FRANO  NDOJA (1862 – 1923)

Shkodra ka kenë epiqendër e kulturës Shqiptare, në konceptin ma të gjanë të fjalës! Një pohim i tillë përforcohet edhe nga Pashko Vasa.

Në njëlloj kuptimi, lindja, formimi dhe konsolidimi i ahengut janë të lidhuna ngushtë me vetë jetën ekonomike, shoqnore, politike dhe kulturore të qytetit të Shkodrës në shek. XV-XX. Duhet të pohojmë se Shkodra ka kenë epiqendër e kulturës shqiptare, në konceptin ma të gjanë të fjalës. Jo rastësisht letërsia e vjeter shqipe zhvillohet kryesisht në Veri të Shqipnisë me qender në Shkodër, nga autorë të cilët ishin të lidhun ngushtë me kulturën latine. Një pohim i tillë përforcohet edhe nga Pashko Vasa kur thotë se kur u nda Perandoria Romake, Shkodra u lidh me fatin e Romës. Pjesë përbase mjaft e rëndësishme e “kulturës”, ka kenë edhe muzika, edhe në kuptimin ma të pjesëshëm. Një nga arsyet se pse ahengu qytetar gjindet në formën e tij. Në shek. XIX Shkodra ishte qendra ma e rëndësishme e tregtisë dhe e artizanatit në Shqipni dhe njëkohësisht kryeqendra administrative dhe politike në shek. XV. Në shek. XIX me Palok Kurtin (1850-1920), Frano Ndojën (1860-1925) e At Martin Gjokën, për të vazhdue me shumë me të shquemit muziktarë shkodranë të gjysës së dytë të shek. XX: Çesk Zadeja, Ramadan Sokoli, Tish Daija, Pjetër Gaci, Tonin Harapi, Gjon Simoni, Simon Gjoni etj, të cilët, krahas të tjerash, me veprën dhe jetën e tyre. Një fakt të rëndësishëm kishte terreni, pra nga ata lindën se ishte në thalb edhe një terren krijues muzikor. Një fakt i pamohueshëm se në shek. XV-XIX, i vetmi terren muzikor i cili përfshinte dhe argëtonte shtresa të gjana të popullatës qytetare shkodrane ka kenë ahengu popullor.

Mbas tre vitesh ajo drejtohet nga Palokë Kurti. Repertori përmbante muzikë patriotike dhe krijime të autorëve të huej. Shkodranët e pritën mirë qysh në fillim, megjithëse jepte koncerte vetëm një herë në muej. Kjo bani që banda të kishte një program ma të ngjeshun dhe të jepte një koncert në javë.

Palok Kurti, një ndër mjeshtrat e mëdhaj të muzikës, e pasunoi repertorin e kësaj bande me pjesë të reja me karakter popullor të krijueme prej tij. Këto pjesë frymëzoheshin nga kangët e traditës si dhe nga ngjarjet historike që kalonte populli shqiptar në fund të shek. XIX në sundimin e perandorisë otomane.

Për dy vjet banda nuk funksionon mbasi qeveria turke e internoi Palokë Kurtin. Banda e parë e cila drejtohej nga Kurti, vazhdon aktivitetin nën drejtimin e rrobaqepsit Frano Ndoja, në vitet 1889-1923. Në vitet 1889-1892 kjo bandë fiton respektin e popullit dhe merr pjesë në çdo ngjarje historike.

Më 28 Nantor 1912, banda e Shkodrës e drejtueme nga Frano Ndoja shkon në Vlonë në ditën e shpalljes së Pavarësisë. Pesë vjet ma vonë, ajo shpërndahet dhe riorganizohet përsëri në vitin ’30. Deri në vitin 1932 ajo drejtohet nga mjeshtra si Kolë Plani, Luigj Prela dhe Zef Kurti.

Në vitin 1944 orkestrën frymore të qytetit e drejton Abdullah Grimci. Mbas çlirimit të vendit, banda kalon në varësi të shtëpisë së kulturës Shkodër dhe deri më 1987 ajo drejtohet nga figura të njohuna të muzikës si Prenk Jakova, Nush Shllaku, Tonin Daia.

Orkestrat frymore në Shqipni janë ma të vjetrat e gjithë formacioneve muzikore. E para u themelue në 1878 në Shkodër. Gjatë shek. XX këto formacione u ngritën pothuejse në çdo qytet.

Ishin shkollë prej nga dolën kompozitorë e muzikantë që u banë nismëtarë për krijimin e shkollave artistike. Në vitet e tranzicioninit, në të shumtën e rasteve, u shpërbanë, por kohët e fundit komunitetet artistike dhe bashkitë i mbështeten.

1889 Orkestra Frymore e Frano Ndojes… Shkoder.

KAFJA E MADHE SHKODER

Orkestrat frymore janë pjesë e rëndësishme e traditës kulturore qytetare. Gjatë shek. XX, këto formacione u ngritën pothuejse në çdo qytet dhe u banë pjesë e rëndësishme e jetës artistike dhe kulturore të qyteteve tona. Orkestrat frymore janë jo vetëm themeli i muzikës së kultivueme kombëtare, por dhe me ndikim në formimin e ftyrës europiane të qyteteve tona. KOF (Klubi Kombëtar i Orkestrave Frymore).

Orkestrat frymore në Shqipni janë ma të vjetrat e gjithë formacioneve muzikore. E para u themelue në 1878 në Shkodër. Gjatë shek. XX këto formacione u ngritën pothuajse në çdo qytet. Ishin shkollë prej nga dolën kompozitorë e muzikantë që u banë nismëtarë për krijimin e shkollave të sotme artistike. Në vitet e tranzicionit, në të shumtën e rasteve, u shpërbanë, por kohët e fundit komunitetet artistike dhe bashkitë po i mbështesin tue i vue në shërbim të zhvillimit të turizmit kulturor.

 3 vjet më vonë e drejton i shquemi Palok Kurti e për 60 vjet trashëgimtarët e familjes Kurti.

* 1898 Frano Ndoja krijon të dytën bandë muzikore po në Shkodër.
* 1908 themelohet “Banda e lirisë”.

* Më 1932 Dom Mikel Koliqi çili “Scuola Cantorium”, krijohet Banda e Françeskanëve dhe disa banda, si ajo e Artizanëve, e Bashkisë, e Garnizonit të Ushtrisë Shkodër etj.

Për herë të parë, populli i qytetit të Shkodrës do të shihte në rrugët e tij në vitin 1878 një grup burrash, të veshun njësoj, që ecnin nën ritmin e një muzike. Veglat që ata kishin në gojë nuk ishin buri të zakonshme, që deri atëherë përdoreshin rëndom nga banorët, por disa sende të çuditshme, nga të cilat përhapej muzikë, një muzikë që i bante gratë të lenin gatimin dhe të shkonin drejt në oborr.Tre vjet ma vonë kjo orkestër filloi të drejtohej nga i shquemi Palok Kurti. Për ma shumë se gjysmë shekulli, trashëgimtarë të familjes Kurti drejtojnë orkestra frymore në qytetin e Shkodrës. Por edhe krijohen të tjera orkestra frymore si ajo e Artizanëve, Bashkisë, Ushtrisë e lagjes Parrucë etj.

E pra, DIKUR… KJO ISHTE SHKODRA!

Shenim nga FR: Materiali asht punue nga Studjuesi Gjush Sheldija.

            Melbourne, 11 Kallnduer 2025.