David Kanin, profesor për Studime Evropiane në Universitetin Johns Hopkins në SHBA, nuk është optimist se kërkesat e ndërkombëtarëve që Serbia ta njohë de facto Kosovën dhe Kosova ta formojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe, do t’i zgjidhnin problemet mes dy vendeve.

Për të pasur një zgjidhje të qëndrueshme, sipas tij, ajo duhet të vijë nga vetë protagonistët e jo të imponohet prej jashtë.

“Një të tillë e kemi pasur në vitin 2018, me planin e ndarjes [shkëmbimit të territoreve]. Askujt nuk i ka pëlqyer, të gjithë i kanë nxjerrë në dukje problemet dhe ato kanë qenë reale. Por, fakti që ka ardhur nga të dyja palët, që [presidenti i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq dhe [presidenti i atëhershëm i Kosovës, Hashim] Thaçi, kanë qenë të gatshëm për të bashkëpunuar, është dashur të ishte pika më e rëndësishme”, thotë Tanin për Radion Evropa e Lirë.

Me formimin e Asociacionit, thotë ai, serbët në Kosovë do të kishin një organizatë që do të njihej botërisht, ndërkohë që vetë Kosova nuk njihet.

Për sulmin në Banjskë thotë se ka shumë pyetje që “mbeten në ajër”, por “me shumë gjasa, duket se dikush në zinxhirin komandues ushtarak ose të inteligjencës në Beograd, ka pasur lidhje me të”.

“Unë mendoj se ideja e vendosjes së sanksioneve ndaj Vuçiqit është tani shumë poshtë në listën e prioriteteve, marrë parasysh gjithçka që po ndodh në Lindjen e Mesme”, thotë Tanin në pyetjen se a po u shmanget Serbia sanksioneve të mundshme nga Perëndimi.

Radio Evropa e Lirë: I dërguari i posaçëm i Bashkimit Evropian në dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, kaloi dy ditë në Kosovë duke takuar përfaqësues të Qeverisë dhe të opozitës. Këtë herë, ai nuk e vazhdoi vizitën në Serbi. A mund të shihet ky si një lloj presioni mbi Kosovën për ta pranuar draft-statutin për Asociacionin e komunave me shumicë serbe?

David Kanin: Po, është. Askush nuk e do [kryeministrin e Kosovës] Albin Kurti. Nuk u pëlqen të merren me të. Lajçaku dhe Kosova nuk kanë marrëdhënie të mira. Perëndimi, sigurisht, beson se Kurti është më shumë fajtor se [presidenti i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq, pavarësisht incidentit në Banjskë, të cilin mund ta diskutojmë. Ai i ka ndryshuar gjërat, është bërë pengesë për Vuçiqin, të cilit po i shkonte shumë mirë në aspektin diplomatik.

Radio Evropa e Lirë: Por, a është ky presion i justifikuar?

David Kanin: Sipas mendimit tim, nuk është. Unë mendoj se qasja perëndimore është e menduar dobët. E justifikuar është një fjalë qesharake. Nuk mendoj se ka të bëjë me justifikim ose jo, ka të bëjë me atë nëse është një strategji e mirë ose jo, nëse ka kuptim ose jo. Për mua nuk ka. Megjithatë, Perëndimi ka fuqi dhe ndikim. Mund të vazhdojë të përpiqet që t’i shtyjë gjërat ashtu siç dëshiron.

Por, siç e kemi parë që nga viti 2006, Perëndimi nuk ka qenë në gjendje të krijojë një status për Kosovën që është i pranuar botërisht, dhe veçanërisht i pranuar nga Serbia.

Dy protagonistet nuk janë dakord me qasjen perëndimore dhe të dyja, në mënyrën e tyre, kanë mundur ta bllokojnë [procesin e normalizimit të marrëdhënieve] tash e sa dekada.

Radio Evropa e Lirë: BE-ja i kërkon Serbisë që ta njohë de facto Kosovën, ndërsa nga Kosova pret që ta formojë Asociacionin. A mund t’i zgjidhë kjo njohje de facto problemet mes Kosovës dhe Serbisë?

David Kanin: Unë mendoj se nuk i zgjidh. Para së gjithash, nuk është njohje de facto. Ka njohje ose nuk ka njohje. Ajo që vërtet i kërkohet Serbisë, është të mos e pengojë Kosovën nga anëtarësimi në organizatat ndërkombëtare. Ajo, po ashtu, mund të tërhiqet nga përpjekjet për t’i bindur vendet që e kanë njohur Kosovën, ta çnjohin atë. Kjo nuk është njohje.

Është e rëndësishme të kujtohet se Tajvani, për 30 vjet, ka pasur ulëse të përhershme në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, ashtu sikurse edhe Kina. Kur gjeopolitika ka ndryshuar, ajo ulëse nuk i ka ndihmuar Tajvanit fare. Serbia e di dhe Kosova e di që kjo marrëveshje është shumë e keqe për Kosovën.

E ashtuquajtura njohje de facto nuk është njohje. Do të ishte një fitore modeste për Kosovën në aspektin diplomatik, pa pasur nevojë që Serbia të bëjë vërtet ndonjë gjë.

Radio Evropa e Lirë: Sipas jush, cili do të duhej të ishte modeli për Asociacionin që nuk do ta rrezikonte funksionalitetin e shtetit të Kosovës?

David Kanin: Ky është problemi, ky model e rrezikon. Unë e kuptoj se do të kishte përgjegjësi të zakonshme, në shëndetësi, në arsim… Edhe aktivistët e shoqërisë civile që e mbështesin, thonë se do të ketë me të vërtetë përgjegjësi shumë të kufizuara. Por, kjo nuk ka rëndësi. Ajo që ka rëndësi, është se serbët në Kosovë do të kenë një organizatë që do të njihet botërisht, ndërsa vetë Kosova nuk njihet. Dhe do të jetë një lloj mjeti, pa marrë parasysh se cilat do të jenë funksionet e tij zyrtare.

Të dyja qeveritë [në Kosovë dhe Serbi] e dinë se ai do të jetë një mjet për Listën Serbe për ta zgjeruar shtrirjen e saj në Kosovë dhe, në veçanti, në jug të Lumit Ibër. [v.j. Lista Serbe është partia më e madhe e serbëve në Kosovë, e cila mbështetet nga Beogradi zyrtar].

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, cila është rrugëdalja?

David Kanin: Para së gjithash, dua ta rikujtoj këtu fjalimin e sekretarit amerikan të Shtetit, Antony Blinken, për Gazën, të mbajtur të premten e kaluar. Ai ka thënë dy gjëra – e para, se zgjidhja me dy shtete mes Izraelit dhe palestinezëve është rruga përpara; dhe e dyta, ai po ashtu ka thënë se kjo është rruga e vetme përpara. Kjo është ajo që dëgjojmë gjithmonë nga diplomatët perëndimorë edhe për Ballkanin.

Por, për të pasur një zgjidhje të qëndrueshme për këtë [Kosovën dhe Serbinë], ajo duhet të vijë prej brenda rajonit, prej vetë protagonistëve. Unë besoj se çdo marrëveshje, çfarëdolloj, që del nga të dyja palët, duhet të trajtohet seriozisht nga ndërkombëtarët. Një të tillë e kemi pasur në vitin 2018, me planin e ndarjes [shkëmbimit të territoreve]. Askujt nuk i ka pëlqyer, të gjithë i kanë nxjerrë në dukje problemet dhe ato kanë qenë reale. Por, fakti që ka ardhur nga të dyja palët, që Vuçiq dhe [presidenti i atëhershëm i Kosovës, Hashim] Thaçi, kanë qenë të gatshëm për të bashkëpunuar, është dashur të ishte pika më e rëndësishme. Ne është dashur të jemi të gatshëm për t’i konsideruar problemet dhe për të punuar me ta.

Nëse zgjidhja nuk del nga rajoni, ajo nuk ka gjasa të funksionojë, sipas mendimit tim. Kjo nuk do të thotë se do të funksionojë [nëse del prej rajonit], por ndërkombëtarët duhet t’i ndihmojnë.

Radio Evropa e Lirë: Kanë kaluar gati shtatë javë nga sulmi në Banjskë. Sipas jush, cili ka qenë roli i Beogradit në këtë incident?

David Tanin: Dikush në Serbi i ka pasur gjurmët e gishtërinjve në armët dhe municionet [që janë gjetur në Banjskë]. Mendoj se kosovarët e kanë treguar këtë në mënyrë mjaft bindëse.

Nuk e di nëse Vuçiq e ka ditur për këtë. Dyshoj, sepse nuk ka qenë në favor të tij. Vuçiq është më i zgjuar. Gjërat po i shkonin mirë. Çdokush e urrente Kurtin dhe ai kishte marrëdhënie të mira me evropianët.

Tani, Aleksandar Vulin sapo ka dhënë dorëheqje nga pozita e kreut të inteligjencës. Askush nuk e lidh faktin e dorëheqjes së tij me incidentin. Por, duket e mundur, duket të paktën e mundur. Unë nuk e di, thjesht pyetem nëse mund të jetë kështu. Me shumë gjasa, duket se dikush në zinxhirin komandues ushtarak ose të inteligjencës në Beograd, ka pasur lidhje me këtë.

Pyetje e madhe për mua mbetet: çfarë ka planifikuar Millan Radoiçiq [i cili e ka pranuar përgjegjësinë për sulmin në Banjskë]. Le të themi se qëllimi është arritur, ata [të armatosurit] kanë arritur të futen dhe ta bëjnë atë që kanë planifikuar… Çfarë do të ndodhte të nesërmen? A kanë bërë përpjekje ta marrin kontrollin fizik të veriut të Kosovës? A janë përpjekur të bëjnë kryengritje? A kanë kontrabanduar diçka aq të rëndësishme, saqë Radoiçiqit i është dashur një numër i pazakonshëm njerëzish? Të gjitha këto pyetje janë ende në ajër.

Radio Evropa e Lirë: Perëndimi nuk ka reaguar ndaj Serbisë, edhe pse përgjegjësinë për sulmin në Banjskë e ka marrë Radoiçiq, ish-nënkryetar i Listës Serbe, që kontrollohet nga Beogradi. A po shpëton Serbia nga sanksionet e mundshme të Perëndimit?

David Kanin: Po. Nuk mendoj se do të ketë sanksione ndaj Serbisë. Nuk mendoj se Perëndimi e fajëson Vuçiqin për këtë. Mund të jem gabim, nuk kam qasje në materiale të klasifikuara, dhe nuk e di se çfarë mendon Qeveria jonë [amerikane].

Po ashtu, është e rëndësishme të theksohet se lufta në Gazë i ka bërë favor Vuçiqit, ashtu si edhe [presidentit rus, Vladimir] Putin. Lufta në Gazë i ka shpërqendruar të gjithë. Unë mendoj se ideja e vendosjes së sanksioneve ndaj Vuçiqit është tani shumë poshtë në listën e prioriteteve, marrë parasysh gjithçka që po ndodh në Lindjen e Mesme.

Dhe, sigurisht, Lindja e Mesme është tani në mendjet e njerëzve. Kjo i mundëson Putinit ta godasë Ukrainën, i mundëson Vuçiqit të dalë nga gabimi në Banjskë, dhe e dëmton Kurtin, sepse presioni mbi të është kthyer dhe askush nuk do të vendosë sanksione mbi Vuçiqin.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se Vuçiq do ta ndryshojë qasjen ndaj dialogut me Kosovën pas zgjedhjeve të dhjetorit në Serbi?

David Kanin: Të shohim se çfarë do të ndodhë në zgjedhje. Gjëja e rëndësishme në këto zgjedhje, sipas meje, nuk ka të bëjë me Kosovën. Ka të bëjë me vrasjet masive që kanë ndodhur në Serbi majin e kaluar. Mendoj se ato kanë qenë kërcënimi më i madh për Vuçiqin prej se ka marrë pushtetin.

Nëse opozita pro-perëndimore mund të përfitojë nga zemërimi i njerëzve me Vuçiqin – që është ndjerë pas vrasjeve – atëherë ajo mund të ketë shanse që të dalë më mirë në zgjedhje. Nëse Vuçiq ia del ta ruajë kontrollin, ai nuk do të ndryshojë asgjë në lidhje me Kosovën.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se SHBA-ja duhet të bëjë më shumë në këtë proces?

David Kanin: Mendoj se SHBA-ja duhet ta rishqyrtojë të gjithë qasjen e saj. Ne po përpiqemi t’i bindim kosovarët që të bëjnë lëshime serioze për serbët, në këmbim për shumë pak. Ky ka qenë modeli ynë. Ne vërtet duhet ta rimendojmë këtë.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, një pyetje të fundit, çfarë të pritet për Ballkanin Perëndimor pas zgjedhjeve presidenciale të vitit të ardhshëm në SHBA?

David Kanin: Nëse rikthehet Donald Trump, sikurse edhe në mandatin e parë, ai do të jetë pro-serb. Vuçiq po pret që amerikanët të jenë më pro-serbë. Qartazi, edhe Milloard Dodik [udhëheqësi i serbëve në Bosnje e Hercegovinë]. Edhe nëse këta dy nuk do të jenë në pushtet, qëndrimi i Amerikës ndaj rajonit do të bëhet më dashamirës ndaj interesave serbe, nëse Trump rikthehet. Këtë gjykim e bazoj në sjelljen e administratës së parë të Trumpit.