Në një pamje të vitit 2021 (Ansa)

Dita e Kujtesës: dëshmia e Edith Bruck, një e mbijetuar e kampeve të shfarosjes naziste. “Nuk pushova kurrë së treguari atë që përjetova”

VOAL- Duke thënë për të mos harruar, duke treguar që tmerri të mos kthehet më. Është misioni i Edith Bruck, shkrimtare, poete dhe e mbijetuar e kampeve të shfarosjes naziste. E lindur në Hungari, ajo ka jetuar në Romë që nga Lufta e Dytë Botërore. Ajo është një nga dëshmitaret e fundit të drejtpërdrejta të asaj që ishte Holokausti. Fragmente të një historie tragjike që ndau me ne edhe Edith Bruck, duke lënë gjithashtu një mesazh të rëndësishëm shprese në këtë ditë përkujtimore.

Për mua nuk është një ditë… është një jetë. I gjithë viti për mua është dëshmi, do të thosha e gjithë jeta. Por ajo që ndodhi në zemër të Evropës në shekullin e kaluar na prek të gjithëve, jo vetëm ne të mbijetuarit, fatkeqësisht të deleguar për të dëshmuar, por prek të gjithë qytetërimin, evropian dhe më gjerë.

Edith Bruck i ka kushtuar gjithë ekzistencën e saj rrëfimit të Holokaustit. Po kush e ka përjetuar të pathënën, mbani mend se çfarë ishte përpara asaj të keqeje? A mbijetoi ndonjë gjë?

Mbaj mend çdo minutë të jetës sime. Mbaj mend fëmijërinë time shumë të varfër, ne ishim një familje e madhe hebreje që jetonim në një shtëpi të vogël. Një pakicë e vogël tashmë e nënshtruar antisemitizmit historik, më pas mbërriti ai moderni, më pas propaganda nazifashiste… mbi të gjitha ajo fashiste hungareze, që ka infektuar edhe mendjet më të mira. Nga viti 1942 deri në 1944 ishte një jetë pothuajse e pamundur: fyerje, secili ishte i lirë të bënte me ne atë që donte. Kam ëndërruar të bëhem poet. Doja të studioja, por nuk munda, sepse ishim shumë të varfër. Kështu që mezi prisja të rritesha për të punuar dhe për të fituar para për të ndihmuar mamin të rregullonte dhëmbët dhe të blija rrobat e babait. Kisha shumë ëndrra dhe plane për të ardhmen, të cilat ndaleshin në çdo moment. Dhe kur i bëra, nuk mbeti askush për të ndihmuar. Për 20 vjet nuk kam ngrënë peshk, sepse babait e ka pëlqyer shumë, nuk kam prekur asnjë portokall, sepse nëna ime kishte ngrënë vetëm një në jetë. Gjithmonë blija pëlhura për babain tim, të cilat i mbaja në shtëpi. Me pak fjalë, ishte një zi shumë e gjatë.

Ju ishit vetëm një vajzë 13-vjeçare kur u deportuat, çfarë mbani mend?

Dëbimi i parë ishte në mars 1944 në geton e Budapestit. Ne ishim të ndarë nga popullsia, por të paktën unë munda të shkoja në shkollë. Në prill, pas Pashkës, fashistët dhe xhandarët hungarezë erdhën për të na marrë: jo nazistët, kini parasysh….pas kësaj filloi i gjithë ferri. Një vit burgim, në gjashtë kampe të ndryshme.”

Ju e quajtët Aushvicin universitetin tuaj, vendin ku mësuat gjithçka për njerëzimin. Një vend i ekzistencës së mohuar ku, megjithatë, ajo gjeti edhe vezullime drite, njerëzimi. Çfarë do të thuash?

Po, e para ishte pas mbërritjes në Aushvic, kur filloi procesi i përzgjedhjes: një ushtar gjerman më pëshpëriti me këmbëngulje “shko djathtas, shko djathtas”. Ai burrë kishte një hije keqardhjeje për atë vajzën e vogël bjonde që isha unë dhe më dha mundësinë të mbijetoja, sepse më dërgoi në punë të detyruar. Në të majtë ishin dhomat e gazit, ku përfundoi familja ime. Drita e dytë ishte në Dachau: një kuzhinier më pyeti “si e ke emrin?”. Për mua, që tani isha tullace, gjysmë e zhveshur, me nallane, një personi i zhveshur nga emri i tij, vetëm një numër i bërë tatuazh në krahun tim 11’152, duke u pyetur “Wie heisst du?” ishte një gjest i mirësisë dhe shpresës më të madhe.

Më 27 janar kujtohet çlirimi i kampit të shfarosjes së Aushvicit, por çlirimi i tij erdhi shumë më vonë, në maj…sepse gjermanët e nënshtruan atë dhe motrën e saj në të ashtuquajturin marshim të vdekjes nga një kamp në tjetrin.

Po, ata u përpoqën të na asgjësonin deri në fund. Kemi ecur 1500 kilometra në këmbë, duke ngrënë mbeturina dhe jashtëqitje të thara. Në një moment të caktuar arritëm në Bergen Belsen, një kamp për burra, por ishte një hapësirë ​​kufomash: ishin pothuajse të gjithë të vdekur. Gjermanët na thanë se do të na jepnin një racion të dyfishtë supë nëse i tërhiqnim ata burra në një tendë të madhe… ishte një lloj piramide e madhe vdekjeje. Aty dy burra që po vdisnin më thanë “nëse mbijeton, thuaj të gjitha këto edhe për ne. Më lutën”. Thashë po dhe nuk pushova kurrë së treguari. Edhe nëse është e pamundur të tregohet plotësisht se çfarë ishte: vuajtje e brendshme, vuajtje morale, indinjatë njerëzore. Por sot është e rëndësishme të kujtojmë, ndoshta më shumë se dhjetë vjet më parë, duke pasur parasysh atë që po ndodh në botë, duke pasur parasysh forcimin e së djathtës ekstreme.

A keni frikë gjithashtu, si Liliana Segre, se kujtimi i Holokaustit do të humbasë kur të mbijetuarit e fundit të vdesin?

Unë jam më pak pesimiste se Liliana Segre. Mendoj se tekstet tona, tregimet tona kanë shërbyer për diçka. Diçka do të mbetet. Dhe kam besim te të rinjtë. Ndoshta Liliana është më realiste se unë, ndoshta jam ëndërrimtare, por mundohem ta besoj. Unë mendoj se gjithmonë do të ketë pak dritë, nuk do të jetë errësirë.

Ju thatë se nuk urreni askënd. Si mund të mos urreni përballë kaq shumë të keqes?

Unë kurrë nuk kam urryer askënd, kurrë. As të rinjtë hitlerikë që më pështynin kur isha aty duke shfarosur, lakuriq. As kur pashë “Zotin me ne” në brez, thashë me vete: sa turp ta fusësh Zotin në këtë fushë, kaq të tmerrshme. Por për mendimin tim urrejtja helmon veten. Në çdo qenie njerëzore ka të mirë dhe ka të keqe. Ne duhet të ushqejmë në njëfarë mënyre të mirën dhe ta vdesim urie të keqen.rsi/Elida Buçpapaj