Jan Palach (11 gusht 1948 në Pragë –  19 janar 1969 në Pragë) ishte një student çekosllovak i cili i vuri flakën vetes në shenjë proteste kundër shtypjes së Pranverës së Pragës dhe hegjemonisë së Bashkimit Sovjetik. Ai donte të bënte një deklaratë kundër përmbysjes së reformave të qeverisë së Alexander Dubček dhe letargjisë dhe humbjes se shpresës që rezultoi nga kjo e publikut çekosllovak, vetëm pesë muaj pas pushtimit të Çekosllovakisë nga Pakti i Varshavës.

Palach lindi dhe ndoqi shkollën fillore në Všetaty, ku ishte një lexues i apasionuar i Zhyl Vernit. Babai i tij vdiq kur Palach ishte 13 vjeç dhe Palach u rrit pjesërisht nga gjyshi i tij. Vëllai i tij, Jiří, ishte 7 vjet më i madh. Në vitin 1963, Palach filloi studimet në një gjimnaz në Mělník. Ai u diplomua në vitin 1966.  Më pas ai ndoqi Shkollën e Ekonomisë në Pragë, por në shtator të vitit 1968, u transferua në fakultetin e filozofisë në Universitetin Charles, ku studioi histori dhe ekonomi politike. Atje, ai u përfshi në protestat studentore kundër shtypjes së Pranverës së Pragës, të cilat kulmuan me greva në vjeshtën e vitit 1968.

Më 16 janar 1969, midis orës 3 dhe 4 pasdite, Jan Palach qëndroi te shkallët e Muzeut Kombëtar, i cili kufizohet me Sheshin Wenceslas të Pragës në juglindje. Atje, ai vendosi në buzë të shatërvanit pallton dhe çantën e tij, në të cilen kishte një kopje të një mesazhi që u kishte dërguar më parë të afërmve të tij dhe disa kolegëve studentë. Ai u lye me benzine, kishte marre nje bidon me vete dhe pastaj ndezi një shkrepëse, u përfshi menjëherë nga flakët dhe vrapoi jashtë në Sheshin Wenceslas.

Një dispeçer tramvaji në stacionin e tramvajit pa Palach duke u afruar dhe i hodhi pallton sipër. Palach më pas ra përtokë . Dispeçeri e shoqëroi atë në ambulancën që mbërriti menjëherë, ku Jan Palach, i cili kishte mbetur i vetëdijshëm, e informoi se ndezja kishte qenë vepër e tij. Palach pësoi djegie të rënda që mbulonin 85% të sipërfaqes së trupit të tij. Gjendja e tij u përshkrua si shumë serioze. Shënimi i vetëvrasjes së Palach nuk u botua zyrtarisht, por natën e 20 janarit, postera që përmbanin fjalët e tij ishin ngjitur në mure: “Meqenëse vendi ynë është në prag të nënshtrimit ndaj pashpresës, kemi vendosur ta shprehim protestën tonë në këtë mënyrë për të ngritur në këmbë popullin. Grupi ynë përbëhet nga vullnetarë që janë të gatshëm të vetëflijohen për kauzën tonë. Nderi i tërheqjes së shortit të parë më ka rënë mua, duke fituar kështu të drejtën të shkruaj letrën e parë dhe të ndez pishtarin e parë.” Ne leter me tej shkruhej se “do të digjeshin më shumë pishtarë” nëse censura nuk hiqej dhe nuk ndalej shpërndarja e Zprávy (Lajmeve), një gazetë e shkruar nën kontrollin sovjetik dhe e shtypur në RDGJ. Megjithatë, asgjë më shumë nuk është ditur ndonjëherë për grupin të cilit i përkiste Jan Palach. Jan Palach vdiq nga djegiet e tij të rënda më 19 janar 1969. Një ditë më parë, ai i tha një mjeku se kishte qenë detyra e tij të vepronte siç bëri dhe se nuk pendohej për këtë. Ai përsëriti se kishte edhe anëtarë të tjerë të grupit të tij që ishin të gatshëm të vepronin si ai. Mjeku më vonë tha se mendja e Palach ishte “e qartë dhe logjike”. Jan Palach u mor në pyetje nga një psikolog i Sigurimit Shtetëror Çekosllovak. Kasetat e kësaj marrjeje në pyetje kanë mbijetuar deri më sot. Kur u pyet “nëse djegiet i dhembnin”, ai u përgjigj: “Mjaft”.

Pas vdekjes së tij, udhëheqësi i studentëve grevistë në atë kohë, Lubomír Holeček, lexoi në radio fjalët që Palach ia kishte diktuar tre orë para vdekjes së tij: “Veprimi im e ka përmbushur qëllimin e tij. Por askush nuk duhet ta përsërisë. Studentët duhet të kursejnë jetën e tyre në mënyrë që të mund të përmbushin qëllimet tona gjatë gjithë jetës, në mënyrë që të mund të kontribuojnë në luftë në një mënyrë të gjallë. Ju them ‘lamtumirë’. Ndoshta do të shihemi përsëri një ditë.”

Disa muaj më parë, më 8 shtator 1968, polaku Ryszard Siwiec i kishte vënë flakën vetes gjatë një eventi publik në stadiumin Dziesięciolecia të Varshavës, në prani të 100,000 njerëzve – gjithashtu në protestë kundër shtypjes së Pranverës së Pragës. Katër ditë më vonë, ai vdiq nga djegiet në spital. Është e vështirë të provohet ose të hidhet poshtë nëse  Jan Palach e kishte marre ate si shembull, pasi autoritetet në Poloninë komuniste e mbajtën incidentin nën një mbulesë të trashë heshtjeje. Akti i Siwiec u bë publik për herë të parë në Radio Free Europe dy muaj pas vdekjes së Palach.

Në pasditen e përvjetorit të vdekjes së Palach, rreth 200,000 njerëz u mblodhën në Sheshin Wenceslas për të vendosur kurora në vendin ku kishte rënë Palach. Të udhëhequr nga kolegët studentë të Palach, turma marshoi nëpër Qytetin e Vjetër të Pragës drejt Fakultetit të Filozofisë në Universitetin Charles, ku ata e riemërtuan sheshin përpara ndërtesës kryesore të fakultetit – i cili ishte quajtur “Sheshi i Ushtrisë së Kuqe” – në “Sheshi Jan Palach” duke ndryshuar tabelat. Kjo masë u anulua menjëherë nga udhëheqja shtetërore dhe një riemërim zyrtar nuk ndodhi deri pas Revolucionit të Kadifenjtë të vitit 1989. Alexander Dubček pësoi një krizë nervore kur dëgjoi për vdekjen e Palach. Bashkimi Sovjetik zgjodhi të mos komentonte për incidentin, megjithëse TASS e quajti atë një “provokim antisocialist”. Megjithatë, Komiteti Qendror i KSČ u përpoq të minimizonte veprimet e Palach menjëherë pas kësaj me ndihmën e një deklarate zyrtare; Më parë ishin bërë përpjekje për t’i portretizuar veprimet e Palach si akt i një personi të sëmurë mendor ose i dikujt që nuk kishte vepruar me vullnetin e tij të lirë. Deklarata zyrtare pohoi se Palach në të vërtetë kishte ndërmend të mbulohej me një përzierje – të marrë nga Gjermania Perëndimore – të përdorur edhe nga ata që hanë zjarr (“Flaka e Ftohtë”), e cila nuk mund të kishte shkaktuar djegie serioze. Megjithatë, kolegët e tij studentë e kishin zëvendësuar përzierjen me benzinë ​​pa dijeninë e tij.

Funerali i Jan Palach

Pas një minute heshtjeje në të gjithë vendin më 24 janar dhe një ceremonie ceremoniale në këmbët e një statuje të Jan Hus në Universitetin Charles, funerali i Palach u shndërrua në një demonstratë masive ku morën pjesë mbi 10,000 njerëz. Jan Palach u bë martir për një Çekosllovaki të lirë dhe një figurë e fuqishme simbolike. Për këtë arsye, në vitin 1973, nën presionin e autoriteteve çekosllovake, trupi i tij u rivarros në varrezat në qytetin e Všetaty. Për të parandaluar tubimet dhe ngjarjet përkujtimore, trenave që kalonin nuk u lejohej të ndalonin atje çdo vit rreth 16 janarit, dhe qasja me makinë ishte e kufizuar gjatë kësaj kohe. Jan Palach u rivarros vetëm në Varrezat Olšany në Pragë pas Revolucionit të Kadifenjtë.

Në javën pas vdekjes së Palach, pesë persona të tjerë në Çekosllovaki i morën jetën për arsye politike, përfshirë studenten Blanka Nacházelová, e cila u asfiksua me gaz, të cilën ajo e deklaroi në një shënim vetëvrasjeje të qarkulluar jozyrtarisht, se e bëri për të njëjtat arsye si Jan Palach. Në një përpjekje për të minimizuar veprimet e saj dhe për të përmbysur rrëfimin, qeveria publikoi një shënim të falsifikuar. Një muaj më vonë, akti simbolik i Palach u përsërit nga “Pishtari Nr. 2”, Jan Zajíc, gjithashtu në Sheshin Wenceslas. Po atë vit, më 4 prill 1969, Evžen Plocek u vetëshpall në Jihlava, duke i dhënë fund kështu serisë së djegieve.

Nderime

Memorial në Sheshin Jan Palach në Pragë

Që më 22 gusht 1969, astronomi Luboš Kohoutek i vuri emrin një asteroidi sipas Jan Palach – (1834) Palach. Në vendin përpara Muzeut Kombëtar ku ra Jan Palach, një kryq metalik është ngulitur në trotuar, megjithëse është disa metra larg vendit të vërtetë për shkak të një rruge me tre korsi. Jo shumë larg aty, poshtë Monumentit të Wenceslas, ndodhet një memorial për Jan Palach dhe Jan Zajíc. Monumenti u krijua nga skulptori Olbram Zoubek.

Më 28 tetor 1991, Presidenti i atëhershëm Václav Havel  pas vdekjes i dha Jan Palach dhe Jan Zajíc Urdhrin e Tomáš Garrigue Masaryk, Klasi i Parë, për kontributin e tyre në konsolidimin e demokracisë dhe të drejtave të njeriut. Varri i Jan Palach, ashtu si ai i Jan Zajíc, u shpall Monument Kombëtar Kulturor i Republikës Çeke më 23 nëntor 2019. Në vitin 2020, një skulpturë bronzi në përkujtim të Jan Palach u ngrit në Pylonin e rindërtuar të Palach përpara ndërtesës së ish-Asamblesë Federale Çekosllovake, tani pjesë e Muzeut Kombëtar në Pragë. Grafite në ndërtesën e klubit studentor “Jan Palach” në Rijeka, Kroaci. Shumë rrugë dhe sheshe në Republikën Çeke dhe disa në vende të tjera evropiane janë emëruar sipas Jan Palach. Ekziston një monument i përuruar më 18 janar 1970 në Piazza Jan Palach në Romë. Monumente të tjera ndodhen në Londër dhe Vevey.