Mbrëmjen e 7 majit 1933, në dhomën e tij të vogël në Derviçan, ku ishte emëruar si mësues, Sterjo Spasse nis të shkruajë:

“1 tetor 193… Fill i vetëm po qendroj brenda në dhomëzën time. Ora është 10 mbas darke dhe një errësirë e frikshme ka mbuluar katundin”.

Kështu nis një nga librat më të dashur të Sterjo Spasses “Nga jeta në jetë – Pse?!”, ose shkurt “Pse?!”, të cilin do ta përfundonte më 25 nëntor 1933. Ishte puna që e bëri të njohur në rrethet kulturore dhe letrare të Shqipërisë së viteve ’30-të. Ndonëse u anatemua për më shumë se 45 vite, “Pse?!” mbijetoi. Spasse u shqua edhe me shumë romane të tjerë, më të arrirë për nga stili, por emri i tij përherë u lidh me atë të njeriut, apo filozofit, që nuk kishte arritur t’i jepte përgjigje Pse-së.

Vitet kalojnë dhe 90 vite më pas “Pse?!” po bëhet gati t’i paraqitet publikut në gjuhen angleze. Sa ishte gjallë Spasse as që do të guxonte të ëndërronte ta shihte “Pse?!”-në, “fëmijën” e tij më të dashur, të përkthyer në anglisht. Por “Pse?!” e meritonte këtë përkthim. Mesazhet që përcjell ky libër, pjesërisht autobiografik, janë universale. Ata i rezistojnë kohës dhe kapërcejnë kufijtë e kombeve.

Fati e solli që Stefan Zhelev, ish-student i AUBG, të dashurohet me “Pse?!”-në falë miqësisë me bashkëstudentë shqiptarë. Po kështu edhe e shoqja, Neli Nenkova, një piktore e talentuar dhe fituese e disa çmimeve ndërkombëtare. Ajo punoi kapakun e librit duke sjellë aty me fantazi imazhin dydimensional të personazhit kryesor. Falë përkthimit të shkëlqyer që bëri diplomati dhe përkthyesi Robert Wilton, ata besuan në projektin e përkthimit të librit. Në këtë mënyrë u krijua “reaksioni kimik” që i dha jetë “Pse?!”-së në anglisht.

*** ***

On the evening of May 7th, 1933, in his small room in the village of Derviçan, where he was appointed as teacher, Sterjo Spasse begins to write:

“October 1st, 193… I am in my room, utterly alone. It is ten o’clock in the evening and a terrifying darkness has covered the village…”.

And so began his first novel “From Life to Life – Why?!”, which he would call complete on the 25th of November, 1933. It was the book that made him renowned in Albania’s cultural and literary circles of 1930s. Though it was anathematized for more than 45 years, “Why?!” survived. Spasse became famous with many other novels, more accomplished in terms of style, but his name was always associated with that of the man, or the philosopher, who had not managed to give an answer to “Why?”.

Fast forward 90 years – April 2023. “Why?!” is about to be published in English. In his earthly life Spasse wouldn’t even dare to dream of having his dearest book translated into English. “Why?!” deserves it. The messages it conveys are universal. They transcend national borders and resist time.

Fate brought it that Stefan Zhelev, a former student of the American University of Bulgaria, fall in love with “Why?!” thanks to his friendship with Albanian students. The same happened to his wife, Neli Nenkova, a gifted painter, and winner of several international awards. She dedicated lots of passion to the book cover bringing with stunning fantasy the two-dimensional image of the main character. Thanks to the wonderful translation of Robert Wilton, a former British diplomat and excellent connoisseur of the Albanian language, Neli and Stefan believed in the translation project. This was the chemistry that brought “From Life to Life – Why?!” into English.

Flasshqip.ca