heshtja poezi nga elida buçpapaj
Demo thithi edhe një herë thellë cigaren e bërë vetë nga kutia e alumintë që mbante në xhaketën prej shajaku të zi, si për ta çuar në palcën e shpirtit brengën që e mundonte.
-Ku është Bego?
-Jashtë, në kopsht,-tha gruaja që mbante në kokë një rizë prej fashoje të zezë dhe befas shtiu dorën në xhepin e libadesë si të kërkonte diçka që i mungonte.
Burri u ngrit nga minderi pranë oxhakut si ta kish pickuar ndonjë cfurk. Pa nga qelqet e ditares dhe u ul sakaq duke thithur me etje duhanin.
Dafina, e shoqja e lexoi menjëherë brengën në rudhat e ballit të të shoq që po vramendëte kaq shumë. Kishin një jetë të gjatë bashkë. Kishin ndarë pak gëzime, me lindjen e tre djemve dhe dy vajzave dhe shumë e shumë dhimbje e trishtime në këtë jetë.
Tani, ç’ishte kjo re e zezë që kish trokitur befas në shtëpinë e tyre. Nga vinte, mendonte Dafina apo Dafo si i thërriste i shoqi. Me luftë e dhimbje i kemi marrë ato pak gëzime kur fëmijët u rritën njeri pas tjetrit dhe tani na janë bërë si shokë të vegjël.
-Shko e foli Begos!-iu kthye gruas, duke hedhur vështrimin te retë e murme përmbi kurrizet e maleve që rrethonin fshatin.
Dafina la mënjanë furkën dhe boshtin që tirrte lesh dhe u ngrit vrik si një çupë e re.
Një grimë më pas në portë u shfaq Bego, djali i dytë i shtëpisë.
-Urdhëro, baba!
-Të bëhesh gati se nesër në mëngjes pa u zbardhur dita, aty nga ora katër, do të shkosh në këmbë qytet. Do marrësh me vete Larën. Do ia heqësh çokanen…
-Përse do shkoj? -pyeti i trembur, Bego.
-Do ta shpiesh Larën në thertore! Këtë do bësh!. Do e shesim! Atje do të të japin faturë për peshën e gjallë të saj dhe lekët do i marrësh në ndërmarrjen e grumbullimit…
Kjo ishte si një bombë që plasi papritur që nga kërcunjtë e hedhur në oxhakun dimëror.
-Korba!-thirri Dafo.
-Pse ta therim, baba?- pyeti Bego dhe lotë të hidhur nisën t’i rrëshqasin mbi faqe.
Burri me ballin e grysur si para një rrebeshi, nuk foli. U ngrit në këmbë dhe ndezi i heshtuar cigaren e radhës.
-E ke menduar mirë këtë punë, o burrë?- tha gruaja që ndjeu në shpirt një lebeti.
-Lara na ka rritur fëmijët.me qumështin e saj dhe viçat që kemi shitur çdo mot. E kemi si pjesëtare të shtëpisë. Ku do të gjejmë një xhezve me qumësht po iku Lara? Në dyqan të kooperativës?!…
Demo përtypte duhanin farmak nga bishti i cigares.
-Po moj grua, po! Po urdhëri a direktiva e partisë ku di unë, është të tufëzohen lopët edhe në fshtrat tona. Tani, në buzë dimri nuk kanë asnjë dorë zahire* (bar) për lopët e shkreta në tufëzat që duan të bëjnë.Po ata në të tyren, si ngaherë. Kush e kush të jetë i pari nga partia dhe pushteti i zonës sa për të marrë flamurin. Prandaj i dhashë këtë udhë, hallit.
-Siç duken bathët, këtej pula do të hajë gjithmonë stërrall. Ta shesim Larën edhe ato lekë t’i vëmë mënjanë. Më pas, nuk dihet si rrokullisen gurët. Do zoti e na bëhet mbarë për një lopë tjetër.
-Nuk e di o burrë. I ke bërë mirë hesapet?
Burri përtypi sërish farmak duhani nga bishtin i cigares.
-Këta, që kemi në krye këtu, duket e kanë mallkim nga qoftëlargu. Edhe zahire dimri nuk kanë, asnjë demek jonxhë e bar, edhe të thonë bjere lopën siç thotë partia, ta tufëzojmë!.
Gruaja hoqi në shpirt dhe djali dëneste ende.
-Edhe unë e dua Larën. Sikur m’u shkul diçka këtu, kur u thash ato fjalë,-dhe i ra fort gjoksit me pëllëmbën e madhe.
-Bëje djalin gati për udhë! Të ketë edhe bukë me vete.
Pastaj u kthye nga i biri.
-Të marrësh llabanen* (veshje e sipërme e barinjve në jug që mbulon kokën e supet, punuar me lesh dhie, pa mëngë,). Edhe çizmet se koha vjen për llohë* (mot me shi )- dhe vështroi i përhumbur tej nga Përroi i Milloshit dhe vargmali i Drimoit.
-Po shkolla?-belbëzoi Bego që ndiqte të mesmen bujqësore të krahinës .
-Do flas unë me ata, bir. Mos u bëj merak.
Demo i gëzohej përparimit të fëmijëve në shkollë. Madje kjo, ishte tema e preferuar e tij me Dafinën kur mbeteshin vetëm dhe qanin hallet. Dikur, për një fije kishte shpëtuar nga shpallja kulak nga autoritetet e asaj ane. Në udhën e fatit, gjatë Luftës, tre muaj si djalë i ri u gjend në radhët e nje çete të Ballit Kombëtar, por ky fakt, megjithë përfshirjen më pas si partizan në radhët e një brigade çlirimtare që pati shkuar deri në viset jugosllave ku edhe u plagos nga gjermanët, nuk ia kishte që nuk ia kishte lehtësuar damkën për tërë jetën e pasluftës, njëjtë si ato damkat me djegie në lëkurë të kuajve apo qeve të parmendës. Ato tre muaj, ia kishin shkruar si në një pllakë guri nga ato antiket për të mos ia harruar kurrë. Ndaj, ishte gjithmonë në rrethin e biografikeqëve apo siç thoshin ata të pushtetit e partisë lokale, Demo ishte shumë punëtor por “i lavosur’ .
***
Bego e kishte lënë goxha pas fshatin, kur në qiellin ku ende nuk ishin vizatuar shenjat e agut të ditës së re, ia nisën bubullimat e para të dhjetorit.
” Ec edhe pak, o Larë, hë xhan, ec se do na shkojë vonë!-nisi t’i fliste bashkudhëtares.
Bego, herë pas here fshinte lotët me kurrizin e dorës dhe herë të hera e përkëdhelte Larën në qafe e shpinë.
Asnjë nga ne nuk donte të të largonte nga shtëpia, Larë xhani, se je barabar në shtëpi dhe ne të kemi dashur shumë dhe me shpirt. Me shpirt të do edhe mëma, edhe Lefteri, edhe Sorkadhi, edhe Zoga, edhe Alketa e vogël që vete në fillore. Të gjithë, o xhan…..
Befas nisën pikat e para të shiut dhe agu i turbullt i një dite të re po shpërfaqej ngadalë në horizontin e turbullt.
Edhe pak edhe do vemi atje ku tha babai, o xhan i Begos. E keqja e shtyti edhe babain që dha atë urdhër të zi për të të…..shitur….aahhh -dhe fjala për të therur në thertore, nuk i dilte dot nga goja në bisedën me Larën e shtrenjtë.
Pikat e shiut u shtuan dhe Bego e hoqi llabanen nga supet dhe ia hodhi Larës në kokë e qafë, ia lidhi te brirët për ta mbrojtuir nga shiu i ftohtë. Ishte shërbimi i fundit që do t’i bënte kafshës së dashur edhe pse ky udhëtim i dukej si një pabesi që po ia bënte Larës.
-Edhe pak edhe erdhëm te vendi, Larë xhani. Ja, godina me drita ku është. Ajo përtej urës mbi lumë. Afër depos së lëkurëve. Edhe pak.Hë, xhan i Begos.
Befas shiu pushoi dhe Bego ndjeu se lotët e reve reshtën. Drita e një mengjesi të ri ishte shfaqur përreth, mbi lumin e ftohtë fare pranë, mbi kodrat rreth e qark dhe përtej nga lugina që përshkoi me emrin Hija e Sterrës.
Ai kishte qenë edhe herë të tjera në godinën njëkatëshe të thertores rrethuar me rrepe e plepa të gjatë. Por asnjëherë vetëm.Gjithmonë me të atin që e ndihte kur sillnin këtu ndonjë cangadhe apo viç mashkull.
-Hohoooo!- dëgjoheshin thirjet e kasapëve dhe ndihmësve të tyre që brenda oborrit të thertores ku një grusht me bagëti të imta ishin strukur në një qoshe mbuluar me llamarina të ndryshkuara tok me disa viça që po përtypeshin.
Kur njeri nga të thertores i bëri shenjë ta afronte lopën te peshorja e madhe, Begos iu mblodh një lëmsh i ri në gjoks.
-Qase edhe pak. Aty!-bëri njeriu i peshores që mbante në vesh një laps të gjatë kopjativ lidhur s’dihet pse edhe me një fije spangoje që i binte mbi kombinoshet.
Lara shikonte me sytë si filxhan nga djaloshi. Ai diçka i pëshpëriti duke ia përqafuar kokën. Sytë e mëdhenj të Larës iu duk se kërkonin ndihmë.
Njeriu me lapsin kopjativ shkroi diçka në një format blloku poshtë së cilës vendosi një fije karboni.
-Merre djalo! Është i dhimbsur malli i gjallë.Vetëm gojë nuk ka që të flasë.
Bego palosi faturën, e vendosi në xhep dhe u nis në qytet të merrte vlerën e saj.
***
Mesdita e gjeti në pragun e shtëpisë në fshatin malor.
E para gjë që i ra në sy Demos te i biri i sapokthyer nga qyteti ishin sytë e enjtur.
-He, si shkoi rruga, bir?
Bego nuk iu përgjigj por i zgjati një shuk letre brenda së cilës ishin lekët e thertores për vlerën e Larës.
I ai i përkëdheli kaçurelat me dhimsuri.
-E di që e ke peng, po të gjithë ashtu e kemi, bir!
-Më shihte me sy lutës sikur më thoshte: Bego, mos më ler këtu po merrëm në shtëpi…
Demo pa nga Dafina. Ajo fshiu me bishtin e rizës së zezë diçka në faqe. Ishte një sumbull loti.
-Dafo, djalin e ka marrë uria.-bishtnoi ai për të ndryshuar temë.
-Korba, se harrova,-tha gruaja duke u ngritur vrik duke lënë mbi një minder në mesorinë e ndënjies furkën e gdhendur me një shtëllungë leshi si retë e bardha tej nga Majat e Koronit.
Nga të gjitha poetet që dolën nga labirintet e modernizmit letrar, Mary de Rachewiltz mbetet njëra ndër më të veçantat në Itali. Jo për shkak të famës së bujshme si bija e poetit Ezra Pound, – ndër më të mëdhenjtë e më shqetësuesit e shekullit XX – dhe e violinistes se njohur Olga Rudge, por më shumë për mënyrën e heshtur dhe dinjitoze me të cilën ajo ndërtoi një jetë të pasur shpirtërisht duke u shndërruar në një kujtesë të gjallë e kontradiktave, vuajtjeve, përkushtimit dhe bukurisë së thellë që letërsia dhe dashuria mund të përcjellin në shpirtin e njeriut.
Babai Ezra Pound u shfaq si vonë te ajo, bija, i ngarkuar me ndrojtje, por edhe me një ndjesi instinktive për të kuptuar thelbin e tij të vërtetë: një mendje e tejmbushur me dije dhe trazira,
Ndërkohë mamaja Olga Rudge mbeti gjatë gjithë jetës një grua e ndërlikuar, një dashuri e madhe që kishte sakrifikuar shumë për artin dhe për burrin që nuk mundi ta kishte të gjithin.
.
Një kartelë imja për poetin
Ezra Pound (1885–1972)
.
…një nga figurat më të rëndësishme të modernizmit në letërsinë në gjuhën angleze. Poet, kritik dhe teoricien letrar amerikan, ai ndikoi thellësisht në zhvillimin e poezisë së shekullit XX.
Ezra Pound u bë udhëheqës i imagjinizmit, një rrymë që kërkonte pastërti gjuhësore dhe imazhe të fuqishme.
Ai mbështeti dhe bëri të njohur shumë autorë të tjerë siRobert Frost, T.S. Eliot, James Joyce, H.D. (Hilda Doolittle), Ernest Hemingway etj, që do të merrnin dhe çmimin Nobel.
Ezra Pound ndër të tjera ishte dhe kontroversal politikisht – në vitet ’30 dhe ’40 përqafoi disa ide të fashizmit italian dhe bëri transmetime radiofonike në Itali gjatë Luftës së Dytë Botërore, ku kritikonte SHBA-në dhe mbështeste Musolinin. Për këtë, mbasi mbaroi Lufta e Dytë Botërore, në 1945 u arrestua për tradhti. E mbyllën dhe në një kafaz në Pisa, por u ngritëm miq tëtij nga e gjithë bota, pastaj e dërgua në SHBA, 12 vjet jetoi në një spital psikiatrik në Uashington D.C. kur ai u shpall ipapërgjegjshëm mendërisht dhe u kthye sërish në Venecia, se aty vdisej bukur…
Dikur kam përkthyer dy poezi “të vogla: të tij, por treguese gjithsesi:
AGIM
E ftohtë si gjethet e zbehta e të lagëta
Të zambakut në luginë
Ajo u shtri ndanë meje në agim.
.
MARRËVESHJE
Po bëj një armëpushim me ty, Walt Whitman. –
Të kam urryer gjatë, vij si një fëmijë i rritur,
që ka patur një baba kokë-derr;
jam mjaft i vjetër tani për të bërë miq.
Ishe ti që theve drurin e ri,
tani është koha për gdhendje.
Ne kemi të njëjtin lëng dhe rrënjë,-
Le të bëjmë tregti bashkë.
.
Dhe një kartelë e violinistes
Olga Rudge (1895–1996)
…muzikante amerikane, e rritur dhe e edukuar në Evropë, me talent të jashtëzakonshëm dhe do të kishte një karrierë të ndritur në koncertet evropiane, sidomos në Itali dhe Francë.
U njoh me Pound-in në fillim të viteve 1920 në Paris. Megjithëse Pound ishte i martuar me Dorothy Shakespear, ai krijoi një lidhje të qëndrueshme dhe të thellë me Olgën që zgjati gjithë jetën e tyre. Në kohën e krizave të dyja gratë kanë jetuar dhe së bashku, por Olga i vajti Pound-it dhe n:e SHBA duke u kujdesur për të në vitet e vështira në çmendinë.
Ndërkaq shkëlqimi intelektual dhe artistik i këtij çifti e përshkoi jetën kulturore të shekullit XX dhe nga ana tjetër duke mbetur një marrëdhënie e errët dhe komplekse, e ndikuar nga tensioned familjare dhe zgjedhjet politike të Pound-it…
Nga lidhja e tyre lindi një vajzë…
Mary de Rachewiltz:
një fëmijëri mes izolimit dhe dashurisë
Fëmijërinë e kaloi në Tirolin Jugor, larg nga prindërit e saj biologjikë, për shkak të natyrës së fshehtë të marrëdhënies të tyre. U rrit në një fermë të thjeshtë alpine nga një familje fshatare, pa e ditur fillimisht prejardhjen e saj të jashtëzakonshme. Mary përthithi gjuhën dhe jetën e malësisë si një pasuri e thellë jete. Ajo mësoi të donte natyrën dhe librinpara se të mësonte që ishte vajza e një poeti që kishte tronditur letërsinë moderne.
Gjuha e saj e parë ishte ladinishte – një dialekt alpin.
Kur u bë adoleshente, nëna e saj, Olga Rudge, filloi ta afrojë më shumë me botën e saj dhe atë të babait. Mary u shpërngul për të jetuar pjesërisht me të në Venecia dhe me Ezra Pound-in në Rapallo.
Mary studioi gjuhë, letërsi dhe u edukua në një frymë shumëgjuhëshe e kulturore. Ajo u përfshi natyrshëm në jetën intelektuale të prindërve, sidomos në botën e poezisë.
Në Kështjellë…
Mary u martua me Boris de Rachewiltz, një egjiptolog italian, me të cilin pati dy fëmijë. Ata jetuan në Kështjellën mesjetare Brunnenburg në Tirolin Jugor, të cilën e restauruan dhe e bënë strehë për studiuesit e Ezra Pound-it dhe një qendër kulturore, ku vijnë dhe shumë studentë nga bota, sidomos amerikanë, që hulumtojnë letërsinë moderne.
Aty Mary krijoi një mjedis ku letërsia, historia dhe jeta bashkëjetojnë. Në mënyrë të ngjashme me një murgeshë të kulturës, ajo ka ruajtur arkiva, letra, kujtime, por mbi të gjitha ka ruajtur njerëzoren që zakonisht mungon kur flitet për poetët e mëdhenj.
Ajo do të shkruante disa vepra, por më e njohura është “Discretions” (1984) – një kujtim i thellë, shpesh poetik dhe i matur, ku rrëfen jetën e saj me dy prindërit e jashtëzakonshëm. Nuk i fsheh vështirësitë e të qenit “vajza e një gjeniu”, por i trajton me qetësi dhe mençuri. Libri është një dëshmi e rrallë për historinë kulturore të shekullit XX nga brenda.
Mary do të përkthente babain, “The Cantos” nga anglishtja në italisht, një punë e jashtëzakonshme për nga vështirësia gjuhësore dhe përgjegjësia letrare. Në këtë përkthim, ajo është dhe bijë dhe besimtare e një trashëgimie që shpesh e ka lënduar, por që ajo ka zgjedhur ta mbrojë me dinjitet.
Poezia si përkujtim dhe çlirim.
Grua, jo hija e…
Në vend që të mbetet thjesht “vajza e Ezra Pound-it”, Mary zgjodhi të jetë zë. Një zë që nuk bërtet, por që mbetet. Në poezinë, përkthimin dhe kujtimet e saj, ajo nuk kërkon të madhështojë, por të ruajë.
Ajo është një pasardhëse e butë e modernizmit që i dha njerëzimit aq shumë, por që harroi shpesh përkujdesjet e duhura për jetët.
Poezitë e Mary de Rachewiltz nuk synojnë të jenë manifestë letrare. Ato janë intime, të përmbajtura, të përshkuara nga një lëvizje disi e ngadaltë dhe e ndjeshme që here pas here të kujton stilin japonez se sa eksperimentet radikale të babait të saj.
Në një poezi të saj “Roses”, Mary shprehet: I remember / and the remembering / has become / a kind of owning. Këtovargje zbërthejnë filozofinë e saj letrare: kujtesa si mënyrë për të përvetësuar atë që nuk e kemi pasur dot në jetë – dashurinë, fjalët, praninë e munguar. Po ashtu është një formë proteste e heshtur ndaj harresës dhe zhdukjes, një mënyrë për të ruajtur me delikatesë atë jetë që gjithmonë mbati e ndarë ndërmjet të dukshmes dhe të fshehtës.
Mary de Rachewiltz është vetë poezi e heshtur, e vështirë për t’u parë “me sy të zhurmshëm”, por e domosdoshme për t’u ndjerë. Ajo është urë e gjallë që bashkon dy brigje: atë të dhimbjes dhe të shpëtimit, të historisë dhe të dashurisë, të fjalës dhe të poezisë… pra të artit, dramës historike dhe fisnikërisë shpirtërore.
Sot:
Jeton në Itali, në Tirolo, province e Bolzano-s (Trentino-Alto Adige). E njohin dhe respektojnë për qetësinë dhe jetën,
Në 9 korrik ajo mbushi 100 vjeç, një shekull jete.. Adhuruestë saj e studiues, profesorë, poetë të rinj, po përgatisin botime, homazh për shekullin e saj, gjithë poezinë, ajo shkruan në italisht dhe në anglisht, po dhe një antologji në gjuhët që është përkthyer, donin të përfshihej dhe shqipja dhe një nga bashkëpunëtorët e kësaj nisme, poeti Paolo Pera, ma kërkuan mua ta kryeja.
Dhe ja, 10 poezi të saj për lexuesin.
MARY DE RACHEWILTZ
10 poezi
Lutje
.
O Zot, nëse ka për të ardhur,
bëj që të jetë i butë
dhe bota që mbyllet për atë që e ka parë,
të jetë e mëshirshme.
.
I paepshëm do të jetë lulëzimi në mua
sepse kam parë.
.
S’ka rëndësi kur sytë të jenë të shuar,
buzëqeshja e zbehur dhe këmbët e pasigurta,
por kursema mundimin e zemërimit.
.
Le të vijë
.
Shpirtrat e të vdekurve, pulëbardhat
të gjallë pushojnë
mbi dallgët gri,
shpirtra të dashuruarish, mbi Lete.
Fluturoni nga dashuria ime dhe i thoni:
larg tij sytë e mi
kanë marrë ngjyrën metalike
të detit. Le të vijë!
.
Kinuta
.
Nga ty nuk dua lajme,
dua letra plot dashuri!
Kinuta – Kinuta – Kush
ka guxuar të ngatërrojë intrigën
e dëndur të mendimeve tona, kush?
Kush guxoi të pasqyrohet
në kupën e sake-së?
.
Trëndafila
.
Nuk ishin të miat
ata trëndafila
vetëm i shikoja
teksa vareshin
përmbys
duke u tharë.
.
Por kujtoj të kuqen e tyre
formën
teksturën
kujtoj
si do të shkërmoqeshin
po t’i prekje.
.
Kujtoj
dhe kujtimi
është bërë
një lloj zotërimi.
.
Hëna
.
Hëna ngrihet ngadalshëm, –
llambë argjendi e zbehtë,
lundron në qiellin e natës
ndërsa toka dëgjon.
.
Heshtja është përqafim i butë,
mban sekretet e ëndrrave,
të dashurisë së mbetur e pathënë,
dhe të kalimit të kohës.
.
Heshtje
.
Në heshtjen midis fjalëve
është një botë e padukshme,
një vend ku zemrat flasin
pa dhënë asnjë tingull.
.
Dëgjo me kujdes,
heshtja do të tregojë ty
atë që zëri më i lartë
nuk mund ta shprehë.
.
Kopshti Dimëror
.
Gjethet e ngrira poshtë këmbëve,
kopshti fle nën dëborë
duke pritur puthjen e ngrohtë të diellit
të zgjojë ngjyrat dhe një herë.
.
Dimri është një artist i durueshëm,
pikturon bardhë në çdo degë,
deri sa pranvera t’i japë frymë jetës
sërish në kanavacen e tokës.
.
Jehona
.
Jehona e së shkuarës
pëshpërit mespërmes sallash,
kujtime të palosura kaq mirë
si letra të vjetra në një sirtar.
.
Flasin për dashuri dhe humbje,
çaste që s’u harruan kurrë,
duke mbajtur rëndesën
e gjithçkaje që ka qenë një herë.
.
Një Letër
.
I shkruajta një letër detit,
e palosa me kujdes,
duke shpresuar që dallgët të mbartnin
fjalët e mia për tek ti.
.
Por deti është i heshtur,
misteret e tij i mban thellë
dhe unë pres në qetësi
të më vijë një përgjigje.
.
Roje Nate
.
Nën sytë vëzhgues të yjeve
qëndroj vetëm dhe dëgjoj
rrahjet e zemrës së natës,
të vazhdueshme dhe të qeta.
.
Bota po fle,
por mendimet e mia bredhin lirshëm,
vallëzojnë me hijet
deri sa vjen agimi.
.
Përktheu Visar Zhiti
Ekzistonte një tmerr i shenjtë për gjithçka të panjohur dhe fatale. Është e lehtë të admirosh mediokritetin, injorancën dhe të ëndërrosh kodrat e së nesërmes të mbuluara nga gjelbërimi e mbi to endet një re delikate pupëlore. Gjithçka mendohej dhe dëshirohej se e nesërmja mund ish madhështore, me rahje gjoksit dhe dy gishta përpjetë, mbase dhe skandaloze, si një çmendinë foshnjore. Një enigmë ashtu si një univers i magjishëm, por pa kuptuar mund të degdisesh në gropat e errëta të pafundësisë. Një ansambël ndehur rrëmujshëm në kometën e përflakur, ngjan si një kryevepër e çmendur, por nëse afrohesh, shohësh nga afër llahtarisesh prej së tmerrshmes lemeri.
Në qiellin e vrenjtur fluturonin rrëmujshëm tufa të mëdha zogjsh, duke krrokëritur drejt perëndimit të mjegullt që ngjante sikur lëpihej nga dallgët e rebeluar të detit. Prej dritës së mpakur diellore, për shkak të sklepave në sy, shpendët herë ngjasin si korba dhe herë si çafka zë çjerra.
Deti s’kish parë kurrë një tumë të tillë, dyndej e çakërdisur, në angështi drejt tij, ndaj i trazuar kollitej, dallgëzonte, gromësinte si plak dhe flakte drejt bregut të ndryshkur gëlbaza dallgë mëdha shkumëzuar.
Qyteti bregdetar ngjante i gërmuqur, mbështetur në paterica të ndryshkura, mbështjellë me kapotën e zgjyrosur të frikës, pështjellimit dhe llahtarës. Turma e madhe, laramane, gjuhë tharë, shtyhej e shkapërdarë drejt bregdetit të irnosur duke çarë mjegullën e dendur me ankthin e së panjohurës, anomalisë dhe pasigurisë. Ajri i rënduar ish ndehur mbi turmën e çakërdisur. Ngado ndjehej amullia e tmerrshme, ankthi, angështia, provokimi dhe çmenduria.Qyteti bregdetar ngjante i gërmuqur, mbështetur në paterica të ndryshkura,
Qyteti bregdetar ngjante i gërmuqur, mbështetur në paterica të ndryshkura, mbështjellë me kapotën e zgjyrosur të frikës, pështjellimit dhe llahtarës. Turma e madhe, laramane, gjuhë tharë, shtyhej e shkapërdarë drejt bregdetit të irnosur duke çarë mjegullën e dendur me ankthin e së panjohurës, anomalisë dhe pasigurisë. Ajri i rënduar ish ndehur mbi turmën e çakërdisur. Ngado ndjehej amullia e tmerrshme, ankthi, angështia, provokimi dhe çmenduria.
Fatbardh Ananezi udhëtoi gjithë natën me makinat e qymyrit të mbërrinte sa më parë në qytetin bregdetar. Lajmi i hapjes së dyerve të portit, ikjes, e la pa mend dhe e shkundi të gjithin. Ai kish ëndërruar këtë ditë, edhe pse i lodhur i pagjumë u sul si shigjete drejt bregut, i cili nxinte nga mizëria e njerëzve, në pritje të ikjes nga toka mëmë nga sytë këmbët. Fatbardhi u dredhoi gardhit të policëve, të cilët nuk vendosnin se çfarë të bënin, në pritje të urdhrit të veprimit. Oficerët e policisë tymosin duhan, godisnin me majat e çizmeve bordurën e betontë dhe grindeshin me njëri tjetrin. Për dreq urdhri nga lart vononte të zbriste në bazën e çakërdisur.
Fatbardhi si gjithë ikanakët vraponte me kuturisje të çmendur drejt vaporit të ankoruar në port që mbushej me njerëz të cilët kërkonin të largoheshin prej atdheut nga sytë këmbët. Ai është shumë preokupuar të hipë në vapor. Një tjetër vapor i ngarkuar me ikanakë largohet, bëhet pikë e vogël dhe më pas tretet në horizontit e detit. Fatbardhi vrapon të mbërrijë në vaporin tjetër. Turma e njerëzve kacavirren në litarët e vaporit, dikush bie duke klithur në ujë. Ngado dëgjohen të bërtitura të lodhura, klithma gëzimi nga ata ikanakë që kishin mundur të hipnin në vapor.
Anija mbushur plot e përplot me ikanakë të pataksur ndezi motorët të vijonte udhëtimin e pazakontë sa ekzistonte, drejt brigjeve italiane. Në bordin e saj mbante plot 20 mijë ikanakë kapicë mbi njëri-tjetrin, me zorrët që u gërryenin nga uria, po shijonin ëndrrën trembur dhe pasigurte të rendjes drejt perëndimit.
Befas vapori tundet dhe shkundet i ngarkuar me refugjatë, fërshëllen me nervozizëm dhe fillon ngadalë lundrimin. Fatbardhi psherëtiu dhe vështroi njerëzit përqark tij në kabinë dhe më pas hodhi vështrimin në peron të portit; atje qëndronin të gozhduar, të trishtuar, të përlotur burra, gra, fëmijë.
Fatbardhi i menduar mbështeti ballin në dritaren e vogël, të pistë të vaporit. Shikimin e treti tutje, vapori çante me shpejtësi ujin e errët. Bregu i mëmëdheut sa vinte dhe humbiste derisa tretet, vetëm ujë të trazuar të rëndë, të errët dhe dallgë që ngrihen dhe det.
Anija çante me shpejtësi ujin e dendur të detit. Bregu i atdheut ikën nga sytë e Fatbardhit. Ai bregu i dashur i atdheut ku lindi, dhe u rrit. Ku janë varret e të parëve. Bregu vinte e shkonte, valëzohej, vijëzohej, derisa u tret në mjegullën e dendur.
Vetëm re të rënda dhe dallgë. Qielli i pafund i mbushur me re të dendura. Në ironi ndaj ikanakëve deti i errët dhe dallgët e mëdha filluan të ngrihen si male të mbushur me egërsira, që ulërinin të tërbuara. Anija tundej andej-këtej, ikanakët e pa stërvitur me udhëtime në det të hapur klithnin me lebeti.
Fatbardhi volli dy herë dhe ndërkohë mendoi një moment:
‘Të gjitha qeniet njerëzore janë të mërguar. Jemi lindur dhe nuk dimë përse. Do vdesim përsëri nuk e dimë përse. Secili është shtegtar ngaqë asnjë nga ne nuk e di misionin e tij mbi këtë tokë.’
Atë moment dikush pëshpëriti pranë Fatbardhit zë lodhur:
‘Ne lamë pas një atdhe që u sjell bijve të vet vetëm vuajtje mundime, tortura, vdekjeje, nuk është atdheu i zemrës, ndaj duhet të braktiset me lot në sy…’
Fatbardhi i nervozuar u kthye nga njeriu që foli, kujtoi se tjetri i bleu mendimet dhe u mat ti shfrynte:
‘Si guxon që flet kështu për atdheun tonë?’
Një pëllëmbë larg fytyrës ës tij, pa një fytyrë lëkurë errët, rreshkur nga dielli si letër e zhubravitur nga rrudhat e shumta, sy të çapëluar si bretkosë, të përskuqur, të rrëmbushur nga lotët.
Në anije kish refugjatë nga vendlindja e tij, njerëz të zhytur në mendime, asnjëri prej tyre nuk e di çfarë fati i pret në emigracion. Një mërgimtar është një njeri që nuk ka humbur asgjë, sepse aty ku jetonte nuk kishte asgjë dhe qëllimi i vetëm i tij është që të jetojë pak më mirë.
Mërgimi kjo plagë e vjetër s’ka të ndalur për shqiptarët, sa vjen e thellohet akoma më shumë. Emigrimi është zgjidhja e fundit në jetën e njeriut. Kur humbën të gjitha shpresat për jetë në vendin amë, kur e vetmja rrugë e shpëtimit mbetët largimi nga vendlindja. Por jo të gjithë e gjejnë shpëtimin në rrugën e pa fund të mërgimit!
Fatbardhi me trishtim ngriti sytë drejt qiellit ku një shqiponjë krenare fluturonte mes reve, mendueshëm mbështeti ballin te dritarja e vogël e pistë të anijes dhe foli me vete;
‘Unë në emigracion dua të jem shqiponjë. Por nuk e di nëse mundem. Kur nuk ndihesh mirë në shtëpinë tënde, dhe atdheu të bie ngushtë, atëherë detyrohesh të endesh rrugëve të botës si lugat…
O zot perse ky fat i yni, përse ne duhet te ikim nga sytë këmbët, nga mëmëdheu ynë i dashur’, flet Fatbardhi me vete:’ Perse, përse? Përse të jetë kështu ky fati yni? Vetëm ikje, ikje, ikje? Përse vallë?
Ishte një udhëtim i lodhshëm, në kufi të çmendjes, zgjati gjatë gjithë natës.
Dallgët male, egërsira të tërbuara ulërinin me lebeti…
KRISTAQ@TURTULLI
DHIMBJA E IKONËS, roman Tiranë, 2025
(Kantatë në 74-vjetorin e lindjes së krijuesit letrar Mehmetali Rexhepit)
1.
Atë mund ta gjeni vetëm në Urtianë,
nëpër shtigjet e fshehura të urtësisë e nëpër vargjet e jetës.
Ai është poeti që na tregon se urdhrat e jashtme nuk kanë fuqi,
nuk i vlejnë neneve për ta thyer shpirtin; poeti ka një Kanun tjetër,
i farkëtuar si urtësi e lindur nga vuajtjet e dhe nga kapërcimi i pragut të saj.
I mësuar ta gjente atë dritë mendjeje në errësirën e burgut,
një dritë që e udhëzon përmes secilës natë të gjatë
e, nëpër plagë, ligjëronte një mësim të ri, një rrugë të re drejt lirisë.
Edhe në aso çastesh poeti vishet me misterin e gjuhës,
shtron rrugën e tij përmes dritës së zbehtë.
Në duar mban fjalët, si pishtarë nëpër kohë,
si gur të shtrenjtë për ta krijuar Mozaikun e Historisë së Shpirtit,
Hartën e Vendlindjes dhe Buzëqeshjen e Amshueshme të fëmijëve.
Mos e kërkoni aty ku asgjë s’mund të shihni,
do të dëgjoni vetëm rrëfimin për të si udhëtar i thellë,
që kalon përmes shkretëtirave të mendimit, për të gjetur oazën e urtisë,
një vend ku uji është ajër, është dritë.
Ai, poet i urtë, është një ndjekës i universit dhe një dashnor i diellit të lirisë,
ai mund të kuptohet vetëm nga ata që janë të gatshëm të shohin pa frikë.
Do ta gjeni kërkues në secilën fjalë
e, me secilin varg ai krijon një botë të re, të paprekshme:
të mbijetosh e të përjetosh çdo ndjesi në thellësinë e saj.
2.
Vargjet thurin rrathë jete, rrathë të paprekshëm,
aty ku armiku s’mund të depërtojë,
mandej do të hidhet në betejë për t’i rrëzuar ngrehinat e jashtme armike,
për t’i krijuar ato të brendshmet, aq të pazhdukshme:
se urdhrat e jetës nuk janë të shkruara në fletët e grishura të kohës,
ato janë të dhëna në kundrimet që ai sheh
përmes shikimit të tij të thellë dhe të pasionuar.
Ai flet me një gjuhë të thjeshtë, por secili varg është një rrugë e labirintuar
për të arritur te ajo që ai kërkon të gjejë — diçka më të madhe se vetvetja.
Në mendjen e Poetit të Urtianës, të vërtetat kanë maska që duhet të hiqen,
atëherë shfaqet jeta si në Shuplakën e Botës.
Poezia e Poetit të Urtianës nuk lexohet, ajo vetëm jetohet e përjetohet
si luftëtar e shtegtar i saj. Iu përkulet vetëm urdhrave të shpirtit,
vetëm gjeneralëve të Fjalës në Urtianë.
Dhe, kur e përfundon një udhëtim, ai e gjen një tjetër, me pyetje përgjigje të reja.
Në një qeli të errët, ku drita nuk depërton dhe heshtja është më e fortë se zërat,
Poeti i Urtianës shkruan me gjakun e mendjes, me plagët e shpirtit të torturuar.
përtej çdo kufiri të vuajtjes. Harruan: shpirti s’ke si vësh pranga.
3.
Fjalët janë të lidhura e të mbështjella me dhimbje të heshtura
e mandej marrin udhë nëpër poezi, me secilën pikë djerse e mundimi
që pikon në fytyrën e tij gjatë torturave të natës,
me lëndimet që kanë ngelur në trupin e tij, e mendja mbetej e pamposhtur.
Poeti është i burgosur, por urtësia e tij është e çliruar;
Urtiana, atdhe i poetit, s’kishte si të poshtohej,
ende nuk janë gjetur armët as armatat
Hija e Mendimeve rritet siç fryhen vullkanet që shpërthejnë
me dritën e metaforave që e nxjerr brenda terratisjeve të ekzistencës
me valët e jetës e të mendjes në shpërthim: e krijojnë një Diell Tjetër,
kur të tjerëve iu mungon Ai Diell.
Poeti e kërkon Urtianën, atë udhë që nuk shihet, por ndihet
si një yll që lundron në qiellin e mendimeve, pa një rrugë të qartë, pa një cak.
një udhëtim që lind dhe vdes çdo ditë, duke lëvizur midis dritës dhe errësirës,
midis dashurisë dhe vuajtjes, midis lirisë dhe dyshimit.
E zorshme ta kuptoni: si do të ruhet urtësia, kur një botë e ke kundër?
Nuk qenka vetëm vuajtje, kjo është Shkolla e Urtësisë si një Univers më vete.
Do ta gjeni duke i daltuar fjalët e veprat, si një artist
që i përpunon mundimet e dhimbjet në Shenja të Pavdekshme,
ashtu siç ia dhuron këto shenja artisti drurit të zvargur,
ashtu siç merr shenja guri i goditur nga motet me shi e furtunë.
Ai shkruan për jetën si për një betejë, meqë fjalët janë ushtarë
janë Roje e Mburoje e Shpirtit dhe e Atdheut.
(4 korrik 2025)
Në truallin e muzave më artdhënëse
është shkruar libri “Iliada shqiptare”
“Kanuni poetik” dhe libri ”Flatrat”,
“Pasha këtë tokë” si dhe “Shqipëria
është më e madhe se Shqipëria” etj.
Kam bërë shkollë të vështirë të jetës
jam një banor në shtëpinë e popullit
Antikë quhej dashuria ime, Rilindje
quhen ndërtuesit e atdheut tim, unë
dhe Antika qemë miq udhe e kauzë
ne që e shkruajmë fjalë për shqipen
jeta shkruan tregime, romane, poezi
koha në fjalë është një truall i jetës.
Mike, në vendin tim dhe vendit tuaj,
poezia është art i përjetësisë letrare,
qetësisht e dehur, qetësisht e bukur!
Në truallin e muzave më artdhënëse
me germa prushi dhe me furi zjarri
është shkruar libri “Iliada shqiptare”
dhe mija vargje të farës shqiptare!…
Atdhe Geci – Poezi nga libri im “Iliada shqiptare”, faqe, 1035
(Fragment nga libri “Bota me nje sy” -rrefen motra e Pal Melyshit)
.
Ishte Dhjetor 1989. Një e njohura ime që punonte në postën qëndrore të Tiranës, më erdhi në shtëpi me një zarf në dorë. Pasi pimë kafen, më tha:
-Marie, ty nuk të besohet se përse kam ardhur.
Ajo s’kish patur rast të vinte më parë.
-Shpresoj të kesh ardhur për të mirë , -i thashë.
Hapa zarfin që më zgjati. Lexoj në të telegramin që na kishte ardhur nga babai nga Amerika.
“U bana 90 vjeç. A mundëm me ardhë me vdekë në vendin tim? Baba juaj, Nikolla”.
Pas 45 vjetësh, i vdekur për të gjithë ne, Babai qe ngjallur përsëri.
U mendova shumë atë natë. Të nesërmen vendosa të shkoj në Presidiumin e Kuvendit Popullor, në degën e ligjeve, kryetare e së cilës ishte Liri Gjoliku, mikesha ime. Me vete mora edhe djalin, Kastriotin. Ju luta Lirisë të më nxirrte listën e emigrantëve politikë, që s’kishin të drejtë të ktheheshin në Shqipëri. Ajo më vështroi me vëmendje dhe më pyeti:
-Ç’kërkon të dish Marie?
I kërkova me insistim të gjente emrin e babait tonë, e të më thosh se nëqoftëse ai do të ekzekutohej ose jo, po të kthehej në atdhe.
Ajo hapi listat , gjeti emrin e babait e tha:
-Jo, nuk ekzekutohet. Ai është i falur. Se nuk ka bërë krime.
U qetësova. Nxorra kopjen e telegramit të babait dhe i a dhashë ta lexonte. Ajo më tha të kem kujdes, edhe pse babai ynë figuronte në listën e të falurve. Lirisë i mora numrin e dekretit të faljes si edhe datën dhe shkova në postë për t‘i dhënë babait përgjigjen e vonuar.
“Babë, je i falur me dekret të Presidiumit të Kuvendit Popullor. Eja kur të duash në Shqipëri. Më njofto mbërritjen në Rinas. Vajza, Maria”.
Kush mund të qëndronte indiferent para asaj thirrje të madhe që i bën babai fëmijës, pas 45 vjetësh i mërguar.
Në të vërtetë , unë këtë përgjigje ia bëra babait për ta qetësuar, por edhe për të qetësuar veten, se në fakt nuk besoja se ai do të vinte.
Pas disa ditësh ra zilja e telefonit nga Roma. Një zë shqiptari më pyeti:
-Maria, je?
-Po.
-Të flas nga ambasada jonë në Romë. A erdhi Nikolla?
-Jo, s’më ka njoftuar njeri.
-Do të ketë mbetur në Rinas, – tha shqiptari.
Lajmet që nga Rinasi u përhapën se në Tiranë ka mbërritur babai i Pal Melyshit. Organeve të brendëshme u hynë ethet, edhe sepse ambasadori ynë në Romë i kishte dhënë vizën edhe sepse Nikolla ishte i falur, por edhe sepse ai tani ishte 90 vjeç. Hekuran Isaj qysh të nesërmen e asaj dite më thirri mua dhe Lekën. Na priti rreth një tavoline të madhe, në distancë si për të më gjykuar që kisha bërë krim që kisha ftuar babain tim në shtëpinë time.
-Mirë me mua që po merreni, po me Lekën , ç’keni?- i thashë
-Me ty e kemi,-tha ai- Ky është një guxim i marrë që ke bërë ti shoqja Marie. Ne do të mbajmë qëndrim. Ai na e ka hedhur. Ambasadori ynë në Romë do të përgjigjet për këtë, etj, etj. paralajmërime e kërcënime si këto.
-Për ardhjen e babait tim në Shqipëri, nuk ka pse të mbajë askush përgjegjsi veç meje, thashë unë,- ju e keni fare kollaj: Shikoni ligjet në presidium, shikoni edhe shkëmbimin e telegrameve se ç’thonë dhe e gjeni që fajtore jam vetëm unë. Pastaj, s’është problem. E përzini babanë 90 vjeçar dhe unë vetë shkoj përsëri në internim,- i thashë ministrit të brendshëm.
-Nikolla të kthehet nga ka ardhur, atje në Nju Jork, atje ku ka jetuar gjithë këto vite.
-Prit , shoku ministër se kemi ca probleme për të sqaruar se nuk është politikë njerëzore kjo që thoni, as trimëri për fëmijët t’i thonë babait në atë moshë: ” Del nga shtëpia e merr rrugët e botës, sepse nuk të do qeveria shqiptare”.
U ngritëm dhe dolëm nga zyra e ministrit të brendshëm.
Një komuniste aktiviste, që kishim në bllok, më ndali kur po hyja në shtëpi.
-Dale, Marie, se do të them diçka.
-Çfarë… se po më dhimb koka. Vërtet po më dilte tym nga koka. Mu kujtua episodi I hershëm kur i premtova nanës se do të lidheshim me Palin. Ishim në internim dhe Lekën e kishim të sëmurë. S’kishim as për të blerë bukë e jo më ilaçe. Bëmë një përpjekje të dëshpëruar. Me mendjen time dhe na u duk se ramë në humnerë. Edhe tani përsëri me inisiativën time po helmoheshim.
-Ta dish se pallati ku banon ti, është me roje qosh më qosh.
M’u kujtua rrethimi i Kullës sonë, atë natë që kishin vendosur të na internonin.
Telefoni ynë kishte filluar të binte disa herë në ditë. Me të degjuar zilen, e merrnim me mend se kush ishte. “Kur do të iki plaku?” pyesnin. Ishin ata të Hekuran Isajit dhe nga dega e vizave. Babai nuhaste çdo shqetësim timin, e një ditë për t’i dhënë fund kësaj gjendje më tha:
-Shkruaj një letër Ramiz Alisë, në emrin tim, se ai më njeh. Kemi qënë bashkë në luftë deri në Jugosllavi. Ai do të japë ndonjë orientim.
Përpilova një letër në emër të babait dhe e çova dorazi në Komitetin Qëndror të Partisë.
Sh. Ramiz nuk na dha përgjigje, por ja kishte përcjellë për kopetencë Ministrisë së Brendëshme duke vënë këtë shënim: “Nikolla të kthehet në SHBA. Familja të mos të preket”.
Babai që ishte i mirënformuar për situatat në Shqipëri, më pyeti:
-Akoma nuk ka kthyer përgjigje Ramizi? Ai e ka vështirë me këtë byronë e re, edhe po të dojë të bëjë diçka të mirë, se s’e le Hekurani.
Hekurani më thirri përsëri sëbashku me tim vella,a Lekën.
Ai i binte fyellit në një brimë: Akoma s’ka ikur plaku?
-Kaq frikë keni xhanëm,nga një plak 90 vjeçar, që ka ardhur për të vdekur? Edhe kur ka qënë i ri nuk ka vrarë njeri. Për një javë vjen viti i ri. Le ta kalojë me ne këtë ditë, pas dyzet e pesë vjetësh në mërgim, e pastaj do të kthehet vetë.
Im vëlla nuk fliste. E ndjeja veten fajtore ndaj tij. E kishin ndaluar tre ditë nga puna.
-Nuk është e drejtë që e keni ndaluar Lekën nga puna, ai s’është fajtor – fola prapë. Korigjojeni këtë veprim dhe më dënoni mua.
Ai thirri zëvëndministrin:
-Ore, që nesër të fillojë punë ky Leka, duket çun i urtë.
Këtë fjalor kishte Hekuran Isaj.
-Kurse ai plaku juj , duhet të niset se na ka sha neve si komunista. Po ti shoqja Marie, nuk e di se ç’kemi ne nëpër sirtare.
Kur u ktheva në shtëpi, isha e dërmuar shpirtërisht. Babai më priste. Ai s’kishte nevojë të na pyeste. Dukej se ishte më i qartë se ne dhe sikur i parashikonte të gjitha.
-Sa t’u internojnë prapë,bij-o, unë më mirë po kthehem në Amerikë. Dhe u siguroj që edhe një herë do të vij, por me lejen e tjetërkuj.
Dy ditë më pas erdhën në shtëpi dy oficerë të tjerë të Minstrisë së punëve të brendëshme. Ata i kishte dërguar Hekurani të takoheshin me plakun, për të parë moshën dhe fizikun e tij. Ata pasi u takuan me të, u ulën në tavolinë dhe takuan gotat me babën.
-Këta nuk qënkan ushtarët e Hekuranit,- tha baba pasi ata u larguan.
-Marie ma ban gati valixhen se duhet të nisem për në Nju Jork. Unë erdha këtu si lajmëtar i lirisë e demokracisë.Për këtë jam i kënaqun”.
E përcollëm deri brenda në Rinas. Pasi u ndamë i thamë të na njoftonte mbërritjen. Ai fshiu lotët dhe duke u mbështetur në shkop hyri në holl.
Babai, siç e mbanim mënd,- trupgjatë dhe elegant nuk ishte deformuar, nuk kishte as kurrizin të dalë, por mbi të gjitha kishte një memorje të saktë, saqë shtjelloi hollësisht të gjithë zinxhirin e ngjarjeve që kur nuk ishte arratisur ende. Ai tha shumë gjëra që ne nuk i dinim.Të gjitha i kisha rregjistruar në magnetofon.
Babai pasi mbërriti në Nju Jork informoi të birin në Kanada dhe të vëllanë në Bufalo. Nga babai unë mësova për vëllain tim në Kanada, London- Ontario, Gjonin. Ai ishte shëndosh e mirë, i martuar me një napolitane me origjinë shqiptare dhe kishte tre vajza të rritura.
Pergatiti per botim Albana Melyshi Lifschin, Shkurt, 2019
-Gjimnazi “Zosimea” i Janinës, i themeluar më 1828 nga vëllezërit Zosimeai, ishte një nga shkollat më të njohura në Ballkan në shek.XIX dhe fillimet e shek XX.
U bë qendër arsimimi dhe formimi për shumë rilindas dhe patriotë shqiptarë, sidomos ata që u angazhuan më pas në lëvizjen kombëtare shqiptare si:
1. NAIM FRASHËRI…Poeti i madh i Rlindjes Kombëtare Shqiptare. Studioi në “Zosimea” para se të shkonte në Stamboll.
2. ABDYL FRASHËRI….Veprimtar politik, një nga organizatorët e Lidhjes së Prizrenit. (Valla i Naimit dhe Samiut).
3. SAMI FRASHËRI…Enciklopedist, dijetar, autor i “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”. I shkolluar në “Zosimea”, më pas në Stamboll.
4. PETRO NINI LUARASI…Mësues, publicist dhe luftëtar për shkollat shqipe. Lindi në Luaras dhe ndoqi mësimet në këtë gjimnaz.
5. JANI VRETO…Shkrimtar, përkthyes dhe një nga themeluesit e Shoqërisë patriotike të Stambollit.
6. PANDELI SOTIRI…Mësues dhe patriot, i njohur për botimin e Abetares se parë shqipe. Ishte ndër studentët e “Zosimeas”.
7. KOTO HOXHI…Mësues i shquar, nismëtar i mësimit të shqipes në jug të Shqipërisë. (Vdiq në burg për shkak të veprimtarisë kombëtare)…..
8. EQREM BEJ VLORA…Politikan, diplomat dhe historian. (E përmend “Zosimean” si një nga shkollat më të mira të kohës.). E vlerëson për disiplinën dhe nivelin e lartë të mësimdhënies dhe të dijeve.
9. IDHOMENE KOSTURI…Patriot e politikan i njohur. Pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit dhe në qeverinë e përkohshme shqiptare.
10. SOTIR PECI…Lindi nël Dardhë të Korçës-një nga qendrat më të njohura të arsimit dhe kulturës shqiptare ne fund të shek XIX. Ndër themeluesit e arsimit kombëtar shqiptar. Mori një formim të shkëlqyer klasik.(Më vonë studjoi për shkenca të natyrës në Unversitetin e Athinës.)
11. THIMI MITKO….Publicist dhe mbledhës i folklorit shqiptar (Autor i veprës “Bleta shqiptare”.
12. VANGJEL KOÇA…Publicist dhe veprimtar i fillim. shek.XX.Aktiv në shtypin dhe çështjet kombëtare dhe identitetin kombëtar.
13. JORGJI DILO…Aktivist dhe përhapës i ideve të Rilindjes Kombëtare, Më pas bashkëpunoi me diasporën shqiptare në Bukuresht.
14. ZOTO TASHO…Mësues dhe përkrahës i shkollave shqipe në Korçë. Studjoi në “Zosimea”dhe ndihmoi në përhapjen e arsimit kombëtar.
-FOTOT e datës 03.,07.2025 janë si një kujtesë dhe homazh për ish strudentët e këtij Gjimnazi me emër dhe gjurmë ne ndërgjegjen kombëtare.
PIKËRISHT TANI JAM DUKE QESHUR
Nostalgjia ime është një mal i heshtur,
është pyll, edhe këngë e fllad kujtimesh.
E sotmja më ofron një vend për t’u prehur,
e ardhmja dyshime e pandehma përjetimesh.
Por tani, (pikërisht tani!), jam duke qeshur,
kam një derë dhe muret me drite e hije .
(Jo, nuk ka shkak për hamendje e për t’u trembur!)
Në dëshiron, hyrë; jam tempull mirësie.
PAS SHIUT
Pas shiut gjallojnë e shfaqen butë-butë,
Hëna e yjet e rrjedha e ujshme.
Ndërsa flladi flladon kujtesën e ngurtë,
tulatet kryeneçësia ime, e bujshme.
Hijet e pikëlluara e imazhet e fshehura,
edhe qirinjtë e përzhitur atje janë fikur.
Plakat gazmore, flok’pakrehura,
të pushojë shiu mezi kanë pritur.
Varka e Hënës që vozit mbi mal,
më nxit të rindez qirinjtë e kandilet me vaj.
E imja, pret me padurim në liman,
të erërohet flladi e fryjë velat e saj.
OSE ME GËRMADHAT GUROHEM
Çfarë tjetër gjë më nxit të shkoj atje,
përveç gërmadhave mbuluar me ferra?
Majat e aheve që përshëndetin përtej,
apo tufa e reve si dhen e shqera?
Fijet e barit tregojnë se po kalon flladi,
është pararoja e Erës të Perëndimit të Largët.
E di se era më ndjek hap pas hapi,
e bëhet fllad e flladon kur gërvishten plagët.
Ajo do më ndjekë edhe herën e fundit,
sikur nga Perëndimi fshehurazi të largohem.
Pandeh se pritem kur mpreh kosën a plorin,
ose, mes gërmadheve, gurohem.
Në foto: Rustem Dashi
Mbas të fiktit, i hapa sytë me shumë vështirësi, më dhimbte gjithë trupi; koka sa nuk po më pëlciste, kyçet e duarve dhe të këmbëve nuk i ndjeja. Në birucën që më kishin çuar, për të mos dëgjuar për të fundit herë zërin e dy të dënuarve, Rustem Dashi po më rrinte tek koka i shqetësuar. Jemi nga i njëjti fshat dhe të dënuar bashkë. Lëviza me zor dhe munda të mbështetesha në mur. E dija se, Rustemi kishte qenë në birucë në 30 ditët e fundit me Vilsonin. Isha i shqetësuar të dija se çfarë amaneti mund të kishte lënë Vilsoni dhe çfarë ka përjetuar në momentet e fundit kur erdhën ta merrnin. Nuk prita dot derisa e takova Rustemin. Ai u përlot. “Bedri, të rrish shtrirë 35 ditë lidhur kokë e këmbë është shumë e vështirë. Trupi të bëhet plagë, duart më keq; nga era e rëndë e helmetës në kokë, trullosesh. Djersa i rridhte mbi plagë, prej vapës përvëlonjëse. Dorën e majtë e kishte gati të nxirë nga prangat, qysh prej hetuesisë në Tiranë. Kërkonin ta dërgonin në Belgjikë me mision te daja juaj. Këtë më tha. Disa herë, kishte ardhur vetë Kadri Hazbiu në birucë, por Vilsoni nuk pranoi asnjëherë.”
“Rustem, këto i di se kam folur në mur me Vilsonin dhe Gencin; unë dua çastet e fundit, kur e morën nga biruca.” Rustemi më tregoi: “Atë natë nuk hëngri edhe pse iu luta, pasi i kishte ardhur ushqim nga familja. Ha pak Vili nga dora e mamasë tënde e mos u mërzit, s`dihet çfarë ka vendosur Zoti, – i thashë. Ai ma preu jo, më tha se do të hante më vonë. Dhe kështu, e ktheva me kurriz nga dera. Rrinte i heshtur, i mpirë. Pas ca orësh u dëgjua fishkëllima e hekurave të derës së korridorit.
Unë kisha filluar të dremitja por sa i dëgjova që erdhën, brofa në këmbë. Korridori zhurmonte nga hapat e tyre; në fillim hapën derën e Gencit. U dëgjua zhurma e prangave. Mendova se i kishte ardhur falja dhe po e zgjidhnin. U mbyll biruca e tij e, u hap dera përballë. Aty vetëm heshtje; as fjalë, as lëvizje, asgjë! Pas pak hapat u drejtuan nga ne, hapet biruca jonë dhe me vete u binda se erdhi falja.
Tek dera doli shefi i hetuesisë, Selimi. Brenda u futën dy policë. Kryetari i Degës, Merdar Hasa nuk hyri, qëndroi në korridor, i shoqëruar nga disa civilë. U ngrita në këmbë dhe u tërhoqa pas murit. “Zgjoje”, më thërret polici. “Nuk po fle”, i thashë unë. Atëhere foli Vilsoni. “Rustem, më kthe pak. E mora vesh pse kanë ardhur, sot mbushen 35 ditë, dhe kështu sot më mbarojnë torturat së qëndruari shtrirë i prangosur kokë e këmbë”. Axhemi (përgjegjësi i policëve) me çelës në dorë, ia hoqi prangat e këmbëve, ia hoqi dhe zinxhirin që bashkonte këmbët me duart.
E ngritën në këmbë, i vendosën një litar tek prangat e duarve dhe ia kaluan rreth trupit. Unë vetëm dridhesha. Cepin tjetër të litarit e mbante dikush tjetër. “Hajde”, thirri një nga ata. I mora xhaketën dhe ia hodha krahëve. Vilsoni bëri një gjysëm hapi, u ndal e, u kthye nga unë: ‘Rustem, – më thotë me atë zërin e tij burrëror, – ma bëj hallall, më ke shërbyer kaq ditë. Do të lë një amanet, se ti do dalësh më shpejt nga burgu se Bedriu. Ti e pe gjyqin si u bë e, si vajti. Unë s`kam pranuar asgjë pasi nuk bëra asnjë krim.
Thuaju në shtëpi se nuk i turpërova. Diana me gocën të shikojnë punën e tyre. Ky qe fati im. Nuk e zgjodha unë. Lamtumirë Rustem’. Unë shtanga i mbërthyer pas murit. Ikën. Kërciti përsëri dera e jashtme ndërsa veshët e mi gumëzhinin papushim: ‘Rustem ma bëj hallall…thuaju….që nuk i kam turpëruar… Diana të shohë punën e saj… me vajzën… që s`e kishte parë me sy. Kishin kaluar ca kohë me këto zëra në vesh, kur papritur hapet biruca për të marrë mëngjesin. Nuk më hahej. I lutem policit që të më largonte nga ajo birucë, nuk rrija dot më. Më nxorrën duke lënë pas Vilsonin me fjalët e tij, batanijen dhe tasin e supës në cep të birucës”.
Me njerën dorë Rustemi mbante cigaren e me tjetrën fshinte lotët që i rridhnin mbi faqe; dhe, unë, që e dëgjoja, kisha dalldisur fare nga kjo botë. Rustemi më tregoi se kishte qenë 5 ditë në birucë me Gencin. Ishte i llahtarisur ngase nuk kishte parë asnjëherë një njeri të lidhur kokë e këmbë ashtu si Gencin. “Edhe pse ishte i tronditur, Gencit i thashë: ‘çfarë the ashtu në gjyq, pse e bëre këtë?’ Ai ishte i lotuar dhe nuk më ktheu asnjë përgjigje. Kërkoi nja dy a tri herë rojes t’i sillnin shefin e hetuesisë, Selim Cakën, por ai nuk u duk asnjëherë. Këto fjalë m’i tha me lot në sy.”
Shkëputur nga libri “Dosja formulare 1594” i Bedri Blloshmit
“Hesht njëri, hesht tjetri,
Hesht ata lart, hesht ata poshtë.
Hesht, gjithë pallati.
e gjithë rrugica, Hesht.
Hesht rrugët paralele dhe rrugët vertikale.
Gëlltitëm gjuhët.
Gojë kishim e s’kishim fjalë.
Themeluam shoqatën tonë të Hesht-jes
Dhe u mblodhëm të gjithë
Një popull i tërë, një forcë e madhe, por të gjithë memecë.
Arritëm shumë, gjer majat,
Na dhanë dekorata,
Çdo gjë e gjith’ më shumë.
Lehtësisht, vetëm me Hesht
Art i madh kjo Hesht-ja.”
Sefer Bezati është mësues.Sapo mbaruan provimet e lirimit(është mësues në një shkollë 8-vjeçare) dhe do fillojë pushimet. Vendosi të shkojë në TIRANË,se ka një teze atje dhe,kur thonë,një rrugë e dy punë; ngaqë do shkojë në Tiranë,përfiton nga rasti që rrugës të ndalojë në fshatin N… ku banon shoku i tij,Petrit Seferi. Me Petritin,Seferi ka mbaruar të mesmen dhe ,ndërsa Seferi u emërua mësues,Petriti vazhdoi Shkollën e Bashkuar për oficer.Petriti doli me nota shumë të mira dhe doli me gradën toger,i specializuar për artileri kundra ajërore. Bateria kundraajërore qe vendosur në një fshat kodrinor dhe, për fat të mirë, tek ky fshat kishte dhe një stacion treni. Pra,për Seferin ndalesa për vizitë tek miku i tij,Petriti,qe paksa si shkurtim rruge. Seferi i hipi trenit në Rrogozhinë dhe ndaloli mu tek ndalesa e parë.Zbriti dhe u nis ngadalë drejt shtëpisë së mikut. Nuk kishte qenë më parë aty,por e dinte nga letërkëmbimi që miku i tij,banonte në një pallat. Dhe aty ku po shkonte tani veç një pallat kishte. Kështu që,me të mbrritur tek shkallët e pallatit,trokiti mu tek dera e parë. E hapi vet Petriti dhe,kur pa mikun e tij,Seferin,mend ia thirri me zë të lartë:-Po ku je,or mik,se kemi kaq vjet pa u parë? Ndërkaq,u afrua dhe Dilia,gruaja e Petritit dhe atmosfera u bë aq intime,sa t’ia thërrisje asaj këngës”Ne tani jemi tre”. Mbaruan përqafimet dhe pasi pyetën për familjarët,Petriti thirri:-Dilo(kështu i thërriste të shoqes),ja ky është ai ,Seferi që ti më thuaj si nuk e heq njëherë nga goja? Nuk e heq,se me Seferin kemi ngrënë nga një thes me kripë. Mirë,mirë,- e mbështeti e shoqja,-por ne kemi tri vjet këtu dhe herë e parë që e shoh.
Në vend të fliste Seferi,foli Petriti:-Seferi është si ujë i ndenjur. Mezalla s’e lëviz.Por ja tani erdhi. Erdhi,mirëse erdhi,po ka për t’i”paguar” ato trivjet që s’ka ardhur,- shtoi si me romuz DILIA. Mjedisi u bë gazmor dhe,ndërsa Petriti shkoi nga kuzhina për ndonjë porosi,DILIA e kish vënë një pulëshqirake në sobë. Kur gjitthçka qe gati,Dilia shtroi tavolinën. Tavolina qe plot dhe për pije një shishe verë. Pinin,ngrinin shëndete dhe një nga shëndetet që ngriti Seferi qe:-Me një djalë se boll janë trivjet si çift i lumtur. Ndërsa Petriti e flnderoi për urimin,Dilia uli kokën,skur të kish bërë turp. Seferi e vuri re,por nuk e bëri veten. Kur ishin duke i dhënë fund kësaj gostie kaq miqësore dhe qe gati ora 10 e natës,trokiti dera. U çua Petriti dhe,siç po dëgjonin dy të brendshmit,kish ardhur një ushtarak që qe nënoficer dhe i thotë Petritit:- Shoku toger,ka ardhur komandanti i brigadës dhe reparti ka kaluar në gadismëri nr.1,Alarm Luftarak.
Petriti,sdo që kish një mik në shtëpi,duhet të nisej si me vrap në repart.Dhe ashtu bëri. I kërkoi ndjesë mikut dhe Dilisë i la porosi:-Si të jem unë. U vesh dhe,thuaj,se fluturoi.
*
Dilia si zonjë shtëpie,iu drejtua mikut. E shoh sikur të ka zënë gërçi. Rri i qetë dhe,ndërsa iu afrua, i hodhi një vështrim epshndjellës. Dilia dhe,kur qe i shoqi, qe veshur me një fustan dekolte dhe,tek vinte rrotull,si për të shërbyer shpërndante erën e saj të mirë prej gruaje. Nuk kish bërë ndonjë tualet të veçantë, se ka ca femra (Dilia qe një nga ato) që tualeti i rëndë ua prish bukurinë. Sado mysafir,Seferi nuk e kish humbur nuhatjen dhe,për nusen e mikut,tha:-Vjen era mollë dhe pak erënuseje. Tek shihte trupin e shëndoshë të Dilisë,thoshte;-Trupi i saj,i shëndosh,si një tokë e papunuar. Këto i mendonte fshehurazi dhe po,fshehurazi,mendonte:-Po ky,Petriti që ka trivjet martuar,ç’bën me këtë”tokë të papunuar”? Shkundi kokën sikur donte të dëbonte ndonjë hamendësi tjetër dhe,për të treguar që u çlirua nga këto hamendësira të mbrapshta, i tha Dilicës. Ma bëj gati divanin se dua të fle.
Divanin,-shpotiti ajo. Ti nuk je mik për në divan,po drejt e tek krevati ynë. Jo,-kundërshtoi ai me politesë,por DILIA e bënte mirë të zonjën e shtëpisë. Seferi u zhvesh dhe e dinte mirë që nuk do mbyllte sy tërë natës.Kurrë nuk e zinte gjumi,kur ndërronte banesë. Megjithatë,fiku dritën dhe mbylli sytë me zor. Mbyllur pa mbyllur sy, u hap dera dhe,ndërsa Seferi mendonte se Dilia kërkonte diçka të harruar në dhomën e gjumit,por ajo qe dhe,jo vetëm nuk kish harruar gjë,por kërceu drejt e në krevat duke iu hedhur Seferit mu mbi kokë.
-Ç’bën?- sikur kundërshtoi ky,por DILIA s’qe e fjalëve.Ia mbylli gojën me puthje përvëluese të saj dhe pastaj në atë”lojën e vështirë” e të vjetër sa bota,bën dy-tri herë sex krejt të lirë. Në një nga ndalesat,sa për t’u mbushur me frymë, ajo nisi të tregoj…
*
Kemi plor tri vjet që jemi martuar,Miku yt,Petriti,sa i zoti si ushtarak dhe sa i mirë si njeri,por në detyrën e një burri
është krejt”jashtëluftimit”. Mundohet,por nuk qullos dot gjë. Unë e dua dhe kurrë nuk mendoj që të ndahem prej tij. Goxha djalë,po kur thoshte gjyshja ime e ndjerë:”Djalë,djalë,po xhëç i mungon ndër shalë!”. Seferi.kur dëgjoi ato që tha gjyshja,nuk e mbajti të qeshurit. Kurse Dilia e pushtoi Seferin me afshin e një gruaje të rriskuar nga një fat i keq dhe”beteja” e Alarmit Luftarak vazhdoi,sa zbardhi dita. Aty nga ore 9 e mëngjesit,ndërsa Seferi po bëhej gati të
zinte trenin e orës 10,mbrriti dhe Petriti.U përqafua me mikun dhe Dilia,ngaqë nuk ngopej qoftë dhe me të parë,i thotë Petritit. Mos e lërë të ikë as sot. I shtrova tek krevati ynë dhe e lashë enkas pa rregulluar.Është lodhur tërë natës dhe nuk ka mbyllur sy.Shikoje çarçafin mbledhur “shuk” sikur ka luftuar me”dushmënin”. Dhe Petriti që qe aq i mirë nuk e la mikun që të ikte. Seferi fjeti në kuzhinë,por sytë i mbetën hapur. E përcollën që të dy tek treni dhe DILIA i tha:-Të presim përsëri se dhe në ndodhtë që prapë do ketë Alarm luftarak,ti prapë se prapë je miku i PETRITIT dhe nga ai kam mësuar se si t’i trajtojë miqët në mungesë të tij.
Ti je,e mrekullueshme,-foli ai dhe PETRITi është me fat që ka një grua si ty. Fshehurazi ajo vuri dorën tek buza si shenjë mirënjohjeje.
*
Kaluan rreth tri muaj dhe në adresë të Seferit erdhi një letër. E dërgonte Petriti. E hapi dhe u çudit:e kish shkruar DILIA. Vura emrin e Petriti që mos ngjallë dyshime. Ta dish se sa mall kam për ty,por janë ca gjëra që njeriu nuk i bën dot. Nuk harroj kurrë atë kënaqësi që më dhe,por unë po të shkruaj për të dhënë një sihariq: jam shtatëzënë dhe vetëm unë e ti,e dimë të vërtetën. Petriti nuk mbahet nga gëzimi. Po dhe unë… dhe aq,aq nuk e mbaj dot mallin për ty, sa i thashë Petritit. Sa këmbëmbarë ai miku yt,Seferi,sikur na bekoi me atë”vizitën” e tij.Dhe Petriti:-Po ku ka si Seferi!!! Dëgjo,- i thashë,- në lindtë djalë,do ia vëmë emrin Sefer dhe,në lindtë çupë,Sefere.-Pse,- më pyeti ai,aq të ka hyrë në zemër?
Jo vetëm më ka hyrë,po,kur të lindë,do ta thërresim për gosti.
*
Kaluan 9 -muaj dhe lindi djalë. E ftuan Seferin. Sa erdhi Seferi,u përqafuan dhe DILIA e solli djalin paraduarësh dhe tha:-Seferi i vogël i nënës,shko tek Seferi i “madh”. U shtrua gostia si atje. Në një moment,kur ishin vetëm,Seferi e pyeti;-Nga e di ti që është imi?
Atë puçrën e vogël që ke prapa veshit e ta mbulojnë flokët e ka dhe Seferi i”vogël”. Dhe gostia u kthye si në një dasëm. Eh,sa të fshehta që ka jeta! A nuk luhet teatër në jetë?!!!
Tiranë,5 korrik 2025
Lajmet me interesante
-
Të dashurat që frymëzuan poetët në diktaturë- Poezi nga Fatbardh Amursi
-
Ai që mbjell dhunë, korr dhunë- Nga ARIF EJUPI
-
EPOKA E VËLLEZËRVE BATATINA DHE SHKËLQIMI I KF. LLAPI TË PODUJEVËS- Nga ARIF EJUPI
-
Unioni i Gazetarëve Shqiptarë Profesionistë të Diasporës (UGSHPD) realizoi një bisedë me liderin e opozitës shqiptare Sali Berisha
-
Nga Alba Kepi: Raporti i OSBE-ODIHR për 11-Majin: Pabarazi, abuzime dhe frikësim në zgjedhje. Shteti në shërbim të partisë në pushtet
-
KUSH E PËFAQËSON SOT TË DJATHTËN NË SHQIPËRI E KOSOVË?- Nga MILAIM NELA
Lajmet e fundit
-
Nënshkruhet marrëveshja Britani-Ukrainë për 5 mijë raketa Thales, 283 mln £ shtesë ndihmë për Kievin në 2025-n
-
Osmani në SHBA: Trump parandaloi një përshkallëzim të mundshëm të situatës nga Serbia në Kosovë
-
Gjenocidi në sytë e një fëmije: “Rri pranë meje, mos u ndaj as edhe një sekondë”
-
FJALË TË SË ENJTES QË MUND TË KËNDOHEN VETËM ME KITARË TË THYER… – Poezi nga Visar Zhiti
-
Amarildo është 13 vjeç Nga Osman Stafa
-
Soji i Lenkave!- Nga IRENA BEQIRAJ
Komentet