Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Tetor 2025

“The Morning Post” ka botuar, të mërkurën e 30 prillit 1913, në faqen n°11, intervistën ekskluzive me Ismail Qemalin asokohe në Londër mbi të ardhmen e Kombit tonë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar: 

E ardhmja e Shqipërisë. — Intervistë me Ismail Bej Qemalin.

Ismail Bej Qemali, kreu i Qeverisë së Përkohshme Shqiptare, e cila ka pasur selinë në Vlorë gjatë tre-katër muajve të fundit, mbërriti dje në Londër nga Vjena dhe Parisi. Ismail Qemali synonte të arrinte në Angli tre-katër ditë më parë, por ai u ndalua në Paris për ankthin e tij dhe të ministrit të Jashtëm francez, z. Pichon, që çështjet shqiptare të diskutoheshin mes tyre. Ismail Bej Qemali është tosk, ose shqiptar i Jugut, mysliman nga feja. Për sa kohë që kishte ndonjë shpresë se Turqit e Rinj do t’u përgjigjeshin aspiratave racore të shqiptarëve, ai ishte i përkushtuar për reforma në Turqi. Ai përfaqësoi Beratin në parlamentet e Turqve të Rinj dhe për dy ose tre vitet e fundit, që nga fushatat e shtypjes së Turgut Shefqet Pashës në Shqipëri, ai ka qenë i lidhur me Unionin Liberal, një konglomerat fraksionesh, elementi i vetëm i të cilëve ishte urrejtja e përbashkët e të gjithë anëtarëve të tij për tiraninë e Turqve të Rinj. Ismail Bej Qemali ishte i lidhur ngushtë me Qamil Pashën, madje kohët e fundit, në prag të disfatës turke në Thrakë (Trakë), ishte në negociata me Vezirin e Madh të atëhershëm për t’i siguruar Shqipërisë të drejtën e lirë për t’u zhvilluar sipas kufijve të saj nën sundimin turk. Ai ka një aftësi të pazakontë diplomatike që ka qenë prej kohësh karakteristike për anëtarët më të shquar të racës shqiptare dhe që i ka dhënë Turqisë shumë Vezirë të Mëdhenj shqiptarë.

Në bisedën e djeshme me një përfaqësues të “The Morning Post”, Ismail Bej Qemali theksoi pamundësinë për të parashikuar diçka përfundimtare apo përfundimtare për të ardhmen e Shqipërisë :

“Më e vjetra nga racat në Evropë”, deklaroi ai, “Shqipëria është më e reja nga shtetet. Populli ynë i vogël, që numëron midis një milion e një çerek, apo edhe një milion e gjysmë shpirtra, nëse vendimi i Fuqive në lidhje me kufirin verilindor mbahet, kërkon të drejtën për të jetuar jetën e vet dhe për të zhvilluar shpirtin e tij racor aq lirisht sa grumbullimet më të mëdha racore të vendosura në kufijtë tanë. Ne nuk duam t’i bëjmë asnjë padrejtësi askujt ; ne nuk jemi luftëdashës dhe, nëse mbetemi ashtu siç jemi, nuk do të paraqesim asnjë rrezik për paqen në Evropë. U bëjmë thirrje popullit, qeverisë dhe shtypit të Anglisë që ta njohin drejtësinë e këtij pretendimi të racës sonë, sepse ju anglezë e dini vetë vlerën e lirisë dhe shtypi juaj është, par excellence, shtypi i lirë i Evropës. Pretendimi ynë është aq i drejtë dhe aq i bazuar saqë mjafton të kuptohet se merr mbështetjen e personave të paanshëm.”

I pyetur në lidhje me kryeqytetin e ardhshëm të shtetit të vogël, Ismail Bej Qemali tha :

“Edhe pse duhet ta kemi Shkodrën, dhe megjithëse ajo do të jetë qyteti ynë më i madh, është e mundshme që Elbasani, si qendër dhe si kombinim i veçorive të rajoneve veriore dhe jugore të vendit tonë të vogël, do të zgjidhet si kryeqytet. Është në distancë të barabartë nga portet tona të Durrësit dhe Vlorës, dhe e folura e tij është në mes të dialekteve toske dhe gege. Megjithatë, kjo nuk bën asnjë ndryshim për çështjen e Shkodrës. Nëse Shqipëria e re do të jetë e shëndetshme, ajo duhet të përfshijë fiset malsore të vendit verior, tregu dhe qyteti kryesor i të cilëve ka qenë gjithmonë në Shkodër. Ata janë disa nga pjesët më karakteristike të racës shqiptare, dhe vitaliteti i tyre është thelbësor për mirëqenien tonë. Kuptohej që Ambasadorët fillimisht vendosën t’ia jepnin Grudën dhe Hotin Malit të Zi, dhe së fundmi është sugjeruar që Mbretit Nikolla mund t’i jepej edhe Kelmendi për ta bindur të largohej nga Shkodra. Sidoqoftë, cilido qoftë kompromisi i arritur, nuk mund të ketë kompromis për Shkodrën nëse shteti ynë do të konsolidohet fort. Në këtë çështje nuk është e vërtetë që ne mbështetemi më shumë te një shtet evropian sesa te ndonjë tjetër. Ne i bëjmë thirrje të gjitha Fuqive të Mëdha dhe shpresojmë që të gjitha së bashku të veprojnë në dëbimin e mbretit Nikolla nga një qytet që nuk është as i tij nga farefisi racor i malazezëve me shqiptarët dhe as i tij nga pushtimi legjitim. Dihet mirë se ditët e fundit të rrethimit pati shumë pak të vrarë malazezë dhe qyteti nuk u pushtua nga një sulm i vërtetë i armatosur. Por nëse Fuqitë e Mëdha nuk veprojnë në harmoni, natyrisht, nga pikëpamja thjesht shqiptare, pasi ekzistenca jonë pothuajse varet nga kjo çështje, ne do të preferonim të mbështeteshim nga një Fuqi që vepron veçmas sesa nga asnjëra. Por dëshira jonë e fundit do të ishte të mos krijonim ndërlikime në Evropë. E tëra çfarë dëshirojmë, siç e kam thënë tashmë, është të jetojmë jetën tonë dhe të na njihet kultura jonë dalluese si e drejtë për një ekzistencë të veçantë.”

Ismail Bej Qemali nuk ishte në gjendje të thoshte asgjë të saktë në lidhje me organizimin e ardhshëm të Qeverisë Shqiptare :

“Aktualisht”, vërejti ai, “kemi një Qeveri të përkohshme me një Këshill në të cilin përfaqësohen fiset kryesore, përveç Mirditorëve, të cilët, kryesisht për arsye që lidhen me vështirësitë e udhëtimit etj., nuk kanë dërguar një anëtar aktualisht. Askush nuk mund ta parashikojë se çfarë do të ndodhë në të ardhmen. Të paktën mund të jemi të sigurt se njohja e sovranitetit të Esad Pashës është jashtë diskutimit. Nëse do të inaugurohej një politikë e tillë, do të fillonte xhelozia midis fiseve dhe, për arsye të dukshme, nuk mund të ketë stabilitet. Ne duam një Sovran që nuk mund të ngjallë xhelozi lokale dhe të mos ngrejë dallime fetare. Sa për pjesën tjetër, kjo duhet t’i lihet kohës.”

Ismail Bej Qemali këmbënguli se ndryshimet e supozuara midis shqiptarëve të veriut dhe të jugut ishin ekzagjeruar për qëllime të caktuara. Ai nuk shprehu asnjë frikë për mirëqeverisjen e vendit në të ardhmen, me kusht që Fuqitë që do të mbështesin shtetin e ri, të tegojnë bujari dhe mençuri në hapat e tyre fillestarë.

Gjatë ditëve të ardhshme, Ismail Bej Qemali pret të takojë përfaqësues të Ministrisë së Jashtme Britanike dhe shpresohet që, përpara se të largohet nga Londra, disa nga idetë në lidhje me të ardhmen e Shqipërisë, të cilat aktualisht janë në një gjendje disi të paqartë, do të kenë marrë një formë më të qartë.