Irina Çishiq festoi ditëlindjen e saj të parë më 8 tetor të vitit 1993. Katër ditë më vonë, ajo u vra nga një plumb snajperi në rrugët e kryeqytetit të Bosnjës, Sarajevë.

“Meqë Irina sapo kishte mësuar të ecte, gruaja ime Stana e mbante për dore. Kurrë nuk e kuptuam pse dikush do të qëllonte drejt një shënjestre 50–60 centimetra të gjatë – sa një vajzë njëvjeçare – në vend të një shënjestre shumë më të madhe, siç është gruaja ime, që do të ishte më e lehtë për t’u goditur”, tha për Shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë (REL) babai i Irinës, Samir Çishiq.

Për tri dekada, prindërit e vajzës së vrarë kërkojnë një përgjigje: a u vra vajza e tyre vetëm për të shkaktuar më shumë dhimbje dhe vuajtje? Ditët e fundit, dhimbja e tyre është ringjallur nga raportimet e mediave italiane për një hetim që po zhvillohet në Milano rreth të ashtuquajturve “snajperë të fundjavës”.

Sipas gazetave Il Giorno, La Repubblica dhe agjencisë ANSA, prokurorët po hetojnë pretendimet se gjatë luftës në Bosnje e Hercegovinë (1992–1995), pasanikë të huaj kanë paguar “shuma të mëdha parash” për të qëlluar me armë “për pikën e qejfit” civilë në Sarajevën e rrethuar.

Zyra e prokurorit të Milanos nuk iu përgjigj pyetjes së Radios Evropa e Lirë për atë se deri ku ka mbërritur hetimi, ose ndaj kujt mund të jetë nisur ai.

Një qytet olimpik nën zjarrin e snajperëve

Sarajeva u rrethua nga Ushtria e Republikës Sërpska nga viti 1992 deri në vitin 1995. Rrethimi që zgjati 1.425 ditë, ishte një nga më të gjatët në historinë moderne evropiane.

Më shumë se 1.600 fëmijë u vranë dhe 14.000 u plagosën.

Sipas të dhënave të shoqatave të viktimave dhe vendimeve të gjykatave të OKB-së, çdo fëmijë i dhjeti i vrarë në qytetin që kishte pritur Lojërat Olimpike të vitit 1984, u qëllua nga snajperë.

Megjithatë, asnjë snajper nuk është mbajtur personalisht përgjegjës, as para gjykatave të Bosnjës, as para atyre ndërkombëtare.

Në dënimet kundër zyrtarëve më të lartë të Republikës Sërpska, Gjykata Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY) gjeti se fushata e snajperëve kishte një qëllim të vetëm: “t’i terrorizonte civilët”.

Florence Hartmann, ish-zëdhënëse e Zyrës së Prokurorit të ICTY, i tha REL-it se ata “ishin në dijeni” për të ashtuquajturat “ekspedita të turizmit të vdekjes”.

“E dinim që ekzistonin. Nuk e dinim si ishin organizuar. Është jashtëzakonisht e rëndësishme që është nisur një hetim gjyqësor dhe që ata që e organizuan të identifikohen”, tha ajo.

“Gjueti në Sarajevë”

Benjamina Kariq, kryetare e komunës së Sarajevës, ishte njëvjeçare kur filloi lufta. Pas shfaqjes së dokumentarit “Sarajevo Safari” në vitin 2022, ajo paraqiti një kallëzim penal në Prokurorinë e Bosnje e Hercegovinës, dhe më vonë në autoritetet italiane.

“Ardhja e njerëzve të pasur në Sarajevë gjatë fundjavës për t’i vrarë fëmijët tanë, është gjëja më e errët që mund ta paramendosh”, tha Kariq për REL.

Ajo nuk mori përgjigje deri në mesin e vitit 2025. Në gusht, përmes Ambasadës Italiane në Bosnje e Hercegovinë, ajo paraqiti një kallëzim shtesë me informacione të reja të ofruara nga gazetari italian Ezio Gavazzeni.

Gavazzeni, me ndihmën e ish-gjyqtarit Guido Salvini, kontaktoi prokurorët në Milano, por as ai dhe as Salvini nuk iu përgjigjën pyetjeve të REL-it.

“Gjithçka që po ndodh së fundmi jep një fije shprese se të paktën një pjesë e drejtësisë do të vihet në vend”, tha Kariq.

Në disa vendime të ICTY, gjykata theksoi se fushata e snajperëve ishte krijuar për të “terrorizuar civilët”.

“Civilët e Sarajevës u qëlluan nga snajperët derisa shkonin të merrnin ujë. Snajperët qëlluan fëmijët që luanin para shtëpive, ecnin me prindërit, ktheheshin nga shkolla ose ngisnin biçikletat”, tha gjyqtari O-Gon Kwon gjatë leximit të vendimit kundër Radovan Karaxhiqit, presidentit të kohës së luftës i Republikës Sërpska, i dënuar me burgim të përjetshëm në vitin 2019.

Në gjyqin e Dragomir Millosheviqit – komandantit të Korpusit të Sarajevë-Rumanisë, i dënuar me 29 vjet burg në 2007 – dëshmoi zjarrfikësi amerikan John Jordan, i cili foli për të huaj që paguanin për të ardhur në Sarajevë dhe për të qëlluar civilë nga pozicionet serbe.

“Banorët vendas mbanin armë të caktuara, dhe kur shfaqej një djalë me armë që dukej sikur do të duhej të ishte në gjueti derrash të egër në Pyllin e Zi [në Gjermani], jo në luftë urbane në Ballkan — dhe kur e shihje që nuk dinte as të lëvizte mes rrënojave, e kuptoje menjëherë”, tha Jordan në shkurt 2007.

Sipas kallëzimit penal në Prokurorinë e Milanos, thuhet se ekzistonte një “listë çmimesh” për të ashtuquajturin “Safarin e Sarajevës” për të huaj të pasur – mes tyre amerikanë, kanadezë, rusë dhe italianë.

Fëmijët ishin shënjestrat më të shtrenjta, të ndjekura nga gratë, pastaj burrat; ndërsa të moshuarit mund të vriteshin falas, sipas ANSA-s.

Mediat italiane raportojnë gjithashtu se gjatë luftës, shërbimet e inteligjencës boshnjake, bazuar në mënyrën si ishte organizuar operacioni, besonin se pas tij qëndronte Shërbimi i Sigurimit të Shtetit (SDB) i Serbisë dhe ish-shefi i tij Jovica Stanishiq, i dënuar më vonë me 15 vjet burgim nga ICTY për krime lufte.

“Verifikimi i akuzave”

Nëse prokurorët në Milano ngrenë aktakuza dhe provojnë fajësinë, kjo do të ishte hera e parë që vrasjet me snajper të civilëve në Bosnje do të trajtoheshin në një gjykatë.

Në maj 2021, Prokuroria e Bosnjës hapi një rast pas publikimit të një videoje – autenticiteti i së cilës nuk është konfirmuar nga REL-in – ku një snajper i Ushtrisë së Republikës Sërpska mburrej se “kishte qëlluar dikë drejt e në kokë”.

“Më 2 prill 2025, Prokuroria e Shtetit të Bosnjës ia kaloi rastin Prokurorisë së Kantoni të Sarajevës për aktivitetet e snajperëve në Sarajevë. Prokurori i caktuar po ndërmerr hapa aktivë për të verifikuar akuzat në raport”, tha për REL-in zëdhënësja Azra Bavçiq.

Sipas Këshillit të Lartë Gjyqësor dhe Prokurorial të Bosnjës, më shumë se 3.200 raste krimesh lufte mbeten të pazgjidhura në vend; mbi 2.900 janë ende “në fazën fillestare”, që do të thotë se nuk është identifikuar asnjë i dyshuar ose krimet nuk janë hetuar plotësisht.

Më shumë se 150 të dyshuar ndodhen jashtë Bosnjës, kryesisht në Serbi dhe Kroaci. Këto dy vende nuk ekstradojnë shtetasit e tyre dhe mund t’i gjykojnë vetëm brenda juridiksioneve të tyre.

Profesori i së drejtës nga Sarajeva, Enver Iseriq, tha për REL-in se Prokuroria e Bosnjës nuk ka ndjekur penalisht as personat në të ashtuquajturën “lista A” të dhënë nga gjykata e OKB-së, “që duhej të kishte qenë prioritet”.

“Prandaj, asnjë kriminel lufte nga Bosnja nuk është ndjekur për vrasjen me snajper të fëmijëve apo për pagesa për të ardhur në Bosnje e për të vrarë për kënaqësi shtazore. Tridhjetë vjet pas luftës, qindra kriminelë ende ecin të lirë, ndërsa viktimat e tyre i shohin nëpër rrugë”, shtoi ai.

Radio Evropa e Lirë