



VOAL – Në gjysmën e parë të shekullit të gjashtëmbëdhjetë datojnë reformuesit më të mëdhenj të krishterimit evroan: John Calvin (Gjon Kalvin) dhe Martin Luter.
Calvini, megjithatë, ndryshe nga Luteri, donte krijimin e legjislaturës së një shoqërie të kapitalizmit të egër, ndërkohë që Luteri ishte i kufizuar për të marrë parasysh aktivitetin tregtar të borgjezisë si një aspekt të shoqërisë feudale që nevojitet për t’i dhënë më shumë hapësirë, por gjithmonë brenda kufijve të feudalizmit.
I lindur më 10 korrik 1509 në Noyon (Francë) Calvini shpejt u largua nga Kisha në mënyrë të vendosur, i bindur se lumturia e përjetshme është e destinuar për disa të zgjedhur dhe që jepet vetëm me anë të hirit të Perëndisë. Ai ishte gjithashtu i bindur se pas vdekjes, fati i shkuarjes në qiell ose në ferr ishte tashmë i paracaktuar. Ithtarët e tij gjithmonë kanë qenë të kufizuar për të shpenzuar jetën e tyre duke punuar, duke pritur një shenjë hyjnore.
Sipas mendimit të Calvinit, puna ishte e barasvlershme me lëvdatat ndaj Perëndisë. Calvini e shikonte punën si mënyrë për të lavdëruar Perëndinë dhe për të shprehur dukshëm në qëndrueshmërinë e besimit dhe bazimit të saj në hiret hyjnore. Vetëm nëse varen nga e mira e përbashkët, pasurimi dhe fitimi pasues konsideroheshin të drejta. Në këtë kuptim, Calvini konsiderohet pararendës i kapitalizmit. Puritanët e Evropës veriore ishin dishepujt e parë të Calvinit, për të ndjekur shembullin e diktuar nga teologu francez, duke përdorur një mënyrë jetese të drejtuar me kujdes, seriozitet, moderim dhe të bazuar vetëm në punë.
Edhe ekonomisti gjerman dhe sociologu Max Weber në librin e tij “Etika Protestante dhe Shpirti i Kapitalizmit” shpesh flet për marrëdhënien midis fitimit dhe kalvinizmit. Puna prodhuese sipas Calvinit, u bë një formë e lutjes, një ofertë për Zotin ndaj pasigurive të tyre. Por edhe sipas teologut dhe humanistit ishte e drejtë për të dalluar fajdet, me të cilat ata e shtypin dhe e vidhnin të varfërin, nga kredia, interesi dhe investimet produktive. Sipas Calvinit, edhe vetë feja u konsiderua gjithashtu parimi i vetëqeverisjes në sjelljen e përditshme.
John Calvini vdiq në Gjenevë më 27 maj 1564./Elida Buçpapaj
Princi britanik, Harry, bashkëshortja e tij, Meghan dhe nëna e saj, u përfshin në një “ndjekje me makinë gati katastrofale”, pretendoi zëdhënësi i çiftit. Në këtë ndjekje ishin përfshirë edhe paparaci.
Incidenti ka ndodhur pasi Duka dhe Dukesha e Suseksit kishin marrë pjesë në një ceremoni çmimesh në Nju Jork të martën.
Në deklaratën, zëdhënësi i çiftit, tha se “ndjekja me makinë” zgjati mbi dy orë. Ai shtoi se ngjarja për pak sa nuk përfundoi në aksident trafiku.
Policia e Nju Jorkut konfirmoi se ka ndodhur një incident dhe tha se një numër fotografësh “vështirësuan transportin [e Harryt dhe Meghanit]”.
Asnjë lëndim apo arrestim nuk është raportuar. Pallati Buckingham nuk ka komentuar ende.
Ka pasur pretendime se në ndjekje janë përfshirë disa makina dhe se kjo ka shtyrë që ato të lëviznin me shpejtësi të madhe, duke shkelur rregullat e trafikut.
Harry, Meghan, dhe Doria Ragland – nëna e Meghan – kanë tentuar të fshiheshin nga paparacit, duke shkuar në stacionin policor në Manhatan.
Më pas, Harry dhe Meghan kanë planifikuar që të largoheshin nga stacioni policor me një taksi, por fotografët i kanë parë dhe ata janë futur sërish në makinat e tyre.
Po ashtu ka pretendime se as prezenca e zyrtarëve policorë nuk e ka ndaluar ndjekjen me makinë. Çifti përdor sigurim privat gjatë qëndrimit në SHBA.
“Përderisa të qenit figurë publike vjen me një interes të shtuar të publikut, të qenit figurë publike asnjëherë nuk duhet të rrezikojë sigurinë e dikujt”, tha zëdhënësi i çiftit.
Nëna e princit Harry, princesha Diana, vdiq më 1997 gjatë një aksidenti me makinë në Paris, pasi makina me të cilën po udhëtonte u ndoq nga fotografët.
Gjatë një interviste për dokumentarin e realizuar nga BBC kushtuar princeshës Diana, princi Harry iu referua paparacëve si “tufë qensh” që vazhdimisht ndiqnin nënën e tij.
“Çdo herë që ajo dilte, kishte një tufë njerëzish që e prisnin”, kishte deklaruar ai. “Dua të them, një tufë qensh e ndiqnin atë, e ngacmonin, e ofendonin, tentonin që të bënin që ajo të reagonte në mënyrë që ta fotografonin atë të zemëruar”.
Princi Harry hoqi dorë nga detyrat e tij mbretërore dhe u shpërngul në SHBA më 2020. Vendimi i tij për t’u larguar nga Britania u nxit pjesërisht për shkak të ngacmimeve që përjetoi nga tabloidet britanike.
Dervish Enver Bejko, u lind më 15.5.1946 në Starovë të Pogradecit. Ai është njëri nga të pushkatuarit në revoltën e Spaçit në moshën 27 vjeçare. Regjimi e konsideronte familje të pasur dhe e cilësonte kulak. Ishte dënuar kur ishte 25 vjeç, për akuzë të pakryer, por të dyshuar.
Dënimi i parë
U arrestua më 19.8.1971. U përfshi në një proces me Fadil Dushkun nga Elbasani, i cili u ridënua në revoltën e Spaçit dhe vdiq në Repartin nr.321 Burrel gjatë vuajtjes së dënimit. U akuzua se kishte bërë përgatitje për arratisje në bazë të nenit 64 në kombinim me nenin 10 e 12 të Kodit Penal. Gjykata arsyetonte se në gusht 1971 të dy shokët ishin takuar e biseduar për t’u arratisur. Të dy shkuan në Korçë dhe fjetën në shtëpinë e shokut të tyre Niko Polena. Këtu vendosën të arratisen nga fshati Bozhigrad. Pastaj ndryshuan mendje për t’u arratisur nga Dardha. Do njoftoheshin kur të niseshin nga Niko. Të dy u kthyen në Elbasan në pritje të lajmit, por sa mbërritën u arrestuan. Niko dhe Rexhep Mustafai kishin dëshmuar në gjykatë.
Gjykata e Rrethit Elbasan, e drejtuar nga Abaz Xhepaj, me pjesëmarrjen e ndihmësprokurorit Neim Hasani me vendimin nr.124, datë 19.11.1971, e deklaroi fajtor dhe e dënoi me 12 vjet heqje lirie. Fadili u dënua me 10 vjet. Nuk iu konfiskua pasuria se nuk kishin. U la në fuqi me vendimin nr.1187, datë 11.12.1971 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.
Dënimi me vdekje në revoltë
Dervishi ishte në grupin e parë të të dënuarve në revoltën e Spaçit. Vendimi për izolimin e tij në dhomat e paraburgimit në Rrëshen u mor më 22.5.1973 nga hetuesi Pelivan Luçi, me miratimin e prokurorit të rrethit, Zef Deda. Midis të tjerash thuhej: “Ka marrë pjesë në një organizatë kundër pushtetit popullor, e cila ka patur për qëllim kryerjen e krimeve të sabotimit të ekonomisë socialiste dhe të agjitacionit e propagandës armiqësore që ka synuar në minimin dhe dobësimin e pushtetit popullor, vepra të parashikuara si krime nga nenet 76 në kombinim me nenet 72 dhe 73/2 të Kodit Penal”. Dervishi refuzoi të merrte akuzën dhe as ta nënshkruajë këtë veprim.
Më 23.5.1973 hetuesi Pelivan Luçi në Spaç mori dy vendime për marrjen të pandehur, duke cituar edhe nenet përkatëse. Në vendimin tjetër thuhej: Në datën 23.5.1973 rreth orës 6.30, kur të gjithë të dënuarve iu bë thirrje për t’iu bindur urdhrave në vendosje të rendit në repart, kundërshton dhe me dru e hekur në dorë tenton të godasë përfaqësuesit e pushtetit të ngarkuar për parandalimin e revoltës së organizuar në data 21-22 maj 1973.
Edhe këto dokumente Bejko refuzon t’i nënshkruajë se mori dijeni. Hetuesia e tij bëhet me të shpejtë, por mban thellësisht qëndrim mohues dhe as përmend emra të tjerë. Midis të tjerash thotë: “Akuzën që më bëni nuk e pranoj. Unë nuk kam parë asgjë. Di të them vetëm këto gjëra: në mëngjesin e datës 21.5.1973 kur jemi ngritur nga gjumi, pashë në oborrin para apartamentit të banorëve ishin grumbulluar shumë të burgosur ku në mes të tyre kishin vënë komisarin e repartit dhe oficerin e rojës të quajturin Ali dhe nënoficerin e të burgosurve Xhevdet Nallbani dhe disa nënoficerë të tjerë”.
Deri në fund, Dervish Bejko nuk pranoi të implikonte njeri tjetër që kish marrë pjesë në revoltë./Kujto.al
Më pak se një muaj pasi Sanna Marin dha dorëheqjen nga udhëheqja e socialdemokratëve, ish-kryeministrja e Finlandës njoftoi se po ndahet nga bashkëshorti i saj Markus Räikkönen pas 19 vitesh së bashku.
Marin dhe burri i saj, të dy 37 vjeç, kanë një vajzë pesëvjeçare, Emma Amalia Marin, dhe u martuan tre vjet më parë në gusht 2020.
Çifti i krijuar që në moshën 18-vjeçare, ka bërë të ditur sot se kanë bërë kërkesë për divorc.
“Jemi mirënjohës për 19 vitet që kaluam së bashku dhe për vajzën tonë të dashur”, ka shkruar Marin në një postim në Instagram.
“Ne jemi ende miqtë më të mirë, pranë njëri-tjetrit dhe prindërve tanë të dashur. Ne ende do të kalojmë kohë me njëri-tjetrin. Shpresojmë se do ta respektoni privatësinë tonë. Nuk do të bëjmë komente të tjera”, shtoi ai.
Kujtojmë se emri i Marin u përfshi në një sërë skandalesh në lidhje me festat e ‘egra’ në të cilat ajo shkonte gjatë detyrës si kryeministre.
Skandalet
Kujtojmë se gushtin e kaluar, videot që qarkulluan në internet shfaqnin Sana Marin duke u argëtuar shumë me miqtë e saj, duke shkaktuar reagime të shumta.
Për përdorimin e drogës në atë kohë kishte folur edhe opozita.
Në video, politikania e re shihet duke kërcyer dhe lëkundur në humor me shoqëruesit e saj.
Është komentuar edhe paraqitja e saj në festivalin Flow në Helsinki.
Politikania e re ishte e veshur me një fustan paksa mbi gju, i zbukuruar me temina dhe i lidhur në bel me një rrip të ngushtë lëkure. Look-u u shoqërua me çizme të zeza, një çantë të vogël zarf dhe syze dielli.
Gazeta Shqiptare
VOAL- Ulysses Simpson Grant, emri i vërtetë i të cilit është Hiram Ulysses Grant, lindi më 27 prill 1822 në Point Pleasant, Ohio, rreth dyzet kilometra larg nga Cincinnati, djali i një tregtari lëkurësh. Ai u shpërngul me pjesën tjetër të familjes së tij në fshatin Georgetown dhe jetoi këtu deri në moshën shtatëmbëdhjetë vjeç.
Nëpërmjet mbështetjes së përfaqësuesit vendas në Kongres, ai mund të anëtarësohet në Akademinë Ushtarake West Point. I regjistruar, për shkak të një gabimi, me emrin e Ulysses Simpson Grant, ai zgjedh ta mbajë këtë emër për gjithë jetën.
Ndërhyrja ushtarake në Meksikë
I diplomuar më 1843, edhe pse jo veçanërisht i mirë në asnjë lëndë, ai u caktua në Regjimentin e 4-të të Këmbësorisë, me gradën toger, në Misuri. Më pas ai iu përkushtua shërbimit ushtarak, të cilin e kreu në Meksikë. Më 1846, shpërtheu lufta midis Shteteve të Bashkuara dhe Meksikës. Grant punon nën gjeneralin Zachary Taylor si oficer transporti dhe furnizimi përgjatë kufirit të Rio Grande. Merr pjesë në Betejën e Resaca de las Palmas dhe drejton një kompani në sulmin në Palo Alto.
Protagonist i betejës së Monterrey-t, gjatë së cilës arrin të marrë vetë një ngarkesë me municion, ai është aktiv edhe në rrethimin e qytetit të Meksikos, në të cilin synon betejat e armikut me një obus të vendosur në kambanoren e një kishe.
Thënie e Ulysses S. Grant: Në çdo betejë vjen një kohë kur të dyja palët e konsiderojnë veten të mundur. Prandaj fiton kushdo që vazhdon të sulmojë.
Kthimi në atdhe
Pasi u kthye në Shtetet e Bashkuara, më 22 gusht 1848, ai martohet me Julia Boggs Dent, një vajzë katër vjet më e vogël se ai (e cila do t’i japë katër fëmijë: Frederick Dent, Ulysses Simpson junior, Ellen Wrenshall dhe Jesse Root).
Pasi mori gradën e kapitenit, ai u transferua në Nju Jork dhe prej andej u transferua në Michigan, përpara se të caktohej përgjithmonë në Fort Humboldt, Kaliforni. Këtu, megjithatë, ai ndjen largësinë nga familja e tij. Për të ngushëlluar veten, ai fillon të pijë alkool. Më 31 korrik 1854, megjithatë, ai zgjodhi të jepte dorëheqjen nga ushtria.
Pas karrierës ushtarake
Në vitet në vijim Ulysses S. Grant bëhet pronar i një ferme, përpara se të ndërmerr punë të ndryshme. Ai punoi si agjent imobiliar në Misuri dhe u punësua në një dyqan si shitës, për të punuar më pas së bashku me të atin në Illinois në tregtinë e lëkurës.
Pasi u përpoq të kthehej në ushtri, por pa fat, pas fillimit të Luftës Civile Amerikane ai organizon një kompani prej rreth njëqind burrash me të cilën arrin në Springfield, kryeqyteti i Illinois. Këtu ai shpallet nga guvernatori republikan Richard Yates, kolonel i Batalionit të 21-të Vullnetar të Këmbësorisë.
Ai u gradua më vonë në gjeneral brigade të vullnetarëve dhe mori përgjegjësinë e distriktit juglindor të Misurit.
Si komandant suprem i ushtrisë, gjatë administrimit të Presidentit Andrew Johnson, i cili pasoi Lincoln pas vrasjes së tij, Grant e gjeti veten të përfshirë në luftën politike midis presidentit – i cili donte të ndiqte linjën politike pajtuese të Linkolnit – dhe shumicës radikale republikane në Kongres, e cila do të kishte dashur masa të rënda dhe represive kundër shteteve të Jugut.
Duke udhëhequr kombin
Më 1868 ai u zgjodh nga Partia Republikane si kandidat për presidencën. Grant bëhet kështu presidenti i tetëmbëdhjetë i Shteteve të Bashkuara, duke pasuar Andrew Johnson. Gjatë dy mandateve të tij (ai qëndroi në detyrë nga 4 mars 1869 deri më 3 mars 1877) ai u tregua disi i bindur ndaj Kongresit, duke iu referuar – konkretisht – politikave të tij në lidhje me shtetet jugore.
E ashtuquajtura Epoka e Rindërtimit përfaqëson ngjarjen më të rëndësishme të presidencës së Ulysses S. Grant. Ky është riorganizimi i shteteve jugore, në të cilat afrikano-amerikanët janë të detyruar të pësojnë shkelje të të drejtave dhe lirive civile për shkak jo vetëm të ligjeve të shtetit vendas, por edhe të veprimit të organizatave sekrete paraushtarake, mes të cilave është edhe Ku Klux Klan.
Grant, me synimin për t’i dhënë fund kësaj situate, imponon pushtimin ushtarak të të gjitha shteteve jugore, me synimin për të lehtësuar respektimin e të drejtave civile ndaj afrikano-amerikanëve dhe, në të njëjtën kohë, për të riorganizuar Partinë Republikane në Jug. Në fakt, qeveria e shteteve jugore është prerogativë e qeverive pro-republikane, dhe mes tyre nuk mungojnë politikanë afrikano-amerikanë si Hiram Rhodes Revels. Megjithatë, në disa raste këto qeveri rezultojnë të jenë të korruptuara ose joefikase, me efekt përkeqësimin e popullatës lokale dhe favorizimin e rikthimit të administratave demokratike.
Ulysses S. Grant dhe e drejta e votës
Më 3 shkurt 1870, Grant ratifikoi Amendamentin e Pesëmbëdhjetë të Kushtetutës së SHBA, përmes të cilit e drejta e votës u garantohej të gjithë qytetarëve amerikanë, pavarësisht nga besimet e tyre fetare, raca apo lëkura e tyre. Në muajt në vijim ai dekreton shpërbërjen e Ku Klux Klan, e cila është e ndaluar dhe e konsideruar, që nga ai moment, një organizatë terroriste në të gjitha aspektet, e cila vepron jashtë ligjit dhe kundër së cilës mund të ndërhyhet me forcë.
Gjatë administratës së tij, Presidenti Grant ndihmon në riorganizimin e sistemit federal administrativ dhe burokratik. Në vitin 1870 lindi Ministria e Drejtësisë dhe Prokuroria e Shtetit, ndërsa nja dy vjet më vonë u krijua Ministria e Postës.
Më 1 mars 1875, Grant nënshkroi Aktin për të Drejtat Civile, i cili e bënte të paligjshëm diskriminimin racor në vende publike, të dënuar me gjobë monetare ose me burgim (ky ligj, megjithatë, u shfuqizua në 1883 nga Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara).
Thënie e Ulysses S. Grant: Miku në fatkeqësinë time është ai që dua gjithnjë e më shumë. Mund t’u besoj më shumë atyre që kanë ndihmuar në zbutjen e errësirës së orëve të mia të errëta, atyre që janë gati të shijojnë rrezet e diellit të prosperitetit tim me mua.
Vitet e fundit
Pas mandatit të dytë presidencial, Grant udhëton nëpër botë me familjen e tij për disa vjet, duke inauguruar bibliotekën e parë komunale falas në qytetin e Sunderland, në Angli. Në 1879 ai u thirr nga gjykata perandorake në Pekin, e cila i kërkoi të arbitronte çështjen në lidhje me aneksimin e ishujve Ryukiu, një territor degë kineze, nga Japonia. Ulysses S. Grant diskuton në favor të qeverisë japoneze.
Një vit më pas ai u përpoq të merrte një mandat të tretë presidencial: pasi fitoi shumicën relative të votave në raundin e parë të zgjedhjeve paraprake të Partisë Republikane, ai u mund nga James A. Garfield.
Thënie e Ulysses S. Grant: Puna nuk çnderon asnjë njeri, por njerëzit herë pas here e çnderojnë punën.
Më 1883 u zgjodh kryetar i Shoqatës Kombëtare të Pushkës. Ulysses Simpson Grant vdiq më 23 korrik 1885 në Wilton, Nju Jork, në moshën gjashtëdhjetë e tre vjeçare, për shkak të kancerit të fytit dhe në kushte të pasigurta ekonomike./Elida Buçpapaj
Herbert Spencer (shqip: Herbert Spenser) (27 prill 1820 – 8 dhjetor 1903) ishte një filozof anglez dhe një teoricien politik i famshëm; me një njohje pothuaj enciklopedike që i mundësonte të shkruante mbi tema si qeverisja, etika, edukimi, ekonomia, sociologjia, biologjia, psikologjia dhe antropologjia.
Spenceri ngriti disa nga idetë mbi konceptin “evolucion” të cilat mëpastaj u morrën nga Charles Darwin dhe u zhvilluan më tej në kornizën biologjike.
Nga idetë politike Spenceri ishte një liberal i shekullit të 19-të (liberal klasik), i ngjashëm me libertarianët e sotëm. Kundërshtonte ndërhyrjen e çfarëdollojshme të qeverisë në punët private dhe dha argumenta thelpësore që përdoren ende edhe sot e kësaj dite. Herbert Spencer është i famshëm për idetë e tija individualiste dhe për refuzimin e çdo lloj kolektivizimi. Spenceri këmbngulte për një qasje humane dhe etike ndaj problemeve dhe zhvillimeve shoqërore, e cila qasje e ndalonte dominancën dhe agresionin drejt grupeve apo individëve më të dobët, pavarësisht se mund të tregohej se në afatgjatë një sjellje e tillë mund të kishte efekte të mira.
Herbert Spenceri është quajtur “Libertariani i parë” (The First Lbertarian), Sciabarra (1999).
Biografia
Herbert Spencer u lind më 27 prill 1820 në Derby, Angli.
Idetë
Idetë e Herbert Spencerit u shtruan së pari në artikuj revistash dhe u botuan në një seri librash të cilët ai i rishkruajti dhe rishikoi në mënyrë të vazhdueshme.
Spencer vendosi në qendër të filozofisë së vet një konceptim organik të evolucionit me origjinë biologjike. Si shumë racionalistë të tjerë të viteve 1800-të, përqafon të gjithë kompleksin e njohurisë njerëzore, nga shkencat natyrore tek etika. Teorinë e evolucionit e përdor për të rindërtuar sistemin e një shoqërie natyrore me kufijë natyrorë mes ekonomisë dhe politikës.
Nga një homegjeneitet jokoherent, mbërrihet në heterogjeneitet hoherent. Nga biologjia kalohet tek psikologjia, tek sociologjia dhe tek etika: natyra avancon sipas një linje të drejtë nga energjia tek jeta, nga jeta tek mendja, nga mendja tek shoqëria, nga shoqëria tek qytetërimi dhe tek qytetërime edhe më të përdalluara (diferencuara) dhe të integruara.
Ky konceptim, në terma shoqërorë, do të thotë se një shoqëri që bëhet gjithnjë e më komplekse ka më pak nevojë për Shtetin. Me rritjen e industrializmit një pjesë gjithnjë e më e madhe i lihet inciativës private – ndërsa janë shoqëritë e militarizuara që mbeten me ndërhyrje të përhapura shtetërore.
Pjesa më e madhe e legjislacionit është i keq sepse korrupton perfeksionin që natyra priret të prodhojë nëpërmjet mekanizmave selektues natyrorë, si për shembull: eksperienca, tradita etj.
Social Statics (1850) ishte libri i tij i parë dhe bënte një portretizim utopik të shoqërisë. Ai argumentonte se shoqëria njerëzore ështe e drejtuar nga ligje natyrore fikse, dhe se qeveria duhet ta kufizonte veprimtarinë e saj në forcimin e këtyre ligjeve natyrore. Ai theksoi nevojën e shoqërisë që të vetrregullohej në varësi të ambientit material dhe deklaroi një princip libertarian të “lirisë së barabartë” për çdo individ.
Evolucioni
Në vitin 1852 Herbert Spencer botoi një artikull të rëndësishëm ku artikulohej ideja e evolucionit biologjik. Artikulli pati një ndikim të madh mbi Charles Darwin-in dhe mbi teorinë e tij të evolucionit e cila u shfaq në vitin 1859. Tek vepra “he development hypothesis ai sulmoi “kreacionizmin-special” dhe proklamoi një model evolucionar të botës natyrore, bazuar mbi një proces të vazhdueshëm ndryshimesh të vogla. Libri i dytë i tij, The Principles of Psychology (1855) argumentonte se mendjy njerëzore ishte produkt i evolucionit organik të prodhuar nga ambienti dhe stimujt rrethues. Ai u sulmua për ateizmin dhe materializmin e tij.
Edukimi
Esetë e tij mbi edukimi,n Education: Intellectual, Moral and Physical (1861), përqeshin praktikën e mësimit me ngut, dominancën e latinishtesh dhe greqshtes në klasat më të larta të shkollës dhe vëmendjen e tepruar ndaj historive me mbretër dhe me mbretëresha. Spencer-i në të kundërt rekomandoi një program “vet-zhvillimi”, bazuar mbi zgjidhje problemesh, gjeometri empirike, ushtrim të shëndetshëm, vizatim nga vëzhgimi, dhe shkencat natyrore. Ai tha se fëmijët duhet të mësohen dhe disiplinohen, jo nga grada artificiale dhe nga ndëshkime por duke pranuar pasojat e veprimeve të tyre.
Filozofia
Etika dhe sociologjia
Spenseri shumë shpesh përmendet së bashku me Kontin, në radhën e sociologëve që ndikuan në zhvillimin e sociologjisë.
Herbert Spencer-i ishte një ndër kontribuesit më të hershëm të filozofisë se idetë evolutive aplikohen edhe mbi njerëzit dhe shoqëritë. Spenceri i zhvilloi idetë e tij përpara Darvinit, dhe darvinizmi shoqëror i konceptuar nga ai merrej vetëm me përmirësimin progresiv dhe të vetvetishëm të shoqërisë njerëzore, sikundër ndodh në botën natyrore. Versioni individualist spencerian i darvinizmit shoqëror nuk ka asgjë të përbashkët me format e kolektivizuara të “darvinizmit shoqëror” që promovonin dhe realizonin luftë dhe vrasje mes racave, sikundër predikonin nacional socialistët gjermanë (nazistët). Studiuesit Root (2008) dhe Leonard (2009) nëpërmjet studimeve të tyre, demonstrojnë se H. Spenceri nuk e mbështeti verisonin gjerman të “darvinizmi shoqëror”, dhe për më tepër nuk ishte përgjegjës për shtrembërimet që iu bënë konceptit. Wikipedia
Franz Baron Nopcsa von Felsöszilvás, (1877 – 1933), është një prej studiuesve më të spikatur të kohës. Ai ka lindur në një familje aristokratike hungareze më 3 maj 1877 në çifligun familjar të Saçal-it, afër Haceg-it të Transilvanisë. Me rekomandimin e ungjit dhe kumbarit të tij, Franc von Nopça, kryemjeshtër i oborrit të Mbretëreshës Elisabeta të Austrisë, Nopça ka mbaruar maturën në liceun vjenez Maria-Theresianum. Ngjarja vendimtare nga rinia e tij ndodhi në vitin 1895 gjatë një ekskursioni në Sentpeterfalva (Szentpéterfalva). Aty ai dhe motra e tij zbuluan mbeturinat e kockave fosile të një dinosauri, të cilat ai ia dërgoi Profesorit Eduard Sys (Edward Suess), një gjeologu and paleontologu vjenez. Nga viti i maturës, 1897, deri në vitin 1903, Nopça studioi pranë Sys-it në Universitetin e Vjenës, i cili në atë kohë u shqua për studimet paleontologjike.
Lista e botimeve të Nopçës përmban më shumë se 186 tituj, kryesisht nga fushat e paleontologjisë, të gjeologjisë dhe të albanologjisë. 54 botime janë për Shqipërinë. Me vdekjen e parakohshme të Nopçës, shumë vepra të rëndësishme të tij ngelën të pabotuara. Trashëgimia shkencore nga fusha e paleontologjisë u dhurua Muzeut Britanik në Londër, kurse pjesa albanologjike u dha kolegut e tij, albanologut të njohur Profesor Norbert Jokl (1877-1942) në Vjenë. Në një letër me datën 24 prill 1933, d.m.th. në ditën e vdekjes, Nopça ia dha Norbert Jokl-it një listë dorëshkrimesh me kërkesë që ky i fundit të marrë kontakt me Paul Graf Teleki në Budapesht për të gjetur fonde për botimin e veprave të mbetura. Por fonde nuk u gjetën dhe pikërisht për këtë arsye, këto veprat e rëndësishme ngelën të pabotuara. Që prej vrasjes së Joklit në maj 1942, trashëgimia albanologjike e Nopçës ruhet në Kolekcionin e Dorëshkrimeve të Bibliotekës Kombëtare të Austrisë në Vjenë.
Nga trashëgimia e Nopçës duhet të përmenden në veçanti pesë dorëshkrime:
Në fokus “ANTOLOGJIA” E MARKUT MONUMENT I NJË MARRËZIE!
Poeti shqiptar, Rudolf Marku, na e kish përgatitur një “antologji të poezisë moderne shqipe” me titull VESHUN ME DIELL, MBATHUN ME HANË, antologji kjo që u kritikua tepër shumë, madje pati edhe propozime intelektuale, akademike e krijuese që, kjo “vepër” sa më parë të tërhiqet nga qarkullimi! Çuditërisht, asnjë zë shqiptar institucional nuk doli ta mbrojë Markun nga kritikat shumë objektive që e vunë në tapet dhe ia zbërthyen tërë qëllimin anti-estetik!
Rudolf Marku, natyrisht, në një shkrim paçavure të veten ishte munduar që t’i hedhë të gjitha këto kritika, t’ua mohojë akademizmin personaliteteve nga Kosova, Maqedonia e Veriut e diaspora, si dhe t’i padisë të gjithë si të paaftë për ta lexuar dhe për ta kuptuar “veprën” e tij!
Në fakt, shkrimi vetëmbrojtës ishte më tepër një truk naiv i Rudolf Markut për ta orientuar gjetkë kritikën si dhe për t’i nënvlerësuar dhe paraqitur si të padenjë të gjithë intelektualët shqiptarë jashtë Shqipërisë për ta kritikuar, sepse asnjëri prej tyre nuk e kupton poezinë shqipe siç po na e kuptuaka Rudolf Marku!
Rudolf Marku i sulmon si të paaftë për të lexuar dhe për të shkruar shqip, do me thënë, si “popull tjetër” që nuk ka lidhje (as gjeografike e as kulturore) me shqipen dhe me poezinë e Shqipërisë! Prandaj, ai na i paska përzgjedhur poezitë që rrjedhin bukur në shqip dhe që lexohen pa problem në shqip!
Nëse lexohen me kujdes kritikat që u publikuan nga krijues e akademikë të Kosovës, nga intelektualët dhe krijuesit nga Maqedonia e Veriut dhe nga diaspora, fare lehtë do të vërehet se aty askush nuk merret me materien, por me keqpërdorimin e materies nga ana e Rudolf Markut dhe me synimet e tij politike që nuk dallojnë për asnjë milimetër nga politikat shekullore serbe dhe maqedonase! Pra, nuk është problem poezia shqipe e gjenive të poezisë që janë përfshirë në “antologji”, porse problem është Rudolf Marku, i cili nën rreshta e pranon se nuk e njeh (sepse nuk e ka lexuar, ose nuk e ka kuptuar) poezinë që krijohet përtej kufijve të Shtetit Amë dhe se as që i intereson ta njohë një poezi që nuk është moderne, me “një shqipe të kulluar”, siç është poezia që krijohet në Shqipëri!
Rudolf Markut duhet dikush t’ia thotë se në Shqipëri ka pasur dhe ka individë që e kultivojnë mjeshtërisht poezinë shqipe, por ama në Kosovë dhe në Maqedoninë e Veriut ka shkollë të poezisë shqipe dhe nga ato shkolla kanë dalë qindra poetë, të cilët as që e bëjnë hesap poezinë e Rudolf Markut! Dhe, të mos përfshihen bartësit dhe nxënësit e këtyre shkollave të poezisë shqipe në një antologji, është krim kombëtar kulturor!
Po, në tërë atë vërshimë kritikash është mbërthyer vetëm Rudolf Marku, përpiluesi i “antologjisë”, i cili më tepër na del me fatin e gomarit me samar të thyer! Për mosrehati goditet gomari dhe jo samari! Kursim kundrejt institucioneve kombëtare nga ana e akademikëve dhe intelektualëve shqiptarë është i tepruar dhe jo i sinqertë! Rudolf Markut i është dhënë rasti që ta shpreh angazhimin e vet intelektual për të qenë në një vijë me politikat serbo-sllave, të cilët këmbëngulin se shqiptarët e Shqipërisë janë popull më vete, me kulturë dhe me letërsi që nuk ka asgjë të përbashkët me shqiptarët e Kosovës dhe të viseve të tjera etnike! Akademikët është dashur të ngrenë zërin kundër institucioneve kombëtare që ia kanë mundësuar këtë “ëndërr” Rudlf Markut! Nën çdo nivel kombëtar janë institucionet kombëtare që e financuan, që e botuan dhe që e promovuan këtë “antologji”! E drejtë absolute e çdo individi është që të shesë mjegull e të fusë përçarje, të shpreh simpati për politikat jokombëtare dhe praktikisht të tradhtojë, por ama është gafë e çdo institucioni kombëtar që do të qëndrojë prapa një skuthi të tillë! Madje, duhet të ketë edhe përgjegjësi kombëtare!
Rudolf Marku ishte munduar t’i ikë përgjegjësisë duke na mbajtur “një ligjëratë” mbi poezinë moderne, duke cituar e përmendur emra poetësh botërorë çfarë ata kanë thënë për poezinë dhe si e kanë shkruar ata, të cilën ai e gjen te poetët shqiptar që i ka në “antologji”! Shqiptarët e Kosovës dhe të viseve të tjera etnike duhet ta këshillojnë vëllazërisht Rudolf Markun: eja ca muaj (mbase i duhen edhe vite!) në Kosovë e në Maqedoninë e Veriut dhe mësoje pak poezinë shpirtërore, sepse ke ngelur në poezinë libreske që të motivon edhe në të tilla gafe si “antologjia” jote që do të ngelë monument i një marrëzie të veçantë!
/HEJZA/
Botues:
Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapaj
Moto:
Mbroje të vërtetën - Defend the Truth
Copyright © 2022
Komentet