TIRANË- Karriera, shfaqjet, jeta familjare, bashkëshorti, fëmijët, divorci… Inva Mula ka folur për gjithçka sot në emisionin “Studio e Hapur” në News24 me gazetaren Eni Vasili. “BalkanWeb” sjell intervistën e plotë të sopranos shqiptare me famë botërore
Meqenëse jemi pak përpara shfaqjes së parë, jeni e emocionuar?
Në fakt dhe tani në këto momente. Sigurisht, emocioni është diçka që është brenda nesh dhe është pjesë e punës nga fillimi deri në fund por momenti i daljes në skenë është përgjegjësi e madhe. Emocioni i përzierë me një përgjegjësi shumë të madhe.
I shtohet kjo fakt që jeni regjisore jo vetëm protagoniste pasi ju do të këndoni ditën e diel. Është një emocion më shumë po ta dish që gjithë shfaqja është në duart e tua?
Absolutisht. Nëse unë kam përgjegjësinë kur jam interpretuese për rolin që kam, sigurisht kënaqësi e madhe është kur gjithë stafi është në formë dhe shfaqja është e bukur, por në këtë rast përgjegjësia bie mbi mua në çdo gjë, të mirë apo të keqe dhe janë edhe këto disa elementë që unë nuk i kam provuar. Janë disa gjëra që po ndodhin në jetën time dhe një përgjegjësi artistike shumë e madhe jo vetëm për veten, por për gjithçka, edhe për një lule që është diku e varur.
Si e morët këtë vendim? Ka qenë në qëllimet tuaja të jeni edhe regjisore e shfaqjeve?
Jo, jo absolutisht jo. Unë kam pasur bashkëpunimin e parë me TOB për të vënë në skenë operën “Pagliacci”, por në atë moment më erdhi si ide dhe ishte pothuajse një pasazh në karrierën time që ta këndoja veprën dhe ta vija në skenë dhe mendoja që do ndalesha aty.
Ajo ishte një sukses?
Ishte një sukses. Ishte një vepër shumë e bukur. Madje unë nuk e trajtova edhe veprën si një shfaqje që e kisha parë diku por e trajtova në një temë të Tiranës dhe mendoja që do ndalesha atje. E kisha krijuar atë domosdoshmërinë që të dilja të interpretoja dhe ta vija në skenë dhe do ndalesha. Me kalimin e kohës mendova që më thirri një zë i brendshëm që më tha ‘dale ndoshta duhet ta vazhdosh një gjë të tillë’. Gjithmonë kam menduar, në çdo teatër që kam qenë, kur shikoja një spektakël, mendoja unë si do ta kisha bërë, jo që do ta kisha bërë më mirë por do ta kisha bërë me shijen dhe me guston time. Kam pasur fatin që të punoj me regjisorë shumë të mëdhenj në teatrot më të mëdhenj të botës, me kolegë të shkëlqyer, me skenografë të shkëlqyer, me kostumierë të shkëlqyer dhe gjithnjë kam qenë e interesuar si punohet me ndriçimin, e kam parë spektaklin përtej interpretimit tim në skenë. Ndoshta ky kuriozitet dhe ky pasion për të parë spektaklin në të gjitha etapat e krijimit më bëri që kjo domosdoshmëri të vijë brenda meje dhe të ketë kërkesën për ta vënë në skenë dhe ju doni pse i kam bërë këto prova dhe po i bëj në teatrin tonë? Po ka më mirë se ti bëj këto hapa të miat si regjisore në një teatër ku dhe unë kam hedhur hapat e parë, ku kam bërë interpretimet e mia të para dhe ky teatër më vlerëson dhe më mbështet se më do, këta njerëz më duan, më respketojnë, më japin besimin. Nuk pretendoj që po bëhem regjisore por pretendimi im i vetëm është që me dëshirën që kemi, me pasionin, devotshmërinë, disiplinën, dashurinë që kemi për artin të arrijmë të bëjmë që spektatori të shikojë, të ndiejë, të dëgjojë muzikën e bizesë ashtu siç e dëshiron.
Sigurisht që publiku ju do, kushdo ju mbështet, por ndoshta është logjistika në Shqipëri nuk funksionon, siç është dhe rasti që TKOB është në rikonstruksion dhe kjo është një sallë jo e bërë për opera, etj, etj. Çfarë vështirësish keni pasur nga kjo pikëpamje, qoftë edhe njerëz skeptikë apo situata skeptike keni pasur?
Do dëshiroja që ne të luanim në një teatër të vërtetë, teatër i cili në radhë të parë na mundëson akustikisht dëgjimin e zërit ashtu siç e kërkojnë në çdo teatër të botës. Të gjithë artistët kur hyjnë në një teatër, gjëja e parë bëjnë një provë akustike, ose lëshojnë një zë, një tingull për të parë si funksionon akustika e teatrit. Se ka teatër me akustikë të ndryshme, të mirë, të keqe, të mesme por është vërtetë interesant të shikosh se megjithëse njerëzit përpiqen të krijojnë një teatër me akustikë, nuk është se e qëllojnë, në të gjithë botën, me një financim shumë të rëndësishëm në drejtimin e akustikës. Ndërsa ne pikërisht e dinim që nuk do ta kishim një gjë të tillë sepse Pallati i Kongreseve nuk na i mundëson një gjë të tillë, nuk mund ta pretendojmë, atëherë me anë të teknikës, por vërtetë në mënyrë shumë natyrale do përpiqemi që kjo akustikë të jetë sa më afër zërit të vërtetë, pa kamuflim dhe pa teknologjitë që e mundësojnë një zë operistik të tingëllojë në një sallë që nuk është e bërë për këtë gjë.
Keni ndonjë pakënaqësi ndaj bashkëpunimit ose dikujt? Lexova në media që Inva ishte vendosur në fund të tavolinës në konferencën e shtypit etj, etj. Çfarë janë këto për ju, abuzime gazetarësh, spekulime apo edhe ndonjë pakënaqësi të vogël?
Jo pakënaqësi absolutisht që nuk kam. Kam patur vetëm sadisfaksion nga të gjithë artistët, nga teknika, nga të gjithë. Spektakli ka shumë elementë për t’u bërë dhe unë mendoj që ne asnjëherë për artistët që janë në skenë ata kanë shumë mundësi që të japin, që gjatë gjithë spektaklit të kenë mundësi të depërtojnë tek publiku në mënyrën e tyre. Por, ne harrojmë që mbrapa skenës janë pikërisht njerëzit që punojnë që ne të arrijmë ta realizojmë këtë skenë. Unë jam shumë e lumtur se në të gjithë këto etapa të punës sime kam pasur një dialog kaq të bukur, kaq miqësor dhe profesional me çdokënd.
Po thoni që e zgjodhët vetë të uleshit në fund të tavolinës?
Absolutisht që ishte zgjedhja ime dhe nuk më pëlqejnë këto kryetavolinat, nuk më pëlqejnë. Unë u ula me artistët. Pse ata janë më pak të rëndësishëm tek cepi, nuk e di pse mesi duhet të jetë më i rëndësishëm.
Flasim edhe pak për “Peshkatarin e perlave”…Ju riktheheni, e riinterpretoni pasi e keni bërë ju në ’90, mamaja juaj në ’64. Tashmë jeni ju dhe Nina në skenë, duket sikur është një traditë familjare kjo vepër, është e vërtetë?
Jo, s’ma merr mendja. Sikur çdo vepër të merrja Traviatën, Rigoleton etj, do kishte gjithmonë pika takimi me familjen time, me prindërit e mi. Sigurisht që është shumë bukur që në të njëjtin rol të jetë edhe fotografia ime edhe fotografia e nënës sime. Besoj se kam shumë fat që e kam një gjë të tillë, se nuk besoj se i bie çdo artisti ta ketë edhe nënën që të ketë interpretuar të njëjtat role.
“Peshkatarët e Perlave” erdhi si një domosdoshmëri, se mendoja që të arrish të realizosh një vepër që lë mundësi imagjinimi të jashtëzakonshëm me koloritin, me ngjyrat, me muzikën e jashtëzakonshme të Bizesë por edhe me një vizion, i cili nuk mund ta japë një vepër tjetër që flet për një jetë tjetër. Këtu kemi mundësi që fantazia jonë të shkojë shumë larg edhe të sjellim me një poezi të ditëve tona por gjithmonë që nuk është ngjarje që nuk ndodh në ditët tona. Kjo i jep një shkëputje kohore që e bën spektaklin më të rëndësishëm.
Duke interpretuar një rol që e ka interpretuar edhe nëna juaj, ju bën të jeni në një lloj kontakti shpirtëror me të më shumë, keni kënduar ariet e saj, keni bërë edhe koncerte këtu dedikuar asaj. Duket sikur keni pasur një lidhje speciale me të, a është e vërtetë?
Po, nëna ime ka qenë edhe pedagogia ime e kantos dhe është vërtetë shumë bukur. Mendoj që është pranë meje dhe do doja të më shikonte edhe në këtë kasketë të re që unë mbaj, por e di që është pranë meje, e di që më mbron, e di që energjia e saj më ndjek kudo.
Është një mënyrë komunikimi…
Po, sigurisht, mënyra më e mirë e komunikimit është kjo mënyrë shpirtërore. Zëri vjen nga brenda, zëri depërton por zëri është energji dhe mendoj se energjitë tona takohen.
Pasioni, patosi, energjia që keni në vite, duket sikur tregon që karriera është gjithçka për ju, është gjëja më e rëndësishme për ju, është e vërtetë kjo?
Absolutisht jo. Ka diçka. Për të bërë këtë profesion, për të arritur këto nivele, duhet përkushtim dhe është një përkushtim i cili nuk ka kohë dhe nuk mjaftojnë orët e punës. Është një përkushtim që vjen edhe diçka shumë e thjeshtë. Unë nuk mund ta çoj vajzën në shkollë për arsye se duhet të bëj regjimin tim. Është një sakrificë e gjithë familjes. Është një organizim kur unë kam aktivitet dhe gjithë familja ime duhet të shkojë me tempon tim. Pra, është një përkushtim që kërkon një organizim që nuk mund t’i ta bësh nëse e ndan kohën, kjo kohë është për karrierën, kjo kohë është për familjen. Por, unë këtë e kam, se kjo është disiplinë artistike. Pa këtë ne nuk mund të bëjmë asgjë. Por, nga ana tjetër unë i jap shumë rëndësi pjesës familjarëve, fëmijëve të mi dhe kjo është diçka që më mban si njeri, që më jep sadisfaksionin si nënë, më jep sadisfaksionin si grua, si familjare, më var mbi supe përgjegjësitë që ka një bashkëshorte. Kështu që mendoj që jam munduar duke disiplinuar jetën time artistike dhe familjare të arrij t’i shkrij të dyja. Por nuk do të sakrifikoja asnjëherë, për një karrierë të sakrifikoja familjen time kurrë në botë. Vetëm mundohem t’i ekuilibroj.
Atëherë të mbështesin besoj në zgjedhjen e karrierës?
Absolutisht që po.
Në një intervistë që kemi patur në Paris, ju rrëfyet të vërtetën tuaj për divorcin në atë kohë. E quaj emancipuese sepse personazhe të kalibrit tuaj për publikun shqiptar nuk ishim mësuar të ishin aq të hapur, aq të sinqertë, aq transparentë etj. Por, në vite kam parë që media herë pas here tenton të hyjë në jetën tuaj private. Si ju duket kjo gjë?
Në fakt e mbaj mend këtë intervistë, ka qenë shumë emocionuese për mua edhe vazhdoj të falënderoj për guximin që morët si gazetare për të zbërthyer një gjë të tillë që nuk ishte kollaj në atë kohë, flasim për 8 vite më parë. Por mendoj që do t’ia fal të gjithëve edhe ata që s’flasin gjëra të vërteta për arsye se një personazh, një artiste bën lajm. Nuk do doja të analizoja tani një gjë të tillë por nuk më vjen keq, çfarëdo që të thonë nuk më vjen keq, vetëm të mos futen në ato gjëra intime, ku është ajo bërthama e vogël fare familjare. Atje është delikate nëse thonë gjëra të pavërteta.
Për shembull gjatë gjithë verës është thënë “a qëndron ende në këmbë lidhja me zotin Ramadani”, “a janë ende bashkë”, dikush thotë janë ndarë, dikush thoshte janë parë së bashku, të vëmë ca pika mbi i…Si qëndron e vërteta për lidhjen tuaj?
Në fakt Eni më duket se ne banojmë diku afër…Tani për t’i thënë gazetarëve që doni ta ndiqni jetën time, e keni kështu…nuk bëj asnjë deklaratë. Unë e di që jam shumë e lumtur me bashkëshortin tim, me fëmijët e mi, me familjen time, ne vazhdojmë të jetojmë normalisht. Tani nëse keni nevojë për lajm, atëherë nuk është momenti.
Megjithatë ju shohim më prezentë në Tiranë? Këtë mund ta pohojmë, keni një restorant, e keni hapur me mikeshat tuaja, duket sikur ka një prezencë më të madhe të Invës në Tiranë. Keni vendosur të jetoni përfundimisht në Tiranë, apo një kohë më të madhe në Tiranë? Ia bëra këtë pyetje Kadaresë javën e kaluar dhe ai tha unë do të jem midis Parisit dhe Tiranësdhe nuk e ndryshoj këtë gjë. Për ju si është ky raport?
Është një raport që vërtetë ka ndryshuar vitin e fundit pasi ne jemi vendosur në Tiranë por nuk ka qenë një vendosje që ‘tani nga kjo kohë do jetojmë këtu’. Duke qenë se vajza duhet të kishte patjetër një shkollë, kopsht ajo është 5-vjeçare ishte e pamundur ta përballonte. Udhëtimet tona ishin shumë të gjata, udhëtimet e mia ishin shumë të lodhshme dhe duke qenë se nga Parisi ne kemi jetuar në Dubai për mua ishte e pamundur që të shkoja në të gjitha kontratat për arsye se rruga ishte shumë e gjatë dhe nuk arrija dot që të rrija me vajzën, atëherë mendova që duke qenë se vajzës i pëlqeu…aty filloi gjithçka.
Ajo shkoi në një kopsht ku ndihej jashtëzakonisht mirë. Vazhdoi të njëjtin program të anglishtes siç e kishte në Dubai dhe na u duk që ishte shumë e lumtur. Ajo ishte shkëndija që na bëri po se, derisa vajza ndihet mirë dhe unë gjithë udhëtimet e mia i bëj në mënyrën më komode nga Tirana. Kështu që për momentin jemi këtu.
Jeni vendosur në Tiranë?
Po. Se çfarë do bëhet vitin e ardhshëm…
Çfarë konsideroni ju arritjen më të madhe të karrierës suaj?
E vështirë kjo pyetje sepse të them se kam arritur akoma do gënjej. Nëse një artiste lirike arrin të këndoja në Scala të Milanos me artistët më të mëdhenj, apo në Arenën e Veronës apo në Metropolitan apo në Operën e Vjenës apo në Operën e Parisit, mendoj që s’mund të pretendoj që nuk i kam bërë këto gjëra. Si arritje, nëse tani duhet të them një përgjigje të shpejtë do ishte që nga interpretimi në 90-ën me “Peshkatarët e Perlave” unë nuk kisha akoma pasaportë si çdo shqiptar dhe tani kthehemi pas 27 viteve, janë shumë, megjithatë janë pak për një hap kaq të madh dhe për të parë gjithë artistët e rinj që kanë mundësi jo vetëm për pasaportë por të kenë informacionin e duhur se çfarë bëhet në atë botë që për mua ishte shumë e vështirë 26 vite më parë. Kur kam shkuar për herë të parë në Paris, ka qenë ditë dimri dhe jam gjendur shumë keq, isha shumë e vetmuar. Nuk kisha ku të jetoja, nuk njihja gjuhën, nuk njihja mentalitetin, nuk njihja çfarë bëhej dhe sigurisht nuk kisha fare të ardhura. Familja nuk kishte asgjë në atë kohë çfarë mund të më jepte, kështu që ishte moment shumë i vështirë dhe mendoj një artiste që del në këto kushte dhe sot arrin që po ta kthejë kokën mbrapa të gjitha teatrot e botës janë përshkruar, kjo është arritja e një artisti i cili besoj nuk vinte nga një familje që i kishte të gjitha kushte, pavarësisht se familja mi kishte krijuar kushtet, nuk përputheshin me ato që unë gjeta në Paris.
Ju përmendni emrat e teatrove të ndryshme në botë, cilat kanë qenë duartrokitjet më të veçanta që keni marrë ose që kujtoni?
Duartrokitjet më të veçanta, që më kanë emocionuar në fakt janë në Arenën e Veronës. Unë kam interpretuar shumë role por ishte hera e parë që u konfrontova me një publik që ishin 16 mijë veta, një traditë e jashtëzakonshme në artin lirik. Unë pata fatin që të këndoj Xhildën në operën “Rigoleto” me baritonin e madh Leo Nucci dhe në mbarimin e aktit të dytë pasi kishte duartrokitje kaq të fuqishme nga të gjitha anët, u ripërsërit pjesa e fundit, gjë që është shumë e rrallë, sidomos në Arenën e Veronës dhe mendoj që ato kanë qenë duartrokitjet që akoma kur i mendoj sot ose kur i shikoj, mendoj që ajo vajza atje nuk jam unë, se s’ka mundësi.
Sa emocionon realisht një premierë, si mund ta tregoni sot pasi keni kaq vite karrierë në shpatulla? Emocionoheni gjithmonë njësoj, është diçka që përmirësohet me kalimin e kohës?
Jo, më duket se nuk përmirësohet. Mendoj që me eksperiencë mund të përmirësohet por kam përshtypjen që ato minutat e para, para shfaqjes, të paktën për mua personalisht është një blackout, ti thua si ka mundësi të përballem përpara publikut, të jem e vetme në skenë dhe ta përballoj një gjë të tillë. Dhe atje është një kimi në trupin tënd, diçka ndodh në tru, është diçka që ti nuk e kupton, veç gjendesh në skenë dhe të dalin krahë që ta përballosh një gjë të tillë. Është një moment i vështirë që ndan gjithçka.
Jeni supersticioze? Keni një ritual? Kam një ritual që futem me këmbë të djathtë gjithmonë në skenë. Ose vesh kostumin, vesh këpucën e kostumit gjithmonë me këmbën e djathtë.
Nëse dikush nuk do ta kishte dëgjuar kurrë zërin tuaj, me çfarë pjesë do t’i prezantoheshit? Ka disa role që unë kam për zemër, por roli i Violetës ngelet një nga rolet më të rëndësishme, që shënoi rrugëtimin në këto teatro të rëndësime. Do thoja ‘Sempre Libra’ është aria famoze e Violete në aktin e parë.
Ka një pjesë, një autor që nuk keni arritur ende ta performoni dhe keni qëllim? Si vepra skenike mendoj se pjesën më të rëndësishme të repertorit tim unë i kam luajtur. Ato që dua, gjithmonë e mendoj, nuk bëjnë pjesë në repertorin tim, pasi janë në mëzo-sporano. Të isha njëherë tenor, janë dëshira që nuk realizohen asnjëherë. Si ato vajzat që janë të gjata dhe duan që të jenë të shkurtra.
Çfarë e frymëzon një soprano, çfarë muze ka? Muza më e bukur është ajo çka kemi trashëguar nga repertori klasik. Ajo që është interesante është se i bëjmë repertorit disa herë. Në momente të ndryshme të jetës, me orkestra të ndryshme, me akustike tjetër. Është kaq e thellë kjo krijimtari nga mjeshtra dhe thua se: si ka mundësi që t’i rikthehesh të njëjtin rol, dhe në momentin që je në skenë, ndjesia është ndryshe. Është diçka që ndodh brenda vetes. Një alkimi e bukur, e cila ka një paletë ngjyrash. Kush ka fatin që të ketë një zë, instrument dhe të di të performojë besoj që është shumë.
Po një personazh që ju frymëzon keni? Qoftë edhe jo nga bota e spektaklit.. Besoj se nuk kam tani modele, për arsye se modelet janë kur je i ri dhe ke nevojë që të krijosh. Tani unë është një model që i ngjaj Invës. I mirë apo i keq, dua të ngelem tek modeli im.
A ndiheni një divë? Të gjithë të perceptojnë kështu, edhe unë kështu të shoh, me këtë veshje… Jo nuk ndihem divë. Në këtë teatër nuk kemi perde, s’ka. Deri në momentin që futem në skenë jam Inva. Momentin që hapet skena jam diva. Në skenë, por jo në jetë.
Nuk ndiheni në jetë…Ju mund të dilni të blini speca… Madje kam shumë dëshirë që mos të më njohë njeri. Kam dëshirë qa ta jetojë jetën si çdo njeri. Është shumë bukur kur ti nuk ke asnjë paragjykim dhe jeton jetën me gjithë vështirësitë e saj. Me festat, vështirësitë. Nuk ke paragjykim, je vetvetja.
PSH, njerëzit kanë edhe kuriozitet të thjeshta. I mora këto spunto nga rrjeti kur pyeta mbi idenë e intervistat, ata pyetën: A gatuani vet? Sigurisht.
Çfarë pjate ke të preferuar? Pjata ime e preferuar është sajimi i momentit. Në momentin kur shoh se çfarë kam, krijoi.
Ju jeni bashkëshortja e një njeriu të pasur. Një pyetje që vjen nga publiku është: Si është të jesh gruaja e një njeriu të pasur? Sigurisht është një komoditet. Por Inva është shumë indipendente, edhe financiarisht. Pasi kam arritur që të mbajë familjen dhe kam arritur që të krijoj një standard për të rritur fëmijët e mi dhe për të jetuar normalisht. Pjesa tjetër që bën pjesë në ekzagjerimet apo udhëtimet pa sens, apo veshjet, për mua nuk kanë asnjë vlerë. Se kam parë asnjëherë të qënurit bashkëshorte e një njeriu të pasur. Por ama, pas një njeriu të pasur financiarisht fshihet një njeri i pasur intelektualisht. Për mua kjo ka rëndësi. Për arsye se ajo pjesa e luksit mbaron shumë shpejt. Është një fishekzjarrë që ka ndriçim të bukur, por nuk ka vlerë për të ushqyer inspirimin tim si artiste. Kur ti ndan jetën me një njeri që është i ditur, një njeri që lexon 12 orë në ditë, me një njeri që krijon një debat që mbështet mbi argumentet e dy njerëzve që kanë këndvështrimet e tyre, që bien dakord, ose jo, kjo është pasuria më e madhe që unë kam.
Cili ka qenë momenti më i vështirë i karrierës suaj? Në fakt nuk e kam asnjëherë, por përnjëherë më shkoi mendja në një moment të vështirë. Interpretoja ‘Traviatën’ në ‘La Scala’, ishte një nga shfaqet e radhës. Dhe akoma nuk e kam shpjeguar se unë pata një mos fuqi muskulore. Zëri u dobësua dhe unë nuk kisha energji. Unë kam qenë në skenë, kam kënduar, por kam vuajtur deri në minutën e fundit. Kisha një lodhje të tmerrshme. Se di pse as sot. Kam qenë shumë dobët. Publiku e kaloi. Aty e pash se sa vulnerabël është ky profesion. Publiku vjen për të shijuar, për të parë diçka të bukur. Por ne jemi njerëz. Dhe nuk e kuptojmë se jemi njerëz, dhe se kuptojmë se në një moment të caktuar energjia ime se di ku shkoj dhe nuk isha e denjë. Netë të tëra pa gjumësie pas shfaqjes. Më vinte zor nga vetja ime të kisha një performancë të tillë. Ishte akoma më e vështirë shfaqja e radhës nga stresi që mund të më rindodhte. E pash që energjia më kishte ardhur, por më ka ngelur në mendje se pse më ndodhi.
Më kujtohesh gjatë intervistës në Paris kur kemi folur së bashku për stresin apo trishtimin për divorcin me zotin Piro Çako, keni thënë se e ‘humba zërin’ nga ai moment i vështirë’. Cilat janë marrëdhëniet tuaja tani? Me zërin?(qesh)
Me zërin dhe zotin Çako (qesh) Zëri është diçka që është brenda nesh, jeton me ne. Ashtu siç jemi në gjendje shpirtërore, zëri e reflekton. Zëri i folur nuk të tradhton. Ti merr një njeri në telefon dhe i thua ‘alo’ e sheh se ka diçka që nuk shkon. Një këngëtar profesionist vë në lëvizje teknikën për të treguar se ‘nuk jam shumë i mërzitur’. Por zëri tregon gjithçka. Ndërsa me Pirron kam një marrëdhënie shumë normale, që ndoshta për dikë nuk është normale. Është gjithmonë prezent për arsye se është babai i djalit dhe unë kam ndarë me Pirron një pjesë të madhe të jetës. Nuk mund të them se e kam shok, pasi s’jemi më shok. Nëse rastësisht takohemi në rrugë, dhe jemi takuar, i japim dorën njëri-tjetrit dhe e pyesim se si jemi. Ngelet diçka që i përket të kaluarës time, me respektin më të madh, pasi është babai i djalit tim.
Djali juaj, Antonio, është parë këtë verë në Shqipëri. Do rri edhe ai me ju? Jo jo, ai erdhi për pushime. Unë isha shumë e gëzuar sepse kaluam 3 javë bashkë. I kisha të gjithë bashkë. Unë jam gaforre, dhe dua që ta kem familjen rreth vetes.
Pash djalin në foto dhe ai ishte rritur shumë. Si është ai tani?
Ai është në kërkim të vetvetes (Qesh). Një djalë 22-vjeçar, parisien, me shumë ëndrra për të realizuar diçka të bukur, por me një peshë shumë më të madhe. Më thotë shpesh herë: ‘Çfarë duhet të bëjë unë që mos të quhem djali juaj? Po të bëjë diçka që ju të jeni krenar për mua nga ana profesionale’. Mendoj se ka një përgjegjësi shumë të madhe, por unë s’ja kam ushqyer kurrë se duhet të bëhet më i mirë se ne. Ai duhet të jetë vetvetja, por e shoh se e vuan shumë. Ndoshta kjo do ta shtyjë që të jetë i aftë profesionalisht.
Çfarë profesioni ka? Muzikant. Si për çudi muzikant.
Nuk i shpëtonte dot… Unë mendova se do shpëtonte, pasi filloi studimet për diçka që nuk kishte lidhje me muzikën. Por një ditë të bukur iu rikthye muzikës. Unë i pyetjen se: Pse e bërë ketë dhe kush është dëshira jote në jetë? Ai më tha: Kur t’i mbyll sytë dhe kur t’i hap dua të jem para publikut dhe dua të performoj. Atëherë e kuptova se ku fëmijë e kishte marrë shumë herët këtë vaksinën e artit.
Anon më shumë nga lirikja apo…. Jo anon më shumë nga muzika elektronike. Mendoj se e zgjodhi për momentin për efekt të moshës. Iu fut shumë thellë, madje bëri dy shkolla të rëndësishme, shkolla në Londër dhe Amsterdam. Përveç pjesës teknike, ai ka melosin brenda dhe arrin që të kompozojë gjëra të bukura. Muzika elektronike ka limitet e veta. Ndoshta më vonë do arrijë të bëjë kompozime.
I ati asiston në këto zgjedhje? Mendoj se janë gjithmonë në kontakt me njëri-tjetrin dhe Antoni i dërgon krijimet. I dëgjon, janë dakord apo dhe jo.
Po Nina paralajmëron një soprano apo akoma? Për momentin jo. (Qesh) Nuk paralajmëron për arsye se është e vogël akoma. Por duke qenë se më sheh si model, ka një kompeticion në familjen tonë. Madje herën e fundit që kam qenë në një intervistë, e shoh që shihte tv dhe merr një karrige dhe del para televizorit dhe flet si mua. Donte që të ishte ajo. Ky protagonzëm ka nisur herët dhe kjo konkurrencë nuk e dimë se si do ta menaxhojmë më vonë.
Dëgjon muzikë shqiptare? Rastësisht po.
Bashkëkohore apo lirike? Lirike kam parë disa vepra. Ndërsa bashkëkohore, nuk është se jam fanse, por dëgjoj.
Çfarë mendimi keni për muzikën bashkëkohore? Në përgjithësi ne flasim dhe gjuajmë çdo gjë që këtu formohet. Se krijohet psh tallava. Në fakt nuk është e vërtet. Këtu ka muzikë të bukur, prodhojmë zëra të bukur. Ka vajza dhe djem të rinj të talentuar. Në fushën e këngës mendoj se ka edhe krijimtari të bukur që nuk është komerciale. Duke qenë se ne jemi një popull shumë rural, nuk do ta përqafojmë shumë shpejt këtë lloj muzike, por ka edhe krijimtari të bukur. Unë inkurajojë krijuesit që përpiqen të sjellin një rrymë të re në muzikën shqiptare.
Inva vjen dhe punon në teatrin e Tiranës. Sipas jush, sa e lehtë është që të bësh art sot në Shqipëri? Artistët në Shqipëri janë të varfër. Kjo është një nga arsyet që ti të jetosh me pasionin tënd 100%. Unë e kam parë tek shumë artist të Operas të cilët janë të detyruar të bëjnë aktivitete të tjera, duke bërë edhe dasma që të mbijetojnë. Jo nuk ndodh në asnjë vend të botës. Për këtë më vjen keq. Do thoja që të jesh sot një artist në Shqipëri është nder, pasi populli jonë është artdashës. Do doja që artisti i operas të kishte status tjetër.
Çfarë mund të thoni ju për atmosferën operistike në Shqipëri? Kur është Inva salla është plotë psh..A ka një kulturë operistike në Shqipëri? Kultura operistike duhet mbajtur. Nuk njoh kultura që ekzistojnë. Çdo gjë është mirëmbajtur. Ndaj nuk është e vërtet që publiku shqiptar vjen kur është Inva, por vjen kur ka investim. Ne nuk kemi një teatër, jemi fatmirësisht në rikonstruktim të një teatri. Do dëshiroja që bashkë me teatrin të ndërtohej një strukturë, që mund të jetë edhe mikpritës i produksioneve të mëdha. Të ketë edhe një teatër që funksionon në parametra të dukshme që të bëjnë një spektakël të jetë i bukur. Ndaj do dëshiroja që këto 3 vite mos të merremi vetëm me godinën dhe akustikën por se si do funksiojnë një teatër i ri në Tiranë. Shumë e rëndësishme është se eksporti më i madh në botë janë artistët. Ne krenohemi kur shohim që artist shqiptarë kanë kapur majat botërore. Unë jam krenare për kolegët e mi. Por çfarë bëjmë ne për artistët, talentet? Shkolla jonë si funksionon për të arritur ata njerëz që kanë arritur jashtë, të cilët kanë pasur një mbështetje. Ne fatmirësisht ne prodhojmë zëra, talente. Duhet të jetë një program i përgjithshëm që shoqërohet në thelb.
Kush duhet ta bëjë këtë, shikoni ndonjë përpjekje, apo është vetëm një dëshirë e juaja?
Jo. Nuk mund ta konsideroj dhe nuk e pretendoj dhe nuk e vizionoj që të jetë ëndërr. Shpesh kemi dëgjuar që prit se njerëzit nuk kanë bukë të hanë ne bëjmë art. Nuk ka lidhje fare, sepse arti është elitar, por del edhe nga njerëz të cilët janë dhe vijnë nga njerëz që vijnë nga konkurse. Unë kam parë talente dhe çuditem si ka mundësi që vijnë dy pianiste të vegjël nga një familje shumë e mirë. Vjen një vajzë e vogël si mjelmë nga një konkurs nga Kosova, nga një fshat i Kosovës. Pra talentet ekzistojnë, por është sistemi që duhet të shoqërojë talentin. Ne kemi vetëm liceun artistik, por dikur kemi pasur pallatin e pioniereve. E dini sa artistë të sotëm vijnë nga ajo bërthamë e Robert Radosë. Ne nuk e kuptojmë se gjithçka vjen nga sistemi. Ne duhet të jemi në kërkim të talentit, pasi kemi kuptuar që Shqipëri ka talente, por nuk mjafton.
Talentet që përmendni ju janë një lloj fondi të cilin shpesh e përdorim edhe për imazhin. Ju përshembull ju quajnë një ambasadore qe shpesh përdoreni për kurimin e imazhit të Shqipërisë jashtë. A përdoret ky fond sot aq sa duhet nga qeveria dhe institucionet për përmirësimin e imazhit të Shqipërisë dhe a duhet në fund fare të përdoret?
Që duhet të përdoret, mendoj se po, sepse këto janë asete të kombit, por unë mendoj se nuk mjafton. Nëse unë kam shkuar në të gjitha vendet e botës dhe mund tju jap dhe shembull të tillë. Në një opera në Spanjë unë kam pasur shfaqje dhe kam ftuar ambasadën dhe ambasadoren që ka qenë në atë moment dhe më ka thënë nuk kam kohë. Ndërkohë që ishte mbretëresha e shtetit që ishte prezente. Por ka pasur edhe raste kur ambasadori shqiptar është bërë miku im më i mirë dhe ka ardhur. Por është individuale dhe nuk ka qenë në program. Unë mendoj se ambasadat duhet ta kenë në program të veçantë, pasi është në ndihmë të imazhit.
Ju vini nga një qytet si Parisi që konsiderohet si metropoli i kulturës, modës, bukurisë dhe tani jetoni ne një qytet të vogël që ofron pak nga ana kulturore. E ndjeni këtë lloj raporti? Ku e kaloni kohën e lirë?
Unë nuk kam ardhur në Shqipëri ta krahasoj me Parisin. Nëse nuk kam teatër në Shqipëri kam diellin. Në Shqipëri kam miq dhe shokë. Pra kam diçka tjetër që më përmbush dhe Parisi nuk ma jep kurrë këtë. Tirana është kthyer në një metropol ku bashkëjetojnë paradokse të mëdha…
Përshmebull ju vjen në mendje ndonjë gjë?
Inva Mula: Në Shqipëri mund të shkosh mbrapa një pallati dhe të shikosh që vërtet si jetojmë në këtë vend, por mund të dalësh nga ana tjetër dhe të shohësh një grua të veshur me Chanel. Por jo se nuk bëhen aktivitete. Përshembull kam qenë në një koncert të 3 instrumetistëve qe jetojnë në Francë dhe salla ishte bosh. Pra ky është një paradoks.
Ju thatë se Shqipëria ka një lloj zhvillimi jo linear. Ju si e shihni Shqipërinë sa herë që vini?
Tirana nuk i ngjan Tiranës që kam lënë unë dhe është në përmirësim.
Kontrasti me Tiranës dhe qyteteve të tjera?
Mendoj se nga ana kulturore nëse qytet e tjera nuk kanë një ndihmë që të mbajë trupën e teatrit, janë qytete të vakta nga ana kulturore. Kam qenë kudo këtë vit. Ishte një festival shumë i bukur në Berat dhe gratis, por njerëzit kthenin kokën dhe nuk kishin interes. Ishte një festival shumë i bukur dhe mbase publikut i vinte edhe turp të dëgjonte. Kulturën e qytetit e mbajnë institucionet që kanë një program dhe një aktivitet. Ju do thoni se kemi gjëra të tjera më të rëndësishme. Atëherë arti nuk do bëhej kurrë. Arti nuk bëhet me shumë para.
Nuk mendoni se niveli ekonomik dhe varfëria mund të ndikojë. Përshembull ndonjë nga ata banorët që kthente kokën deh vazhdonte mund të ishte duke kërkuar ushqimin e ditës…
Jo, hanin akullore. Mendoj se publiku iu largua të vërtetës.. Ju kujtohen festivalet e dikurshme… Përshembull festivali Gjirokastrës apo Shkodrës. Publiku ishte atje. U prish tradita dhe copëzua dhe publiku duhet drejtuar.
Prej vitesh është në diskurs që kthehet në politikën shqiptare, siç është integrimi evropian që është bërë si ideologji.
Mendoni se i mungon diçka shqiptarit të sotëm për të qenë i përfaqësues dinjitoz i BE. Mendoni se jemi gati dhe çfarë na mungon?
Nuk dua të jem subjektive, pasi e dua këtë vend dhe dua të jetë pjesë e BE. Unë mendoj se nëse Shqipërisë do i jepeshin më shumë krahë do arrihej.
Ju ka penguar identiteti kombëtar?
Jo, jo nuk më ka penguar. Por Shqipëria mendoj se e meriton dhe është një stimul, por çdo njeri duhet të japë kontribut dhe nuk duhet të zvarritemi me atë idenë, po ja ne nuk po i përmbushim kushtet. Duhet të kontribuojë çdo njeri.
Dua të marr një mendim për gruan shqiptare, ku shpesh gruaja shqiptare është viktimë. I keni ndjekur këto dhe çfarë mëndmi keni?
Jo vetëm i kam ndjekur, por shfaqjen e parë si regjisore kam trajtuar temën e gruas shqiptare, pasi edhe këtu ka një paradoks. Kemi një model të një femre që i ngjan një femre si gjithë vendet e tjera dhe nga ana tjetër është ajo gruaja e sfilitur që jeton në kushte të tjera të rënda dhe trajtohet keq. Dhe kronika e përditshme që nuk mbrohen gratë dhe nuk ka një reagim të vërtetë. Reagimi i vetëm është që mbushen gazetat të nesërmen. Kush do ta marrë këtë përgjegjësi? Ndoshta faji mbetet anonim dhe asnjëherë nuk ka një përpjekje për ta parë këtë problem si një nga problemet kryesore të shoqërisë. Gruaja është mamaja e gjithë brezave që vijnë.
Gati për shfaqjen?
Gati, por tani duhet të mendoj që kam një përgjegjësi shumë të madhe. Falënderoj çdokënd që ka bërë të mundur shfaqjen dhe uroj që dhe publiku të jetë i dashuruar me ‘Peshkatarët e Perlave’ sic u dashuruam ne më ketë histori të bukur.
Një apel për publikun dhe ata që nuk janë në këtë sallë. Për ata që nuk janë sot, pse duhet të vijë të shohë publiku ‘Peshkatarët e Perlave’?
Publiku duhet të vijë, pasi ofrojmë një spektakël të bukur dhe mbi të gjitha për pasionin dhe devotshmërinë e çdo artisti dhe punëtori që ky spektakël të lindë në sallën e Pallatit të Kongreseve. Për herë të parë ne guxojmë të japim një shfaqje të tillë këtu.
Suksese dhe faleminderit që më dhuruat një intervistë të bukur sot. Dhe mos harroni me këmbën e djathtë sot…
Në një intervistë për Zërin e Amerikës zëvendësministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës në Kosovë, Liza Gashi, u bëri thirrje qytetarëve, pa dallim etnie, që të marrin pjesë në procesin e regjistrimit të popullsisë dhe diasporës.
Kosova e nisi këtë proces më 5 prill dhe ai pritet të zgjasë deri më 17 maj.
Sipas zonjës Gashi deri tani janë regjistruar rreth 300 mijë pjesëtarë të diasporës në kuadër të platformës e-diaspora si dhe falë regjistrimit fizik.
E pyetur nga Zëri i Amerikës lidhur me thirrjet e Listës Serbe për bojkotim të procesit nga ana e qytetarëve të komunitetit serb, zonja Gashi tha se regjistrimi po vijon normalisht në çdo cep të territorit të vendit dhe se deri tani sipas saj, autoritetet nuk kanë ndeshur në rezistencë.
Zëri i Amerikës: Kosova prej rreth 3 javësh po kryen procesin e regjistrimit të popullsisë dhe të diasporës, procese që nuk janë kryer prej vitesh. Fillimisht le të ndalemi tek regjistrimi i popullatës në vend, si po shkon ai?
Liza Gashi: Po është e vërtetë që Kosova për herë të parë ka filluar regjistrimin e popullsisë dhe pjesëtarëve të diasporës jashtë vendit. Brenda këtyre ditëve sa ka filluar procesi, që ka filluar në datën 5 prill dhe do të vazhdojë deri në 17 maj, ne kemi rreth 300 mijë pjesëtarë të diasporës të cilët janë regjistruar në kuadër të platformës e-diaspora dhe regjistrimi fizik. Kështu që, për fillimet e para, ky proces është duke vijuar shumë mirë dhe synimi jonë është që të gjejmë forma të informojmë qytetarin tanë brenda dhe jashtë vendit rreth procesit dhe rëndësisë së procesit sepse është një proces shumë i rëndësishëm dhe jetik për Republikën e Kosovës sepse me një format përcakton politikat tona për 10 vitet e ardhshme. Si qeveri e Republikës së Kosovës jemi shumë të fokusuar që të gjitha politikat që ndërtojmë për të ardhmen të jenë të bazuara në të dhëna dhe këto të dhëna na kanë munguar për një kohë jashtëzakonisht të gjatë, sidomos në fushën e diasporës, që është një prej dikastereve i ndërlidhur me Ministrinë e Punëve të Jashtme.
Zëri i Amerikës: Lista Serbe ka bërë thirrje për bojkotim të procesit të regjistrimit të popullatës, a është për ju shqetësuese një gjë e tillë dhe çfarë pasojash mund të sillte potencialisht mos-regjistrimi i qytetarëve të komunitetit serb për Kosovën?
Liza Gashi: Regjistrimi i popullsisë për shtetasit e Republikës së Kosovës është i detyrueshëm me Kushtetutën e Republikës së Kosovës, prandaj ne iu bëjmë thirrje të gjithë qytetarëve të Republikës së Kosovës, pa marrë parasysh etninë që të jenë pjesë e regjistrimit të popullsisë. Në këtë drejtim, unë kam informacione nga Agjencia e Statistikave të Republikës së Kosovës që regjistrimi po vijon në çdo cep të territorit të Republikës së Kosovës dhe për të gjitha minoritetet në Republikën e Kosovës. Prandaj nuk e shoh shumë sfidues, përkundrazi shfrytëzoj rastin edhe një herë t’i ftoj qytetarët, të gjithë minoritetet në Kosovë që të jenë pjesë e regjistrimit, sepse regjistrimi është i përgjithshëm, është për të gjithë qytetarët e Kosovës, pa dallim domethënë etnie kështu që është shumë e rëndësishme që ata të jenë pjesë e regjistrimit, sepse këto të dhëna realisht janë për të dizajnuar politika më të mira për jetën e tyre në vendin tonë.
Zëri i Amerikës: Kur thatë që është i detyrueshëm dhe sikundër e parashikon dhe ligji do ketë ndëshkime për ata që nuk pranojnë të regjistrohen?
Liza Gashi: Po, sipas ligjit, regjistrimi i popullsisë dhe ekonomive familjare realisht, Agjencia e Statistikave të Kosovës më andej procedon tutje me pjesën e ndëshkimit në kuadër të procesit, mirëpo deri tani nuk kemi pasur ndonjë rezistencë sa i përket pjesës së regjistrimit dhe ne shpresojmë që ky proces deri në datën 17 maj të vazhdojë në këtë mbarëvajtje me këtë rritëm, sepse vazhdimisht kemi rritje të numrit, për shembull ta zëmë se në 10 ditët e para kur kemi zbatuar platformën e-diaspora, në kuadër të regjistrimit të diasporës kemi patur rreth 180 mijë qytetarë, tani kemi kaluar shifrën e 300 mijë qytetarëve të Republikës së Kosovës që janë të regjistruar në kuadër të platformës dhe formës fizike. Mirëpo, Agjencia e Statistikave, javën e kaluar në kuadër të një komunikate diskutoi edhe për numrat në Kosovë të cilat e kanë kaluar 40 për qindëshin e popullsisë së Republikës dhe ky proces do të vazhdojë deri më datën 17 maj dhe është shumë i rëndësishëm që çdo qytetar të kuptojë që ky regjistrim i popullsisë është shumë i rëndësishëm për të ardhmen e tyre dhe të jetë pjesë e procesit për shkak që me pjesëmarrjen e tyre në kuadër të regjistrimit të popullsisë, që është edhe obligim kushtetues, realisht ata i ofrojnë mundësinë politik-bërësve që të dizajnojnë politika të bazuara në të dhëna.
Zëri i Amerikës: Zonja Gashi, po ndalem edhe një herë te çështja e diasporës, tek regjistrimi për herë të parë on-line i tyre, a besoni se do të arrini që të keni shifra të sakta, reale për shqiptarët nga Kosova që jetojnë jashtë vendit?
Liza Gashi: Realisht ky është një proces shumë i shkurtër, i drejtpërdrejtë dhe një mundësi e jashtëzakonshme për qytetarët tonë në çdo cep të botës që të regjistrohen. Unë shpresoj shumë që të gjithë ata që marrin informacione në kuadër të regjistrimit të popullsisë të kenë mundësinë të regjistrohen në platformë sepse është hera e parë, është tentativa e parë. Realisht Kosova në kuadër të një regjistrimi vullnetar, ka patur një tentativë në vitin 2012 mirëpo është shumë i rëndësishme që qytetarët e Republikës së Kosovës që jetojnë jashtë vendit, por edhe pjesëtarët e diasporës, sepse regjistrimi i popullsisë për jashtë vendit nuk është vetëm për shtetasin e Republikës, por është për pjesëtarin e diasporës. Edhe ata pjesëtarë të cilët nuk e kanë shtetësinë e Republikës së Kosovës, por që kanë ndërlidhje me Kosovën, janë të mirëseardhur të jenë pjesë e regjistrimit. Këtu ka patur një interesim, por është shumë e rëndësishme që të kuptohet që regjistrimi është vetëm një bazë e parë e të dhënave dhe më andej, në kuadër të këtyre të dhënave që ata vendosin në kuadër të platformës, ne synojmë që të ngremë kapacitetet, kapacitetet jo vetëm sa i përket shërbimeve konsullore që ofrojmë nëpër vende të ndryshme të botës, por edhe të dizajnojmë politika mbi institutet e kulturës, gjuhës, mbi kërkesat që ata kanë në të ardhmen. Prandaj ashtu si çdo format në fakt i politik-bërjes, pa një bazament të mirë të të dhënave është shumë e vështirë që të ndërtohet një politikë e mirë, e cila është gjithëpërfshirëse, e cila ofron mundësi të reflektojë mbi kërkesat e komunitetit. Prandaj unë po shfrytëzoj edhe një herë rastin t’u kërkoj të gjithë bashkatdhetarëve që të regjistrohen në kuadër të e-diasporës sepse përmes regjistrimit ose përmes dedikimit të 10 minutave kohë në kuadër të platformës ata na japin një mundësi të mirë të ndërtojmë politika të qëndrueshme mbi bazën e të dhënave të tyre.
Zëri i Amerikës: Dje Kancelari gjerman Olaf Scholz gjatë një bisede me kryeministrin Kurti theksoi rëndësinë e ndërmarrjes së hapave konkretë nga autoritetet e Kosovës për themelimit e Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Komentet vijnë vetëm pak javë nga një votim i mundshëm në mbledhjen e Këshillit të Ministrave të Këshillit të Europës për anëtarësimin e Kosovës në këtë organizatë. A pritet të ketë hapa konkretë nga qeveria juaj sikurse mund të ishte edhe dërgimi i statutit të bashkësisë ndërkombëtare dorëzuar tashmë autoriteteve në Kosovë, në Gjykatën Kushtetuese?
Liza Gashi: Qeveria e Republikës së Kosovës ka luajtur një rol shumë konstruktiv në kuadër të dialogut me Serbinë. Në këtë dialog ne kemi një marrëveshje e cila është e obligueshme për të dyja anët, prandaj ne si qeveri e Republikës së Kosovës kemi kërkuar nga pala serbe mbi 5 herë që ta nënshkruajë këtë marrëveshje dhe të kemi një plan të sekuencimit për të zbatuar marrëveshjen. Fatkeqësisht pala serbe deri tani jo vetëm që nuk ka zbatuar marrëveshjen më andej mendoj që pala serbe deri më tani ka shkelur disa herë marrëveshjen. Prandaj kërkesa jonë e vetme në kuadër të këtij rrugëtimi është që marrëveshja të zbatohet në tërësi, nga artikulli i parë deri në artikullin e fundit dhe nuk do të duhej të kishte artikull të veçantë i cili i jepet përparësi karshi të gjithë marrëveshjes. Kështu që në këtë drejtim ne presim që përmes ndërmjetësuesve të kemi një trajtim të barabartë, por edhe të shohim domethënë edhe pjesën e shkeljes të marrëveshjes. Rasti i Këshillit të Evropës është rasti më i mirë për të parë se si pala serbe e ka shkelur marrëveshjen dhe pala serbe duhet të japë llogari për shkeljen e marrëveshjes, në kuadër të këtij drejtimi. Ne si Republikë e Kosovës besojmë se anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës dhe avancimi i Kosovës…Asambleja Parlamentare që ka qenë faza e dytë e këtij procesi ka dhënë një verdikt shumë të qartë, kemi 131 parlamentarë që kanë dhënë votën pro për anëtarësimin e Kosovës sepse besojmë që në 75 vjetorin e jubilesë së Këshillit të Evropës, Kosova si vend i 47 në kuadër të Asamblesë do të ishte një lajm shumë i mirë për demokracinë, një lajm shumë i mirë për kontinentin e Evropës, por mbi të gjitha, një mundësi për të pasur qasje tek drejtësia evropiane.
NIKOLETA KOVAÇI/ Pjesa më e madhe e zyrtarëve të arrestuar, kryesisht për korrupsion, sëmurën sapo të prekin dhomat e komisariateve, e të tjerët, sapo të jepet masa e sigurisë për ta!
Është praktikë e njohur në sistemin tonë të drejtësisë, që personat me lidhje të forta politike të kenë mundësira dhe lehtësira t’i shmangen ligjit e, një prej tyre, është pajisja me raport mjekësor për gjendjen e tyre shëndetësore. Kryebashkiakë, ishkryebashkiakë, zyrtarë e deri drejtorë drejtorish kanë ngritur pretendime se janë të sëmurë, kanë paraqitur raporte mjekësore e për pasojë, janë paraqitur si kërkesa në gjykatë për ndryshimin e masës së sigurisë nga “Arrest në burg” në një masë tjetër më të lehtë, por që ideja ka qenë lënia e qelisë!
Në fakt, Gjykata e Posaçme për më shumë se një vit e gjysmë, kur ka qenë edhe kulmi i arrestimeve të zyrtarëve që ‘vuanin’ nga zemra, tensioni, diabeti e deri te fobia ndaj ambienteve të mbyllura, nuk ka pranuar asnjë kërkesë për ndryshimin e masës së sigurimit personal për ta, edhe pse numri i kërkesave të tilla ka qenë i madh! Por, edhe pse gjykata ka refuzuar të lirojë të arrestuarit e ‘sëmurë’, Prokuroria e Posaçme nuk ka ndërmarrë ende asnjë hap për të hetuar praktikat mjekësore që paraqiten në gjykatë si ‘pasaportë’ e sëmundjes së tyre!
Për këtë dukuri që haset sa herë arrestohet një zyrtar, “Panorama” foli me një prej ishprokurorëve më të njohur në vend, ish-kreun e Krimeve të Rënda, Eugen Beçi. Duke analizuar shkaqet e “sëmundjes” së të arrestuarve për korrupsion, Beci thotë se në fakt SPAK duhet t’i hetojë mjekët që të mos abuzohet me praktikat mjekësore për këta persona. Edhe pse, sipas tij, Gjykata e Lartë e ka zgjidhur me ekspertimin mjeko-ligjor, ku pretendohet se ata tregojnë saktë gjendjen e të sëmurit, duke përcaktuar edhe diagnozën.
INTERVISTA -Z.Beçi, përse ndodh që shumica e zyrtarëve të arrestuar, kryesisht për korrupsion dalin të “sëmurë” sapo prekin qelitë?
Shumica e zyrtarëve të arrestuar dalin të sëmurë mbase për faktin që Drejtoria e Burgjeve është pjesë e ekzekutivit dhe mazhoranca i merr në “sqetull” anëtarët e vet, meqenëse nuk ka mundësi t’i ndihmojë më shumë. Por ka edhe një arsye tjetër. Meqenëse burgjet shpesh nuk ofrojnë kushte specifike për një zyrtar të arrestuar, gjenden këto artifica me sëmundje.
-A mendoni që është një kartë që funksionon në sistemin tonë të drejtësisë?
Është një kartë që shpesh ka funksionuar për zyrtarët. Ndërsa për qytetarët të thjeshtë, megjithëse mund të kenë qenë të sëmurë seriozisht, kanë humbur jetën në burgje.
-A duhen hetuar këto praktika mjekësore nga ana e Prokurorisë, në rastin konkret, nga SPAK?
Këto praktika mjekësore ndonjëherë duhet të bëhen objekt i hetimeve të SPAK që të mos abuzohet me to e mjekët të jenë më të përgjegjshëm. Por, praktika gjyqësore edhe e Gjykatës së Lartë e ka zgjidhur këtë fenomen me procedura strikte të një ekspertimi mjeko-ligjor, që të përcaktojë saktë gjendjen shëndetësore të të arrestuarit dhe mbajtja apo jo në burg e tij vlerësohet me ekspertim.
-Në punën tuaj, pasi ju keni drejtuar Krimet e Rënda, a keni pasur raste të tilla të dyshimta, qoftë edhe me eksponentë të botës së krimit dhe si e kini zgjidhur?
Po, gjatë kohës në Prokurorinë e Krimeve të Rënda ka pasur raste të dyshimta dhe e kemi zgjidhur me grup ekspertësh mjekoligjorë. Por jo çdo rast ka funksionuar perfekt, pasi ka pasur raste që brenda sistemit të burgjeve, eksponent të krimit, kanë përfituar lehtësira duke u shtruar në Spitalin e Burgut.
-A ekziston mundësia që zyrtarët të jenë në dijeni se do të arrestohen dhe të pajisen me “sëmundje” përpara prangosjes? -Është paksa e pamundur kjo, se verifikimi bëhet pas arrestimit. Ata përpiqen, por verifikimi duhet bërë nga mjeku ligjor! gsh
Në një intervistë ekskluzive me DW, Kryeministri i Kosovës Albin Kurti shpjegon se si do ta menaxhojë sfidën aktuale të anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës.
DW: Zoti Kryeministër, sa optimist jeni se Kosova do të pranohet në maj në Këshillin e Evropës?
Albin Kurti: Sipas renditjes organizatave prestigjioze ndërkombëtare ne kemi bërë progres. Kësaj i shtojmë edhe faktin që kemi kaluar me sukses në mbledhjen e ambasadorëve më 24 prill të vitit të kaluar dhe mbledhjen e parlamentarëve më 16 prill të këtij viti, dhe raporti nuk ka parashikuar parakushte apo kushte që nuk i kemi plotësuar. Unë jam optimist edhe për mbledhjen e Këshillit të Ministrave të Këshillit të Evropës në mes të muajit maj për anëtarësimin e Republikës së Kosovës në Këshillin e Evropës.
Megjithatë ka ende dyshime, se vendimi do të shtyhet. Çfarë kontributi mund të japë Gjermania konkretisht sipas mendimit tuaj?
Së pari, më duhet të falënderoj deputetët gjermanë që na kanë ndihmuar aq shumë dhe kanë punuar pa kursim e pa rezerva, e në veçanti do të kisha theksuar Frank Schwabe dhe Knut Abraham, të cilët mbajtën fjalim në seancën e Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës më 16 prill. Por kjo mbështetje e madhe për Republikën e Kosovës me 131 vota për, krahasuar me 29 kundër, 82 përqind në mbështetje të vendit tonë, do të duhej që të reflektohej edhe në Këshillin e Ministrave. Prandaj po punojmë që edhe Gjermania në Këshillin e Ministrave të reflektojë vullnetin e saj pozitiv edhe te të tjerët. Ne po e ndihmojmë Gjermaninë që të na ndihmojë neve dhe në këtë mënyrë Kosova të bëhet anëtare e 47-të e Këshillit të Evropës.
Nga ana tjetër, nga kancelaritë evropiane ju kërkohet krijimi i Asociacionit të Komunave me shumicë serbe. Si po e menaxhoni ju këtë presion?
Ne dëshirojmë të eliminojmë disa skepticizma, që mund të ekzistojnë eventualisht deri në mes të muajit maj, por jemi në të drejtën tonë. Mos të harrojmë se Kushtetuta e Republikës së Kosovës ofron të drejta të gjera për pakicat, e në veçanti për atë serbe. Dhe nuk e mohojmë që paraardhësit tanë kanë bërë një marrëveshje për Asociacionin e Komunave Serbe, por gjithçka duhet të jetë në përputhje me ligjshmërinë, kushtetutshmërinë, interesin publik të republikës dhe në mbrojtje të të drejtave të qytetarëve serbë. Pra, edhe plani i Ahtisaarit e ka paraparë një lloj bashkëpunimi ndërkomunal, por larg asaj që ka kërkuar Beogradi, si në Bosnjë, që tash edhe faktori ndërkombëtar, evropianët dhe amerikanët, natyrisht që e kundërshtojnë duke pasur parasysh se çfarë pasojash shkaktoi ajo në Bosnjë. Pra, nuk i reduktojmë ne të drejtat e pakicës serbe në një formulim të Asociacionit, por në të njëjtën kohë nuk mohojmë se këtë asociacion e kanë nënshkruar paraardhësit e mi, Thaçi dhe Mustafa, njëri para 11 vjetëve dhe tjetri para 9 vjetëve.
Gerald Knaus, nga European Stability Initiative, e quan realizimin e Asociacionit në kushtet aktuale të pamundur, sepse mungon dëshira e komunave serbe për ta realizuar. A është kjo që po komunikoni edhe ju në Evropë?
Zoti Knaus niset nga parimi demokratik se demokracia vjen nga poshtë. Nuk mund t’ua imponosh asociacionin komunave. Çka nëse komunat nuk e duan asociacionin? Pra, mendimi i tij është shumë i shëndoshë, por mendimi i tyre (i pakicës serbe, shën i red.) është ende i panjohur. Pra, ai ka të drejtë në këtë aspekt, por të gjitha këto jemi duke i trajtuar. Besoj që ministrat e Jashtëm të vendeve anëtare të Këshillit të Evropës te Kosova e kanë një partner që nuk synon vetëm të përfitojë nga Këshilli i Evropës, por të kontribuojë. Sepse sundimi i ligjit, të drejtat e njeriut, demokracia në Kosovë janë jo vetëm më të mirat në rajon, por edhe më të mira se në disa vende anëtare të Këshillit të Evropës.
Megjithatë, kërkesa e perëndimorëve për Asociacionin mbetet. A keni ju një draft?
Unë kam propozuar që ta shkruaj draftin më 18 mars në Ohër, por nuk është pranuar një gjë e tillë. Kjo është refuzuar nga Serbia. Tash, Asociacioni i komunave me shumicë serbe është në kuadër të nenit 10 të 39 marrëveshjeve që i kanë bërë paraardhësit e mi, të marrëveshjes bazike. Nuk konsideroj që është në rregull që Asociacioni të nxirret nga marrëveshja bazike, të vendoset në qendër si prioritet, dhe që marrëveshja bazike të spostohet në prapavijë. Të gjitha këto janë pjesë të diskutimeve që po i bëjmë. Ne e mbështesim raportin e zonjës Dora Bakoyannis, e cila ka qenë ministre e punëve të jashtme të Greqisë, të një shteti që vazhdon të jetë mosnjohës, dhe e cila e ka thënë qartë se dialogu për normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë, që ka një marrëveshje që po shkelet nga Serbia, nuk duhet të ngatërrohet me anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës, për të cilin ne i kemi plotësuar të gjitha parakushtet.
Një çështje aktuale e trajtuar edhe gjatë javës në Bruksel është ajo e dinarit. Si po e zgjidhni këtë problem?
Rregullorja e Bankës Qendrore të Kosovës është një rregullore e një institucioni të pavarur. Serbia nuk e ka hall që po ndalohet dinari, sepse dinari nuk po ndalohet por po ndalohet dinari si mjet pagese dhe kjo është kërkesë e nenit 11 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës: Ajo ka hall që po ndalohet cash-i, paraja e gatshme. Dhe ne, për të pasur transparencë se kush kujt i dërgoi para me çfarë qëllimi, e mbështesim plotësisht këtë rregullore të BQK-së që është institucion i pavarur i Republikës së Kosovës, ndërkohë për modalitetet se si ajo të zbatohet dhe të funksionalizohet pa kurrfarë pasojash janë duke dialoguar në Bruksel dhe unë mendoj që janë në rrugë të mbarë për të gjetur një zgjidhje e cila e mundëson tranzicionin e lëmuar drejt kësaj rregulloreje, e cila jo vetëm që është e drejtë e Bankës Qendrore të Kosovës, por është rregullore e drejtë për të mirën e qytetarëve.
Ju thatë se Kosova është një nga vendet ku të drejtat e njeriut dhe sundimi i ligjit janë më të përparuarat në rajon. Në raportin e fundit të Departamentit Amerikan tö Shtetit, megjithatë, flitet për probleme serioze të pavarësisë së institucioneve juridike dhe intimidim të medias. Si e komentoni raportin?
Natyrisht që ka edhe kritika për ne, por nëse shikoni raportin e vitit 2019, sot Kosova ka progres të jashtëzakonshëm dhe ajo që mua më çudit është që në raportin e Departamentit Amerikan të Shtetit nuk citohet për shembull Freedom House, nuk citohet Transparency International, dhe po të citoheshin, do të duhej të lëvdohej Kosova.
Deputeti ukrainas, Oleksiy Goncharenko, thotë se Kosova nuk mund të jetë “zonë gri” në Evropë. Sipas tij, Serbia duhet ta pranojë faktin se Kosova është shtet i pavarur dhe të krijojë marrëdhënie fqinjësie me të.
“Epoka e perandorive në Evropë ka marrë fund”, thotë Goncharenko, duke iu referuar, siç shprehet ai, trendit në Serbi.
Nëse nuk heq dorë nga kjo qasje, Serbia do të vazhdojë të jetojë në varfëri dhe në revanshizëm, “duke u shfrytëzuar nga Rusia, Irani dhe vende të tjera që duan të ndezin flakë në Ballkan”, thotë Goncharenko.
Në intervistën dhënë Radios Evropa e Lirë, ai shfaq shpresën se Kosova do të bëhet anëtare e plotë e Këshillit të Evropës, pas votimit në muajin maj.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Goncharenko, ju lobuat për një votë pozitive për Kosovën në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës. Vendimi përfundimtar pritet të merret nga Komiteti i Ministrave në maj. A mendoni se do të kalojë?
Oleksiy Goncharenko: Mendoj se po. Vota në Asamblenë Parlamentare ishte historike dhe tani duhet ta përfundojmë këtë punë. Mendoj se Komiteti i Ministrave do ta ftojë zyrtarisht Kosovën të bëhet anëtare e Këshillit të Evropës.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë do t’u thoshit vendeve që nuk janë ende të sigurta për mbështetjen e Kosovës?
Oleksiy Goncharenko: Kosova e meriton këtë, Kosova i përket botës së lirë. Asaj i duhet ndihma jonë për zhvillimin e vlerave si vend i ri, si demokraci e re. Asaj i duhet ekspertiza e Këshillit të Evropës. Kjo nuk ka të bëjë me debatet politike, ka të bëjë me dy milionë njerëz, të cilët e meritojnë të jenë pjesë e organizatës më të madhe në botë, e cila lufton për të drejta të njeriut, sundim të ligjit, demokraci – për vlerat thelbësore për të gjithë ne.
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se, në javët në vazhdim, mund të dalin kushte të reja për Kosovën?
Oleksiy Goncharenko: Nuk e di se çfarë do të ndodhë në Komitetin e Ministrave. Nuk është fusha ime e përgjegjësisë. Unë jam anëtar i Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës dhe vendimi ynë është i qartë: Ne i bëjmë thirrje Komitetit të Ministrave që ta ftojë Kosovën.
Radio Evropa e Lirë: Por disa deputetë e kanë përmendur Asociacionin e komunave me shumicë serbe, të cilin duhet ta formojë Kosova. A mendoni se ai mund të bëhet pengesë?
Oleksiy Goncharenko: Shpresoj të mos bëhet pengesë.
Radio Evropa e Lirë: Si mund të sigurohet Kosova që të mos e humbasë mundësinë e saj në maj?
Oleksiy Goncharenko: Autoritetet e Kosovës duhet të vazhdojnë të tregojnë përkushtim ndaj këtyre vlerave themelore, demokracisë, të drejtave të njeriut, sundimit të ligjit – kjo është më e rëndësishmja.
Dhe, pasi të bëhet anëtare e Këshillit të Evropës, Kosova ka shumë punë për të bërë, të zbatojë e të miratojë konventa, të cilat janë thelbësore për organizatën tonë.
Radio Evropa e Lirë: Ju keni deklaruar hapur se synimet e Serbisë në Kosovë janë të ngjashme me synimet e Rusisë në Ukrainë. A mund ta shtjelloni më shumë këtë?
Oleksiy Goncharenko: Fatkeqësisht, shoh se në Serbi ka dy trende. Njëri ka të bëjë me ndërtimin e një vendi demokratik, të cilin e mbështes plotësisht, dhe tjetri ka të bëjë me rindërtimin e perandorisë serbe. Dhe, e kam thënë hapur se epoka e perandorive në Evropë ka marrë fund.
Të gjitha këto ndjenja revanshiste dhe imperialiste që një pjesë e politikanëve serbë po përpiqen t’i promovojnë në Serbi, t’i forcojnë në Serbi, janë një pengesë e madhe për zhvillimin e vetë Serbisë.
Andaj, Serbia duhet të pajtohet me faktin se nuk mund të jetë më perandori. Duhet të jetë një vend normal dhe demokratik. Në këtë mënyrë, do të ishte pjesë e botës së lirë. Në mënyrë tjetër, do të vazhdojë të jetojë në varfëri, në revanshizëm, duke u shfrytëzuar nga Rusia, Irani dhe vende të tjera që duan të ndezin flakë në Ballkan.
Radio Evropa e Lirë: Si duhet të parandalohen këto përpjekje, sipas jush?
Oleksiy Goncharenko: Nuk jam në pozicion për të thënë se çfarë duhet të bëjnë Kosova dhe Serbia, por, personalisht, besoj se nuk mund të ketë zona gri në Evropë. Kosova nuk mund të jetë zonë gri. Serbia duhet ta pranojë faktin se Kosova është shtet i pavarur, i njohur prej vendeve të tjera, dhe të krijojë marrëdhënie me Kosovën si fqinje. Kjo është një punë që duhet kryer dhe prej saj do të përfitonin Kosova dhe Serbia dhe e gjithë Evropa.
Radio Evropa e Lirë: Ju keni lobuar edhe për njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Ukraina. A ka ndonjë përparim në këtë drejtim?
Oleksiy Goncharenko: Jo, nuk ka ndonjë përparim sa i përket kësaj çështjeje, për momentin, por arsyeja është e qartë. Ukraina është në një pozitë shumë të vështirë dhe, me gjithë respektin për Kosovën, ajo nuk është çështja kryesore për Ukrainën tani.
Kur shihni diçka që është teknikisht e ëmbël, ju vazhdoni dhe e bëni atë dhe debatoni se çfarë të bëni për të vetëm pasi të keni pasur suksesin tuaj teknik.Kështu ishte me bombën atomike.
Çdo njeri, gabimet e të cilit duhen dhjetë vjet për t’u korrigjuar, është një burrë.
Shkenca nuk është gjithçka, por shkenca është shumë e bukur.
Më shumë kam nevojë për fizikë se sa për miq.
Në pranverën e vitit 1936, miqtë më njohën me Jean Tatlock.Në vjeshtë, filluam të takohem.Ne ishim të paktën dy herë aq afër martesës për ta menduar veten si të fejuar.
Unë kurrë nuk e pranova dogmën apo teorinë komuniste.
Optimisti mendon se kjo është më e mira nga të gjitha botët e mundshme.Pesimisti ka frikë se është e vërtetë.
Nuk duhet të ketë pengesa për lirinë e hulumtimit.Nuk ka vend për dogma në shkencë.Shkencëtari është i lirë dhe duhet të jetë i lirë të bëjë çdo pyetje, të dyshojë në çdo pohim, të kërkojë ndonjë provë, të korrigjojë çdo gabim.
Nëse bombat atomike do t’i shtohen si armë të reja arsenaleve të një bote ndërluftuese, ose arsenaleve të kombeve që përgatiten për luftë, atëherë do të vijë koha kur njerëzimi do të mallkojë emrat e Los Alamos dhe të Hiroshimës.
Si njeriu i shkencës, ashtu edhe ai i veprimit, jetojnë gjithmonë në skaj të misterit, të rrethuar prej tij.
Është një e vërtetë e thellë dhe e nevojshme që gjërat e thella në shkencë nuk gjenden sepse janë të dobishme: ato gjenden sepse ishte e mundur t’i gjesh.
Shkencëtarët nuk janë delikuentë.Puna jonë ka ndryshuar kushtet në të cilat jetojnë njerëzit, por përdorimi i këtyre ndryshimeve është problem i qeverive, jo i shkencëtarëve.
Popujt e kësaj bote duhet të bashkohen përndryshe do të zhduken.
Fëmijëria ime nuk më përgatiti për faktin se bota është plot me gjëra mizore dhe të hidhura.
Bomba atomike e bëri të padurueshme perspektivën e luftës së ardhshme.Na ka çuar lart ato hapat e fundit drejt qafës së malit;dhe përtej ka një vend tjetër.
Qasja në Vedat është privilegji më i madh që mund të pretendojë ky shekull ndaj gjithë shekujve të mëparshëm.
Unë kisha pasur një zemërim të vazhdueshëm për trajtimin e hebrenjve në Gjermani.
Janë fëmijët që luajnë në rrugë ata që mund të zgjidhin disa nga problemet e mia kryesore në fizikë, sepse ata kanë mënyra të perceptimit shqisor që unë i kam humbur shumë kohë më parë./ Elida Buçpapaj
Ajo ka qenë dhe mbetet një ndër lëvizjet më të bujshme të shekullit të kaluar për sportin tone kombëtar. Një histori që lidhet me Asllan Rusin, kolosin e volejbollit të Dinamos dhe përfaqësueses, ndërsa krejt papritur ai do të kalonte te Studenti, një skuadër modeste që luante në Kategorinë e Parë të asaj kohe. Edhe sot, kur flitet për atë ngjarje, ka pas misterin shoqërues, bashkë me disa enigma: Cilat ishin motivet e atij transferimi befasues, kur Asllan Rusi do të braktiste Dinamon e tij për të veshur fanellën e një klubi tjetër? Aq më shumë kur bëhet fjalë për një sportist të atij niveli, një mit si ai, që për specialistë, trajnerë, lojtarë, spektatorë, admirues, ishte një surprizë, kur në parket, në mjediset e pallateve të sportit, Rusi dinamovit, do të shfaqej me një formacion universitar?
Një histori pak e rrëfyer, pak e njohur dhe e kujtuar apo komentuar, edhe për brezin tim, që e kemi përjetuar nga afër karrierën e tij, të nisur nga parku sportiv i Dinamos, ai pas kryeministrisë, më pas në pallatin e sportit “Partizani”, në përplasjet e mëdha të kohës. Si e kujton sot Edison Pashaj, kur si trajner i Studentit do të kishte në gjashtëshe edhe “studentin” Asllan Rusi, në atë kohë 32-vjecar?. Një rrëfim mbresëlënës, por jo vetëm. “Panorama Sport” rikthen sot historinë e Asllan Rusit në vitet ‘70, me disa të pathëna për ish-volejbollistin.
TE DINAMO, BINJAKËT E RRJETËS RUSI-BONATI
Jemi në vitin 1963, në kampionatin kombëtar të Kategorisë së Parë. Kemi një Dinamo me Vangjel Kojën si lojtar-trajner, Franc Jakova, Ylli Shehu, Anastas Panteqi, Foto Kola, Qemal Gjinali, Hazbi Kotoni, Kreshnik Tartari, Andrea Gjika, Petrit Maçi, si dhe dy të rinj të talentuar, Asllan Rusi e Zhani Bonati. Pikërisht këtu do të startojë karriera e Asllan Rusit, plot lavdi e lidhur me trofe dhe pjesëmarrje të paharruara në Europë, deri në “Final 4”, atë të vitit 1972. Gjithmonë në linjën e parë, shtylla kryesore, njeriu skuadër, tek ai luhej, bazohej dhe orientohej loja.
Shuter, me një potencial unikal. I preferuar, i kërkuar dhe i pëlqyer nga shumë klube të Europës, por pa mundur të transferohet në asnjë prej tyre. I admiruar, adhuruar nga spektatori dhe protagonist i padiskutueshëm. Bashkë me Dashamir Fagun, janë dyshja spektakolare konkuruese në Europë, fillimisht me Dinamon, pastaj së bashku te Partizani, protagonistë në sfidat e mëdha ndërkombëtare të kohës.
LARGIMI I BUJSHËM DHE I PAPRITUR
Në lojërat me dorë, janë disa lëvizje dhe transferime të spikatura për kohën. Janë dy basketbollistët e Partizanit, Guxim Bekteshi që do të kalojë te 17 Nëntori dhe Dodan Përmeti, do të veshë fanellën e Dinamos. Ndërsa në sezonin 1975-1976, volejbollisti Asllan Rusi, në atë kohë 31 vjeç, ishte ende lojtar i Dinamos. Pjesa e bluve ishin edhe Enis Terihati, Kiço Lena, Rajmond Gjerazi, Leonard Tase, Ilir Cirnaku, Shaban Uka, Kostaq Skënderi, Ylli Çela, Andi Tirana, Shkëlzen Hoxha, Hajrulla Beriolli, Vladimir Sadushi dhe me të pandarin, trajnerin legjendar Vangjel Koja.
Një kampionat me dhjetë skuadra, me të zakonshmet rivale, Partizani i Andon Konës, Dash Fagut, Ylli Tomorrit, Bert Borovës, Skënderbeu i Petrika Suxhos, Vllaznia e Skënder Palokës dhe e trajnerit Ali Bushati, Labinoti i Hysen Domit, pastaj Dajti që drejtohet nga Hazbi Kotoni, Studenti dhe Flamurtari. Në përfundim të kampionatit të zhvilluar me tri faza, Dinamo do të shpallej kampione e Shqipërisë. Për të ardhur tek edicioni 1976-77, që do të këtë një fillim krejt ndryshe, kur Dinamo pas 13 vitesh do ta nisë atë pa një lojtar, emër të madh, me të cilin është e lidhur historia e vetë klubit, Asllan Rusi.
Një lëvizje që do të befasojë Shqipërinë sportive, kur krejt papritur, ai do transferohet te Studenti, dikur me emrin Universiteti. Një formacion simpatik, rivalizues, në përbërje me lojtarë të ardhur për të kryer studimet në Tiranë. Nga Petrit Berhani, Arben Take, Rudi Merko, Skënder Xhara, Perlat Voshtina, Bashkim Brahja, Sokrat Qeleshi, Arjan Dino, Agron Lubani, Fatos Qatipi, Vlash Macaj, Pirro Dervishi dhe Ilia Vathi. Një skuadër modeste, jo e elitës, që ka trajner specialistin e njohur, Edison Pashaj, i diplomuar në ILKF “Vojo Kushi”, pastaj volejbollist dhe prej disa vitesh në stolin e skuadrës studenteske. Në atë kampionat, bashkë me klubet e abonuara në këtë kategori, konkuron edhe Studenti, por, me një Asllan Rusi më shumë.
Pas përfundimit të fazes së parë, në muajin janar 1977, nisin gjysmëfinalet e Kupës së Republikës, ku Studenti është në grupin A, së bashku me Dinamon, Partizanin, 17 Nëntorin, Vllazninë dhe Dajtin, sfida që do të luhen në kryeqytet. Dy të parat nuk e patën të vështirë të kualifikohen, ndërsa Studenti derdhi shumë djersë dhe duhej të priste takimin me Dajtin. Nëse e fitonte atë do të ishte fanalisti i tretë. Në këtë ndeshje, universitarët zhvilluan një nga takimet më të bukura të tyre, duke siguruar finalet, aty ku janë edhe Dinamo, Partizani, Skënderbeu, Labinoti dhe Flamurtari. Në ditën e parë, Partizani fiton me vështirësi 3-2 me Studentin, një lojë që edhe mund ta kishte humbur, nëse Studenti do të kishte ruajtur freskinë e fillmit. Edhe në ditën e dytë, Studenti do të pësojë një humbje të thellë 3-0 me Dinamon.
Një takim ku Asllan Rusi për herë të parë në karrierë është përballë Dinamos, lojtarëve të ish-skuadrës së tij. Dramatik do të jetë takimi i ditës së tretë me Asllan Rusin e zgjuar dhe protagonist. Ajo ditë është më e bukura e finaleve. Studenti i udhëhequr nga loja e gjithanshme dhe sulmi i fuqishëm e i lartë i Asllan Rusit, dominoi plotësisht kundër Skënderbeut, duke fituar 3-2. Në mbyllje, Kupa do të fitohet nga Dinamo, që mundi 3-1 Partizanin, pas një rivaliteti deri në pikët e fundit, për t’u konfirmuar sërish triumfuese. “Një turne, ku shquhen veteranët si Rusi, Fagu, Lena, Sh.Hoxha, Terihati, Domi, që u shfaqën në formë shumë të mirë”, shkruan gazeta “Sporti” e kohës. Ndërkohë, qëndrimi i Asllan Rusit te Studenti, nuk do të zgjasë më shumë se nje sezon.
TRAJNERI I STUDENTIT: KAM PATUR FATIN TA DREJTOJ, JU TREGOJ FRIKËN QË KISHA
E kujton mjaft mirë atë periudhë ndërsa nën zë flitej se Asllan Rusi do të largohej nga Dinamo, kur dikush do i thotë: “Asllani dëshiron të vijë te ju, te Studenti”. Ishte Bert Borova, lojtar i Partizanit, me të cilin ai kishte shumë miqësi. “Befasi e madhe, pasi unë të paktën as nuk e mendoja diçka të tillë dhe jo ta besoja”.
Kështu shprehet ndër të tjera për “Panorama Sport” trajneri i njohur, Edison Pashaj, i cili rrëfen kalimin e Asllan Rusit te Studenti dhe detaje nga ai vit.
Edi, si është njohja juaj me Asllan Rusin?
Me Asllanin jemi njohur në vitin 1964 në Lojërat e Shkollave të Mesme që organizoheshin në Vlorë. Unë me shkollën time, “Qemal Stafa”, ai me “Petro Nini Luarasi”, që ishte në varësi të Dinamos. Një veprimtari e ndarë me zona, nga Vlora, Shkodra, Gjirokastra, Tirana, etj, Ndeshjet zhvilloheshin te sheshi ku ndodhej busti i Avni Rustemit. Aty ishte edhe Zhan Bonati, që bashkë luanim me të rinjtë e Dinamos. Krijonin një dyshe shumë të bukur me Asllanin, teksa bënin sikur grindeshin, e pastaj i shihje duke vrapuar bashkë.
Pse dhe si u shfaq kaq papritur kjo dëshirë për të ardhur te Studenti. Cila ishte situata dhe raportet e tij me klubin e Dinamos?
Te Dinamo nuk ishte më lojtar stabël formacioni, dukej një cikël mbyllur i atij grupi, pasi kishte ardhur një brez me të rinj dhe pretendime. Ndoshta mund të ketë qenë edhe urdhër i ministrisë për ta larguar nga klubi. Ata nuk mund të dilnin hapur, që Asllani nuk na nevojitet më. Ndoshta, duke u ndierë jo më pjesë e Dinamos, them se mund ta ketë shfaqur vetë dëshirën për t’u larguar. Janë disa enigma për kohën, ndërsa të tilla kanë mbetur ende sot.
Si e pritët informacionin për një Asllan në skuadrën tuaj?
Kur më thanë që do të vijë te Studenti e prita me kënaqësi këtë lajm. Sidoqoftë u stepa, pasi nuk e dija motivin dhe sa e vërtetë ishte. Një sportist me aq vlerë, ishte një nder për mua dhe klubin Studenti. Por, gjithmonë i rezervuar, diçka e pabesueshme. Çfarë mund të bënte Asllani te ne? Pata frikë se “moshë e madhe, pak problem shëndetësore, nuk na nevojitet”. Pra, me të tilla justifikime, drejtuesit dhe shefi i klubit edhe mund ta refuzonin.
Pse nuk shkoi te Partizani?
Te ai grup, ai brez, Rusi kishte shumë miqësi me Bert Borovën, Dash Fagun, por Partizani që drejtohej nga Andon Kona, në atë kohë ishte një skuadër me shumë pretendime dhe në përbërjeme lojtarë cilësorë. Vetëm pak kohë më parë, kujtoj se e ato e kishin marrë si përforcim në ndeshjet për Kupën e Kampioneve. Mundet që edhe ta kenë biseduar, por nuk mund ta them me siguri diçka të tillë pse nuk shkoi atje.
Dhe vjen një zgjedhje krejt e veçantë e tij, pra u afrua te Studenti…
Zgjodhi Studentin, të cilin ia kishin servirur miqtë e tij. Skuadër modeste, pa pretendime, probleme, jo nën tension, mjedis i qetë, me lojtarë të rinj. Asllani ishte i bindur se do e provonte te Studentin ku do të shkëlqente. Egoja e madhe e një sportisti është normale, aq më shumë për Asllanin. Kështu mendoj se e ka gjykuar. Për një lojtar me një karrierë të madhe te një klub i famshëm, nuk ishte e lehtë ajo zgjedhje. Por, edhe për palestrën, siç ishte ajo e universiteteit, me nje arkitekturë italine, shumë e përshtatshme për stërvitje. Pëlqehej nga lojtarët, sepse klubi ynë kishte hapësirë dhe krijonte kushte të mira në qendër të Tiranës.
Studenti preferohej edhe nga të tjerë sportistë në atë kohë…
Lojtarë të njohur që ishin në fund të karrierës, kanë preferuar të luanin me Studentin. Kam disa raste dhe emra të mëdhenj të asaj kohe, të disa klubeve të Tiranës. Studenti kishte edhe një të veçantë, pasi sportistët merrnin në dorë një shumë prej 4000 lekë, një sasi e konsiderueshme financiare, një praktikë që nuk aplikohej në asnjë klub tjetër. Kjo për faktin se ne nuk kishim mencë dhe lojtarët trajtoheshin në një restorant, ku me një mërrëveshje e konvertonin në para trajtmin ushqimor.
Vijmë te prezantimi, ardhja e Rusit në skuadër. Si e kujtoni?
Ka qenë sezoni 1976-1977, kur Asllani erdhi te ne për herë parë. Atë mesditë e kujtoj sepse isha në pelestër. Ai u shfaq bashkë me Perlat Voshtinën, një lojtar i yni, i cili m’u afrua dhe më tha: “Jam me Asllanin, do të fillojë stërvitjen me ne”. Flitet për një sportist kolos, se kush ishte Asllan Rusi nuk e dija vetëm unë, por e gjithë Shqipëria. Unë pata mundësinë ta shihja nga afër në raportin lojtar- trajner. Në moshë isha më i vogël sesa ai dhe në stërvitje dhe ndeshje isha vetëm një trajner. Por ai ishte shumë korrekt, jo vetëm me mua, por me gjithë ekipin. Asnjë shfaqje të një lojtari të madh, përkundrazi. I plotësonim çdo kërkesë që të mos mërzitej. Tek ai pashë një volejbollist sa të madh, aq edhe të thjeshtë. I tillë ishte!
Si u realizua trasferimi i tij, pasi ishte një praktikë që nuk aplikohej për kohën?
Dinamo e la të lirë të largohej dhe ne e federuam. Nuk u krijua asnjë problem, edhe nga fakti se Dinamo nuk reagoi. Po të mos donte, Dinamo i thoshte federatës të mos federohej me një klub tjetër. Nuk kishin asnjë motiv pse ta kundërshtonin, të mos e lejonin. Kjo është arsyeja. Telat Verzivolli, shef i klubit tonë, ishte njeri i mirë, dashamirës, dhe bashkë me Mustafa Çelkupën dhe Lame Konomin kanë qenë drejtuesit me kontribut të madh në sport në Tiranë në ato vite. Të mbaronin punë.
Një Asllan tashmë që stërvitet me Studentin, çfarë detajesh kujtoni?
I pari në stërvitje para të gjithëve, pastaj vija unë dhe të tjerët. “Hë Asllan, paske ardhur herët”, i thoja me humor. “Po professor”, përgjigjej ai. “Mos më thuaj profesor, më thirr me emër”, i thoja unë. Por, ai ishte tepër i kujdesshëm edhe në këtë detaj. Zhvishej ngadalë, bëhej gati dhe kur dikush vinte me vonesë, pak me shaka, se ishte njeri me shumë humor, i drejtohej: “Pse vjen me vonesë, apo se ke trajner Edin, një njeri të urtë?”. I ngacmonte, por asnjëri nuk ia prishte. Gjithmonë pa i kaluar asnjëherë kufijtë, se “jam unë”.
Ishte një mik i familjes suaj gjithashtu…?
Vinte ndeshja, ditën e shtunë apo të diel, Asllani vinte në shtëpinë time në Rrugën e Durrësit. Trokiste dhe më thoshte: “Më fal professor, ndoshta kohë jo e përshtatshme, se ke prindërit”. Prindërit i kishim miq si dy farmacistë të vjetër. Nuk e pyesja pse ke ardhur, ndërsa qëndronte dhe pas pak me zë të ulët që të mos e dëgjonin prindërit, që nuk ishin kurreshtarë, ndërsa ndiqnin televizor, më thoshte: “Edo, sikur të mos vi nesër në ndeshje?” “Si të gjykosh. Po e pate menduar kështu, asnjë probem”, i thoja unë. Nuk reagoja, t’i kërkoja arsyen, ta pyesja pse nuk do të vish, por e lija në zgjdhjen e tij. “Epo mirë, ashtu po bëj”, thoshte Asllani dhe më pas largohej. Ishte i pari në ndeshje, vetëm kur e shihja në pallatin e sportit “Partizani”. Ma ka bërë disa herë radhazi këtë punë. Nuk ia prishja, sportist i madh e respektoja edhe si njeri. Me numrin 9 edhe te ne, ku me Studentin qëndroi rreth një vit.
Si u përcoll në Tiranë ajo lëvizje, pasi braktisi Dinamon për Studentin?
Jo nuk u trajtua kështu, por largimi nga Dinamo dhe ardhja e tij te Studenti, sigurisht krijoi një atmosferë pak ndryshe në mjedisin sportiv këtu në kryeqytet. Fjalë që qarkullonin, të pabesueshme më shumë, që Rusi po largohej nga Dinamo. Kur erdhi te Sudenti, të gjithë ishin kurioz për ta parë Asllanin në stërvitje, sidomos dinamovitët e vjetër, ish-lojtarë, shokë, miq të tij. Disa vinin me biçikleta, i linin jashtë palestrës dhe ndiqnin seancat.
Me ju ishte edhe në Golem, në kampin e rinisë, por jo për plazh…
Asllani ka qenë me ne edhe në periudhë vere, në kampin e rinisë në Golem, pasi atje e çonin Studentin në 15-ditëshin e fazës përgatitore. Gjatë stërvitjes, bëja ushtrime në rërë, vrapime në 30 metra, dhe si një Usain Bolt ishte kur vraponte, në kuptimin e vërtetë të fjalës. Si një kolos shtynte rërën, godiste fuqishëm me çdo hap të tij. Unë jam aq specialist të kuptoj se si ka mundësi, nuk ka sportist më të fortë se ky, se e shihja me sytë e mi forcën dhe potencialin që kishte.
Studenti me një Asllan Rusi në lojë, si reagonte?
Përpiqej në çdo takim të jepte maksimumin. Por kishte raste, kur me sedrën që kishte, arrinte deri aty, sa e gjykonte si ishte paraqitur dhe kur humbisnim, ndërsa më thoshte: “Edo, sikur nuk luajta mirë sot, më fal. Na iku kot kjo ndeshje”. Ishte edhe një mënyrë me të cilën komunikonim. Donte të fitonte me çdo kusht. Shkëlqente në momente të caktuara.
Ka një një moment që friksohen kundërshtarët kur e shohin pjesë të Studentit?
Kupa e Republikës, faza finale, në ndeshjen me Partizanin, që e humbëm 3-2. Ai luajti shumë mirë dhe aty u krijua një situatë, që e kam përjetuar vetë atë astmosferë në pallatin e sportit. Unë nuk besoja se mund të fitonim, por kishte disa momente gjatë lojës që ata po thyheshin keqazi. Drejtuesit e Dinamos që po ndiqnin ndeshjen u shqetësuan, pasi takimin tjetër e kishin me ne. Po na mund Studenti, po na mund Asllan Rusi.
Asllan Rusi përballë ish-skuadrës, kolegëve dhe miqve të tij. Si ka qenë ajo ndeshje?
Nga dinamovitët nuk kishte as më të voglin reagim dhe përballjen me ne e fituan pastër. Po kështu edhe prej Asllanit. Ndeshje korrekte në përgjithësi, një raport goxha miqësor me të gjithë, sportistë, arbitrat, trajnerët dhe spektatorin. Kështu i kujtoj ato takime. Ai Asllan kishte mbetur, i respektueshëm, si kur luante me Dinamon, tani me Studentin. Shumë korrekt në fushë dhe jashtë saj.
Si do ta përcaktonit ju si trajner Asllan Rusin?
Për aq pak kohë që qëndrova me të, kuptova se ADN-ja e një sportisti, volejbollisti aq të madh, e ka jo vetëm një i talentuar, por edhe shumë punëtor, serioz, profesionist i vërtetë. Edhe me një ekip të dobët, ai reflektonte. Se me një skuadër të mirë edhe shkëlqen, por ndryshe kur je me një formacion modest. Në fund të fundit, Dinamo edhe pa Asllanin, fitoi, se kishte lojtarët të tjerë të mire. Asllan Rusin e kam konsideruar një volejbollist, që sipas meje, ai futej në gjashtëshe të skuadrave më të mëdha të kohës. Këtë e konfirmoi viti 1972, kur bashkë me Dash Fagun, në diagonalen e njohur, kualifikuan Dinamon në katër skuadrat më të mira të Europës.
Por, pati edhe një rikthim surprizë te Dinamo…
Është një moment që ai u rikthye te Dinamo, por jo për të luajtur dhe vazhduar karrierën. Ishte një kërkesë e miqve, shokëve, vetë klubit që e ftuan që ta mbyllte me Dinamon, aty ku e nisi. Asllani pranoi dhe kur ka dalë në pallatin e sportit, në një ndeshje me Partizanin, i gjithë publiku i pranishëm aty, është çuar në këmbë, duke e duartrokitur gjatë. Dhe ai duke bërë nxemjen i përshëndeste.
Gerald Knaus, nga Iniciativa Evropiane për Stabilitet, thotë se votimi pro Kosovës në Asamblenë e Përgjithshme të Këshillit të Evropës, është “sinjali më i fuqishëm i mundshëm” që mori vendi në rrugën drejt anëtarësimit në këtë organizatë.
Por, duke folur për Radion Evropa e Lirë, ai thotë se qeveritë e shumë shteteve nuk kanë vendosur ende se si do të votojnë në maj – kur pritet vendimi përfundimtar.
Andaj, Kosova duhet të bëjë disa “befasi pozitive” në javët e ardhshme, thotë ai.
“Këshilla ime do të ishte ta dërgonte draft-statutin për Asociacionin e komunave me shumicë serbe në Gjykatën Kushtetuese”, thotë Knaus, ndër të tjera.
Asmableja Parlamentare e Këshillit të Evropës votoi mbrëmjen e së martës pro anëtarësimit të Kosovës në këtë organizatë. Megjithatë, disa deputetë theksuan se vendi duhet të ndërmarrë hapa konkretë drejt themelimit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe, përpara votimit përfundimtar në maj.
Knaus thotë se themelimi i këtij asociacioni “pa pjesëmarrjen e atyre për të cilët bëhet, nuk është i mundur”.
“Pra, duhet të jemi të drejtë – ka gjëra që Qeveria e Kosovës mund t’i bëjë dhe ka gjëra që nuk mund t’i bëjë”, thotë ai, organizata e të cilit ka publikuar së voni një dokumentpër rrugën e Kosovës drejt Këshillit të Evropës.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Knaus, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës rekomandoi që Kosova të ftohet për t’u bërë anëtare e kësaj organizate. A kishte ndonjë befasi për ju sa i përket debatit, por edhe votimit?
Gerald Knaus: Nëse shohim muajin e fundit, dhe jo vetëm ditën e fundit, kjo ishte një periudhë me plot befasi. Mbështetja ishte e gjerë, edhe nga shumë njerëz kyçë në Asamblenë Parlamentare që vijnë prej vendeve që nuk e njohin Kosovën, si: raportuesja nga Greqia, kreu i grupit liberal nga Rumania, kryetari i asamblesë që është nga Greqia… Pra, edhe nga vende që e njohin Kosovën, edhe nga ato që nuk e njohin, mbështetja ishte e gjerë.
Në komitete, gjithashtu – në komitetin politik që u mblodh pak javë më parë në Paris, dhe në komitetin ligjor që u mblodh këtë javë në Strasburg, mbështetja ishte e madhe.
Radio Evropa e Lirë: Si e komentoni vendimin e disa deputetëve të Italisë – vend që e njeh Kosovën – për të abstenuar gjatë votimit? Disa deputetë hungarezë, gjithashtu, votuan kundër…
Gerald Knaus: Ishte mirë që deputetët nuk votuan në përputhje me qëndrimet e vendeve të tyre. Në të shumtën e rasteve, kjo shkoi në favor të Kosovës.
Por, është fakt që disa delegacione, si ai i Italisë, ishin të ndara. Disa italianë votuan në favor të Kosovës, disa abstenuan.
Në rastin e Hungarisë pamë një qasje që ka kohë që ka nisur. Hungaria po sillet si një vend që nuk e njeh Kosovën, duke votuar kundër përparimit të saj në rrugën drejt institucioneve ndërkombëtare.
Asnjëri rast nuk është befasues, por vë theksin te hapi tjetër i madh – votimi në Komitetin e Ministrave në muajin maj.
Abstenimi i italianëve do të thotë se disa vende – Italia një prej tyre dhe disa të tjera që nuk e njohin Kosovën – konsiderojnë ende se ndoshta është shumë herët për ta marrë vendimin përfundimtar.
Ato nuk kanë shumë argumente, por do të duhet shumë lobim prej atyre që besojnë se anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës do të ishte një gjë e mirë për të drejtat e njeriut në Kosovë, por edhe për stabilitetin në Ballkan.
Radio Evropa e Lirë: Marrë parasysh këtë, a mund të jetë në rrezik vota e Italisë, për shembull, gjatë votimit në maj?
Gerlad Knaus: Qeveritë e shumë vendeve nuk kanë vendosur ende se çfarë do të bëjnë. Madje, as në Gjermani nuk ka ende një qëndrim të qartë nga Qeveria. Pra, javët e ardhshme do të jenë vendimtare, sepse ajo që pamë në Asamblenë Parlamentare është sinjali më i fuqishëm i mundshëm.
Qeveritë, deri më tani, kanë mundur të thonë se presin atë që do të bëjë Asambleja. Tani Asambleja ka folur dhe qeveritë duhet ta marrin vendimin.
Politikanët që të martën mbështetën në mënyrë eksplicite Kosovën me fjalimet e tyre, tani duhet t’i këshillojnë qeveritë e tyre që ta bëjnë të njëjtën gjë.
Kosova, po ashtu, duhet të vazhdojë të veprojë në mbështetje të rastit të saj. Ky [në Asamblenë Parlamentare] nuk ishte vendimi përfundimtar, por atë do ta bëjë më të lehtë vota e tillë e fuqishme në Asamblenë Parlamentare.
Radio Evropa e Lirë: Mbrëmjen e së martës, dëgjuam nga disa deputetë, sidomos prej atyre nga Franca, se Kosova duhet të ndërmarrë hapa drejt themelimit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe, përpara votimit në maj. A mendoni se Asociacioni mund ta rrezikojë përfshirjen e Kosovës në agjendën e Komitetit të Ministrave në maj?
Gerald Knaus: Nuk është vetëm Franca. Shumë qeveri i referohen Asociacionit. Mos të harrojmë se edhe Qeveria e Kosovës ka thënë se është në favor të ndërmarrjes së hapave drejt Asociacionit. Por, pyetja është: çfarë do të thotë kjo?
Asambleja Parlamentare ka thënë se themelimi i Asociacionit nuk mund t’i vendoset si parakusht Kosovës për anëtarësim në Këshill të Evropës.
Ka një arsye shumë të thjeshtë përse nuk mund të bëhet kjo. Qeveria e Kosovës nuk mund ta themelojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe pa pjesëmarrjen e serbëve. Aktualisht, katër komunat me shumicë serbe në veri nuk kanë kryetarë serbë, sepse ata kanë dhënë dorëheqje dhe, pastaj, i kanë bojkotuar zgjedhjet. Tani, ata po i bojkotojnë përpjekjet që çojnë në zgjedhje të reja.
Nëse nuk keni kryetarë serbë në komunat me shumicë serbe, që janë përgjegjës për të biseduar me Qeverinë, ju nuk mund ta krijoni këtë asociacion.
Radio Evropa e Lirë: Po thoni që topi është tani në anën e serbëve?
Gerald Knaus: Ka disa gjëra që Kosova mund t’i bëjë në javët e ardhshme. Do të ishte e dobishme që Qeveria e Kosovës, në të ardhmen e afërt, të tregojë se çfarë është e gatshme të bëjë, që njerëzit ta shohin se kjo nuk ka të bëjë vetëm me anëtarësimin në Këshill të Evropës, por edhe me përmirësimin e të drejtave të njeriut për të gjithë në Kosovë.
Pra, duhet të jemi të drejtë – ka gjëra që Qeveria e Kosovës mund t’i bëjë dhe ka gjëra që nuk mund t’i bëjë. Themelimi i Asociacionit pa pjesëmarrjen e atyre për të cilët bëhet, nuk është i mundur. Serbia e ka bërë të qartë se më mirë nuk do ta kishte Asociacionin, sesa Kosovën në Këshillin e Evropës.
Radio Evropa e Lirë: Por, për shembull, a do të konsiderohej si hap përpara dërgimi i draft-statutit të Asociacionit për vlerësim në Gjykatën Kushtetuese?
Gerald Knaus: Nuk shoh asnjë problem me dërgimin e draftit në Gjykatën Kushtetuese, sepse nuk është njësoj si miratimi i tij. Ai është një hap për të verifikuar nëse gjërat që po debatohen, janë realisht në përputhje me Kushtetutën. Por, është shumë e rëndësishme të bëhet e qartë se, edhe nëse Gjykata Kushtetuese konstaton se drafti është në përputhje me Kushtetutën, serbët e Kosovës duhet të jenë sërish pjesë e procesit. Kjo kërkon nga serbët të jenë në krye të komunave dhe ata nuk janë.
Radio Evropa e Lirë: Pra, çfarë hapash do t’i sugjeronit Kosovës që të mos e humbasë këtë shans?
Gerlad Knaus: Mendoj se shumëkush është befasuar me vendimin e Qeverisë së Kosovës për të zgjidhur çështjen e tokave të Manastirit të Deçanit. Mos harroni se Gjykata Supreme ka marrë vendimin për këtë çështje qysh në vitin 2012, ndërsa Gjykata Kushtetuese më 2016, dhe ai nuk është zbatuar nga pesë qeveri… Kur papritmas është zbatuar, secili e ka kuptuar se ky ka qenë vendim i duhur. Por, ka qenë një befasi për shumë njerëz që nuk kanë pritur nga Qeveria të veprojë.
Këshilla ime për Qeverinë është të mendojë se çfarë befasish pozitive mund të bëjë tani, për t’u treguar të gjithëve se anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës është, në fakt, një avantazh, jo vetëm për qytetarët e Kosovës, por për të gjithë evropianët që besojnë në të drejtat e njeriut.
Ka një varg çështjesh në të cilat Kosova ka bërë përparim, nisur nga mosdiskriminimi, krijimi i komunave me shumicë serbe pas pavarësisë, barazia gjinore nëse krahasohet me numrin e grave në parlamentet e disa vendeve të tjera të Këshillit të Evropës… Por, sigurisht që ka edhe çështje në të cilat Kosova mund të bëjë më mirë.
Dhe, këshilla ime është që Kosova ta zhvendosë debatin në të ardhmen, në atë që Qeveria e ka ndërmend të bëjë, për të treguar se kjo [anëtarësimi në Këshillin e Evropës] është një gjë e mirë për të gjithë, dhe të bëjë disa befasi pozitive në javët e ardhshme.
Sepse, në fund të fundit, ky nuk është një favor që Këshilli i Evropës po ia bën Kosovës. Është në interesin e të gjithë evropianëve të kenë një regjim sa më të fortë të të drejtave të njeriut, që i mbulon të gjitha demokracitë në Evropë.
Radio Evropa e Lirë: A mund të më thoni diçka konkrete që Kosova mund të bëjë?
Gerald Knaus: Këshilla ime do të ishte ta dërgonte draftin – ose draftet për Asociacionin – në Gjykatën Kushtetuese. Mendoj se kjo do të kishte kuptim.
Këshilla ime do të ishte që Kosova të nënvizojë se – kur bëhet fjalë për bashkëpunimin me organet e Këshillit të Evropës, siç është Komisioni për parandalimin e torturës, i cili raporton për kushtet në burgje në të gjithë Evropën – do të lejojë paraprakisht që të gjitha raportet e Komisionit për parandalimin e torturës të jenë publike. Kjo është një gjë, të cilën të gjitha demokracitë e bëjnë, por Kosova mund ta prezantojë këtë [si zotim].
Ka edhe gjëra të tjera, por mendoj se ato i përkasin Qeverisë dhe shoqërisë civile në Kosovë. Ky është momenti për të qenë të guximshëm, inteligjentë dhe të përqendruar në lobim, veçanërisht me miqtë tuaj. Nga ajo që kemi parë të martën në Strasburg, Kosova ka shumë miq. Ky është momenti që diplomacia e Kosovës ta tregojë anën e saj më të mirë.
Radio Evropa e Lirë: Nëse votimi në maj dështon, çka ndodh pastaj?
Gerald Knaus: Nuk dua të spekuloj, sepse gjasat janë që Kosova të ketë sukses dhe jo të dështojë. Nëse lojtarët kyçë – ministrja e Jashtme, zëvendësministri i Jashtëm, kryeministri, deputetët nga të gjitha grupet politike – vazhdojnë të veprojnë ashtu sikurse në javët e fundit, Kosova do të ketë sukses.
Marrëveshja e Brukselit dhe Aneksi i Ohrit, kanë validitet ndërkombëtar, sepse fjala e dhënë e një presidenti apo e një kryeministri para ndërmjetësve ndërkombëtarë, është po aq e vlefshme sa edhe nënshkrimi. Kështu thotë në një intervistë ekskluzive për Radio Kosovën, diplomati austriak Wolfgang Petritsch, ish përfaqësues i BE-së në bisedimet në Rambuje. Për Marrëveshjen e Rambujesë të vitit 1999, ai thotë se ka një vlerë historike, sepse i hapi rrugë ndëryrjes ushtarake të NATO-s. “Kosova tani është 100 për qind në agjendat e politikave të përbashkëta të sigurisë të BE-së dhe Vuçiq e di se çdo veprim ushtarak kundër Kosovës, do të mobilizonte NATO-n për kundërpërgjigje”, thekson Petritsch.
Radio Kosova: Zoti Petritsch, para 25 vitesh keni qenë përfaqësues i Bashkimit Evropian në bisedimet e zhvilluara në Rambuje ku ishte arritur marrëveshja e Rambujesë. Si vlerësoni sot, 25 vite më pas rëndësinë historike të kësaj Marrëveshje?
Wolfgang Petritsch: Do të thosha se kjo marrëveshje ka një rëndësi të vërtetë historike. Në radhë të parë për Kosovën, sepse ky ishte hapi i parë i njohjes së saj ndërkombëtare dhe hapi parë i fillimit të shkëputjes nga Beogradi. Siç e dini, në Rambuje, fillimisht kemi negociuar rikthimin e një autonomie të lartë të Kosovës.
Por, në paragrafët e fundit të marrëveshjes patëm gjetur një formulë shumë të komplikuar, ku kishim përcaktuar për më vonë mbajtjen e një konference ndërkombëtare, ku do të merrnin pjesë të gjitha palët: Kosova, Serbia, Bashkimi Evropian dhe SHBA-ja, pra përfaqësuesit e bashkësisë ndërkombëtare, përfshirë edhe Rusinë, për të diskutuar statusin përfundimtar të Kosovës dhe fatin e saj për të ardhmen.
Në marrëveshje, kishim përcaktuar, që pas tre vitesh të respektohej vullneti i popullit të Kosovës përmes organizimit të një referendumi në një anë, dhe në anën tjetër, të merreshin në konsideratë parimet e OSBE-së.
Kjo ka qenë pika më e rëndësishme të cilës i përmbahemi edhe sot e 25 vjet më pas, sepse në sfond marrëveshja kishte qëllim heqjen e sovranitet të Serbisë mbi Kosovën. Këtë temë e kemi diskutuar atëherë dhe nisur nga kjo, Rambuje ia hapi rrugën drejt së ardhmes Kosovës.
Çështja e dytë: Marrëveshja e Rambujesë i hapi rrugën ndërhyrjes ushtarake ndërkombëtare, që u bë pa mandatin e OKB-së, sepse ekzistonte rreziku i dëbimit masiv të popullatës së Kosovë, që ne e kemi cilësuar si pastrim etnik ashtu siç e njohim nga rasti i Bosnjës, e që donim ta parandalonim.
Për fat të keq, nuk patëm sukses, pasi siç e dini, me fillimin e ndërhyrjes ushtarake, forcat e ushtrisë jugosllave dëbuan qindra mijëra shqiptarë të Kosovës, të cilët u detyruan të largohen në vendet fqinje. Për fat të mirë, pas përfundimit të luftës, në praninë e trupave ndërkombëtare u mundësua kthimi i menjëhershëm i këtyre refugjatëve të larguar me dhunë nga Kosova.
Kjo do të thotë se për dallim nga rastet tjera, ku ka pasur konflikte dhe ndërhyre ushtarake, u mundësua kthimi i shpejt i refugjatëve dhe siç e dimë, kthimi i refugjatëve në Kosovë nuk është temë sot. Pra, duhet të jemi të lumtur për këtë, pasi kështu nuk ka ndodhur në shumë vende, p.sh., siç është rasti sot me Palestinën. Siç e dini në Palestinë edhe sot, ashtu si para 50-60, apo 70 vitesh, ende kemi kampe të refugjatëve palestinezë në rajonin e Lindjes së Mesme si në Jordani, Egjipt, etj.
Pra, ndërhyrja ushtarake ndërkombëtare në Kosovë i dha fund një konflikti dhe mundësoi kthimin e njerëzve në shtëpitë e tyre, pasi kjo çështje bartte me vete rrezikun të mbetej një konflikt i hapur pambarim.
Ndërhyrja ushtarake shmangu rrezikun që shqiptarët e dëbuar nga Kosova, të vazhdonin të jetonin për vite të tëra në kampe refugjatësh jashtë Kosovës. Kjo është një e arritur shumë e madhe, por në anën tjetër kjo ndërhyrje më vonë u përdor nga Putini për të marrë Krimenë, duke thënë se “nëse amerikanët e bënë këtë në rastin e Kosovës, mund ta bëjmë edhe ne”.
Natyrisht, ky nuk është një krahasim korrekt, por është përdorim politik i një situate, që nuk ka krahasim, pasi nuk mund të krahasohet rasti i Kosovës me atë të Krimesë. Politikisht, kjo u shfrytëzua nga Putini.
Më vonë me iniciativën e Kanadasë, u krijua një grup ndërkombëtar shkencor dhe politikë me ekspertë eminetë, që zhvilloi teorinë e parimit të së drejtës dhe përgjegjësisë për mbrojtje nga shkeljet masive dhe të rënda, të të drejtave të njeriut nga një shtet.
Pra, i ashtuquajturi parimi “The Responsibility to Protect”, apo “Përgjegjësia për të mbrojtur” që është një angazhim politik global, i cili u miratua nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së në Samitin Botëror të vitit 2005, adreson shqetësimet kryesore për parandalimin e gjenocidit, krimeve të luftës, spastrimin etnik dhe krimet kundër njerëzimit. Kjo rregull u keqpërdor më vonë nga Rusia, siç përmenda.
Sidoqoftë, ndërhyrja preventive ushtarake ndërkombëtare e perëndimit, krijoi kushte të favorshme për njerëzit e Kosovës për të cilat folëm dhe tani Kosova është në rrugë të mbarë për të arritur një marrëveshje të përhershme dhe përfundimtare normalizimi me Serbinë. Se kur do të ndodhë kjo, nuk e dimë, por unë mendoj se baza solide për këtë Kosovë që është sot, është vendosur me Marrëveshjen e Rambujesë.
Radio Kosova: Zoti Petritsch, 9 vite më vonë, në fillim të vitit 2008, shpalli pavarësinë, që tashmë njihet nga 117 shtete, mes tyre edhe nga 22 shtete anëtare të Bashkimit Evropian. Për fat të keq, kemi edhe pesë shtete të BE-së, që ende nuk e njohin Kosovën. Si e shpjegoni këtë?
Wolfgang Petritsch: Po, është për keqardhje që nuk ka një qëndrim të njësuar të BE-së. Por, ka një dallim! Të gjitha këto pesë shtete nuk është se duan ta dëmtojnë Kosovën, por këtë e bëjnë duke u nisur nga arsye të brendshme politike. P.sh., Qipro është një shtet i ndarë, si të them që ka një shtet të vogël turk, që nuk njihet nga askush. Ne e dimë se në Spanjë ka tendenca që një territor i madh siç është Katalonia, të ndahet nga Spanja. Sllovakia, gjithashtu ka një minoritet hungarez dhe ka frikë se edhe ata mund të ndahen nga Sllovakia dhe t’i bashkohen Hungarisë. Pra, janë arsye të brendshme politike, por që nuk kanë të bëjnë fare me Kosovën. Po ju them se nëse do të shënohet një përparim në dialogun, që po lehtësohet nga Bashkimi Evropian, atëherë këto pesë shtete mos-njohëse, do ta ndryshojnë qëndrimin dhe do ta njohin Kosovën. Kjo është plotësisht e qartë dhe e them, sepse vetë kam folur personalisht me përfaqësuesit e gjithë këtyre pesë shteteve. Dhe më kanë thënë se sa po të shënohet përparim në bisedimet që po zhvillohen mes Kosovës dhe Serbisë, janë të gatshëm të njohin pavarësinë e Kosovës. Në parim problem është Rusia, kurse këto pesë vende të BE-së, do të veprojnë në mënyrë pragmatike sa po të shënohet një përparim përkatës në bisedime.
Radio Kosova: Para një viti Kosova dhe Serbia arritën në Bruksel një marrëveshje dhe më pas në Ohër u pajtuan për hollësitë e zbatimit të marrëveshjes, por kjo marrëveshje ende nuk po zbatohet. Ju personalisht, pritni përparim në zbatimin e marrëveshjes, apo më shumë jeni skeptik?
Wolfgang Petritsch: Si të them, si një njohës i situatave në Ballkan dhe Evropë, më shumë jam skeptik. Për shembull, ju i dini vështirësitë që Bullgaria po ia nxjerr Maqedonisë së Veriut, duke e bllokuar fillimin e negociatave për anëtarësim, me kushtëzimin e njohjes zyrtare të gjuhës bullgare. Kjo është një dëshmi, se edhe brenda Bashkimit Evropian ende nuk jemi të gatshëm të respektojmë të gjitha dallimet, që ekzistojnë mes nesh, qofshin ato të vogla apo të mëdha. Ose rasti i Serbisë, që po vazhdon të mos e njoh pavarësinë e Kosovës dhe kjo çështje mund të zgjidhet vetëm përmes ndërmjetësimit të Bashkimit Evropian. Prandaj, unë them se, sa më shumë që të ketë përparim në dialog, aq më afër qëllimit të normalizimit të marrëdhënieve mes dy vendeve do të jemi. Siç e dimë, në vitin 2024, ku jemi tash, kemi zgjedhjet në BE dhe ato në SHBA. Duke u nisur nga kjo, nuk besoj se do të ketë përparime të dukshme në dialogun për normalizim. Zoti Lajcak, gjithashtu përfundon mandatin dhe kjo do të thotë që Bashkimi Evropian, duhet të caktojë një ekip të ri për lehtësimin dhe ndërmjetësimin e dialogut. Të shpresojmë që në vitin 2025 të ecim përpara, ndonëse kam frikë se mund të ketë edhe kthim prapa në procesin e dialogut. Është e rëndësishme të theksojmë se gjatë dialogut të ndërmjetësuar nga BE-ja në dhjetë vitet e kaluara ka pasur përparime të mëdha. Kjo ka ndodhur edhe kohët e fundit, siç është marrëveshja për njohjen e ndërsjellë të targave. Pa dyshim, ka ndryshime substanciale, por sidoqoftë, është e pamjaftueshme. Shpresoj se ekipi i ri i Bashkimit Evropian për ndërmjetësimin dhe lehtësimin e dialogut, do të ushtrojë një trysni të madhe tek Beogradi për të shkuar përpara, sepse tashmë kemi një marrëveshje dhe ajo duhet të zbatohet!
Radio Kosova: Zoti Petriq, edhe pse zoti Kurti dhe zoti Vuçiq kanë arritur marrëveshje në Bruksel dhe atë për aneksin e marrëveshjes në Ohër, Zoti Vuqiç, përkundër kërkesës së zotit Kurti, nuk e ka nënshkruan atë. Tani kjo marrëveshje për të cilën ata janë pajtuar në praninë e ndërmjetësve të BE dhe kanë dhënë zotimet se do t’i zbatojnë, a ka vlefshmëri ndërkombëtare, pra a mund të konsiderohet obliguese për palët pa vendosjen e nënshkrimeve, pasi siç dihet të dy kanë dhënë zotimet për zbatimin saj?
Wolfgang Petritsch: Është praktikë evropiane, që në rastet kur dy politikanë të lartë, krerë të dy shteteve pajtohen dhe marrin zotime para dëshmitarëve ndërkombëtarë, që në këtë rast është Bashkimi Evropian, pra, kur ata japin një pëlqimin verbal për një çështje të caktuar para ndërmjetësve ndërkombëtarë, atëherë kjo marrëveshje është e vlefshme, pra, ka vlefshmëri ndërkombëtare. Këto marrëveshje, kjo në Bruksel dhe Ohër, ashtu si më pare, janë të vlefshme, dhe unë besoj se Brukseli do të zhvillojë takime të tjera me Beogradin, që ta detyrojë të njohë marrëveshjet dhe zotimet që ka marrë përsipër. Kjo marrëveshje tashmë është pranuar, sepse fjala e një presidenti apo një kryeministri, është po aq e vlefshme sa edhe nënshkrimi i tij.
Radio Kosova: Bashkimi Evropian po kërkon nga Kosova formimin e një Asociacion të komunave me shumicë serbe. Qeveria e Kosovës deri më tani nuk ka prezantuar një statut të Asociacionit. Sipas mendimit tuaj, çfarë duhet të përfshijë statuti?
Wolfgang Petritsch: Mendoj se duhet parë faktin se në veri të Kosovës janë komunat me shumicë serbe dhe me ato, mendoj unë, duhet bashkëpunuar dhe përkrahur, si për shembull në çështjet ekonomike dhe infrastrukturore, siç është ambienti, përkatësisht menaxhimi i mbeturinave, në çështje që lidhen me kulturën, shkollimin, gjuhën, historinë, ruajtjen e traditës etj.Në këtë çështje, atyre duhet dhënë të drejtat, por ne e dimë gjithashtu se Asociacioni nuk mund të ketë të drejta që dëmtojnë statusin dhe pengojnë zhvillimin e shtetit.
Radio Kosova: Kjo është edhe frika që po shpreh kryeministri Kurti?!
Wolfgang Petritsch: Pikërisht, prandaj siç e shohim, Bashkësia ndërkombëtare është absolutisht e vetëdijshme, se atje nuk dëshirojnë një republikë të dytë serbe dhe kjo është me shumë rëndësi të theksohet. Këtu, unë do t’i kisha rekomanduar Prishtinës, të bëjë propozimin e statutit për Asociacion, sepse nga përvoja dihet se përparësia i takon atij i cili gjatë negociatave bën propozimet i pari. Kjo e vë të parin që propozon në përparësi, pasi pala tjetër pastaj duhet të deklarohet lidhur me propozimin dhe nëse refuzon, pra, thotë jo, ose ofron propozim tjetër nga i pari, atëherë do të thotë se keni kapur thelbin e bisedimeve dhe natyrën e kompromisit.
Radio Kosova: Momentalisht Serbia po fajëson Kosovën për një vendim të Bankës Qendrore të Kosovës, e cila ka vendosur një rregullore, ku sipas Serbisë, janë prekur qytetarët serbë që përdorin dinarin. Për këtë po zhvillohen bisedime mes kryenegociatorëve në Bruksel. Të gjithë e dimë se në Kosovë, valutë zyrtare është Euro. Ju si e shihni zgjidhjen e kësaj problematike?
Wolfgang Petritsch: Parimisht, çdo shtet ka të drejtë që përmes Bankës se vet Qendrore të përcaktojë se cila valutë duhet të përdorët. Njëkohësisht, në këtë rast është e rëndësishme të dihet se sa çështje e ndjeshme është përdorimi i dinarit në veriun e Kosovës. Për mendimin tim, duke ditur këtë, Kryeministri është dashur të merrte në konsideratë jetën e përditshme që serbët bëjnë në veri, sepse kur qytetarët ballafaqohen befas me vështirësitë e marrjes së pensionit, apo kur kanë nevojë të blejnë, atëherë kjo ka konsekuenca negative për secilin që preket nga një vendim i tillë.E di që është vështirë të bisedohet, është gjithmonë vështirë të bëhen kompromise, por ky është arti i politikës. Pra, që kur merr një masë, të mos dëmtohet qytetari. Dhe tani, unë mendoj se kjo është mirë të riparohet dhe me bisedime dhe dialog të gjendet një zgjidhje kalimtare.
Radio Kosova: Zoti Petritsch, ju herë pas herë takoni zyrtarët amerikanë si janë zoti Eskobar apo zoti Hill, me të cilin ju keni punuar bashkë në Rambuje. Si i vlerësoni raportet aktuale mes SHBA-së dhe Kosovës, pasi ka pasur disa deklarata të zyrtarëve amerikanë, që kanë folur për dëmtim të marrëdhënieve?
Wolfgang Petritsch: Po, aktualisht ka raporte relativisht të tensionuara mes Uashingtonit dhe Prishtinës, pasi Uashingtoni ka filluar të humbë durimin. Kanë kalua 25 vite nga ndërhyrja ushtarake dhe Kosova është i vetmi vend në botë, që u shpëtua përmes ndërhyrjes ushtarake. Kosova është absolutisht një përjashtim në historinë e re të Evropës. Nuk po më kujtohet as një rast tjetër kur një shtet si në rastin e Kosovës është krijuar nga bashkësia ndërkombëtare përmes ndërhyrjes politike dhe ushtarake. Shtetet e Bashkuar, pra Uashingtoni, po thotë se për këtë vend kanë bërë shumë. Janë angazhuar aq shumë për lirinë e popullit të Kosovës dhe tani duan të shohin, thënë ashtu, zgjidhje kompromisi për disa çështje, që mbase mund të jenë të dhimbshme në një mënyrë për Prishtinën, por janë të domosdoshme. Një gjë duhet të dihet: është mënyra amerikane e të menduarit dhe të vepruarit, që edhe unë e mbështes, kur e thonë edhe në Bruksel:“Duam ta përmbyllim, ti japim fund këtij konflikti midis Kosovës dhe Serbisë, që po zgjat që 25 vite. E dimë se është shumë e dhimbshme për Beogradin, sepse ajo është pala që ka humbur luftën. E në anën tjetër është e vështirë edhe për Prishtinën, por kjo duhet të bëhet, sepse nuk mund të vazhdojë edhe më, që mu në mes të Evropës të ballafaqohemi me një konflikt edhe për më shumë se një çerek shekulli. Jemi të detyruar të merremi me luftën në Ukrainë, duhet të merremi me konfliktin që ka shpërthyer në Lindjen e Afërt dhe nuk duam të kemi mu në mes të Evropës një konflikt të papërfunduar”. Kjo është arsyeja pse SHBA-ja thotë se duhet që fuqinë politike ta koncentrojmë në Ukrainë dhe në Lindjen e Afërt. Sic e dini, SHBA-ja ka edhe shumë probleme të brendshme. Mendoj se është në interesin e Kosovës që ta mendojë këtë çështje, pasi ende nuk e dimë se kush do t’i fitojë zgjedhjet presidenciale në SHBA në muajin nëntor. Nëse do të ketë një rikthim të Trumpit, atëherë kjo të kishte një ndikim shumë të madh për situatën e sigurisë si në Evropë ashtu edhe në Ukrainë, por me gjasë edhe në Ballkanin Perëndimor. Prandaj, unë mendoj se sa më shumë përparim të bëhet tani në procesin e dialogut për normalizimin e marrëdhënieve, aq më mirë do të jetë. Sepse, siç e dini, në kohën e Presidenti Trump ka pasur një dozë të caktuar të politikës antikosovare, siç ka qenë rasti me Grenell dhe ai nuk do të tregonte shumë interesim për Kosovën. Mendoj se është shumë e rëndësishme, që Prishtina zyrtare të hapet ndaj serbëve sepse unë e di që ka shumë serbë, më shumë në jug, që duan të jetojnë në harmoni së bashku me shqiptarët. Prandaj, këto forca pozitive serbe, që tani janë nën presionin e madh të Beogradit, duhet të mbështetën, të përkrahen, që ata të shohin dhe binden se Kosova është një shtet që është këtu edhe për serbët.
Radio Kosova: Më 24 shtator kishim një sulm në veri, ku nga disa forca paramilitare, të udhëhequra nga Radojçiq, një eksponent i afërt i zotit Vuqi, u vra një polic i Kosovës. Nuk ka ditë që zoti Vuçiq nuk e kërcënon Kosovën me retorikën e tij të luftës. A shihni ndonjë rrezik për sigurinë e Kosovës pavarësisht nga prania e KFOR-it?
Wolfgang Petritsch: Mendoj se kjo valë kërcënimesh, fatkeqësisht është pjesë e politikës që ka rrënjët në retorikën, që shkaktuan luftërat të cilat shkatërruan ish Jugosllavinë. Por, unë dua të ju them një gjë: Me bindje, them se Vuçiq nuk është prej atyre që do ta përsëriste gabimin e Millosheviqit për të hyrë në luftë kundër NATO-s, sepse çdo veprim ushtarak kundër Kosovës, do të mobilizonte NATO-n për kundërpërgjigje dhe këtë e di Vuçiq.Po ju them me bindje të plotë dhe ju them se në Kosovë nuk mund të ketë luftë ashtu siç ndodhi me Millosheviqin. Por unë e them me brengë se incidente të tilla si ai në Banjskë, janë të mundshme dhe ato do ta zhvendosnin procesin paqësor shumë vite prapa. Diçka e tillë, duhet të pengohet patjetër dhe kjo gjatë këtij vit, pra vitit 2024, duhet të garantohet me praninë e KFOR-it në veri.
Radio Kosova: A shihni ndonjë rrezik që Kosovës mund t’i bëhet nga Rusia?
Wolfgang Petritsch: Nuk mendoj se Rusia merret drejtpërdrejt me Kosovën. Ajo është e zënë me luftën në Ukrainë ku ka përjetuar humbje të mëdha në njerëz dhe infrastrukturë ushtarake, por mund të thuhet se Rusia është një faktor që shfrytëzon situatën. Ajo dëshiron të pengojë, por jo se ka ndonjë interes për forcimin e Serbisë apo të serbëve. Ajo më shumë ka interes ta dobësojë ndikimin e Bashkimit Evropian në Ballkanin Perëndimor. Rusia dëshiron të krijojë bindjen se BE-ja nuk është një organizatë e suksesshme dhe ky në fakt është qëllimi i saj i vërtetë dhe shfrytëzon veçanërisht një tip si Dodiku për ta arritur këtë.Rusia nuk është ndonjë faktor seriozë për Ballkanin Perëndimor, apo për Kosovën, por natyrisht, duhet treguar kujdes.
Radio Kosova: Një pyetje për proceset euro-integruese të Kosovës. Ku ndodhet Kosova në këtë rrugë?
Wolfgang Petritsch: Unë besoj se Kosova është në rrugë të mbarë. Këto dy luftëra që ndodhën, kanë ndezur alarmin në Bruksel dhe kryeqytetet evropiane, veçanërisht në Paris por edhe kryeqytetet tjera për domosdoshmërinë e forcimit të stabilitetit në Ballkanin Perëndimor dhe kjo mund të bëhet duke ofruar me procedura të shpejtuara këto vende me Bashkimin Evropian.Për shembull: Kosova tani është 100 për qind në agjendat e politikave të përbashkëta të sigurisë të BE-së dhe kjo është një investim shumë i rëndësishëm në procesin e integrimit dhe unë besoj se do të bëhen përparime vitet që vijnë përmes bisedimeve dhe negociatave për integrim me vendet e BE-së. Por, një gjë e rëndësishme mbetet. Për afrimin e shpejt drejt BE-së mbetet kusht procesi i dialogut dhe formimi i Asociacionit.
Radio Kosova: Me 16 prill, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës, do të diskutojë pranimin e Kosovës në këtë organizatë. Jeni optimist se Kosova do të pranohet?
Wolfgang Petritsch: Unë mendoj se ekziston tashmë një shumicë për pranimin e Kosovës në Këshillin e Evropës. Sa herë takohem me miqtë e mi serbë u them: “Kosova gjithsesi duhet të bëhet anëtare e Këshillit të Evropës, sepse kjo është shumë me rëndësi”. Anëtarësimi në këtë organizatë është i rëndësishëm, pasi aty ka institucione që kujdesen për të drejtat e njeriut dhe për të drejtat e minoriteteve në rajon, pra që minoritet të gëzojnë të drejtat e tyre dhe kjo është një përparësi e madhe për serbët kosovarë. Anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës, do të thotë hapi i parë që bëhet edhe drejt integrimit në Bashkimin Evropian, por kjo sjell edhe instrumente të reja për mbrojtjen e të gjitha minoriteteve, prandaj duhet thënë serbëve, ashkalive, romëve dhe të tjerëve, se është shumë me rëndësi që Kosova të bëhet anëtare e Këshillit të Evropës. Para pak kohe, për këtë i kam shkruar edhe atit Sava në Manastirin e Deçanit dhe jam i gëzuar që këto ditë u gjet një zgjidhje për këtë çështje pas një kontesti shumëvjeçar.
Maître Nathalie Gallant është një nga avokatet më të njohura në Belgjikë. Ajo mbron Eridan Munoz Guerreron, “peshkun” e madh në gjyqin “SKY ECC – ENCRO”, një biznesmen 51-vjeçar nga Vlora i akuzuar për trafik ndërkombëtar kokaine. Në një intervistë për “Moustique & La Libre” ajo flet për gjyqin me 128 të pandehur, pastrimin e parave në Tiranë dhe lidhjet me politikën në Shqipëri. Ajo është pyetur dhe për sekuestrimin e një hoteli apo një skafi në Shqipëri, duke i quajtur si sekuestrime ende larg kullave miliarda euro në Tiranë.
A ka evoluar struktura hierarkike e organizatave kriminale?
Gallant: Ne shohim se në gjykimin aktual të “Enco” dhe “Sky ECC”, ka rreth dhjetë menaxherë. E cila, në vetvete, tregon se sistemi piramidal, me një bos në krye, është një model krejtësisht i vjetëruar. Të jesh “lider” në përgjithësi do të thotë të kesh kapacitet vendimmarrës. Në nivelin e tij. Nga ky këndvështrim, mund të kesh një menaxher korrupsioni brenda portit, i ngarkuar me gjetjen e doganierëve për të dhënë ryshfet.
Mund të kesh një menaxher që ka kapacitetin të krijojë ose që ka kontaktet që të mund të krijojë kompani për t’i dhënë pamje legale importit të lëndëve narkotike. Të gjithë këta persona konsiderohen se kanë një rol drejtues, pasi me forcë rrethanat japin udhëzime, punësojnë staf. Nuk është aq shumë se ata nuk janë përgjegjës më lart. Është më shumë se ka njerëz që janë përgjegjës para tyre. Kaq mjafton për t’i bërë liderë në kuptimin e ligjit për organizatat kriminale të vitit 1999”
Ju flisni për një piramidë… Në çfarë kat jemi ne në këtë gjyq të “Encro”? Disa elementë – një hotel i shkretë, një varkë e shkretë, etj. – sugjerojnë se nuk jemi në prag të krimit.
Gallant: Jemi në fakt larg kullave 3 miliardë euro në Tiranë. Ky është një lloj problemi. Ose më mirë problemi. Ky gjykim është disi joproporcional nga mjetet e përdorura, nga numri i të pandehurve. Ky provë “Encro” duket sikur duhet të japim një shembull. Ndërsa, edhe nëse flasim për dhjetëra kilogramë kokainë, apo ndonjëherë edhe qindra kilogramë. Edhe nëse vetë malli vlen dhjetëra miliona, ata që po gjykohen këtu nuk janë miliarderë. Larg andej. Vetëm shikoni kërkesat e prokurorit federal për konfiskim. Një milion euro konfiskohen si objekt pastrimi parash? Çdo muaj e gjej veten në gjyqe për çështje marrëzie financiare “belgo-belge”, ku kemi pastrim parash për shuma shumë më të mëdha.
Ka një tjetër gjyq më 8 prill për fakte të ngjashme, çfarë është konkretisht?
Gallant: Ai do të përfshijë një tjetër organizatë kriminale shqiptare, e cila ka disa mbivendosje me “Encro”, pasi në mënyrë të veçantë njëri ose tjetri është i akuzuar në të dy proceset. Nëse vetëm atje, ne duket se kemi ende lidhje në nivele shumë më të larta përsa i përket kontakteve politike në Shqipëri dhe riinvestimit të përfitimeve të mundshme patrimonale nga aktivitetet ilegale.
Gallant: Pra, do të mbroni dikë gjatë këtij gjyqi? Po…
Dhe nuk mund të flisni për të?
Gallant: Zakonisht pjesën e parë të argumenteve të mia të mbrojtjes ia lë gjykatës…bw
Ministrja e Jashtme e Kosovës Donika Gërvalla tha se marrëdhënien e Kosovës me Shtetet e Bashkuara janë shumë të mira, pavarësisht se mbi disa tema nuk pajtohen plotësisht.
Ndërsa diplomatët amerikanë janë shprehur se mungesa e bashkërendimit për çështjen e përdorimit të dinarit ka dëmtuar partneritetin me qeverinë e Kosovës, zonja Gërvalla tha se “ka disa tema ku nuk pajtohemi 100 për qind në aspektin teknik”, duke shtuar se “vënia në pikëpyetje e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës nuk ka ndodhur asnjëherë”.
Gjatë një interviste për Zërin e Amerikës, ajo foli edhe mbi mungesën e përparimit të bisedimeve mes Kosovës dhe Serbisë.
“Nëse çdo gjë që bëjmë në Bruksel nën ndërmjetësimin e partnerëve tanë evropianë, kohën e skadencës e ka derisa Serbia të tërhiqet, atëherë duhet vetes t’ia shtrojmë pyetjen sa ia vlen që shpenzojmë kaq shumë kohë në Bruksel për marrëveshje që në fund edhe ashtu, nuk e obligojnë Serbinë t’u përmbahet”, u shpreh ajo.
Sa i përket mundësisë që Mali i Zi të votojë kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, zonja Gërvalla tha se “do të ishte natyrisht një regres i rëndë në raportet tona bilaterale, prandaj nuk besoj se Mali i Zi do të marr një vendim të tillë”.
Zëri i Amerikës: Zonja Gërvalla nesër në mbledhjen e Komisionit për politikë dhe demokraci të Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës pritet të diskutohet raporti për Kosovën. Cilat janë pritshmëritë tuaja?
Donika Gërvalla: Ne mendojmë se nëse nesër krijohet kuorumi i nevojshëm për trajtimin e kërkesës për Kosovën, atëherë mendojmë që një kërkesë e tillë, pra raporti do të mund të miratohet. Dhe më lejoni të konstatoj sot se rrallë ndonjëherë në historinë e anëtarësimeve pas vitit 1990 në Këshillin e Evropës ndonjë shtet ka qenë kaq i përgatitur për t’u anëtarësuar në Këshillin e Evropës. Kemi vepruar së bashku me të gjithë mekanizmat e Këshillit të Evropës, raporti është pozitiv, të gjitha detyrat e shtëpisë janë bërë, prandaj presim që gjatë marsit, gjatë prillit por edhe gjatë majit të kemi lëvizje në këtë drejtim.
Zëri i Amerikës: Zonja Gërvalla, megjithatë zyrtarë të Malit të Zi nga radhët e Partisë Demokratike Popullore pro serbe lanë të kuptohet se delegacioni i tyre do të votojë kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës ndonëse vendi e njeh pavarësinë e Kosovës. A i druheni votës në Asamblenë Parlamentare në muajin prill apo në Këshillin e Ministrave në takimin e majit?
Donika Gërvalla: Vota për anëtarësimin e Kosovës që do të jepet nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës do të jetë një votë masive pozitive për Kosovën, të paktën kështu na tregojnë të gjitha bisedat që kemi zhvilluar deri tani ndërsa sa i përket Malit të Zi, me Malin e Zi kemi marrëdhënie të mira dhe unë nuk besoj që shtetet tona fqinje do të duhej të votonin kundër, megjithatë mbetët të shohim gjatë ditëve të ardhshme.
Nuk do të varet nga vota e Malit të Zi anëtarësimi apo mos anëtarësimi i Kosovës, por do të ishte natyrisht një regres i rëndë në raportet tona bilaterale, prandaj nuk besoj se Mali i Zi do të marr një vendim të tillë.
Zëri i Amerikës: Ju thatë më herët se keni bërë detyrat e shtëpisë. Mbyllja e çështjes së pronave të Manastirit të Deçanit përmbushi një nga kriteret që lidhej drejtpërdrejtë me kërkesën tuaj për t’u anëtarësuar në Këshillin e Evropës. Por diplomatë amerikanë thanë se çështje të tjera si ajo e Asociacionit të komunave me shumicë serbe mund të ndikojë në këtë proces. A mund të shfaqet kjo çështje si pengesë në rrugën tuaj?
Donika Gërvalla: Raporti i Këshillit të Evropës e thotë shumë qartë se Kosova përmbushë të gjitha standardet më të larta të demokracisë, të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, të mbrojtjes së të drejtave të komuniteteve jo shumicë, sundimi i ligjit dhe të tjera që janë kritere për t’u anëtarësuar në Këshillin e Evropës. I hapur pati mbetur vetëm implementimi nga ana e institucioneve i një vendimi të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës, një temë që është zgjidhur në ndërkohë, dhe krijimi i kushteve shtesë, pra shtimi i kushteve të cilat nuk janë paraparë në raport, do të ishte një qasje shumë e padrejtë ndaj kërkesës sonë, prandaj edhe nuk besoj që ka për të ndodhur.
Zëri i Amerikës: Një ditë më parë delegacionet e Kosovës dhe Serbisë u takuan për herë të dytë në Bruksel, por pa gjetur sukses për një zgjidhje rreth mbështetjes financiare të serbëve të Kosovës nga Beogradi pas vendimit të Bankës Qendrore që përcakton se për pagesat kesh mund të përdoret veëm monedha euro në Kosovë. Cilat janë gjasat për të arritur një marrëvshje.
Donika Gërvalla: Ndërkohë që duhet konstatuar që nuk asnjë dyshim që euro është e vetmja monedhë që vlen në Kosovë, sipas parimit të të gjitha shteteve demokratike ku vlen ‘një shtet – një valutë’, kemi konstatuar që mund të ketë ndonjë problem aty-këtu për ndonjërin nga qytetarët tanë që duhet të kërkoj zgjidhje. Mirëpo, mos të harrojmë se kemi që nga viti 2011 që diskutojmë me Serbinë në Bruksel rreth institucioneve ilegale edhe rreth shpërbërjes së tyre, që ka qenë një premtim i qeverisë së atëhershme serbe në vitin 2013. Një shpërbërje e tillë e tërësishme nuk ka ndodhur deri tani, prandaj edhe ende jemi duke diskutuar tema të vjetra. Ne me Serbinë jemi marrë vesh në Bruksel duke pranuar të dyja palët atë që në fillim quhej propozimi franko-gjerman e më pas u bë propozimi i BE-së, i cili rezultoi në marrëveshjen e 27 shkurtit të vitit të kaluar. Në si Kosovë kemi qenë e gatshme ta nënshkruajmë menjëherë në Bruksel. Serbia ka refuzuar. Sot, fatkeqësisht nuk jemi në gjendje të themi kemi apo nuk kemi marrëveshje ligjërisht të obligueshme për të dyja palët, për shkak se kemi mbetur e vetmja palë, pra Kosova, që lufton për implementimin e plotë të asaj marrëveshjeje. Nëse çdo gjë që bëjmë në Bruksel nën ndërmjetësimin e partnerëve tanë evropianë, por edhe me ndihmën e partnerëve tjerë, dhe atyre të Shteteve të Bashkuara, kohën e skadencës e ka vetëm disa javë, derisa Serbia të tërhiqet nga ago vendime, atëherë duhet vetes t’ia shtrojmë pyetjen sa ja vlen që shpenzojmë kaq shumë kohë në Bruksel për marrëveshje që në fund edhe ashtu, nuk e obligojnë Serbinë t’u përmbahet.
Zëri i Amerikës: Çështja e dinarit nxiti mospajtime ndërmjet jush dhe aleatëve kryesore të Kosovës, përfshirë Shtetet e Bashkuara. Diplomatët amerikanë thanë se mungesa e bashkërendimit ka dëmtuar partneritetin me qeverinë tuaj. A jeni të shqetësuar për dëmtimin e këtij partneriteti?
Donika Gërvalla: Unë mendoj se ka shumë keqkuptime dhe shumë keqinterpretime lidhur me një rregullore të re të Bankës Qendrore të Kosovës që është një institucion i pavarur, në punët e së cilës qeveria e Republikës së Kosovës nuk përzihet. Mirëpo, çfarë jemi duke diskutuar është çështje e implementimit të asaj rregulloreje, ku e kemi pranuar në ndërkohë, se bashku me partnerët tanë që mund të jetë nevojë aty-këtu për ndonjë fazë më të gjatë ose më të zgjatur për implementimin e saj. Mund t’ju them që marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë shumë të mira. Dhe janë shumë të mira sepse në të gjitha temat që trajtojmë në rajonin tonë, kemi të njëjtin qëndrim dhe kemi të njëjtat synime.
Zëri i Amerikës: Megjithatë shqetësimi ka qenë i pranishëm zonjë Gërvalla mbi qëndrimet që kanë mbajtur autoritetet e Prishtinë mbi çështjen e dinarit. A mendoni se mund të ketë një ndryshim të qëndrimit tuaj për të zbutur këtë tensionim të raporteve?
Donika Gërvalla: Ne, e para, nuk kemi tensionim të raporteve prandaj duhet të ishim shumë të kujdesshëm në terminologjinë që përdorim. Kemi disa tema ku nuk pajtohemi 100 për qind në aspektin teknik, mirëpo kjo është plotësisht normale në marrëdhëniet mes dy partnerësh të ngushtë. Konsideroj se kjo është shumë normale, jo vetëm mes partnerësh, mes dy shtetesh, por është normale edhe në një familje, e cila, përsëri po e përsëris, kemi të njëjtat synime të dyja, edhe SHBA edhe Republika e Kosovës, në të gjitha temat që kanë të bëjnë me rajonin tonë edhe me përparimin e vendeve tona. Që kemi debat lidhur me tema të caktuara është krejtësisht normale. Mirëpo, vënia në pikëpyetje e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës nuk ka ndodhur asnjëherë dhe nuk ka qeveri të Kosovës, nuk ka institucione të Kosovës, as këto të tanishmet, as ato që mund të vijnë në të ardhmen të cilat do të mund ta vinin në pikëpyetje një relacion të tillë.
Njëzetepesë vite më parë, nën drejtimin e Shteteve të Bashkuara, NATO-ja ndërmori ndërhyrjen e parë ajrore të shkallës së gjërë për të ndalur spastrimin etnik të popullatës shqiptare nga forcat serbe, pas dështimit të përpjekjeve diplomatike për të ndalur luftën në Kosovë. Fushata ajrore, që filloi më 24 mars, zgjati 78 ditë dhe përfundoi me tërheqjen e forcave serbe nga Kosova dhe vendosjen e Kosovës në një protektorat ndërkombëtar për një dekadë deri në bisedimet që çuan në pavarësinë e saj. Njëzetepesë vite më vonë, Zëri i Amerikës sjell kujtimet e një piloti amerikan që bombardoi objektivat e forcave serbe në Kosovë. Piloti Phil Haun, i cili u rikthye në Kosovë për të vlerësuar ndikimin e sulmeve të tij, i tha koleges Garentina Kraja se nga aspekti moral ndërhyrja në Kosovë ishte vendimi i duhur.
Piloti Phil Haun e mban mend në detaje fluturimin e tij të parë mbi Kosovë, 25 vjet më parë, me avionin luftarak A-10.
Misioni i tij: goditja e objektivave ushtarake serbe për të shpëtuar popullsinë civile dhe spastrimin etnik, që në vitin 1999 e kishin shndërruar Kosovën në një fushë vdekjeje.
Ishte fillimi i prillit të vitit 1999 dhe suksesi i NATO-s, do të varej jo vetëm nga uniteti i brishtë politik i aleancës perëndimore, që për herë të parë po ndërmerte një operacion ushtarak që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë, por edhe nga moti.
“Ishte misioni i parë. Qielli ishte i kthjellët ato ditë të para të prillit. Po fluturonim mbi pjesën perëndimore të Kosovës. Pamë disa makina serbe dhe ishte hera e vetme që i pamë makinat ushtarake serbe në rrugë. I goditëm me sukses. Pas kësaj, ata filluan të përdorin makina civile”, tregon ai për Zërin e Amerikës.
Rrafshit të Dukagjinit, parë prej qiellit nga nga avioni si pjesë e ‘Skuadrës 81’, ishte prezantimi i tij parë me Kosovën. Disa mijra kilometra poshtë, forcat serbe po përshkallëzonin sulmet, pasi përpjekjet shumëvjeçare diplomatike nuk arritën ta bindnin Serbinë të mos zgjeronte luftën në Kosovë.
Gjatë javëve kur piloti Haun bombardonte nga ajri objektivat ushtarake, forcat serbe në tokë po dëbonin rreth 1 milionë shqiptarë nga Kosova drejt Shqipërisë, Maqedonisë dhe Malit të Zi. Me një skenar të përsëritur në mbarë Kosovën, nga Gjakova në Pejë, nga Krushë e Madhe dhe e Vogël në Izbicë e Mejë, për 78 ditë, forcat serbe ekzekutuan rreth 10,000 civilë, shumica burra.
Zëri i Amerikës: A mendoni se vendimi për të ndërhyrë ishte vendim i duhur?
Piloti Phil Haun: “Është e vështirë për mua ta them. Ende punoj për Departamentin e Mbrojtjes dhe më duhet të them se këto janë pikëpamjet e mia dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet e Pentagonit. Kam menduar shumë për këtë gjë. Nga aspekti moral, ishte vendim i duhur, duke marr parasysh atë që po ndodhte në Kosovë. Unë jam angazhuar në shumë konflikte, në Irak, në Bosnjë, Afganistan dhe Kosovë. Për mendimin tim, përdorimi i forcës asnjëherë nuk është zgjidhja e dëshiruar, apo që të bën të ndihesh mirë. Por më duhet ta pranoj, ajo që bëmë mbi qiejt e Kosovës, më bën të ndihem shumë mirë për përdorimin e forcës ushtarake.”
Ai thotë se ndërhyrja e NATO-s në Kosovë e ka formësuar në mënyra të ndryshme.
Në njërin nga fluturimet mbi Kosovë, më 1 maj të vitit 1999, siç shihet në këtë simulim të realizuar nga një studio grafike, avioni i pilotit Haun u godit nga forcat serbe me një raketë ruse tokë-ajër. Ai bëri një ulje të detyruar në Shkup.
Në vitin 2010, piloti Haun u kthye në Kosovë – këtë herë për ta parë atë nga toka dhe për të parë nga afër ndikimin e sulmeve që kishte kryer.
“Pas luftës pati shumë diskutime rreth dobisë së forcës së NATO-s dhe doja të shkoja të shihja ku kisha goditur dhe të flisja me njerëzit atje. Edhe në vendet ku bombat kishin shkaktuar dëm, njerëzit në Kosovë ishin aq dashamirës dhe vazhdimisht më falenderonin për angazhimin e NATO-s. Më bëri përshtypje sa mirënjohës ishin… Shkova në Kosovë në pranverën e vitit 2010. Mora me vete hartat dhe identifikova ato që i konsideroja goditje të mira të objektivave, që do të thotë se kisha qëlluar objektiva ku mendoja se kam shkaktuar dëme të konsiderueshme. Dhe pastaj ato që i konsideroja si sulme të mundshme të këqija, ku shqetësohesha nëse kam shkaktuar dëme të paqëllimshme dhe më duhej të kuptoja se çfarë ishin ato. Në Kosovë më bëri përshtypje aspekti njerëzor. Nga qielli nuk e ke atë ndjenjë, të jetës së njeriut, je lart dhe sheh poshtë, njësoj si sheh nga dritarja e një aeroplani, është vështirë të shohësh njerëz. Andaj të shohësh njerëzit dhe të kuptosh se çfarë ke bërë ka patur ndikim pozitiv në jetën e të tjerëve, kjo ishte fija që lidh këtë rrëfim. Në kolegjin ushtarak mësojmë se forca përdoret për të arritur objektiva politike dhe se forca nuk duhet përdur asnjëherë pa patur një qëllim politik. Sot, ku shikoj pavarësinë e Kosovës dhe rezultatin politik, më ndihmon të mbyll këtë kapitull të jetës time”, tregon piloti Phil Haun.
Që nga ndërhyrja e NATO-s në Kosovë, piloti Haun ka kryer misione luftarake në Irak dhe Afganistan. Fushata ajrore kundër objektivave ushtarake në ish-Jugosllavi ka lënë gjurmë profesionale, duke u shndërruar në një nga shtyllat kryesore të angazhimit të tij akademik.
Ai vazhdon të shkruajë dhe të ligjerojë për fuqinë ushtarake ajrore në programin e sigurisë në universitetin e njohur amerikan MIT dhe në Kolegjin e Luftës të Forcave Detare në shtetin Rod Ajlend. Ndërhyrja në Kosovë është një shembull konkret që studiohet dhe diskutohet me studentët. Ndërhyrjen ajrore e NATO-s konsiderohet si një pikë kthese dhe mësimet nga ajo janë të vlefshme për forcat ajrore amerikane dhe strategjinë e përgjithshme të luftës për arritjen e qëllimeve politike.
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, gjatë intervistës me gazetarin e Radios Evropa e Lirë, Arton Konushevci, në Prishtinë më 19 mars 2024.
Arton Konushevci
Të gjitha problemet, të cilat mund t’i kenë qytetarët serbë, Qeveria e Kosovës do t’i adresojë me shpejtësi, thotë kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, në një intervistë për Radion Evropa e Lirë.
Kurti thotë se nga takimi i sotëm në Bruksel pret gjëra konkrete. Kurse, thekson
se ka pasur vazhdimisht opsione të ndryshme për çështjen e dinarit. Kurti nuk deshi të flasë për propozimet e mundshme për zgjidhjen e çështjes, pasi, sipas tij, dëmtohet pozicioni negociator i Kosovës nëse ato shpalosen para kohe.
Ai, megjithatë, thotë se ky është një proces që po vazhdon, “por nuk ka propozime që pranohen nga ana jonë që janë në kundërshtim me rregulloren e re të BQK-së”.
Radio Evropa e Lirë: Zoti kryeministër, në Bruksel po zhvillohen takime në nivel të kryenegociatorëve. Është paralajmëruar se do të bisedohet për çështjen e dinarit. Ndërsa, presidentja e Kosovës paralajmëroi dje [18 mars] se ka një pajtim për një pjesë të propozimit amerikan. A mund të na tregoni se për çfarë bëhet fjalë?
Albin Kurti: Zëvendëskryeministri Besnik Bislimi, si kryenegociator i Republikës së Kosovës ndodhet në Bruksel dhe atje po i zhvillon bisedimet, me ç’rast nuk e di nëse do të ketë takim trelateral apo vetëm dy takime bilaterale me ndërmjetësin evropian dhe emisarin e posaçëm [të BE-së, Mirosllav] Lajçak. Besoj se ai duhet të na njoftojë se për çfarë temash është diskutuar saktësisht dhe çfarë konkluzionesh do të mund të jenë arritur.
Por, më duhet të them se kjo nuk është çështje e dinarit, është çështje e Bankës Qendrore të Kosovës, institucion i pavarur i Republikës sonë. Pra, nuk është në pyetje a të ketë dinar ose jo, por a duhet të jetë BQK-ja institucion i pavarur ose jo. Unë besoj që duhet të jetë dhe ky është obligim yni kushtetues e ligjor. Dinari nuk është ndaluar në Kosovë, por Kushtetuta në nenin e saj të 11-të thotë që mund të ketë vetëm një valutë si mjet pagese dhe kjo duhet të jetë euro.
Ndërkohë, të gjitha problemet, të cilat mund t’i kenë qytetarët serbë, ne do t’i adresojmë me shpejtësi. Sërish, Banka Qendrore e Kosovës e cila prin në këtë proces – meqenëse rregullorja e saj e re e datës 27 dhjetor është vendim i pavarur i Bankës Qendrore – ajo i adreson me ta dhjetë hapat të cilët i ka paraparë në një plan me fazë transitore tremujore.
Tash, do të bëhen tre muaj më 27 mars dhe unë besoj që të gjithë ata që kanë parashikuar apokalipsin më 1 shkurt, nuk ndodhi as më 1 shkurt, as më 1 mars, e nuk do të ndodhë as më 1 prill.
Radio Evropa e Lirë: Për çfarë mendoni që e pati fjalën presidentja [e Kosovës, Vjosa Osmani] kur tha që ka një pajtim në atë që është thënë nga amerikanët?
Albin Kurti: Tash, unë e kam kryenegociatorin atje dhe besoj që ai do të diskutojë në kuadër të normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ku jemi, [me] çka mund të ecim përpara. Por, unë gjithashtu e marr përgjegjësinë që pasojat e caktuara, të cilat mund të shkaktohen në terren, mund të jenë çështje e Qeverisë. Jo vendimi si i tillë, i cili është sovran i Bankës Qendrore të Kosovës, por edhe një herë, ne vetëm bëjmë zbatimin e ligjit dhe Kushtetutës në terren. Nëse ka pasoja të caktuara që u referohen ministrave tanë për çështjen e dinarit. Por, unë besoj që duhet të përfundojë ky rund takimesh që të mund të flasim saktësisht.
Radio Evropa e Lirë: A prisni që do të ketë diçka konkrete sot?
Albin Kurti: Unë gjithmonë pres që do të ketë diçka konkrete.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë?
Albin Kurti: Unë pres që do të ketë në aspektin e normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë sepse takimet, edhe të nivelit të kryenegociatorëve, edhe të nivelit të lartë që zhvillohen në Bruksel, zhvillohen pikërisht për këtë gjë.
Radio Evropa e Lirë: Dua të kthehem prapë tek ajo që e thashë më herët. Presidentja ka thënë se ka një lloj pajtimi për këtë gjë. A jeni konsultuar me presidenten?
Albin Kurti: Ka pasur vazhdimisht opsione të ndryshme për çështjen e dinarit. Unë nuk besoj që duhet të diskutohen tash, sepse dëmtohet pozicioni negociator i Kosovës nëse ato shpalosen para kohe. Ajo çfarë mund të them është që Qeveria po e bën më të mirën e mundshme, me përkushtim maksimal dhe natyrisht që këtë ne e kemi si mbështetje për rregulloren e re të Bankës Qendrore të Kosovës. Nuk ka kurrfarë ndëshkimi për serbët. Pra, rregullorja e re nuk është ndëshkim, por është një përpjekje e radhës shumë serioze për të bërë formalizimin, legalizimin e transaksioneve financiare.
Ju e dini që ne kemi ndarë një buxhet për shqiptarët në Preshevë, Medvegjë e Bujanoc. Ne e dërgojmë atje ndihmën financiare në euro, ndërkaq në banka atje merret në dinarë. Ngjashëm do të mund të ishte edhe këtu. Pra, ajo dërgesa që vjen në dinarë, do të mund të merrej në euro.
Radio Evropa e Lirë: A do të ndodhë kështu edhe në Kosovë?
Albin Kurti: Po, kështu do të ndodhë dhe kështu tashmë po ndodh sepse kemi diku mbi 33.000 xhirollogari të serbëve të Kosovës ku ata i marrin eurot e buxhetit të Republikës si ndihmë sociale, si pension, shtesa për fëmijë në xhirollogaritë e nënës e kështu me radhë. Dhe, nuk kemi asnjë serb deri më sot që ka thënë ‘unë e refuzoj euron’. Nuk ka. Gjithashtu, dinari nuk ka asnjë martir. Pra, asnjë serb nuk thotë ‘o dinar, o asgjë’.
Radio Evropa e Lirë: Por, a është pajtuar Serbia që ta bëjë këtë pagesë në euro?
Albin Kurti: Serbia e ka shansin unik që guvernatori i Bankës Popullore të Serbisë t’i përgjigjet guvernatorit të Bankës Qendrore të Kosovës, Ahmet Ismaili – dhe në këtë mënyrë dy bankat qendrore ta rregullojnë çdo paqartësi.
Pra, njëra ndër opsionet për zgjidhjen e kësaj çështjeje, për të cilën janë të njoftuar edhe partnerët ndërkombëtarë, është që më në fund guvernatori Ismaili të marrë letrën e përgjigjes.
Radio Evropa e Lirë: Zoti kryeministër, na thatë që janë diskutuar disa çështje me faktorin ndërkombëtar, por që nuk mund të na i thoni tash. Çfarë propozimesh ka pasur nga [i dërguari i Uashingtonit për Ballkanin Perëndimor, Gabriel] Escobar?
Albin Kurti: Ata japin vazhdimisht propozime. Unë nuk është e thënë që propozimet e tyre t’i shpalos publikisht duke bërë zëdhënësin e ambasadave. Nuk e bëj dot këtë punë. Unë po tregoj që ne i kemi ofruar një letër Bankës Popullore të Serbisë nga ana e guvernatorit, që në këtë rast na përfaqëson të gjithëve si qytetarë të Republikës, juve si gazetarë, mua si kryeministër dhe ne presim përgjigje nga ana tjetër.
Radio Evropa e Lirë: Dhe, prisni përgjigje…
Albin Kurti: Për opsionet që kanë dhënë amerikanët, gjermanët, e të tjerët, unë besoj që duhet të flasin ata vetë.
Radio Evropa e Lirë: Do të thotë që propozimet që janë dhënë nga Escobar nuk janë refuzuar?
Albin Kurti: Shikoni, është një proces që po vazhdon dhe propozime ka, disa. Por, nuk ka propozime që pranohen nga ana jonë që shkojnë në kundërshtim me rregulloren e re të BQK-së dhe njëkohësisht ne mund të merremi vetëm me pjesën e mbështetjes në terren nëse ka probleme. Sepse problemet që mund të shkaktohen, jo domosdo do të mund t’i zgjidhë të gjitha vetë Banka Qendrore e Kosovës. Në Republikën demokratike janë detyrat dhe funksionet e ndara.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë ndryshoi në Qeverinë tuaj që kjo çështja e dinarit të kthehet në dialog?
Albin Kurti: Me datën 27 dhjetor u miratua rregullorja e re. Asnjë reagim. Më shumë se dy javë, asnjë reagim.
Radio Evropa e Lirë: Nga kush?
Albin Kurti: Nga Serbia dhe ndërkombëtarët, asnjë reagim. Nga serbët e Kosovës, asnjë reagim. Një ditë para se të shkoj unë në Davos, në Forumin Ekonomik Botëror, presidenti i Serbisë [Aleksandar Vuçiq], që kishte shkuar një ditë para kohe, jep kumtin, lajmin e rëndë se më 1 shkurt do të fillojë katastrofa në Kosovë për komunitetin serb. Ai, kur e pa që në terren s’po ka reagim për çështjen e zëvendësimit të dinarit me euron si mjet pagese, atëherë filloi që të bëjë parashikime apokaliptike.
Vetëm më pas, ambasadorët e huaj filluan ta takojnë guvernatorin Ismaili, ministrin [e Financave, Hekuran] Murati, zëvendëskryeministrin Bislimi, mua e kështu me radhë. Pra, vetëm më pas. Absolutisht, derisa nuk ka folur presidenti i Serbisë, nuk ka pasur kurrfarë problemi në Kosovë. Dhe, ai ka folur sepse e ka vërejtur që përgatitjet po shkojnë në rregull. Presidenti i Serbisë ka shpresuar që do të ketë reagim nga poshtë. Kur e ka parë që s’ka reagim nga poshtë, atëherë ka reaguar nga lart. Pra, kur i ka dështuar këmbësoria, ka përdorur artilerinë. Andaj, jemi në këtë problem. Tejreagimi dhe bullingu nga Beogradi, është shkaktari i problemeve, jo rregullorja e Bankës Qendrore të Kosovës.
Kjo u bë edhe më e rëndë atëherë kur në fund të muajit janar për të njëjtën çështje, njësoj sikurse Vuçiqi foli edhe [zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme të Rusisë] Maria Zakahrova nga Kremlini. Kur Vuçiqit iu bashkua edhe Maria Zakharova, atëherë edhe alarmimi i ndërkombëtarëve u bë edhe më i madh.
Pra, kurrfarë katastrofe s’ka pasur as më 1 shkurt, as më 1 mars, as nuk do të ketë më 1 prill. Por, alarmimi, shqetësimi po ndodh në Beograd dhe në Moskë dhe më pastaj jehona e këtij shqetësimi po dëgjohet edhe në Kosovë.
Radio Evropa e Lirë: Si u përgjigjeni kritikave të faktorit ndërkombëtar që thonë se nuk u është dhënë kohë e mjaftueshme serbëve që jetojnë në Kosovë që të adaptohen, do të thotë nga kalimi i përdorimit të valutës së dinarit në euro?
Albin Kurti: Së pari, bëhet fjalë për një adaptim, i cili është më shumë se dy dekada. Nga viti 1999 ne e kemi markën gjermane dhe nga 1 janari i vitit 2002 ne e kemi euron si valutë në vendin tonë. Nga 1 janari i vitit 2002 ka pasur fazë transitore të adaptimit, të përshtatjes. Nëse më shumë se dy dekada nuk kanë mjaftuar, e unë besoj që kanë mjaftuar, atëherë për çdo shqetësim eventual janë edhe tre muaj shtesë të Bankës Qendrore të Kosovës me ata dhjetë hapat, të cilët ajo i ka paraparë.
Edhe një herë po e theksoj, nuk ka as refuzues të euros e as martir të dinarit në vendit tonë.
Radio Evropa e Lirë: A ka pasur nxitim për këtë çështje, për këtë vendim?
Albin Kurti: Nuk ka pasur kurrfarë nxitimi, ka pasur vonesë mund të thuhet sepse neni 11 i Kushtetutës së Kosovës thotë që padyshim se duhet të ketë vetëm një valutë si mjet pagese. Në anën tjetër, e ashtuquajtura Komercijalna Banka, e cila si degë ka vepruar në Kosovë, ka ngelur pa mëmën e vet, meqenëse ajo i është shitur Nova Ljubjanksa Bankas, NLB-së së Sllovenisë.
Dhe, tri opsione i ka pasur Komercijalna Banka në Kosovë nga Banka Qendrore e Kosovës dhe e ka zgjedhur njërën prej tyre, vetëlikuidimin. Vetëlikuidimi ka përfunduar vitin e kaluar. Tash, kur kanë ngelur pa Konerciajlna Bankën, ata për aktivitetet e tyre ilegale financiare, për financimin e terrorizimit, që u vërtetua vitin e kaluar se e kanë bërë, iu ka ngelur vetëm keshi, paraja e gatshme.
Pra, i gjithë problemi në fakt nuk është euro-dinar, por është transparencë apo mungesë e transparencës, kanale zyrtare financiare bankare dhe jobankare apo thasë me dinarë kesh. Ata e duan këtë të dytën, sepse pluralizmi politik në Kosovë në mesin e komunitetit serb është mbytur me paranë kesh që vjen nga Beogradi. E, paranë kesh ne nuk mund ta lejojmë.
Pra, dinari kesh që ka ardhur me thasë në Kosovë nuk po hyn më dhe sikleti i Beogradit nuk është që serbët nuk mund ta përdorin euron, por që ata nuk mund ta dërgojnë dinarin. Vetëm vëreni intervistat e presidentit të Serbisë ose të ministrave të Qeverisë atje.
Çdoherë kur flasin, flasin në euro. Flasin në euro për projektet kapitale, e flasin në euro edhe kur lëshojnë me qira banesat e tyre në Beograd. Pra, gjithmonë flasin në euro. Ata dëshirojnë që dinarin ta kenë për thasët me para të gatshme që përfundojnë te njerëzit që i raportojnë Millan Radoiçiqit.
Radio Evropa e Lirë: A keni pasur rast të takoheni me përfaqësuesit e komunitetit serb për t’i folur këto çështje?
Albin Kurti: Shikoni, unë e kam ministër Nenad Rashiqin. Ai e ka zëvendësministër [Radoica] Radomiroviqin. Unë jam kryeministër i Republikës së Kosovës që e ka një ministri të respektuar me buxhetin më të lartë për nga rritja, përveç Ministrisë së Kulturës, Sportit dhe Rinisë… Nenad Rashiqin, që është edhe politikani më i popullarizuar serb në vendin tonë. Pra, jo vetëm ministri e zëvendësi i tij, por edhe institucionet e tjera kanë serbë, me të cilët unë komunikoj dhe bashkëpunoj.
Radio Evropa e Lirë: Pas periudhës transitore, që janë diku edhe katër-pesë javë, çfarë do të ndodhë? A do të munden serbët ta përdorin dinarin në Kosovë?
Albin Kurti: Do të mund të kesh kursime në dinarë, askush nuk të ndalon. Mund të marrësh pagesa nga Serbia si ndihmë financiare në dinarë. Por, mjet pagese në Kosovë është euroja. Besoj tash e keni parë, në veri të Kosovës, në restorante, në meny e keni edhe në euro, edhe në dinarë. Dikur ka qenë vetëm në dinarë.
Unë besoj që ngadalë, por sigurt, po shkojmë drejt euros si valutë, që është i vetmi mjet pagese. Dhe, le të mos harrojmë [që] unë nuk po iu them serbëve që si mjet pagese ta përdorin lekun e Shqipërisë dhe as nuk po u them [ta përdorin] valutën e re “dardanë” të Republikës së Kosovës, por euron.
Andaj, edhe ne kemi propozuar, por nuk është pranuar, që takimi ndërmjet guvernatorit Ismajli dhe homologes së tij nga Serbia të zhvillohet në Frankfurt, te Christine Lagarde [presidentja e Bankës Qendrore Evropiane], ku është Banka Qendrore Evropiane. Euro, Evropa… Këtë po themi ne.
Komentet