Nga Aurenc Bebja*, Francë – 9 Shtator 2025

“Social-Demokraten” ka botuar, të premten e 1 prillit 1921, në faqen n°4, intervistën ekskluzive asokohe me Aleksandër Moisiun në Hotel Bristol (Oslo), të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Tek Aleksandër Moisiu – Aktori më i famshëm gjerman flet për komunizmin, artin dhe punëtorët

Me trenin e Kopenhagës në orën 4 e 10 të pasdites së djeshme, Moisiu mbërriti me gruan e tij në Kristiania (Oslo). Moisiu, siç dihet, është ftuar nga regjisori Rudolf Rasmussen në një shfaqje treditore në “Mayol”, ku do të recitojë poezi të Gëtes, Heine-s dhe Verhaeren-it dhe do të interpretojë një skenë monologu nga “Faust-i”.

Ne patëm shumë fat që edhe para ardhjes së aktorit të madh ta bindnim të bënte një intervistë të vogël — të cilën ai me dashamirësi dhe dëshirë na premtoi se po atë mbrëmje do ta jepte në dhomën e tij në hotel “Bristol”.

Me shumë entuziazëm dhe shumë nervozizëm, në kohën e caktuar, ne hymë në labirintin e korridoreve prej mermeri të Hotel Bristol, derisa më në fund gjetëm dhomën ku i ftuari i nderuar dhe gruaja e tij kishin ngritur çadrat e tyre.

Moisiu, ndonëse ishte ende i lodhur nga udhëtimi, na priti shumë ngrohtësisht, na ofroi një nga cigaret e tij më të mira dhe u deklarua menjëherë gati për të biseduar e llafosur për të gjitha gjërat e çuditshme që mund t’i shkonte nëpër mendje një gazetari.

— Ju vini nga Kopenhaga ? e pyetëm për diçka për të filluar.

— Po, kam 8 ditë atje, kam lexuar poezi të Gëtes, Verhaerenit dhe Heines dhe kam interpretuar skenën monologe “Faust i studerkammeret” — sigurisht një nga skenat monologe më të mira në të gjithë “Faust-in”.

— Dhe sa kohë do të qëndroni në Kristiania ?

— Tre, katër ditë. Në “Mayol” do të performoj në thelb të njëjtin program me atë që kisha në Kopenhagë. Kur të mbaroj këtu, unë dhe gruaja ime do të udhëtojmë menjëherë për në Stokholm, ku do të kem disa mbrëmje leximi (recitimi), ndoshta edhe një udhëtim të shkurtër në Goteborg.

— Cilët autorë dhe çfarë lloj pjesësh preferoni të luani ?

—  Më pëlqen Tolstoi më i miri nga të gjithë shkrimtarët e vjetër të botës, — më pëlqen shumë të aktroj në tragjeditë e vjetra klasike greke, por përndryshe më pëlqen të aktroj në të gjitha llojet e shfaqjeve.

Dhe modernët — Themistokliu si Shekspiri, Tolstoi, Ibsen dhe Bjørnson. Ti kupton gjithçka. Për sa kohë që është art origjinal, i mirë dhe autentik. Ndër shfaqjet norvegjeze kam luajtur Osvaldin në “Gjengangere” dhe Hjalmar Ekdalin në “Vildanden”. Unë gjithashtu nuk kam qenë në gjendje të performoj Hamsun. Unë e mbaj atë me respekt të lartë. Libri i tij “Sult” është madhështor dhe renditet ndër më të mirët në letërsinë europiane.

— Nga deklaratat e tua në gazetat e Kopenhagës dhe edhe nëpër gazetat gjermane kemi krijuar përshtypjen se ju jeni komunist. A besoni në revolucionin botëror proletar ? Dhe a mendoni se do të sjellë lumturi njerëzore për miliona që e emërtojnë atë sot ?

— Unë nuk jam politikan. Është gabim kur gazetat e Kopenhagës duan të më atribuojnë ndonjë deklaratë të madhe politike për çështjet e ndezura të ditës. Unë nuk e kuptoj shumë mirë politikën. Si artist, duhet të përqendrohem në punën time dhe t’i kushtoj gjithë kohën dhe interesin tim artit që dua dhe respektoj. Që unë, si njeri me ndjenja, jam i indinjuar nga padrejtësia e përgjakshme e shoqërisë klasore, bollëku i të pasurve dhe mjerimi i të varfërve, është tjetër çështje. Unë simpatizoj ata që janë në nevojë dhe dhimbje — vuaj me ta dhe shpresoj me ta që ditë më të ndritshme dhe lumturia më e madhe do ta bekojnë së shpejti njeriun e madh dhe të vuajtur.

Unë nuk marr pjesë në politikë, por zemra ime është me ata që duan të mirën. Zemra ime është me komunistët sepse mësimet e tyre janë të rrënjosura në krishterim siç duket në formën e tij origjinale. Unë jam komunist sepse besoj se është e drejtë dhe e duhur që një njeri t’i japë një të varfëri në acar një pallto kur ai vetë ka dy …

Nëse nuk kam besim se mund të përmirësohet bota dhe njerëzit në të me mjete të dhunshme, unë ende shikoj tek të gjithë ata që, me vetëmohim dhe plot idealizëm, marrin drejtimin për çlirimin e të varfërve. Lenini kishte të drejtë në Rusi. Atje, para revolucionit, kishte 30 mijë pronarë tokash të ushqyer mirë dhe 100 milionë të varfër. Pastaj erdhi revolucioni dhe nxorri jashtë loje 30 mijë pronarët e tokave dhe ia dha tokën 100 milionë të varfërve, të cilët tani po bëhen njerëz të vërtetë — sepse po përballen me ditë më të ndritshme.

— A i vlerësoni punëtorët si audiencë teatri dhe a besoni se punëtorët e kuptojnë se si të shijojnë dhe përdorin artin e mirë dhe të mirëfilltë ?

— Punëtorët janë audienca ime më e mirë. Unë kurrë nuk luaj me gëzim më të madh se kur luaj për punëtorët. Sepse e di sa mirë punëtorët kanë nevojë për teatrin, muzikën dhe gjithçka që është e bukur. Sepse e di që bota e tyre është e ftohtë dhe gri dhe se për këtë arsye ata kanë nevojë dëshpërimisht për një rreze të ngrohtë dielli herë pas here. Në Berlin, kam mbajtur një numër recitimesh të dielave pasdite me çmime të ulëta për klasën punëtore. Kam lexuar poezi nga klasikët tanë më të mëdhenj — dhe ndjej se punëtorët e kuptojnë dhe e shijojnë artin e mirë. Sa më mirë është që punëtorët të mblidhen në sallat e koncerteve dhe teatrove sesa të shkatërrojnë shpirtrat dhe trupat e tyre në lokalet e birrës dhe shfaqjet e estradës së minutës së fundit ?

“Arti për hir të artit” është një slogan i mirë. Por kjo nuk e mbulon plotësisht. Arti nuk është dhe nuk duhet të jetë vetëm një qëllim në vetvete — ai duhet të jetë një mjet në shërbim të edukimit publik dhe formimit të zemrës. Dhe ai art është më i madhi dhe më i vërteti, në të cilin çdo shpirt njerëzor dhe çdo zemër njerëzore gjen vendin dhe e njeh veten. E gjithë bota qesh dhe qan për të njëjtat gjëra. Në çdo gjoks njeriu ka tokë pjellore për të mirën dhe të bukurën — çdo zemër është si një kopsht i bukur, por duhet ujitur dhe kujdesur për të — dhe dielli duhet të vijë me bollëk me dritën dhe ngrohtësinë e tij

Arti dhe artistët janë rojet e së bukurës. Prandaj, ata që punojnë me artin kanë një përgjegjësi të madhe. Dhe prandaj është detyrë e tyre të bëjnë art në mënyrë që të gjithë ta kuptojnë, që të gjithë të përfitojnë prej tij — dhe askush të mos largohet pa u pasuruar në shpirt dhe mendje. Dhe vetëm ajo që vjen natyrshëm është e bukur, vetëm ajo që çdo njeri i vetëm në tokë mund të kuptojë është art i vërtetë dhe origjinal.

Njerëzit duhet të mësojnë të shohin bukurinë në një pasqyrë deti të qetë, në lindjen e diellit dhe në muzg në një mbrëmje të hershme pranvere. Ata duhet të mësojnë të kuptojnë se jeta është e pasur dhe e bukur dhe ia vlen të jetohet — dhe se do të ishte edhe më e bukur nëse njerëzit do të bëheshin më të mirë. Arti është një nga mjetet që do të edukojë racën njerëzore dhe do ta bëjë çdo individ më të mirë, duke hapur sytë nga e bukura, sepse atëherë ata do të mendojnë bukur, do të kuptojnë se çfarë është e mira dhe e keqja dhe do të veprojnë në përputhje me rrethanat.

***

Ndërsa disa gazetarë presin jashtë derës për të hyrë në shenjtëroren e të shenjtëve, ne e shohim si kolegjiale për ta dhe sjellje ndaj aktorit të madh t’i themi lamtumirë.

Aleksandër Moisiu ishte i lodhur kur mbërritëm dhe nuk kishte gjasa të gjallërohej nga shumëllojshmëria e gjermanishtes për të cilën e pyetëm.

Megjithatë, u bashkuam pak sa i përket gjuhës dhe shqiptimit të saj kur i dhamë lamtumirën e fundit. Në gjermanishten më të patëmetë i thamë : Auf Wiedersehen, Aleksandër Moisi !

Por nuk e dimë sa i kishte mbetur kur u përgjigj : Auf Wiedersehen, mein Herr !

A.   P. Aa.