me popullsít e vêndit të cilat bidatin, dmth. nji rregull jete të re, e shihshin si nji herezí e prandej e urrejshin. Aso kohe Pushteti qëndruer e kishte damë Krujën nga Shkodra e lidhun me Durrsin. Ndonse edhe vetë Durrsi varej prej vilajetit ( guvernoratit ) të Shkodrës, nënprefekturat e tija: Kavajë, Shjak, Tiranë, i kishte të shtrueme. Kështu dojshin me e bâmë Tyrqit edhe Krujën. Nji herë i ndërrojnë qarkun, mandej shkallë-shkallë kërkojnë me shtrîmë reformat e vêndeve tjera edhe atje. Në 1906 qe rend’i xhelebit të gjâs së trashë. Qytet e katunde kundrështojnë, s’duen kurrsesi qi t’u numrohen gjedhet e të paguejnë xheleb për to. Në Kurbî populli çon krye me armë në dorë. Vriten gjind, digjen shtëpija. Nji ditë prej ditsh edhe katundarët tjerë rrâjnë në qytet për të protestue ke Mirallaji (Allaj-Beu i mâhershëm qi gjêjmë ke emn’i sheshit të Varoshit), komandant’i fuqís së mbledhun në Krujë për t’i bâmë ballë nji kryengritjeje mâ të gjânë se ajo e Kurbînit. Të tânë janë t’armatosun. Se kurrë, deri ke Durgut Pasha në 1910, s’kishte mendue e provue ndonji herë qeverija tyrke me u a hjekun armët Shqiptarvet. Koloneli tyrk merr pozicjon për projë. Në Tallajbé ishte fuqija e tij ndër çadra e ai e qet jashtë me armë në dorë e të radhueme në beft. T’anët ishin grumbullue në Kumlluk e aspak s’e kishin mendue me bâmë shamatë me ushtrín. Ata kishin shkue atje vetëm për me protestue, me qamë hall, me u lutun. Parija e tyne kthehet prej Kolonelit ke turma e i rrëfen se s’kishte pasun vullëndim prej tij. Koloneli i kishte thanë parís se urdhni i Mbretit duhej të vente në vênt. Ç’ me bâmë atbotë? Parija kshillon me u shpërdamë nji herë e mâ vonë me u mbledhun në kuvênd me qetsí. Por âsht e dijtun se ndër turmat e nxeme kush i bie thumbit e kush potkoit dhe në rasa t’atilla shpirtnat janë gati me shpërthye ndër akte të papeshueme. Ushtrí e popull i armatosun gjinden kundruell. Nji djalosh qi nxirte shkëndija sŷsh s’i a ban nji e dý, mbërthen hutën e i ep zjarm kundra ushtarvet. Kaqë u desh. Ushtarët, të komanduem e të radhosun rregullisht, fillojnë zjarmin batare kundra turmës qi s’kishte marrë asnji masë. Atëherë po, shpërdahet gjindja, por me tëmerë e panik, mbasi lên të vramë në fushë të Kumllukut 22 burra. Ky gjak, veç, nuk shkoi krejt kot për qëllimin qi kishte ai popull atëherë. Qeveria tyrke s’nguli kâmbë mâ për xhelebin e gjedheve të Krujës.
Nji tjetër kujtim kam prej Kumllukut. I bukur, i gzueshëm, intim ky. Ishim në vjetën 1920, 27 qershuer. E turbull aso kohe gjêndja e mbrêndshme e vêndit t’onë të ngratë qi s’pa ndonji herë dit me të vërtetë të qeta e të lume. Rrethanat më kishin bâmë me u tërhjekun në qytetin t’em e me gjithë grue e fëmijë banojshem atje poshtë në shtëpín e vjetër atnore. Atë ditë ishem thërritun për darkë ke nji mik e ishem ngjitun përpjetë kah qêndra qyshë heret me disa shokë. Shtëpija ku ishem i ftuem ishte në Varosh. Bashkë me shokët qi më shoqnojshin ishim ulë në buzë të Kumllukut tue pritun kohën për me shkue ke miku e me soditun nji falje dielli të mrekullueshme, si ato qi veç nji vênd si Kruja mund t’i ketë. Po ligjirojshim në qetsí me sŷ atje larg kah fusha e deti. Sinija e rrëgjyeshme e diellit po i u avitte dalkadalë e madhnisht rrethit të horizondit t’onë mbi faqen e qetë t’ujit të ngjelbët t’Adriatikut tue na përshëndetun me rrezet e arta të saja edhe për nji natë të jetës s’onë. Kur qe! Pa prit’e pa kujtue disa pushkë njâna mbas tjetrës po e shklyejnë at’atmosferë pushimi shpirtnuer në prêhnin përkëdhelës të nânës natyrë. Ku ranë ato pushkë? Disi larg ishin prej nesh. Zân’i tyne kishte të tânë gjasën e nji drejtimi të frikshëm, andej kah lagja e ime. Por ç’mund t’ishte? Nji pritë? Më vrau kush babën? Më vrau kush vëllán? Jo, ata personalisht s’kishin anmiq. ” Mos t’ishe ti vetë këtu me ne”, po më thonte njâni prej shokvet, na s’do të kishim humbun kohë deri tashti me këto hamêndje qi bâjmë, por do të kishim vrullue pa tjetër andej kah shtëpija e jote; por për njerzit e tuj s’na merr mêndja ndonji rrezik.”Kështu filluem me u qetsue, por me gjithë këtê un s’ndêjta pa e nisun nji vrap teposhtë për me marrë vesht. Pa shkue nji gjymsë ore i a mbërrîni lajmsi; e pamë nja pesdhetë metra larg ke po u ngjitte tërmal kah na me hapa të shpejta tue i u marrë fryma, por gjâ të keqe s’i thonte fytyra. a Sihariq! Sihariq!” bërtiti, ” i ka lemë djalë Mustafës!” Kishte lemë Fatosi im. Shokët deshën me shtimë, edhe ata, për gzim; por i ndala me të shpejtë S’ishte rasa me trêmbun botën edhe na siç u trêmbëm vetë.
Zakon shqiptar! Gzimet e mëdhá, e të lemët e nji djali i tilë quhet ndër ne do të festohen me pushkë. E mbasandej kush e paska fillue pushkën për Fatosin? Nji grue e fisit t’onë, s’më bie ndër mênd tash se për cilën më kanë pasë thânë. Edhe grát dijnë t’a përdorin pushkën në Shqipní, dhe ka rasa në të cilat kanë dijtun t’a përdorin me shumë mjeshtrí e trimní. Flas për Shqiptaret e hershme këtu, se me luftare moderne âsht mbushun bota plot tashmâ!
Pak nën Tallajbé vjen pazar’i Krujës. Ky përbâhej aso kohe, siç besoj se do të jetë edhe sod, prej dy rreshtash të gjatë dyqanesh, nja 200 gjithsej, qi fillojshin me hanin e Picorrit. Populli, për me diftue fillimin e pazarit thonte “ke hani”. Ndërmjet dy rreshtavet ishte rruga qi i dante, e shtrueme me gurë, kalldrâm me nji ulluk në medist për me mbledhun e marrë ujët e shiut qi rridhhin me qingla strehë mbë strehë të dý anvet të dyqanevet për me ndalue diellin e kështu me bâmë mërriz në freskt të hijes. Se me të vërtetë mërriz bâjshin tregtarët e shkretë të Krujës, si bagtija, e jo veç në vapët, por gati gjithë ditën e javën, përveç së hânës qi ishte ditë pazari e gulojshin katundarët për me shitun e blemë. Për të hânë po, kishte lëvizje; katundsija qitte me shitun drithnat e miellin, bagtín e prodhimet e saja: bulmetin, leshin, lëkurën; mbandej lândën e pishën e kështënjët. Burrat qi s’mund të dilshin vetë për shkak gjaqesh e ngalsash tjera a pse nuk i lëshonte puna, nxirshin grát, të tâna zbuluet, myslimane e katolike, lidhun kryet me nji faculetë të bardhë vêndit, të vêjtun në vegël, ase nji rubë të zezë a bojnash, simbas moshës, secila veshun me kostumin e krahinës së vet, fusha me mângore pëlhure të vêndit, përmbi tê gupen ase mitanin, me çitjane e këpucë qyteti; malsija me linjë të gjatë, xhubletë e “apênga”. Të rejat e malsís të tâna me flokë të zez si pênda e korbit e kush s’i kishte kështu vetiu do t’i lyente me mazi, siç bâjshin edhe grát e qytetit. Të mrekullueshme balluket e nuseve malsore lëshuem mbi nji ballë të bardhë si bora.
Këta, burra e grá, mblidheshin në gurishtën e ullishtës “përmbi dyqanet”. Kështu e cilsonte populli atë vênd. Atje e shtrojshin mallin qi kishin për të shitun. Vêndit i thojshin edhe “Pazar i gravet”, sepse ndërsa katundaret, nji për nji si burrat, shkojshin edhe nëpër dyqanet, Krutanet e qytetit s’e kishin këtë guxim, por u ndalshin përmbi dyqanet, ku edhe dyqanxhijt ngrihshin nga nji tândë dhe qitshin nji pjesë të mallit atje për çdo ditë pazari. Drithna e kështenjë kishte herë herë edhe në bark të javës e atbotë u shitshin në Lamë. Ky ishte nji shesh i vogël në mest të pazarit, atje ku dy rreshtat e dyqanevet bâjshin nji kthim të vogël në të djathtë për me mbërrîmë kështu deri në Derexhik. Asnji Krutan nuk e dinte se ky emni Derexhik ishte nji fjalë tyrqishte qi don me thânë përrueth. Me të vërtetë atje e çán pazarin kryq nji rrëké shinash dimnorë me shtrat kalldrâmi qi kalonte nën sallën shkollore të Hasan Çitozit, nji shkollë fillore private ku edhe un kam pasë këndue për nji kohë të shkurtën para se me u ulë mbë gjunj përpara Molla Hysen Topçiut.
Pazar’i Krujës edhe atje merr nji kthim të lehtë kah e djathta për me mbarue nja 100 metra mâ përtej. Krutanët thonë: ” Rrêjti ke hani, e besoi edhe vetë në Derexhik”.
Duke lexuar çdo vepër artistike, lexuesi i vëmendshën rri e përsiat në heshtjen e vet. Dhe është e pamundur që lexuesi të mos bjerë në përsiatje kur lexon diçka nga krijimtaria artistike e shkrimtarit aq origjinal Sotir Athanasi. Krijimtaria e tij, sidomos në gjininë e tregimit, është fort mbresëlënëse.
Para do kohësh lexova përmbledhjen e tij me tregime, me titull “Romancë nën Harkun e Triumfit”.
Fati i shkrimtarit Sotir Athanasi dhe i vetë veprës së tij artistike, janë çelësi për zbërthimin e idesë së saj. Vepra e tij është gjithmonë unikale dhe origjinale: në të është ngjizur personaliteti i papërsëritshëm i autorit të saj. Pikërisht mbi këtë veçori të krijimtarisë së tij artistike mbështetet këndvështrimi i veçantë i interpretimit të saj, që shërben si mënyrë e leximit të kësaj përmbledhjeje me tregime përmes personalitetit të autorit.
Kur e mbarova së lexuari përmbledhjen në fjalë, më erdhi ndër mend një shprehje e bukur e Viktor Hugoit (Victor Marie Hugo – 1802-1885), i cili thoshte:
“… shkrimtarët duhen gjykuar… në përputhje me disa ligje të pandryshueshme… të artit dhe me disa ligje të veçanta që lidhen me personalitetin e secilit prej tyre”.
Dhe me të vërtetë: shkrimtari Sotir Athanasi e tërheq lexuesin si me magji me natyrshmërinë e rrëfimit. Ai mund të ndodhet në një kafene me miq apo të njohur, mund të gjendet duke shëtitur me ta diku jashtë qytetit, mund të jetë duke udhëtuar me makinë, me tren apo me avion dhe aty për aty, në vetëdijen e tij vjen e merr formë një subjekt tregimi me përmbajtje mjaft emocionuese.
Tema e çdo tregimi të tij është objekt i fantazisë krijuese të autori, çka e bën lexuesin të mos e lëshojë librin nga dora, deri në faqen e fundit. Tema të tilla, si ajo e dashurisë me ecuri fatlume apo me fat plot trishtim, tema e marrëdhënieve prindër-fëmijë, tema e ballafaqimit të së mirës me të keqen, tema e miqësisë, tema e tradhtisë, tema e kristalizimit të karakterit të njeriut, tema e mirënjohjes dhe e mosmirënjohjes, tema e luftës së klasave në kushtet e diktaturës komuniste, tema e dhimbshme e braktisjes së vendit pas vendosjes së pluralizmit, tema e vlerësimit të talenteve, tema e indiferentizmit të shqiptarëve, e mishëruar aq bukur në tregimin “Kompleksi Gjenoveze”, janë me të vërtetë mallëngjyese dhe herë-herë marrin nota prekëse, deri edhe ngashëruese.
Shkrimtari Sotir Athanasi, me mjeshtërinë e magjisë së fjalës artistike, e përcjell lexuesin nga njëri tregim te tjetri, duke ia mbajtur pezull kërshërinë për fundin e secilit prej tyre. Ai ka një talent të veçantë për ta bërë lexuesin përjetues të emocioneve të veta. Një dhunti të tillë e zotërojnë vetëm shkrimtarët e talentuar.
Tregimet e këtij shkrimtari bin në sy për teknikën e hollë letrare, për analizën e thellë të gjendjeve emocionale të personazheve, në bashkërendim me një subjekt befasues. Ai e njeh mirë botën e brendshme dhe shijen e lexuesve dhe di se si t’i ndezë emocionet e tyre. Prandaj me përmbajtjen e tregimeve të veta ai e trondit fantazinë e tyre.
Mjaft oigjinal është stili i tregimeve të shkrimtarit. Ai përdor dy mënyra për shtjellimin e idesë së tyre. Të parën ia përcjell lexuesit me mjete artistike, duke i krijuar përshtypjen, sikur shkrimtari “e ka arratisur veten” nga përmbajtja e tyre. Mënyrën e dytë, në vetëdijen e lexuesit, ai e rrezaton me gjuhën e personazheve ose me përsiatjet e veta fort tërheqëse. Pra, në tregimet e tij ai është herë “i arratisur”, herë i pranishëm.
Ky lloj stili në rrëfimtarinë e shkrimtarit Sotir Athanasi më kujton një thënie fort kuptimplote të shkrimtarit realist francez Gustav Flober (Gustave Flaubert – 1821-1880), cili theksonte:
“Ashtu si puna e Hyjnisë, shkrimtari në librin e vet duhet të jetë kudo dhe askund, i padukshm dhe i kudondodhur’.
Këtë ide të shkrimtarit francez e çon më tej shkrimtari rusoamerikan Vladimir Nabokov (1899-1977):
“… në veprat, në të cilat autori është i padukshëm në një mënyrë ideale, prapëseprapë ai është i pranishëm në të gjithë librin dhe mungesa e tij vjen e shndërrohet në një prani plot shkëlqim”.
Në prozën tregimtare të shkrimtarit Sotir Athanasi të lë mbresa të fuqishme strukturimi i saj, thënë ndryshe, kompozicioni, pra, ndërtimi i tërë elementeve të përmbajtjes së saj. Përshtypje të veçantë i bën lexuesit kompozicioni i brendshëm i tregimeve të tij, i mishëruar mjeshtërisht në vizatimin e portreteve të personazheve apo në përshkrimet e mjedisit.
Tregimi me titull “Mbi një diskutim në kohën… e Konicës” të zhyt në vramendje të thella. Heroinë kryesore e atij tregimi është ajo fshatarja angleze dyzeteshtatëvjeçare, Susan Boyle, që ishte paraqitur para jurisë për të konkurruar me këngën e një këngëtareje të madhe amerikane. Paçka se jurisë ajo ju duk një profane hesapi, kur filloi ekzekutimin e këngës, atë dhe sallën i ngriti peshë nga entuziazmi. Dhe shkrimtari Sotir Athanasi, i cili Shqipërinë e do si jetën e tij, e vazhdon rrëfimtarinë me nota tejet emocionuese:
“Ishte hera e parë që atë sallë e atë juri ne e pamë, jo vetëm për të mbushur kohën me një program që përfundoi në diçka, lidhja, e cila, ndonëse me dhimbje, trokiste në atë “institucion” me emrin MENDËSI.
Sa shekuj larg qëndrojmë ne?
Domethënë shoqëria jonë shqiptare nga gjëra të tilla, të cilat jemi mësuar t’i gjejmë vetëm nëpër përralla…
Skepticizmi im këtu duhet ta ketë, mbase, me shumë të drejtë, origjinën. Tatëpjeta për një popull aty duhet të ketë konturuar zanafillën dhe mbrapshtësia, kjo fqinjë e rrezikshme, sigurisht që aty banon, edhe pse s’kuptohet që troket bindshëm në prag…”.
Me përmbajtjen e këtij tregimi, shkrimtari ka hyrë thellë në pasqyrimin e disa dukurive sociale në vendin tone. Përmes një të vërtete konkrete, të shpalosur në rrëfimin për atë fshataren angleze që doli për të kënduar para jurisë, ai ka zbuluar dy të vërteta artistike:
Së pari, ai, tërthorazi, e vë theksin te roli i punës dhe rëndësia e saj në formimin e personalitetit të njeriut, çka duhet të gjejë vlerësimin e duhur nga ana e shtetit dhe e strukturave përkatëse të shoqërisë. Mos vallë ajo fshatarja angleze pati vendosur të paraqitej në konkurs për të kënduar para jurisë pa një përgatitje paraprake? Kurrsesi. Nuk mund të mos imagjinohet se sa kohë e gjatë i është dashur asaj të punojë me vetveten për mënyrën e ekzekutimit të këngës së asaj këngtares amerikane, për të arritur deri në atë nivel kur u prezantua para jurisë. Puna e gjatë dhe e palodhur e asaj fshatareje të thjeshtë angleze, e cila e la pa mend jurinë dhe publikun në sallë me mjeshtërinë e ekzekutimit, më sollën në kujtesë një vlerësim të jashtëzakonshëm të shkrimtarit, publicistit dhe personalitetit politik francez Emil Zola (Émile Zola – 1840-1902).Pikërisht për punën. Ai thotë:
“Unë kam pasur të vetmin besim, të vetmen forcë: punën… punën! Kini parasysh, zotërinj, se puna është i vetmi ligj që drejton botën. Jeta nuk ka tjetër qëllim, ekzistenca nuk ka tjetër kuptim dhe të gjithë ne vimë në këtë botë vetëm për të marrë pjesë në punën e përbashkët dhe mandej të zhdukemi”.
Së dyti, shkrimtari nxjerr në pah rolin e talenteve në zhvillimin e shoqërisë. Duke mos i vlerësuar talentet, qoftë shteti, qoftë shoqëria, atëherë, siç e nënvizon shkrimtari me shumë të drejtë, “fillon tatëpjeta e një populli”. Por në mjediset e shqiptarëve harrohet një fakt mjaft interesant: njerëzit e talentuar janë edhe më të guximshmit në jetën e shoqërisë, prandaj edhe fjala e tyre duhet dëgjuar me shumë vëmendje.
Para disa ditësh, Kryeministri Rama u ndal me një fjalim para studentëve të Fakultetit të Mjekësisë, në ceremoninë e diplomimit në Pallatin e Kongreseve. Gjatë fjalës së kreut të qeverisë, nga të pranishmit u dëgjua një student të flasë me zë të lartë kundër tij, duke theksuar fenomenin shqetësues të largimit të të rinjve jashtë Shqipërisë për të punuar atje si mjekë. Studenti theksoi se diplomat e tyre shërbejnë si bileta për jashtë vendit. Për fatkeqësinë e shqiptarëve, Kryeministri Rama, në vend që të reagonte krejtësisht me gjakftohtësi, ta ftonte pranë vetes atë student, të mësonte se kush ishte ai student, ç’rezultate kishte pasur në mësime dhe t’i dëgjonte me shumë vëmendje shqetësimet e tij, reagoi në një mënyrë fare të pahijshme, duke iu dejtuar të pranishmëve që të përgatitnin një recetë për kurimin e tij, pra, duke e fyer publikisht. Pak më vonë, në një emision televiziv, u bë e ditur se ai student i përket sërës së ekselencës, prandaj edhe në atë takim iu drejtua Kryeministrit Rama me një guxim qytetar shembullor. Por shokët e tij studentë në sallë, në vend që të shpreheshin njëzëri në përkrahje të tij, duartrokitnin kryeministrin me një servilizëm të pështirë.
Në atë takim, me reagimin ndaj atij studenti shumë të talentuar, Kryeministri Rama zbuloi kompleksin e inferioriteti që e bluan përbrenda në çdo hap të jetës së tij. Prandaj edhe ndaj çdo vërejtjeje që i bëjnë publikisht të rinj dhe qytetarë të guximshëm të vendit tonë, ai reagon sikur ta kishte pickuar grenza.
Pra, ja ku shfaqet në mënyrë të shëmtuar indiferentizmi i shqiptarëve, të cilin shkrimtari Sotir Athanasi e stigmatizon artistikisht në këtë përmbledhje me tregime.
Proza tregimtare e këtij shkrimtari ta ngroh shpirtin. Kjo për faktin se të vërtetën jetësore ai e ka idhull të krijimtarisë artistike, paçka se e vërteta ngjall edhe qëndrime kundërvënëse në jetën e njerëzve. Dhe kjo është e shpjegueshme, sepse jeta nuk karakterizohet nga gjëra vetëm ideale dhe këtu qëndron edhe bukuria e saj.
Emri im është Elda Unë dua të dëshmoj për magjinë e madhe magjike të quajtur Dr.Chamberc burri im dhe unë jam i martuar për 5 vjet tani ne nuk kemi një fëmijë dhe Doktori Mjekësor na tha se unë nuk mund të lind, vetëm për shkak se trupi im u dëmtua për shkak të recetës së gabuar narkotike më bën të shqetësohem dhe burri im nuk është i lumtur kështu që burri im vendos të martohet me një vajzë tjetër dhe më divorcohet, isha kaq e trishtuar unë i thashë mikut tim se ajo më mori adresën email Dr.Chamberc dhe unë kurrë nuk besoj tek ai kaq shumë, megjithëse unë vetëm kam vendosur ta provoj dhe ai më tha se ai do të më ndihmonte që të ktheja burrin tim pas tre ditësh dhe unë do të mbetem shtatzënë Unë dyshova se ditën e tretë burri im u kthye tek unë dhe qau tha ai ai nuk donte më një divorc 2 muaj pasi mjeku konfirmoi se isha shtatzënë, nëse keni ndonjë problem Dr.Chamberc mund t’ju ndihmojë gjithashtu, dërgoni atij një email në chamberc564@yahoo.com
Përshëndetje bota emri im është Grace, dua të dëshmoj gjë e madhe Dr.Chamberc bëri për mua Unë kurrë nuk kam mësuar se unë mund të marrë dashurinë time mbrapa pas meje që jetojnë të mirë 4 vjet, isha surfing neto kur pashë një grua dëshmoi se si ajo u ndihmua nga Dr.Chamberc, në fillim e shikoja atë si atë që kam parë më parë, sepse kam kontakte me shumë zgjedhje online magjike që përfunduan me paratë e mia kështu që unë isha i bindur që mos të kontaktoj më. Unë po e shikoj atë 2 ditët e ardhshme unë isha duke shikuar televizion kur pashë një njeri me emrin Harry ishte duke dhënë dëshmi në televizor se si edhe kjo Dr.Chamberc e ndihmoi atë, kështu që kur e pashë këtë, atëherë unë nuk kam asgjë për të dyshuar përsëri menjëherë kam kontaktuar ai dhe i thashë se si i dashuri im më la 4 vjet, kështu që ai më tha të mos u shqetësoja që dashuria ime do të kthehej tek unë javën e ardhshme dhe ai gjithçka që duhet të bëjmë menjëherë tha se nuk e kisha dyshim fare sepse kam parë provat se ky njeri është kaq i madh sa ishte se duhej të prisja deri në orën që më tha, menjëherë pas një jave ishte e gjatë unë kam pasur një telefonatë nga një numër i çuditshëm i parë nuk e kam parë thirrjen sepse unë nuk e kam parë, t pëlqen të marrë numrat e rastësishme, gjë tjetër që unë mund të shoh përsëri ishte një mesazh tekst nga i njëjti numër kështu që unë kam për të lexuar atë kur i hapur atë unë nuk mund të besoj ajrit në atë që unë isha duke parë, teksti ishte e dashurisë sime u largua 4 vjet e mia ai ishte duke thënë se ai është i keq që unë duhet të përpiqet dhe të zgjedhin thirrjen e tij ishte kështu që ai e quajti përsëri , kështu që unë marr, ai ishte duke qarë në telefon duke më lutur mua se unë duhet të falë atë që tani ai është i gatshëm të qëndrojë me mua përgjithmonë se ai është shumë i pikëlluar për atë që ai bëri për mua. Isha aq i befasuar dhe unë isha pa fjalë, kështu i thashë atij se unë e fal, kështu që ai erdhi në shtëpinë time tre orët e ardhshme të momentit që ai më pa, ai ra në gjunjë, ai u lut përsëri ata i thashë atij në rregull, kjo është se si e kam mbaruar dashnoren time dhe pjesa më e habitshme ishte se ai më dha qasje në llogarinë e tij bankare dhe tani ai më bleu një Toyota Camry të ri (makinë) dhe po planifikojmë për dasmën tonë unë jam i lumtur tani dhe të dy janë i lumtur tani falënderoj Dr.Chamberc për të gjithë ndihmën e tij dhe i kërkoj Perëndisë që ta mbajë gjallë atë për ju, kështu që gjithnjë në pushim të zemrës duhet të ndihmohet, sepse unë u ndihmova. nëse doni të kontaktoni me të për të sjellë përsëri lumturi në tuaj jeta pasi ai ka bërë minierën ju mund të kontaktoni Dr.Chamberc nëpërmjet kësaj email adrese e-mail: chamberc564@yahoo.com
Ajo që isha e dashur, e përdori dobësinë time si një mundësi për të degraduar, ndëshkuar dhe përulur. U bëra skllavi i tij emocional. Ai më ka abuzuar. U largova. Perceptimi im i botës, i njerëzve, i dashurisë u shkatërrua tërësisht. Abuzimi përfundoi atë që u la në zemrën time. Racionalisht e dija se ishte abuziv. Emocionalisht e kam dashur dhe kam menduar se mund ta rregulloj atë. Mendoj për të gjithë kohën, por ai nuk më flet. Unë kam qenë aq i ngarkuar me frikë të fortë se unë jam pa vlerë dhe kurrë nuk do të ndiej përsëri dashuri për shkak të asaj që unë u nënshtrua nga personi i dashur si asnjë tjetër në kohën më të keqe të mundshme të jetës sime që unë nuk mund të besoj se jeta mund të jetë ndonjëherë si ajo ishte më parë. Më ka dëmtuar dhe më ka plagë aq shumë sa kam frikë se askush nuk do të jetë kurrë i interesuar për dikë me kaq shumë dhimbje. Çdo antidot i situatës – duke pirë, duke bërë seks, duke folur, duke ngrënë – krijon një shtresë të problemeve në mënyrë që të shmangësh, por gjithçka që dëshiron është diçka për ta ndaluar atë duke dëmtuar. kështu që kur dhimbja u bë më e padurueshme atëherë më duhej të shkoj te Dr.Chamberc për ndihmën e spellit online dhe kur lexova më shumë rreth tij dhe kuptova se ai është prifti më i fortë në Azi, atëherë ndihesha lehtësuese dhe mora më shumë guxim për të nxitur spellet e tij për t’u provuar. ai më tha se burri im do të kthehej në shtëpi me 100% të më duan mua dhe fëmijët dhe se familja ime do të ribashkohet përsëri pasi ai të vinte një magji në të. mrekullia më e madhe që kam parë ndonjëherë ishte se 24 orë më vonë pas hedhjes së magjisë, burri im më thirri duke më thënë se ai ishte i keq që më linte gjithnjë dhe më tregoi se sa më mungonte. dhe kështu u kthye në shtëpi me fuqinë e këtij magjistari magjik Dr.Chamberc. Ne kemi jetuar së bashku në paqe dhe ai më ka dashur pa kushte pasi kam përjetuar spells Dr.Chamberc. ju gjithashtu mund ta kontaktoni atë për çështje të ngjashme në zgjidhjen e problemit tuaj Email: chamberc564@yahoo.com
Përshëndetje, miq të lumtur të vitit të ri, ky është viti i dëshmisë sime. Mrekullia po ndodh akoma, ju lutem lexoni dëshminë time të mrekullueshme. Unë nuk mund as të shpjegoj se si ndodhi gjithçka, ajo punon si një premtim i Drigbinovia, njeriu i madh që Perëndia ka përdorur për të sjellë dashurinë e vërtetë të martesës sime me magjinë e tij. Burri im nënshkruan një letër Divorci gjashtë vjet më parë pasi një mik vizitoi shtëpinë tonë. Ne jetojmë në Maryland SHBA, për më shumë se gjashtë vjet, kemi pasur dy fëmijë së bashku, për hir të dy bijve të mi, sakrifikoj gjithçka për të bërë punën time martesore, pas disa muajsh burri im ndalet duke bërë gjëra ashtu siç përdor dhe kur unë përpiquni t’i thoni atij që ne përfundojmë të luftojmë, një ditë, burri im më shikoi në sy dhe tha se ishte mbi ne mes nesh. Unë isha aq i habitur kështu që unë e pyes atë se çfarë kam bërë gabim, por ai krah, ai donte një jetë të re. Unë e dua aq shumë njeriun tim sa që nuk mund të jetoj një ditë pa atë nga ana ime dhe fëmijët e mi mund të jetojnë me atje më larg. Burri im u largua nga shtëpia për katër muaj. nuk ka telefonata apo mesazhe me tekst nga ai. Unë isha aq i shqetësuar dhe bërtita gjithë ditën dhe natën në pllakë Një ditë, ai u kthye në shtëpi i dehur me disa Dokumente me të unë përpiqem të flas me të, por ai ra në gjumë, kështu që kur ai ishte në gjumë unë të hedh një vështrim në Dokumentet Unë isha aq e befasuar për të parë letrat e divorcit, prandaj lexova letrën e Divorcit dhe u trondita aq shumë sa e shihja emrin tim në Dokument. Të nesërmen unë i pyes se çfarë është kuptimi i kësaj, por ai ai dëshiron që një jetë të re të thërras një lutje për të ndaluar atë që bën. atë mëngjes një grua erdhi dhe tha se ajo është avokati i burrit tim. Unë e lola në, pastaj le të di se çfarë po ndodhte, dhe ajo anë unë duhet të merrni një avokat, por i lutem asaj se unë nuk kam para ose dikush që mund më ndihmoni. Unë jap shenjë letrën e shkurorëzimit dhe kjo ishte ajo, vitin e kaluar një shoqe e vjetër e mia më tha se ish burri im tani punonte pranë shtëpisë së saj dhe tani ka një grua të re me të, unë vendosa të shoh kush Ajo ishte. Unë kam qenë i tronditur për të parë të njëjtin avokat unë ndezur qarë.then anën e mikut tim ajo mund të më ndihmoni të rimarrë burri im përsëri ajo më tregoi për Doktor igbinovia se si ai ka ndihmuar në mënyrë të thotë njerëzit, kështu që unë dua në shtëpi dhe të lexoni në linjë blog rreth këshillimit / divorc, kam lexuar një dëshmi nga një grua me emrin Mary Michael si. Drigbinovia e ndihmoi që ta kthente martesën e saj, kurrë nuk besoja në magjinë magjike, por i vendosa ta provoja. Kështu i dërgova një mesazh në e-mail adderss doctorigbinovia93@gmail.com, para dy orësh ai më përgjigjet, dhe i thashë të gjitha për problemin e martesës, ai më bëri një premtim për të më ndihmuar të kthehesha te burri im. Drigbinovia më udhëzoi dhe më tregoi se çfarë të bëja brenda këtyre shtatë ditëve drekë magjinë e dashurisë. Unë ndjek të gjitha udhëzimet dhe bëj atë që më kërkuat të bëja mirë. Vetëm tre ditë pasi magjia e dashurisë ishte drekë në ajër, burri më thirri me një numër të panjohur. U befasova aq shumë sa që burri im ende ka numrin tim të telefonit që të më kontaktojë në mënyrë kaq mirë. Në fillim burri im ishte i kujdesshëm dhe ndihej fajtor për të jetuar vetëm mua dhe fëmijët tanë për shumë muaj pa thënë asgjë, por burri im Raymond erdhi në kishë në kryq gjatë natës për të kërkuar falje. Unë jam shumë i lumtur që Fermishtja mbrapa tij, unë jam mirënjohës për atë që Drigbinovia më ndihmoi. Unë e rekomandoj shumë për këdo që ka një problem martesor ose partner. Kontaktoni atë sot për t’u kthyer shpejt në dashurinë tuaj të vërtetë.