Themeluesi i arkeologjisë shqiptare

“Këto punë po i shkruaj këtu, o vëlla shqiptar, jo me ndonjë qëllim të keq, por  pse po ma ka ënda me e mbështetë në to vjetërsinë e kombit tonë. Le ta marrë  vesh bota se hyjnitë, mënyrat dhe sjelljet e besimtarëve, si grekët dhe latinët e  vjetër, i patën prej etërve tanë, Pellazgëve”.
At Shtjefën Gjeçovi

Ditën e mërkurë, në sallën “Aleks Buda” në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë  filloi punimet “Konferenca Arkeologjia shqiptare në 75-vjetorin e krijimit të saj:  arritje, risi dhe perspektiva”, organizuar nga Akademia e Shkencave të  Shqipërisë  dhe Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Kosovës. Me këtë rast, përshëndeti edhe  Kryetari i Akademisë  së Shkencave të Shqipërisë, akad. Skënder Gjinushi, Në fjalën e tij përshëndetëse, Z. Gjinushi theksoi, sipas gazetës Telegraf, se gjithçka filloi nga viti 1948. Çdo gjë  u “institucionalizua si kërkim i specializuar me mbështetje shtetërore në vitin  1948…”, ndërkohë që “brenda dy dekadash u kapërcy romantizmi shkencor”, vijon Gjinushi, i cili përmend emrat e disa arkeologëve të kohës së komunizmit, pa dyshim për meritat e tyre në fushën e arkeologjisë shqiptare. Më ra në sy se Z. Gjinushi nuk përmendi At Shtjefën Gjeçovin, françeskanin shqiptar i  cili konsiderohet nga shumë ekspertë, të brendshëm dhe të jashtëm, si babai i  arkeologjisë shqiptare – “I pari arkeolog shqiptar”, e ka cilësuar Gjeçovin At Zef  Pllumi në librin e tij Françeskanët e Mëdhej”. At Zef Pllumi shprehet se mund të
thuhet se At Gjeçovi,  “pa dyshim që kurrnji udhëtar i shkencës nuk e përshkoi  mbarë Shqipninë që nga Veriu deri në Jug ma shumë se ai”.

Siç duket Kryetari i  Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Z. Gjinushi e konsideron punën dhe  veprimtarinë e At Shtjefën Gjeçovit si një “romantizëm shkencor” që duhej, jo  vetëm të “kapërcehej”, sipas tij, gjatë kësaj konference, por që edhe të zhdukej e të  mos përmendej në vazhdimësinë e historisë “shkencore” të komunizmit. Çdo gjë  filloi nga ne, nga viti 1948, thotë Gjinushi me shokë – ne jemi fillimi, ne  vazhdojmë të jemi!

Por për fat të mirë, gjithçka nuk është e humbur se Z. Gjinushi e pa të arsyeshme të “kapërcente” emrin e At Shtjefën Gjeçovit në konferencën kushtuar 75-vjetorit të  themelimit të Arkeologjisë Shqiptare. Në atë konferenncë mori pjesë e përshëndeti edhe Kryetari i Akademisë së  Shkencave dhe Arteve të Republikës së Kosovës, Akad. Mehmet Kraja.  Akademiku Kraja shprehu respekt për të gjithë ata që në  çfarëdo mënyre kanë zbuluar se në këtë hapësirë, edhe përkundër furtunave dhe erozioneve të mëdha, toka flet shqip! Ai foli për arkeologjinë në Kosovë — në trojet dardane — ku sipas tij ajo ka kaluar periudha të errëta, periudha kur dëshmia  për vazhdimësinë iliro-shqiptare ndëshkohej herë me plumba, si në rastin e (At  Shtjefën) Gjeçovit, ose me helmim, si në rastin e antropologut hungarez  Nemeshkeri, i cili supozohet se u helmua, pasi dërgoi një raport paraprak se  Nekropoli Mesjetar i Vërmicës dëshmonte për një popullsi josllave, me vazhdimësi nga shekulli II para epokës së re, V dhe VI në mesjetën e hershme dhe më vonë në  shekujt IX-XI. Kjo vazhdimësi iliro-shqiptare në ish-Jugosllavi konsiderohej  armiqësore, aq sa që mund të ndëshkohej edhe me vdekje. Në lidhje me këtë, sipas Akademiku Kraja theksoi kontributin e “At Shtjefën Gjeçovit,  themeluesit të arkeologjisë shqiptare”, siç e cilësoi ai.

“Prifti françeskan Shtjefën Gjeçovi-theksoi akad.Kraja, sikundër e dini, ka lindur  në Janjevë, ku më pas, gjatë kohës që unë mbaj mend, jetonte një komunitet i  krishterë katolik. Shtëpia e tij e lindjes gjendet atje edhe sot, vetëm se pushteti  jugosllav — ku ishin të përfshirë edhe një numër kosovarësh — nuk e desh Shtjefën  Gjeçovin, të cilin jo vetëm që e vrau më 1929, por nuk i bëri as nderimet që i  takonin një burri mendjendritur, i cili la trashëgimi dy monumente të pavdekshme:  themeloi arkeologjinë shqiptare dhe kodifikoi veprën më të rëndësishme të  trashëgimisë zakonore shqiptare, Kanunin e Lekë Dukagjinit”,  ka thenë  Kryetari i Akademisës ë Shkencave dhe Ar teve të republikës së Kosovës Dr.  Mehmet Kraja.

Dr Kraja njoftoi të pranishmit – ndoshta një lajm që ata të Akademisë së  Shkencave të Shqipërisë, përfshir Z. Gjinushi– nuk donin të dëgjonin me rastin e  75-vjetorit të Arkeologjisë Shqiptare. “Ju bëjë me dije, ka thënë Kraja se “ Akademia e Kosovës do të kërkojë zyrtarisht nga institucionet e Kosovës, që viti 2024, i cili bie në 150 vjetorin e lindjes së Shtjefën Gjeçovit, të shpallet zyrtarisht  si “Viti i Gjeçovit”. Kjo është më e pakta që mund të bëjmë në respekt të atij që i  pari ndër shqiptarët dëgjoi zërat nga thellësia e tokës sonë që flet, ka  thenë Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të  Republikës së Kosovës. Uroj që ky njoftim i përmasave kombëtare nga Dr  Mehmet Kraja të mos ketë ra në veshë të shurdhë të akademikëve të Tiranës  zyrtare. Por që vitin që vjen, me rastin e 150-vjetorit të At Shjtefën Gjeçovit të  kujtohet së bashku në Prishtinë dhe në Tiranë  “Emëri i këtíj njeriu të rrallë”,  siç e ka cilësuar Faik Konica.

Ka mundësi që Kryetari i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe  enti akademik e shkencor që ai kryeson të kenë zgjedhur që me këtë rast  të anashkalojnë emrin e At Shtjefën Gjeçovit – të cilin disa ekspertë dhe  akademikë e quajnë themeluesi i Arkeologjisë Shqiptare – vetëm e  vetëm se ishte prift katolik. Se emri, puna dhe veprimtaria e At Shjtefën  Gjeçovit, në sytë, mendjen dhe në përgatitjen e tyre shekncore  marksiste-leniniste, mund të jetë një “romantizëm shkencor” që duhet të  “kapërcehet” në minimum ose të zhduket fare nga kujtesa, në  maksimum.

E vërtetë se At Shtjefën Gjeçovi – për veçse ka qenë prift katolik dhe  arkeolog, ai, sipas Dr Syrja Pupovcit, duhet të shikohet dhe të vlerësohet edhe si, mësues e arsimues , puntëror i kulturës dhe shkencës, për kohën  në të cilën ka jetuar. “Shtjefën Gjeçovi i ka dhënë kontribut të  rëndësishëm kulturës kombëtare dhe shkencës dhe ka lënë në trashëgimi  vepra që do të mbeten edhe në të ardhmen gurrë e pashterrur për  studime”, ka shkruar pedagogu dhe akademiku i njohur nga Kosova, Dr.  Syrja Pupovci (1937-1998) Ndërsa një admirues i deklaruar i At Shtjefën Gjeçovit, Faik Konica i  madh është shprehur kështu për Gjeçovin: Bir i përulët i Shën Franciskut, e ditur me një diturí pa tingëllìm, po dhe Shqipëtár i kthiellt, At Gjeçovit, që i përkiste çdo mirësí, nuk i mungój asnjë hidhërim, asnjë  çpifje, më e çudítshmia e të cilave ndoshta është të mohúarit se ay ish Shqipëtár. Sepsè ish lindur në një kufí gjúhërash, në një kufí ku sot mbaròn shqípja dhe nis  një tjatër, ca mëndje të klasës katërt, të pazonjat të kuptojnë se fólësit e shqipes në  vijën me të përparuara janë stërnípërit e atýreve që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj ndaluan të mbrápsurit e vijës më tehû, ca mëndje të klasës katërt e përmbysin të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdí.” “Sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë që në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lotët t’ona për At Gjeçovin”. “Po, At Gjeçovi është përmi çdo sharje.  Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë  duke u-rritur – dhe një ditë famullia e Gomsiqes do të jetë një nga gurët e  shënjtëruar të Shqipëtarësisë.” —
Faik Konica –Kujtime mbi At Gjeçovin

Françeskani At Shtjefën Gjeçovi, “themeluesi i arkeologjisë shqiptare” ishte dhe mbetet pishtar i  gjallë i ndriçimit të historisë dhe kulturës së kombit shqiptar, të cilat u bënë për ‘të
vlera shpirtërore dhe qëndrese deri në frymën e fundit.

“Mua edhe mund të më vrasin, por gjuhën dhe kombin shqiptar nuk do të mund t’i vrasin kurrë…”

Kryetari  i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Republikës së Kosovës, Akademik  Mehmet Kraja duke folur dje në Tiranë me rastin e 75-vjetorit të krijimit të
Arkeologjisë Shqiptare.

Foto nga konferenca dy ditore me rastin e 75-vjetorit të krijimit të Akademisë së  Shkencave të Shqipërisë, Tiranë.