Qeveria Meloni mbushi 1000 ditë në pushtet – një periudhë që për politikën e jashtme italiane ka prodhuar vendime të rëndësishme, përplasëse, dhe shpesh me rezonancë ndërkombëtare. Ndër vendet ku ndikimi i këtyre politikave është ndjerë më qartë, Shqipëria ka qenë në qendër të vëmendjes: si aleat strategjik, si partner ekonomik, por edhe si hapësirë eksperimentale për projekte politike që Italia nuk mund t’i zbatojë brenda Bashkimit Evropian.

Në këto 1000 ditë, marrëdhënia mes Romës dhe Tiranës është përshkruar si “miqësi historike” dhe “bashkëpunim shembullor”, por një analizë më e thellë zbulon një realitet të ndërlikuar: një lidhje e dominuar nga interesa italiane, ku Shqipëria luan rolin e një partneri teknik, por jo gjithmonë politikisht të barabartë.

Marrëveshja e nëntorit 2023 për ndërtimin e qendrave për migrantët në Shqipëri, por nën juridiksion italian, është shndërruar në simbolin e kësaj periudhe. Italia eksporton jo vetëm flukset, por edhe përgjegjësitë ligjore dhe politike, ndërsa Shqipëria pranon të jetë vendi pritës i një modeli migrator të kritikuar ashpër nga organizatat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.

Edhe pse prezantohet si “inovacion strategjik”, kjo marrëveshje ka:

• thelluar varësinë strukturore të Shqipërisë ndaj Italisë,

• komprometuar sovranitetin ligjor në territore të caktuara,

• dhe rritur përdorimin e Shqipërisë si “zonë tampon” për sfidat që Italia nuk dëshiron t’i përballojë brenda territorit të saj.

Afërsia mes Giorgia Melonit dhe Edi Ramës ka qenë e dukshme: dy liderë me retorikë popullore dhe me vizione të ngjashme për “sovranitetin kombëtar” dhe kritikën ndaj burokracisë evropiane. Por ky afrim nuk ka prodhuar një marrëdhënie të balancuar:

• Rama i ka ofruar Melonit një aleat të dobishëm për agjendat e saj migratore dhe mesazhet politike ndaj BE-së.

• Në këmbim, Shqipëria ka fituar një platformë ndërkombëtare të zëshme, por duke heshtur përballë shqetësimeve të brendshme mbi demokracinë, drejtësinë dhe median e lirë.

Operacionet e përbashkëta kundër krimit të organizuar shqiptar në Itali janë intensifikuar. Megjithatë:

• Ato mbeten kryesisht në duart e autoriteteve italiane, me Shqipërinë në rol mbështetës.

• Nuk ka ende një strategji të përbashkët për të goditur rrjetet financiare dhe lidhjet politike të krimit të organizuar.

• Është e dukshme një mungesë e vullnetit për të analizuar rrënjët e përbashkëta të korrupsionit dhe ekonomisë kriminale mes të dy vendeve.

Italia vijon të jetë partneri më i madh tregtar dhe investues në Shqipëri. Por:

• Investimet shpesh përqendrohen në sektorë me kosto të ulët dhe kontroll të lartë: fasoneri, logjistikë, shërbime të kontraktuara.

• Shqipëria shërben gjithnjë e më shumë si hapësirë ndihmëse për interesat italiane, pa ndërtuar kapacitete të qëndrueshme për zhvillim të brendshëm.

• Krijohet kështu një asimetri funksionale, ku Shqipëria furnizon territor dhe fuqi punëtore, ndërsa Italia kontrollon rrjedhën e kapitalit dhe vendimmarrjes.

Nëse këto 1000 ditë përfaqësojnë një fazë intensive të bashkëpunimit mes Shqipërisë dhe Italisë, atëherë duhet pyetur me ndershmëri: kush ka përfituar më shumë?

• A ka qenë ky një bashkëpunim për zhvillim të përbashkët, apo një mekanizëm për të lehtësuar barrën politike të Italisë?

• A është Shqipëria partner i vërtetë strategjik, apo thjesht një hapësirë eksperimentale për politikat italiane jashtë BE-së?

Nëse nuk kërkohet më shumë transparencë, barazi dhe përfshirje reale nga të dyja palët, kjo marrëdhënie rrezikon të kthehet në një asimilim të heshtur, ku Shqipëria përdoret më shumë sesa dëgjohet.