Titulli i këtij vështrimi, është mbshtetur në kuptimin e mendjes (logjikës), pasi që. për katër stinët e vitit janë bërë shkrime nga më të ndryshmet, në prozë e pozi dhe punime tjera të shumta artistike, si fotografi e filma të ndryshëm, kushtuar veçorive të seclës stinë veç e veç. Vet titulli i këtij vështrimi është pyetje e parashtruar, për të gjithë lexuesit e në veçanti për studiues të letërsisë e historisë në të gjitha drejtimet që kanë njohuri e të dhëna me dëshmi për të dhënë përgjegjen e kërkuar: Nga përvoja dhe të menduarit që lidhen me të dhëna e dëshmi në kohë dhe hapësirë, për të dhënë shpjegimin e festës së 14 Larcorit (Marsit) si festë e vjetër pagane që nga koha Pellazgjike, pra, para lindjes së krishtrimit dhe besimeve tjera të mëvonshme, kur besim i të parëve tanë ka qenë në shumë perëndi, si bazë e mos njohjeve të shkaqeve dhe arsyeve të disa ndodhive si të: ndryshimeve klimatke, brenda stinëve të vitit si ( Era, shiu,vërshimet, bora, vetëtime, bubullima-rrufeja, zjarri, dielli etj), për të dhënë shpjegimin përkatës nga mosnjohja e burimeve dhe shkaqeve për ndodhi (fenomene) natyrore. janë krijuar besime të ndryshme në shumë perëndi. 14 Larcori(Marsi) është muaj i tretë i fillim vitit, sipas njehsimit kalendarik në vendet tona, stina e Pranëverës fillon me 21Larcor(Mars) dhe përfundon me 20 Qershor, kështu vazhdojnë edhe stina e Verës, Vjeshtës dhe Dimrit. Stina e Pranverës, nëse analizohet në hollësi ka kuptimin që do të thot, se jemi afër- pranë stinës së Verës. Prandaj si mund të jetë 14 Larcori(Marsi) Festa e Verës ? Sipas mendimit tim, dhe nga përvoja të cilën do e shpjegoj në vijim, mendoj se 14 Larcori(Marsi) është FESTA E PRANVERËS dhe jo, e VERËS, nëse analizohet me kujdes secila stinë e viti me karakteristikat dhe veçorit e tyre, që kanë.
OPOJA DHE DITËT E VERZËS Gjat vitit shkollor 1967-1968, kur ish mësues me shërbim në Bresanë të OPOJËS që përfshinë këto katunde (fshatra) në kuadër të komusës së Dragashit: Bresanë, Kuklibeg, Pllajnik , Kuk, Kosavë , Shajne , Rrenc , Plavë , Buçe, Brezne Zymi, Bellobradi, Kapre , Buzezi, Blaqi, Zaplluxhe, Zgatari i vogël, Zgatari i madh Bruti i madh, Bruti i vogël. Në të gjitha katundet(fshtrat) e shënuara 14 Larcori(Marsi) festohet për mrekulli dhe quhet DITA E VERËZAVE. Unë, për herë të parë si mësues në Bresanë gjatë vitit shkollor 1967\68 pata rastin e fatëbardhësisë të shof dhe përjetoj kënaqësinë dhe krenarin se si festohej Dita e Verëzave , me gjitha ritet dhe këngët e ndryshme e shumë përmbajtësore që vajzat e fshatit heret në mengjes fillonin kremtimin dhe këndimin, të veshura për mrekulli dhe me njp kultur pastërtie dhe pedantërie që ishte vërtet mahnitëse dhe e mrekullueshme. Të gjithë në trevën e Opojës kësaj feste i thonë DITA E VERËZAVE që jep me kuptuar si Ditën e fillimit të stinës së Pranverës. Mua aso kohe s’ më ka ra as të dëgjoj e as të lexoj ndonjë lajm se 14 Larcori(Marsi) Festohej dikund tjetër në Kosovë apo Shqipëri, përveç në OPOJË si DITA E VERËZAVE, apo siç po lexoj tani se po i thonë DITA E VERËS, që për mua s’ është në rregull të festohet Dita e Verës në fillim të Pranverës…!?
Andaj edhe vetevetiu ka lindur pyetja që në fillim: A është 14 Larcori (Marsi) Festa e Pranverës apo, e Verës? Në kushte dhe rrethana të caktuara në rrjedhat e ngjarjeve nga më të ndryshmet gjatë historis që nga kohrat kur paganizmi ka qenë si besim e deri në ditët e sotme disa nga festat e pastra e të parve tanë prej Pellzgëve e deri me sot janë festuar e disa edhe janë zhdukur e herë pas here janë ripërseritur e festuar si Psh: FESTA DARKA E LAMËS , që falë kryetarit të parë dhe historik të Kosovës Dr. Ibrahim Rugovës, filloj me të madhe të festohet, e që burimin si festë e të korrurave dhe vjelurave është festuar qysh nga pellazgët dhe në Dardaninë e lashtë, si edhe shumë festa tjera si trashëgimi kulturore janë fetuar e festohen sot e kësaj dite ku më shumë e ku më pak por ka edhe nga ato që më janë shuar e nuk festohen fare..!
Fotoja e publikuar në Faqe të librit- facebook që më shtyri të parashtroj pyetjen në vështrimin tim sipër me tirullin: 14 LARCORI(MARSI) ËSHTË FESTË E STINËS SË PRNËVERËS APO E VERËS..?
Piktori SAM Samedin Asllani do të hap ekspozitën e tij të radhës në Galerinë e Artit ‘Espace 52’ që gjendet në ‘Rue du centre 52, 1025 Saint-Sulpice në Zvicër.
Ekspozita do te qëndron e hapur prej 29 Maj deri më 04 Qershor 2019.
Hapja solemne e ekspozitës do të bëhet të shtunën më 1 Qershor 2019.(11h00)
Ky është viti i 33-të me radhë që piktori SAM-Samedin Asllani bën hapje të rregullta të ekspozitave si në Zvicër ashtu edhe në shtetet tjera.
Kjo është ekspozita e tij e 39 me radhë.(Personale)
Botuesi i gazetës kombëtare “Bota sot” Xhevdet Mazrekaj, ka ndarë një pjesë emocionuese nga mbrëmja gala e nëntorit të vitit 1997 në Cyrih, që u organizua nga gazeta “Bota sot”, për ndarjen e çmimit Skënderbe.
Ai nga kjo mbrëmje ka veçuar momentin kur çmimi Skënderbeu iu nda atdhetarit të shquar kombëtar, Hysen Tërpeza.
Tërpeza, ishte nderuar me duartrokitje të shumta dhe me fjalimin e tij drithërues kishte përlotur edhe të pranishmit.
Ndryshe, Tërpeza, antikomunist, ishte anëtar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe luftëtar i paepur për bashkimin e trojeve shqiptare.
Ai gjatë viteve 1941-1945 luftoi për të mos lejuar ripushtimin e Kosovës dhe të trojeve të tjera shqiptare nga Serbia.
Ai pas marrjes së çmimit, kishte thënë se populli ka luftuar për komb e për Shqipni etnike, madje kishte kërkuar Bashkimin kombëtar.
“Nga këtu kërkoj Bashkim Kombëtar”, kishte deklaruar Tërpeza.
Më poshtë postimi i plotë i Mazrekajt:
Hysen Tërpeza: Nga këtu kërkoj Bashkim Kombëtar
Sot kam vendosur të ndaj me ju një pjesë emocionuese nga mbrëmja gala e nëntorit të vitit 1997 në Cyrih, që u organizua nga gazeta “Bota sot”, për ndarjen e çmimit Skënderbe.
Bëhet fjalë për momentin, kur çmimi Skënderbeu iu ndaj atdhetarit të shquar kombëtar, Hysen Tërpeza. Një nder i madh për gazetën “Bota sot” e cila sadopak u mundua ta njoh solemnisht kontributin e Hysen Tërpezës.
Hysen Tërpeza, anëtar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit, luftëtar i paepur për bashkimin e trojeve shqiptare, gjatë viteve 1941-1945 luftoi për të mos lejuar ripushtimin e Kosovës dhe të trojeve të tjera shqiptare nga Serbia. Nga mbarimi i Luftës së Dytë Botërore u detyrua të arrtisej dhe të kalonte jetën në mërgim politik. Hysen Tërpeza nuk e pushoi asnjë çast veprimtarinë e tij atdhetare nacionaliste djathtiste për bashkimin e shqiptarëve, prandaj u ndoq kudo nga spiunazhi serb. Ai nuk pushoi kurrë së kërkuar pajtim dhe bashkim kombëtar të shqiptarëve. Lajtmotivi i tij gjithmonë ishte: “Ka me na gjykue nana Kosovë!
Duartrokitjet nuk u ndalën që nga momenti kur moderatori, Adi Krasta, theksoi se çmimi Sekënderbe do t’i jepet z. Hysen Tërpeza, për ndjenjën e shquar atdhetare.
Një fjalim drithërues që zgjoi emocion dhe përloti të gjithë të pranishmit.
Artisti Naim Krasniqi ia dorëzoi çmimin.
Tërpeza tha se është Ushtar i Kombit dhe jo intelektual. Kishte 52 vite që nuk kishte qenë në Kosovë, pasi përndiqej politikisht nga sistemi i atëhershëm.
Ai do ta falënderonte lartmadhërinë e tij, Leka Zogu, që po ashtu ishte i pranishëm në këtë ngjarje.
Thirrja e tij se duhet punuar për kombin tonë, u përcoll me duartrokitje.
“Nga këtu kërkoj Bashkim Kombëtar”, tha ai.
Ai brohoriti mallëngjyeshëm se populli ka luftuar për komb e për Shqipni etnike!
“Shqipnia pa Kosovë nuk mundet me shku përpara”, shtoi ai, ndërsa artisti Naim Krasniqi iu hodh në përqafim.
PS Botuesit e voal.ch Skënder dhe Elida Buçpapaj, të cilët menjëherë do të angazhoheshin për dhjete vjet tek Bota sot, ishin të pranishëm në atë Gala kur Hysen Tërpeza i shqiptoi ato fjalë.
Botuesi dhe pronari i Bota Sot Xhevdet Mazrekaj bën me dije se si është kërcënuar nga Xhavit Haliti. Më poshtë po sjellim një prononcim të Xhevdet Mazrekajt bërë me rastin e Ditës të Shtypit:
“Në ditën Ndërkombëtare të Lirisë së Medias, po e ndaj me ju një nga rastet, ku unë dhe punëtorët e gazetës “Bota sot” u kërcënuam me jetë.
Ishte viti 1999. Atë ditë isha në zyrën time, në redaksinë e gazetës kombëtare “Bota sot” në Cyrih. Ndërsa po qëndroja në zyrë, erdhi njëri prej gazetarëve dhe më tregoi se po më kërkonte Xhavit Haliti në telefon. I thash: Në rregull lidhe me zyrën time.
Xhavitin e njihja nja 5-6 vite më përpara dhe për këtë arsye pranova telefonatën. (Në një rast tjetër do të tregoj më hollësisht se si e kam njohur!)
Biseda filloi normalisht me përshëndetje. Me pas Xhaviti hyri direkt e në temë dhe më tha si vijon: Të kam thirrë me të kërku që ta marrësh një vendim!
Pastaj vazhdoi: E di se “Bota sot” është gazeta jote, prandaj edhe po të paralajmëroj para se të ndërmerret diçka ndaj jush, që të mos thoni nesër “nuk e kemi ditur”. Xhevdet, nëse është gazeta jote, atëherë duhet t`i largosh nga puna këta persona: Abdi Baleta, Skender Buçpapaj, Elida Buçpapaj, Teki Dervishi, Mero Baze etj! (Më duket se kanë qenë gjashtë veta që duhej t`i largoja nga puna sipas Halitit).
“Nëse i largon këta persona ne nuk do të kemi më problem me ty, por nëse jo, atëherë do të të vrasim ty. E nëse nuk është gazeta jote, atëherë të sugjeroj të dalësh ti nga “Bota sot” dhe ne do të kemi punë me ata tjerët, nëse nuk tërhiqen!”, vazhdoi ai.
Të ju them të drejtën, kërcënimi ishte shumë serioz dhe kjo vërehej nga toni i ashpër i zërit me të cilin më fliste Xhaviti.
Duke e njohur Xhavitin dhe bashkëpunëtorët e tij, e dija fort mirë se do të vepronin nëse nuk ndërmarr ndonjë hap konkret ndaj këtij kërcënimi.
Më kujtohet që i thash: Hajt baju, unë nuk merrem me juve!
Ndërsa, duke e ditur seriozitetin e kërcënimit, shkova në Policinë e Cyrihut dhe iu tregova për telefonatën, duke iu thënë se çështja është mjaft serioze.
Policia e mori me seriozitet denoncimin tim dhe prita aty derisa bëheshin hetimet.
Policia zbuloi shpejt burimin e telefonatës.
Kërcënuesit kishin shkuar në Gjermani për ta bërë thirrjen. Telefoni ishte i Zvicrës e thirrja ishte bërë prej Gjermanisë, për t`i ikur kontrollit policor.
Sipas informatave që i kam, afër Xhavit Halitit, kishte qenë edhe Hashim Thaçi duke e dëgjuar bisedën.
Ndërkohë, hetuesit e policisë më pyetën se a më thoshte diçka emri, Sabit Veseli, duke më sugjeruar se nëse e njihja këtë person ta mbaja për vete dhe të mos e përmendja emrin e tij me askënd për shkak se rasti ishte nën hetime.
Pra, telefoni i përkiste pikërisht personit në fjalë, Sabit Veselit. E ky ishte vëllai i Kadri Veselit, shefit të SHIK-ut. Sabit Veseli, vite më parë ndërroi jetë në rrethana misterioze i aksidentuar nga një kamion në mes të natës, diku në Mitrovicë, ndërsa kishte ardhur nga Zvicra për pushime në Kosovë.
Ai ka qenë një nga dëshmitarët kryesor të ngjarjeve të para gjatë dhe pasluftës.
Andaj, dyshoj se e ka eliminuar dikush nga krahu i tyre politik!
Policia më kishte njoftuar se ata që më kishin kërcënuar janë një grup mafioz këtu në Zvicër.
Pas këtij rasti, Xhavit Halitit i ishte ndaluar hyrja në Zvicër për disa vite!”
( si një ngushëllim i vockël për Familjen dhe të afërmit e këtij Djaloshi që na iku duke na e lënë të përjetshme, vetëm këtë buzëqeshje )
Ai e kish trashëguar emrin e gjyshit të tij, Nuhiut, që ish lindur, rritur e burrëruar thellësive malore të Karadakut, n’ato shpatije të rrëpinjta të njërës nga lagjet më martire, Iseukaj. Kam pas ndejur sa herë me gjyshin e tij, kam pas biseduar gjerë e gjatë edhe për atë masakër që s’harrohet sot e kësaj dite, e që ndodhi më 2 e 3 dhjetor 1944 nga brigatat sllavo – komuniste të kohës…
Nipi i tij, Nuhiu i Ri, të cilit sa ishte i vogël, ia tregoja se si e bën arusha frizurën e flokëve, pak se e mbante mend gjyshin. vetëm tjerët kur i flisnin për të. Qysh si fëmijë, kish mërguar bashkë me Familjen e ngushtë, në Zvicër.
Aty mes Gjenevës, në afërsi të liqenit, kishte lëshuar shtat, pak mustaqe si dhe më pas, kish zënë të krijojë edhe Familjen e tij.
Vajza dhjetëvjeçare, Nora, si dhe djali, Rajani, që tash edhe pak ditë shënon njëvjetorin e ardhjes në jetë, e mbushën edhe më shumë me gaz e jetë, përditshmërinë e tij mërgimtare, aty ku, babai i tij kish derdhë mund e djersë për mbi dyzet vite, derisa një ditë e kish lëshuar fryma.
Pasditën e kësaj të hëneje, ai e nxori djalin, si rëndom, për pak ajr të pastër e këndellje, aty buzë Liqenit, ku dilnin me andje, herë me gruan e vajzën, herë me gjithë Familjen që e kishin atje e, së voni, edhe me dritën e tij të syve, njomakun e vogël që mbushte me buzëqeshje jo vetëm zemrën e tij por, edhe gjithë atë banesë, ku ai po e kalonte moshën e mesme të jetës.
Shetitën e shetitën bashkë me gruan e fëmijët, gati sa u lodhën.
Moti ish i vrenjtur, rrugëtt ende s’ishin tharë prej shiut që kishte rënë, orë më parë. Pritej sërish të binte.
Nuk donte t’i lagej djali. Iu kthye së shoqes:
– Ramize, merre djalin e ec e shko brenda, bëje bukën gati. Është dita e parë e agjërimit e, le ta mbushim erë buke e gëzimi sofrën tonë !
Ajo, nuk tha as po, as jo, vetëm, “mos u vono dhe ti”, e shkoi.
Nuhiu deshi të endej edhe pak me biicikletë. Tash krahët i kish të lirë. “Sa të bëhet buka gati”, mendoi. “edhe koha më ikën më shpejt”. E, iu dha petaleve. hajt e hajt e hajt …. derisa për një moment, si pikla shiu, si miza mbrëmjeve, iua prekën qepallat. Ktheu kokën kah qielli, ashtu në fluturim e sipër dhe …. fluturoi e fluturoi , fillimisht përpjetë… e pastaj si në hark e ra, në Liqe ….
Gruaja tashmë kish shtruar Tryezën. Rreth saj i kish afruar edhe Dy dritat e syve. Vajzën e djalin. priste në çdo moment kur të bie zilja e’ t’ia hapte drenën Nuhiut. Por.. pritja e saj ishte e pa fund dhe e pa shpresë…
Nuhiun nuk e solli as mëngjesi i ditës tjetër ….
tek pas dy dite, trupi i tij u nxor pa shenja jete prej Liqenit dhe tashmë po përgatitet për t’u nisur e për t’u prehur përjetshëm, në vendlinjen e tij, Preshevë, aty ngjitas gjyshit diku, e ngjitas babait.
Se, kështu thonë, deshi i Lumi, Ai që na solli e na merr kur të dojë …
Dje policia e Gjenevës ka gjetur një trup të pa jetë në Liqenin e Gjenevës, që i përkiste një 40-vjeçari. Viktima është raportuar të jetë nga Presheva me emrin Nuhi Memishi (40) nga fshati Isivukë.
Mësohet se ngjarja ka ndodhur të hënën në mbrëmje, kurse trupi i tij është gjetur të martën në orët e pasditës. Kufoma ende ndodhet në spital.
Nuhiu është djali i tretë i Nazmi Memishit, i cili para gjashtë vitesh kishte ndërruar jetë po ashtu ne Gjenevë.
I ndjeri Nuhiu, pas vetes ka ka lënë gruan, vajzën 10 vjeçare dhe djalin një vjeçar.
Radio Televizioni i Zvicrës i ka kushtuar një reportazh të gjatë Kosovës dhe shqiptarëve që jetojnë dhe punojnë në tokën e saj, ndërsa thekson se ky vend ka pasur zhvillime të admirueshme përgjatë 20 vitesh, që nga koha kur përfundoi lufta dhe gjenocidi serb mbi popullin shqiptar.
Reportazhi i titulluar “20 vjet pas luftës”, me një minutazh të konsiderueshëm, trajton tematika të ndryshme që nga sporti, Diaspora e deri tek politika.
Një pjesë jo e vogël shqiptarësh, tashmë janë integruar plotësisht në jetën socio-ekonomike të Zvicrës dhe ajo që është më e rëndësishme është fakti se ata vijojnë të ruajnë traditat e vendit të origjinës. Roli i tyre dhe kontributi për Kosovën ka qenë i lartë dhe ky tregues matet nga remitancat, të cilat futen nga emigrantët shqiptarë dhe krijojnë kushte pozitive për banorët e saj.
Edhe Kombëtarja e Kosovës ishte pjesë e reportazhit. Në përballjet e saj, Kombëtarja e “Dardanëve” nuk ka pasur asnjë humbje dhe meritë të veçantë për këtë ka edhe trajneri zviceran, Bernard Challandes. Gazetari që realizoi këtë material special nuk kishte se si mos të vizitonte shtetin e Kosovës. Pjesë e bisedës ishte edhe kryeministri i Kosovës, Ramush Hradinaj, i cili foli për atë se çfarë është bërë dhe objektivat e parashtruar për të ardhmen.
Materialin filmik mund ta shikoni duke klikuar këtu
“Së pari erdhën t’i kërkojnë socialistët (opozitën), dhe unë nuk thashë asgjë, sepse nuk isha socialist;
Pastaj erdhën t’i kërkojnë sindikalistët, dhe unë nuk thashë asgjë, sepse nuk isha sindikalist;
Pastaj erdhën t’i kërkojnë Jevrejët, dhe unë nuk bëra zë, sepse nuk isha jevrej;
Dikur erdhën të më kërkojnë edhe mua, por nuk kishte mbetur më askush për të ngritur zërin.”
Martin Niemöller 1
Procesi gjyqësor i shekullit
Ka dy vjet që nëpër zyra hetuesie, në Prokurori speciale e në gjykatore të posaçme po zvarriten me pranga në duar disa qytetarë të akuzuar për veprat më të rënda penale. Për më keq, ata në një indiferencë të plotë, gati zoologjike, që mund të krijohet vetëm në rrethana të një nënshtrimi e poshtrimi kolektiv, në shkelje të Ligjit e të Kushtetutës, po trajtohen e demonizohen nga kreu i shtetit, nga jeniçerët dhe mediet e tij si terroristë e tipa amoral. Ata dhe familjet e tyre janë krejtësisht të vetmuar dhe të dërrmuar nga pesha e rëndë e një aparati të pistë shtetëror. Atyre ua ka kthyer shpinën edhe Zoti!
Është fjala, në radhë të parë, për Sadri Ramabajën, Behxhet Luzhën por edhe Murat Jasharin.
Pse është fjala për proces politikogjyqësor të shekullit? Sepse ka filluar para një viti dhe sigurisht nuk do të përfundojë edhe disa muaj të tjerë, dhe se në të kanë dëshmuar, gjë që nuk ka ndodhur kurrë në histori, kryetari i shtetit, kryetari i Kuvendit me zëvendësin e tij, zëvendëskryeministri, deputeti shikist e mafiozi Elmi Reçica, shefi i shefave Adem Grabovci e tutti quanti. Thënë më troç krejt udhëheqja e Shikut. Mungonte vetëm Koçi Xoxja i Kishnarekës.
Kosova, me sipërfaqen dhe numrin e banorëve që kishte e që ka, do të qëndrojë përjetësisht në librin e Ginisit, si vendi me më së shumti të burgosur politikë në histori, si vendi me më se shumti procese e gjykime politike të mbajtura kundër banorëve të saj.
Në vitet tetëdhjetë, sipas Rrahman Morinës, atëherë funksionar i lartë i policisë dhe i partisë, dy të tretat e popullsisë së përgjithshme në Kosovës kishin kaluar nëpër duart e policisë dhe gjykatave vetëm për motive politike. Në këto statistika nuk janë përfshirë personat që kanë kaluar nëpër ferrin e KOS-it (shërbimi sekret i ushtrisë) dhe gjykatave ushtarake.
Në përgjithësi, prej pushtimit të Kosovës e deri në vitin 1999, kundër shqiptarëve janë mbajtur dhjetëra mijëra procese politike para gjykatave serbe. Për turpin tonë, nuk ka një statistikë të saktë për numrin e proceseve dhe emrat e viktimave, që dëshmon se askush sa elitat tona nuk është tallur me vuajtjet e popullit shqiptar.
Sidoqoftë janë tri procese politike që dihen botërisht dhe që personifikojnë saktësisht terrorin gjyqësor të Serbisë kundër shqiptarëve: Procesi i Prizrenit, korrik 1956; Procesi kundër Adem Demaçit, shkurt 1976, Procesi i Paraçinit, i mbajtur para Gjykatës Ushtarake, në janar të vitit 1988.
Këto procese janë të njohura në historinë dhe në vetëdijen e Kosovës sepse ishin, fund e krye, procese të kurdisura me synime strategjike e afatgjata kundër shqiptarëve.
I ngjashëm me ta është edhe procesi gjyqësor që, në regjinë e Hashim Thaçit me shokë, e për turpin e krejt Kosovës, po mbahet aktualisht në Prishtinë, kundër Sadri Ramabajes etj.
Procesi i Prizrenit
Ky proces gjyqësor është mbajtur në korrik të vitit 1956 në Prizren dhe kishte për synim shpartallimin e elitës së re politike e intelektuale në Kosovë dhe përgatitjen e terrenit për shpërnguljet e përdhunshme të shqiptarëve në Turqi. Në funksion të kësaj strategjie, në dimrin e egër 1955/1956, në kohën kur arrestoheshin e torturoheshin viktimat e Procesit të Prizrenit, u ndërmor edhe Aksioni Ndëshkimor për gjoja çarmatimin e shqiptarëve, në të cilin kanë pësuar mbi 200 mijë veta.
Për këtë Proces deri vonë nuk ka pasur informata të bazuara. Por nga ajo që dihet del se arrestimet e para kanë filluar më 4 dhjetor 1955, me burgosjen e Njazi Malokut, sekretar i Komitetit të Rrethit dhe drejtor i Shkollës së Partisë… dhe kanë vazhduar deri në fund të prillit të vitit 1956. Hetimet i kanë udhëhequr udbashët serbomalazez; Budo Gajiq, Gojko Medenica, Dushan Krajinoviq, Andrija Vujoviq, Jovo Rosandiq etj.
Të pandehurit akuzoheshin për spiunazh në favor të Shqipërisë (neni 105 i Kodit Penal).
Detajet për hetimet dhe procesin gjyqësor i ka përmbledhur në mënyrë brilante njëri prej viktimave të këtij procesi, intelektuali i spikatur Sedad Dida. Ai, më 12 qërshor 1968, i drejtohet me një Parashtresë Komisionit shtetëror pranë Qeverisë së Kosovës për Hetimin e Deformimeve. Parashtresa e tij është një testament i përjetshëm i demaskimit të veprimtarisë kriminale të pushtuesve serbë:
Sedat Dida për hetimet jep detaje trishtuese:
“Më kanë rrahur shuplaka, grushte, ndukje mizore flokësh, më kanë lënë pa ngrënë dhe një javë rresht në një birucë pa pikë drite, gjatë kohës kur më torturonin përmendin emra funksionarësh shqiptarë duke besuar se në ato çaste dhune, zhgënjimi, mundimi e dëshprimi do t’i përmend emrat e tyre… por nuk kam lejuar të bëhem dëshmitar i rrejshëm…
…
Pavarësisht se çka krejt përjetoja për asnjë moment nuk më ka braktisur shpresa se gjykata do të mund të konstatojë fare lehtë të vërtetën kur është fjala për një njeri të pafajshëm… Nuk kam besuar se Gjykata në saje të deklaratës së nxjerrë me dhunë dhe të një dëshmitari të vetëm të rrejshëm mund ta çojë njeriun në burg.“
Ndërsa për vetë procesin, Dida jep detaje të një gjykimi tamam mesjetar :
“Në gjykimin e fshehtë, ku në publik kishte vetëm njerëz të UDB-së, derisa unë përpiqesha të mbrohem nga publiku lëshoheshin fjalë: ‘Mos filozofo!’ ndërsa njëri prej gjykatësve më thoshte: “Ti je shizofren dhe idiot !“… Veprime në shpërputhje të plotë me praktikën gjyqësore.
Kur dëshmitari i rrejshëm më akuzonte se kemi biseduar në Prishtinë, unë i thashë gjykatës se në atë kohë kam qenë në Knin, në Kroaci ushtar… ndërsa gjykatësi më tha : “Ulu aty e hesht! Ne e dimë ku ke qenë ti… !“
“Edhe qëndrimi i avokatit tim të emëruar nga gjykata ishte krejtësisht i paligjshëm, i padrejtë e madje edhe qesharak… Në vend që të më mbronte, kur kishte mundësi që vetëm me një pyetje ta zhveshë dëshmitarin e rrejshëm, avokati kërkonte mëshirë për mua…
Në këtë ambient, duke mos pasur asnjë përvojë me gjyqësinë jam hutuar e jam ndier si i kositur dhe të gjitha shpresat e mia për një gjykatë korrekte u varrosën…“
Në një gjykim të tillë policor, ku merreshin për bazë deklaratat vetakuzuese të nxjerra me tortura, Gjykata e përbërë krejtësisht prej serbësh, më 19 korrik 1956 dënoi me burg të rëndë: Njazi Malokun, funksionar i Partisë Komuniste, më 12 vjet, Sedat Didën, redaktor përgjegjës i gazetës “Rilindja“, më 5 vjet, Demush Cahanin, më 5 vjet, Shani Hoxhën, më 4 vjet, ndërkaq Rexhep Muhadrin, Hasan Bajramin dhe Muhamet Eminin më nga 2 vjet burg dhe Salih Mehmetin më 9 muaj.
Të gjithë u dënuan gjithashtu edhe me heqje disa vjeçare të të drejtave qytetare pas daljes nga burgu.
“Pas dënimit mendova se u krye procedura dhe do të mund ta vuaj dënimin, por u mashtrova, sepse më karakterizuan si kokëfortë dhe i papërmirsueshëm prandaj nga 32 muaj në burg, 27 muaj i kam mbajtur vetëm, në qeli, për çka m’u kanë dëmtuar përgjihmonë sytë…“
“… pas 32 muajsh, më 29 nëntor 1958, më kanë liruar nga burgu. Deri sot askush nuk më ka treguar pse më kanë liruar pas 32 muajsh. Ndoshta shkaktarët e tragjedisë sime kanë menduar se në këtë mënyrë mund ta mbulojnë me hi veprimin e tyre të pistë, ndoshta duke besuar se më në fund unë do t’i harroj të gjitha… Por damka që i është mveshur personalitetit dhe dinjitetit tim është aq e rëndë, është aq e ndyrë sa që as nuk mund të shlyhet e as nuk mund të matet me asgjë…“2
Procesi i Prizrenit do të mbetej në heshtje për një kohë të gjatë, sikur të mos ndodhte rënia në pamëshirë e Aleksandar Rankoviqit, 1 korrik 1966. Ishte fjala për luftën për pushtet në mes klaneve kroate e serbe në udhëheqjen e Jugosllavisë, më ç’rast Tito, që ndihej edhe vetë i rrezikuar, e rrrëxoi serbomadhin Rankoviq dhe filloi një sërë reformash federaliste që shqiptarëve u ndihmuan ta shlirojnë sadopak zgjedhën e robërisë.
Në këto rrethana dolën në pah shumë krime që ishin kryer kundër shqiptarëve si dhe terrori gjyqesor kundër tyre.
“Në fakt Procesit të Prizrenit i parapriu një proces tjetër politik (korrik 1955) i ashtuquajtur “Grupi i shehëlerëve” prej 14 vetësh, të cilët qenë akuzuar për lidhje me Komitetin Shqiptar në Romë dhe për bashkëpunim me Sigurimin shqiptar. Në këtë proces qenë përfshirë: Sheh Myhedini, sheh Rama, sheh Hasani (i cili në rrethana enigmatike vdes), Qazim Gojani, Hysen Prushi, Din Zhubi, Bekë Haxhija, Hajredin Vuçiterna, Muhedin Miftari, Dërgut Ekremi, Sinan Dërguti, Qazim Miftari etj.“3
Procesi i kurdisur kundër Adem Demaçit
Për shkak të veprimtarisë së theksuar ilegale të Lëvizjes Kombëtare të Kosovës, në vitin 1975 autoritetet e Kosovës ndërmorën një aksion të jashtëzakonshëm ndëshkimor kundër “irredentizmit shqiptar“, siç i quanin ato kundërshtarët e tyre politikë.
Arrestimet filluan në muajin mars dhe përfunduan me arrestimin e Adem Demaçit, më 6 tetor 1975. Ky ishte arrestimi i tretë i Adem Demaçit, dhe u krye vetëm 17 muaj pas daljes nga burgimi paraprak 10 vjeçar. Si pretekst ishte marrë një trakt i pjesëtarëve të Grupit Revolucionar, i shpërndarë më 23 dhjetor të vitit 1974. Arrestimet ishin masive. Sypozohet se nëpër duart e eskadroneve të Mehmet Shoshit kishin kaluar mbi 500 shqiptarë, kryesisht studentë dhe punonjës arsimi. Nga të gjithë këta djem nënash, që kaluan nëpër tortura të tmershme, vetëm 4 veta u takonin radhëve të organizuara dhe kishin ndonjë dijeni ose ishin drejtpërdrejtë të implikuar në shpërndarjen e trakteve. Por vendimi ishte politik, dhe udhëheqja e Kosovës e dinte saktësisht se po shkatërronte familje të tëra dhe po çonte në burg, kryesisht, njerëz të pafajshëm. UDB, i përzgjodhi viktimat për shkak të emrit dhe sidomos bindjeve të tyre atdhetare, sepse, gjatë përgatitjes së proceseve, kishte llogaritur saktësisht përmasat e frikësimit që do të kishte dënimi gjegjësisht ndëshkimi i tyre në popull.
Duhet nënvizuar se gjatë hetimeve shumëmujore ndaj të pandehurve janë ushtruar intensivisht torturat më çnjerëzore, me qëllim që viktimat të pranonin “fajet“ e sajuara paraprakisht nga UDB. Disa persona u thyen keq dhe jo vetëm nënshkruan deklaratat e sajuara nga UDB, por filluan të përdoren për t’i thyer ose fajësuar edhe të pandehurit e tjerë.
Arrestimet dhe gjojahetimet rezultuan me 4 procese të kurdisura politike. Kryefjala e këtyre proceseve ishte ideologu i Lëvizjes Kombëtare të Kosovës, Adem Demaçi.
Procesi i parë u mbajt më 29 janar dhe më 1, 2, 5 e 7 shkurt të vitit 1976.
Në këtë proces u dënuan me burg 19 shqiptarë: Adem Demaçi 15 vjet, Skënder Kastrati 12 vjet, Hetem Bajrami 7 vjet, Hasan Dërmaku 10 vjet, Osman Dumoshi 7 vjet, Rexhep Mala 9 vjet, Selatin Novosella 7 vjet, Ilaz Pireva 7 vjet, Fatmir Salihu 7 vjet, Xhavit Dërmaku 9 vjet, Sherif Masurica 7 vjet, Sami Dërmaku 6 vjet, Zijadin Spahiu 5 vjet, Isa Kastrati 6 vjet, Ahmet Hoti 6 vjet, Njazi Korça 6 vjet, Irfan Shaqiri 7 vjet, Hilmi Ramadani 5 vjet dhe Nazim Shurdhani 4 vjet burg.4
Procesi i dytë u mbajt më 18 – 23 shkurt 1976, në Prishinë, dhe u dënuan 12 shqiptarë: Adem Rukiqi, më 9 vjetë burg, Bektesh Rrudhani, më 6 vjet, Tafë Rukiqi, më 6 vjet, Ymer Rukiqi më 2.5 vjet, Arif Rukiqi, më 1.5 vjet, Zyhdi Bilalli me 3 vjet, Bislim Bajraktari më 4 vjet, Xhevdet Nasufi më 2.5 vjet, Idriz Mehmeti më 1.5 vjet, Sadullah Zeqiri me 2.5 vjet, Ajet Rukiqi, më 4 vjet dhe Adem Pavataj më 2.5 vjet.5
Në këtë vazhdë, një muaj më vonë, u mbajtën edhe në Vranjë dy procese politike kundër katër shqiptarëve:
Më 17 mars 1976:
Jetullah Arifi, më 12 vjet dhe Fazli Avdullahu më 6 vjet burg; dhe
Më 19 mars 1976 :
Qamil Nuhiu me 4 vjet dhe Selajdin Nuhiu me 1.5 me vjet burg;6
Këto procese politike u mbajtën në një kohë kur nuk kishte përplasje të mëdha politike. Ato u organizuan nga elita politike e Kosovës për të bindur Titon se ajo kishte nën kontroll gjendjen politike në ‘Krahinë’ siç i thoshin asokohe. Prandaj edhe përgjegjësia historike e saj është tepër e madhe. Eskponentët politik nuk u mjaftuan as me torturimin dhe gjymtimin e viktimave, por në mediet e kontrolluara shpërfaqen një propagandë të shëmtuar fashiste:
Fadil HOXHA : ”…Sa pretendentë e të pafytyrë! Hiç më pak se mbrojtës të interesave të popullit shqiptar, e këndej as katundi i vet, as lagjja e vet nuk i njeh, veç për të keq e hajni”.7
Mahmut BAKALLI: ”…Irredentizmi shqiptar në versionin e tij të ri përpiqet të paraqitet në petkun e ideologjisë dogmatike staliniste, por karakteri reaksionar dhe qëllimet e tij mbeten të njëjta. Sikurse nuk ka mundur të depërtojë në masat shqiptare atëherë kur u paraqit në formë balliste – fashiste shqiptaromadhe, irredentizmit shqiptar nuk do t´i shkojë për dore të depërtojë as tash kur përpiqet të mbështillet në petkun dogmatiko-stalinist. (…) Në këtë bazë irredentistët shqiptarë do të paraqiten para gjyqeve dhe do të marrin denime shëmbullore”.8
Fahredin Gunga në komentin televiziv me titull “Dënime të merituara”:
”Siç u pa nga aktgjykimi i Gjyqit të Qarkut të Prishinës, grupit irredentist, i vërtetuar si armik i popullit dhe i rendit tonë kushtetutar, iu shqiptuan denime të merituara. Opinioni ynë, klasa punëtore dhe të gjitha kombet dhe kombësitë e Kosovës, e posaçërisht kombësia shqiptare, i dha këtij aktgjykimi përkrahje të plotë, i dënoi dhe do t´i dënojë vazhdimisht, duke shprehur indinjatën dhe urrejtjen, ashtu siç i ka gjykuar, denuar dhe mposhtur të gjitha llojet e tjera të veprimtarisë armiqësore dhe bartësit e tyre… Ai duke e shpërdoruar pikërisht lirinë e plotë dhe barazinë në Jugosllavinë socialiste vetëqeverisëse, u përpoq t´i paraqitet popullit shqiptar gjoja dishepull shpirtëror kombëtar.
Esenca, pretendimi dhe qëllimi i parë i irredentizmit tek ne është shkatërrimi i Jugosllavisë si shtet, si sistem marrëdhëniesh socialiste vetëqeverisëse, si bashkësi e kombeve dhe kombësive… “9
Gjatë hetimeve po edhe në gjykatore, ashtu si edhe shumë vjet më vonë, Adem Demaçi këmbënguli:
“… për dënimin e tretë kam qenë krejtësisht i pafajshëm. Këtë dënim UDB ma përgatiti derisa isha në vuajtje të dënimit paraprak, në Pozharevc. Më akuzuan se, derisa isha në burg, kam bërë plane për formimin e një organizate të re. Para gjyqit më kanë sjellur njerëz që nuk i kam parë dhe nuk i kam njohur kurrë …“
“Nuk ka mbrojtje që mund t’i ndihmojë të akuzuarit për delikte politike. Gjykimi ishte i turpshëm. Komedi e vërtetë.“10
Këto procese dhe mijëra të tjerë, përpara dhe sidomos më vonë, janë orkestruar kryesisht nga udbashë shqiptarë, shumë prej të cilëve, duke shkelur me të dy këmbët edhe ligjet, janë treguar shumë më të egër, shumë më të paskrupull se edhe vetë udbashët serbë… Dhe pikërisht këta tipa Kadri Veseli, njëri prej kryesundimtarëve të Kosovës, kishte paturpësinë t’i quante publikisht me zërin e tij as burrë as grua: PASURI E JONA KOMBETARE.
Masakra në kazermën e Paraqinit
Më 3 shtator 1987, të gjitha mediet në Jugosllavi shpërndanë gjithandej lajmin bombastik se, në kazermën e Paraçinit, ushtari Aziz Kelmendi kishte vrarë, derisa po flinin, 4 ushtarë: Goran Begiq nga Zagrebi, Safet Dudakoviq e Hazim Xhananoviq të dy boshnjakë nga Bosnje e Hercegovina dhe Goran Simiq nga Beogradi…, me atë rast kishte plagosur edhe 6 ushtarë të tjerë: dy kroatë, dy boshnjakë, një slloven dhe një shqiptar nga Tuzi.
Sipas medieve, ‘vrasësi’, Aziz Kelmendi, pas “krimit“ kishte dalur nga oborri i kazermës kishte bërë vetëvrasje buzë rrugës.
Ky lajm ishte dominues në medie për disa muaj rresht dhe shërbeu për mobilizimin absolut të turmave serbe të udhëhequra nga Millosheviqi. Titujt i medieve ishin zjarrvënës dhe përmbajtjet plot helm antishqiptar:
“Aziz Kelmendi ka shtënë mbi Jugosllavinë!“
“Opinioni jugosllav është tmerruar. Vrasësi Kelmendi, sipas të gjitha gjasave, nuk ishte i vetëm kur tërhoqi këmbëzën. Ai ka shtënë në shtyllën më të rëndësishme të unitetit dhe stabilitetit të Jugosllavisë, në APJ.“11
“Vrasësi Azis Kelmendi nuk e donte ekëtë vend… ishte edukuar, ashtu si edhe më të afërmit e tij, që mesazhet armiqësore kundër këtij vendi dhe kundër këtij populli t’i shënojë nëpër mure… Nuk ka dashur ta mësojë gjuhën e fqinjve të vet. Nuk i ka dashur as ata e as vendin ku ka lindur.“12
Varrimi i ushtarëve të vrarë, sidomos ai i Goran Simiq, në Beograd, u kthye në një manifestim të rrezikshëm antishqiptar. Aty mbi 10 mijë veta bërtisnin, “Jashtë shqiptarët!“, “Nuk duam shqiptarë në Jugosllavi!“, “Kosova është Serbi!“13
Ishte kohë e përthyemjeve të mëdha dhe ky krim i rëndë u shfrytëzua maksimalisht për fuqizimin e Lëvizjes serbomadhe dhe intensifikimin e përpjekjeve të saj për suprimimin e autonomisë së Kosovës.
Fushata ishte e pamëshirshme dhe ajo e futi Familjen e Aziz Kelmendit në një furrë të tmershme prushi. U arrestuan prindërit dhe vëllezërit e Azizit. Shpirti i tyre e di se çka kanë hequr të braktisur e në ferrin që ua kishte përgatitur shteti i serbëve.
Të gjithë ata që ishin me këmbë në tokë dhe që kishin sadopak aftësi deduktive, kishin dyshime të themelshme se fjala është për një inskenim shumë të rrezikshëm me pasoja tektonike. Në këtë vijë, pas disa muajsh, krimi mori kahjen e pritur me epilog gjyqësor, duke i dhënë masakrës dimensionin e një akti të organizuar politiko-terrorist.
Viktima ishin ushtarët shqiptarë në kazermën e Paraçinit dhe një boshnjak e një rom: Riza Xhakli, Abdylxhemil Alimani, Afrim Mehmeti, Pajazit Aliu, Shefqet Paçarrizi, Enver Behluli, Riza Alibashiq dhe Islam Mahmuti. Ata u arrestuan pas disa ditësh dhe ndaj tyre filluan hetimet. Nëpër çka kanë kaluar këta djem nënash më së miri e përshkruan Riza Xhakli, 4 vjet pas ngjarjes së tmershme:
“Rrahje deri në alivanosje…, elektroshok…, na torturonin nga 2 veta, pas torturave të tyre, vazhdimisht na torturonin edhe ushtarët që ishin roje të burgut. Na merrnin në pyetje dhe na torturonin gjithë natën. Një ekip shkonte dhe vinte ekipi tjetër për t’i vazhduar torturat…, nuk na linin të flinim…, Ata kërkonin me çdo kusht t’i pranonim akuzat që na i bënin… Na merrnin në pyetje prej orës 8 të mengjësit deri në mëngjesin tjetër…“
“…Me një rast, gjykatësi hetues ma lëshoi një video ku ishin xhiruar kufomat e ushtarëve të vrarë. Më thoshte si s’po të vjen mëkat prej këtyre kufomave…, për hir të tyre duhet ta thuash të vërtetën. Kur i thoja se nuk kam të bëjë fare me këtë vrasje, ai më thoshte: Ti nuk je njeri, ti je bishë, je idiot…“
Me një rast më tha : “Do ti sjell këtu nënat e ushtarëve të vrarë që të shohin se sa i vrazhdë e sa i pafytyrë je…, do të nxjerri me pranga në duar para tyre…, ma lëshonte kasetën nga disa herë në dite kur ulja kokën më bërtiste: shiko çka ke bërë!“
“Atë natë nuk kam mundur të fle fare…, nuk mund ta merrja me mend që ata të më paraqitnin para atyre nënave si vrasës të bijve të tyre…, i thashë vetes do ti pranoj të gjitha që kishte nevojë vetëm të mos më ballafaqonin me nënat e ushtarëve të vrarë… Ky është shkaku kryesor që unë kam pranuar, prapë po them kam pranuar, edhe pse s’kam bërë asgjë për të pranuar…“14
Shefqet Paçarrizi : “Unë e kam parë njeriun e maskuar, i cili me automatik shtinte me armë. Njerëzit e sigurimit e dijnë se çka ka ndodhur, kush e ka bërë, si dhe pse. Vetë e kanë bërë vrasjen dhe na e lënë neve, vetëm pse jemi shqiptarë…“15
Të arrestuarit, gati të gjithë, ishin 20 vjeçarë, pa kurrëfarë përvoje jetësore, ndërsa përballë kishin shtetin dhe oficerët serbë me përvojë njëshekullore në shtypjen dhe asgjësimin e shqiptarëve. Si rezultat, në gjykim gjysma i mohonin akuzat monstruoze, ndersa gjysma tjetër i ‘pranonte’… Gjykimi u mbajt në janar të vitit 1988 dhe zgjati 11 ditë. Kjo ishte një mise en scène e shtetit e orkestruar deri në detajet më të imëta për të argumentuar me çdo gjë se këtu nuk gjykoheshin disa ushtarë të pafajshëm shqiptarë, por populli i tyre.
Dënimet e plotfuqishme i shqiptoi Gjykata Supreme Ushtarake:
Riza Xhakli u dënua më 20 vjet,
Abdylxhemil Alimani, 20 vjet,
Riza Alibashiq, 14 vjet,
Afrim Mehmeti, 13 vjet,
Pajazit Aliu, 13 vjet,
Shefqet Paçarrizi, 7 vjet,
Enver Behluli, 5 vjet.
Në gjykim mori pjesë edhe avokati i njohur, Bajram Kelmendi, të cilin shteti serb e vrau me të dy djemtë, 11 vjet më vonë. Bajram Kelmendi, në cilësin e mbrojtësit të Afrim Mehmetit në atë proces të kurdisur ligjëroi një pledoari par excellence, e cila do të duhej të ishte literaturë e domosdoshme për çdo student që mëson të drejtën penale. Ai i rrëxoi një për një akuzat e rrejshme të oficerëve të KOS-it (Shërbimi sekret ushtarak). Të njëjtat argumente ai i kishte shtruar edhe gjatë gjykimit:
“… Unë pata thënë në seancë se nëse Aziz Kelmendi është kryes i veprës, atëherë kjo duhet të jetë e vërtetë edhe për ndihmësit e tij. Pasi gjatë procesit del se të gjitha janë të konstruktuara, pra të pavërteta, atëherë del se është e konstruktuar edhe vepra e Aziz Kelmendit. Kjo del nga të gjitha ato që janë thënë në aktakuzë.“16
Dhjetë vjet më vonë këtë e konfirmon edhe gjykatësi i Gjykatës Supreme Ushtarake, Dr. Jovan Buturoviq, i cili ishte pjesë e Trupit gjykues, kur ushtarëve të lartpërmendur shqiptarë iu shqiptua dënimi i plotfuqishëm. Ai citon prokurorin ushtarak, kolonelin Budimir Gjorgjiq që i ka thënë se : “Procesi ‘Dosja e Paraqinit‘ ka qenë i kurdisur. Organet e sigurimit ushtarak në Nish, duke përdorur dhunën, kanë marrë deklarata të rrejshme nga të akuzuarit. Dëshmi të rrejshme për fajësinë e të akuzuarve janë marrë edhe nga dëshmitarët.“
Buturoviq, shton se më 6 janar 1997 iu kishte drejtuar me një letër Prokurorit të Përgjithshëm të Ushtrisë dhe kishte kërkuar prej tij që kjo dosje të kthehet në rigjykim.17
(Kjo analizë e gjatë do të publikohet në disa vazhdime)
Martin Niemöller (1892 – 1984), klerik protestan, për shkak se ishte antifashist i thekur, më 1937, fashistët e arrestuan dhe e dërguan në kampin e Sachsenhausenit, ndërsa në vitin 1945 në ferrin e Dachaut
Dosja origjinale e Procesit
Sheradin Berisha, “Golgota shqiptare në kohën e Tito-Rankoviqit!“, 2 maj 2008, www.pashtriku.org
Xhafer Shatri “Pse dergjet ne burg Adem Demaçi?“, Bernë, 1990 Aktgjykimi: P.nr.239/75
Aktgjykimi i Gjykatës së Qarkut në Prishtinë, P – nr.183/75, datë 23.II.1976
Sheradin Berisha, Rexhep Mala – Truri i Lëvizjes Kombëtare, www.pashtriku.org
“Rilindja“, 23.12.1975
“Rilindja“, 14 janar 1976
Sheradin Berisha, Rexhep Mala – Truri i Lëvizjes Kombëtare, www.pashtriku.org
“Mlladina“, nr. 19, datë 26 maj 19890
Politika, 4 shtator 1987
Tanjug, 4 shtator 1987
Metë e Xhafer Shatri “Një gurë për varrin e ushtarit që e vranë“, faqe 247
Riza Xhakli, Deklaratë e shkruar në burg, më 24 qershor 1991, “Zëri“, 21 shtator 1991
Dosja e “Zërit“, Procesi i Paraqinit, Zëri, 19. 10. 1991
Dosja e “Zërit“, Procesi i Paraqinit, Zëri, 5. 10. 1991
Eshte cudi e madhe qe mbas cdo pune te keqe, jan komndant te luftes se UQKs, gjithmon aty ku demtohet populli gjinden kta…..kisha mi dit ajeni rras haram,,,,a qka eshte puna e juve , po ku ju mbet ideali per kosoven…per qka luftuam , me shkatrru lumej e pasuri publike te populli qe me u pasuru vetem ju a..apo e kan ba njet edhe kunder popullit me luftu….bekim komandanti jan edhe tre lumej pertej bistrice te njejt ne veri,.nese keni letra dhe leje qysh po pretendoni , pse nuk shkuat mejav marr serbeve ata lumej po bash lumin tone te shqiptart.. ku na me shekuj e kemi rujt ket lum , kemi ujit ara e livadhe, kemi pi uje ter jeten . jemi la gjithmon ne kete lume. kurse ju po naj vritni endrrat fminore e shekullore .keni mbyt miljona peshq trofta, keni shkatrru komplet lumin ,a vertet jeni kaq mizor apo nuk e dini se pa kete lume na skem qka rrim ne keto fshattra e troje stergjyshore……”
Disa foto nga pamja e Bistricës
Një fjalë e urtë popullore thot mes tjerash:
“…Mos e vet se kush je, se të kallxon vet…”
Pas viti 2000 dihet se si janë zhvilluar ngjarjet në Kosovën hallemadhe të shkatrruar në të gjitha drejtimet e në veçanti me sjelljet dhe veprimet e disa vendorve që në emrin e luftës thirreshin në lavde dhe merita si komandant dhe i jepnin veti të drejtë për gjitha veprimet që i bënin me apo pa arsye…!
Lakmia dhe tërrpija siç thot populli, doli për fushe dhe filluan grabitje të pasurisë shoqërore, ku nga një katund grabitnin e ndërtonin në hapësirat e tjetërit restorante, merrnin hapsira (Mera) të katundit tjetër pa pyetur fare e këso ngjarjesh e ngatrresash linden kudo e kahdo në Kosovë, nga ata që kishin zënë ndoni pozitë a pushtet kudo e në çfardo niveli në Kosovë, pra sipas pozitës e forcës i plotësonin lakmit e tyre për pasurim, pa e pyetur tjerin se sa e si e dëmtonin…!
Këso ngjarjesh kanë ndodhur në tërë Kosovën, ka pasur vrasje e viktima, si pasoj e lakmisë, grabitjeve, vjedhjeve e plaçkitjeve ku haptas e ku fshehurazi, qoft i të mirave natyrale apo edhe atyre materialet …!
Për të folur e për të shkruar për këto dukuri të shëmtuara pas luftës në Kosovë, mund të shkruehen vëllime librash, sesili fshat, e rreth ka këso historishë të dhimshme e të hidhura nga njerëzit në pozita a pushtet, qoft nga të vet fshatit apo rrethit apo të vendeve tjera varsisht çfarë pozite dhe pushtete kanë zënë në Kosovë…!
Si përfundim i tërë kësaj që lexova dhe kësaj që e shkruajta sipër shkurtimisht, kam ardhur në këtë përfundim që shumë kujt s’ka me i pëlqyer, sepse shumë pakë njerëz nuk do ta gjejn veten nëse janë të ndërgjegjshëm aty ku sipas mendimit tim e kanë vendin…!
Shqiptarët në përgjithësi (përjashto të paktët me nderë e ndërgjegje të pastër njerëzore) lavdrohen me tri gjëra ( sende) që ju mungojnë..!
Lavdrohen në BESËN SHQIPTARE, sepse kjo ju mungon dhe janë të pa besë ( përjashto pakicën prej tyre), bile këndojnë këngë e lavdi për besë me lahut e me çifteli…!
Lavdrohen për trimëri sepse s’janë trima (ndaj njëri tjetrit po shumë, deri në vetshkatrrim) por ndaj armikut jo… për këtë ka dëshmi sa të duash ( përjashto të paktët)..!
Lavdrohen për moral sepse janë të pa moralshëm (përjashto të paktët) dhe moralit i thurrin këngë e lavdi se ju mungon..!
Të vetmën gjë që u ka munguar shqiptarëve dhe këtë e kanë zëvendsuar me punë e me djersë dhe për të cilën munden me u krenuar janë Hasjanët në Hasin e That siç e quajn ata, sepse u ka munguar ujë dhe toka e bukës, e tanë gati janë ba bukëpjekës-FURRAXHI të njohur jo vetem në Kosovë e në ish Jugosllavin tani më të varrosur nga vet Serbia, por janë të njohur edhe në Europë si bukëpjekës që janë psurua me djersë e me punë e janë bukëdhënës të njohur andaj e kan plotësuar atë mungesë me djersë e punë, me kët mund të krenohen e lavdrohen shqiptarët e kësaj ane…!
Se ku është Kosova dhe në çfarë gjendje e kanë pru me qeverisjen e keqe, pushtshtetarët vendor prej niveleve lokale deri te ato qëndrore, po flitet hapatas në Kuvendin e Kosovës, në emisionet e shumta të RTV dhe po shkruhet e çfarë spo thuhet e ndër to për hajni, keq përdorime, për pasurimin e pushtshtetarëve dhe për skamjen e mjerimin e të pa punëve dhe zbrazjen e Kosovës, që Serbia s’arrijti me e zbrazur… tash po ikin ku syt kamt se ua morren shpresën për me jetue me punë e me nderë në vendin ku kanë le, se nga pushtshtetarët liria dhe pavarësia e tyre vetanake dhe njerëzore për të jetuar e punuar me nderë e përgjegjësi u është kufizuar apo edhe u është marrur në të gjitha drejtimet, me sjellje dhe veprime të çoroditura siç po flitet tani më haptas në organin më të lartë Legjistlativ në Kuvendin e Kosovës hallemadhe…!
Më kujtohet se ishim në shtëpinë e një regjizori të mirënjohur të Kinostudios. Kaluam një mbrëmje të bukur në miqësi studentore me muzikë dhe bëmë disa fotografi… Mbas disa kohësh regjizori Piro Milkani sheh rastësisht fotot tona (të gjithë studentë asokohe). Më shikon dhe mua në foto dhe pyet kush është kjo vajzë? I thonë që është studente për piano. I isha dukur nje portret i përshtatshëm për rolin protagonist të filmit të tij të ardhshëm. Plus ekspresivitetit të portretit, siç u pa dhe më vonë, kisha ngjashmëri me aktoren Drita Nikolla, që do luante rolin e nënës sime në filmin artistik “Eja”.
Një ditë, Bebi Milkani, bashkshortja e Piro Milkanit (pedagoge e shquar e pianos në Konservator) vjen e më thotë se më kërkonin të bëja kinoprova për rolin e një filmi. – Unë nuk jam dhe nuk studjoj për aktore – u përgjigja e habitur. Mbasi më tha që ishte një kënaqesi të luaja në një film artistik e duke parë hezitimin tim, shtoi: –Po bëje një herë casting-un se nuk është e sigurt nëse do e marrësh ti rolin kryesor. Pranova për respekt… Plus që akoma nuk kisha biseduar me familjen.
Në filmat e fundit e të suksesshëm të Piro Milkanit, nuk ishte hera e parë që ai u jepte role protagonistësh, të rinjve e personave jo domosdoshmërisht të fakultetit të aktrimit… Mbas kinoprovave, më lajmëruan se isha e përzgjedhur për rolin protagonist të Vjosanës, se kisha ekspresivitetin e duhur e natyrën sa të përmbajtur, por dhe aq të vendosur, siç ishte dhe karakteri i rolit të Vjosanës. Më kërkonin të filloja xhirimet. Kur bisedova në familje, ata nuk ishin dakort, për arsye që do mungoja nga studimet e pianos dhe se xhirimet do bëheshin në 3 qytete të ndryshme Tiranë, Krujë e Librazhd, me javë e muaj… Pastaj një ditë erdhën në shtëpi regjizori bashkë me një mik të familjes, që prindërit e mi e donin dhe e respektonin shumë, Vath Koreshin.
Mbasi u bisedua për skenarin me detaje, sigurisht lidhja e 2 të dashuruarve në film i preukuponte me shumë si dhe sa ekspozohesha në këtë lidhje dashurore në film… (tabutë e kohës dihen). Familja ime pranoi të luaja në këtë film. Filluan xhirimet… Sinqerisht interpretoja natyrshëm në zë, gjestikulacion e lëvizje… Isha thjesht unë domethënë… dhe po të doja, nuk dija të bëja ndryshe. Kujtoj që skena ku duhej të qaja, zgjati shumë kohë, se nuk më vinte të qaja… Kërkoja artifice nuk pranonin, duhet të qash vërtet më thonin… Më linin vetëm, ekipi priste e unë prisja lotët duke u futur gjithnjë e më shumë në situatën e vajzës që kishte gjetur nënën në film…, por sigurisht u lodha nga pritja.
Më vinte keq për gjithë ekipin që priste e lotët më dolën dhe për këtë e dëgjoj kameran që më filmoi mes lotëve e zërit të mekur paksa. Vetëm një sekuencë u bë dhe rezultoi e sukseshme. Ja pra pse regjizori me durimin dhe këmbënguljen e tij, donte xhirime reale. Filmi rezultoi i suksesshëm në radhë të parë nga tematika speciale që kishte. Flitej për një vajzë të lindur jashtë martese dhe e dërguar në jetimore. Sallat e kinemave në çdo qytet mbusheshin deri në ditët e fundit të planifikuara për këtë film. Kaloja me nxitim para reklamave të filmit “Eja” duke shkuar në universitet, më ndalonin njerës të moshave të ndryshme për të bërë foto me mua (sigurisht duhej dhe të spostohesha aty ku ishte fotografi mbas monumentit të Skënderbeut.
Tani bashkëshorti im dhe vajzat i japin sensacionin që i takon këtij filmi, sigurisht duke u mburrur paksa. Bëra dhe një film me metrazh të shkurtë me Akademinë e Filmit këtu në Gjenevë me titullin “Ëelcome to Paradise”…, që më rizgjoi kujtime të bukura e mbresëlënëse sikurse xhiroja atëherë filmin “Eja”. Mes muzikës, pedagogjisë, koncerteve e familjes, nuk më mbetet shumë kohë për xhirime e udhëtime, për të bërë një tjetër film…. megjithëse “kurrë nuk thuhet kurrë”.
Më ka qëlluar ta shoh filmin me nostalgji kur shkoj në Shqipëri, në kanalet shqiptare kur ritransmetohet, ashtu si dhe kur shpeshherë kalimtarë të panjohur për mua, mendojnë se njihemi dhe unë i kujtoj që mendojnë se më njohin, por njohin Vjosanën e rolit. Por një gjë është e sigurtë, që ishte dhe është një kënaqësi e nostalgj, që në jetën time personale e artistike, kam një kujtim të vyer, Artin e Shtatë që është Kinematografia.
U desh një ditë nëntori që të tre muzikantët: dy shqiptarë dhe një tiçinez të gjendeshin së bashku në Gjenevë. Nga ky takim një «bebe» lindi. Me përkrahjen e pakursyer të Universitetit Popullor Shqiptar të Gjenevës iu mjaftuan vetëm pesë muaj për të «ngritur më këmbë beben» e tyre. Dhe erdhën këtë 6 prill përpara publikut gjenevez me beben të burrëruar e të bukur, për të çuar hov zemrat e shqiptarëve të Gjenevës, për të zgjuar kujtimet dhe emocionet e fjetura, siç do shprehej një spektatore.
Ajo pjesë publiku paksa sqimatare gjeneveze që pati fatin të ndodhej në këtë koncert, mundi të shijonte këtë bashkëpunim zvicerano-shqiptar me repertor të gjërë këngësh shqiptare, italiane, franceze dhe angleze. «Respekt dhe mirënjohje për vendin ku jetojmë, Zvicrën, që na mundëson ruajtjen dhe pasurimin e kulturës sonë në bashkëveprim me kulturat e tjera», do të shprehet Mimoza.
Në homazh të artistëve shqiptarë që kanë lenë gjurmë në historinë e muzikës shqiptare, koncerti çelet me «Valsin e lumturisë» për të mbushur sallën me zërin e fuqishëm të Mimozës me timbrikën e saj të kthjellët. Marco, që komunikon në frëngjisht me publikun frëngjisht-folës të Gjenevës, shpjegon fillesën e orkestracionit të tij për «Kur bie fyelli e çiftelia». Admirues i artistes sonë të madhe Vaçe Zela, ai sjell një orkestrim origjinal e të personalizuar (ndihet «vula» Zappa). Së pari donte ta këndonte në qytetin e artistes, Lushnjë (në shenjë homazhi për Të). Rrethana teknike nuk ia ofruan këtë mundësi. Por kjo nuk pengoi këngën të merrte «rrugën» e për t’u kthyer në një hit. Suksesi i saj është përherë i padiskutueshëm: së pari për adhurimin që publiku shqiptar ushqen gjithmonë për Vaçen e madhe, së dyti, edhe respekti që Marco i imponon publikut me personalitetin e tij muzikor e human. Në variantin e koncertit tonë, në të ndërthuren bukur teksti shqiptar-italian-francez, që provokon një emocion më vete.
Tre perla të Ardit Gjebresë të fillim-viteve ’90, kur ai i fali skenës shqiptare «Projekt Jon» album-kult i kohës, që lidhi aq bukur influencën e muzikës tradicionale shqiptare me tingujt e instrumentave ballkanikë e mesdhetarë, prekur edhe nga tendencat e kohës së muzikës internacionale, duke sjellë hite rock e pop do vijnë në këtë koncert me të njëjtën ndjeshmëri, modernitet e bukuri nga tre artistët tanë. Tre perlat janë: «Ja ku jam», «Të kam shpirt», «Xhixhile».
Vend i është lenë edhe këngës «Fshatarja ime» të Sabri Fejzullahut, mbështetur në intonacionet popullore dhe e sjellë në variant pop-folk, si dhe repertorit tjetër kosovar: «Molla», «Moj bjondinë», «Zotëria juaj».
Punë të bukur dhe profesionale kanë bërë artistët. Për të paraqitur atë repertor të zgjedhur me kujdes të veçantë, për të prekur trevat e muzikës shqiptare me repertor nga Shqipëria si edhe nga Kosova, me një ritmikë të rrjedhshme emocionale. Këngët franceze dhe angleze, nuk mungojnë gjithashtu. Por këngët e Marcos qenë ato që i veshën kryekëput tisin e bukurisë koncertit. Marco ka një karrierë muzikore pas tij, që e kalon gjysmën e shekullit. Tre këngët e tij të koncertit në duo me Mimozën « La Rondine », « Attimi » dhe « Che sia il caffè » kërkuan jo pak punë që të vinin në publik me përkthime e harmoni tri-gjuhësore: italisht-shqip-frëngjisht. Ai është tepër kërkues. Qëllimi i vetëm: komunikimi dhe afërsia e artistëve me publikun. Pastaj, ai këndoi në të gjitha këngët shqip me Mimozën, gjë që i shtoi akoma më shumë sharmin këtij koncerti.
Publiku jetoi nën ritmin e artistëve : herë-herë duke kërcyer e kënduar nën tingujt e këngëve ritmike dhe intensive, herë-herë në heshtje përpirëse, për të admiruar romantizmin dhe muzikalitetin e Marcos e Mimozës, kombinimin absolut të të dy zërave të tyre.
Marco cantautor, multi-instrumentist nuk ndalet vetëm në interpretim. Inteligjenca e tij emocionale, idetë e tij multi-kulturale, shpirti i tij i hapur ndaj të gjitha kulturave i japin atij këtë dimension shumë ngjyrësh artistik, shoqëruar me një energji të pashtershme. « Nuk mund të ndjeja lodhjen time me zhvendosjet nga Gjeneva ku jetoj, në Lugano për prova », thotë Mimoza. « Kur shihja Marcon, dashurinë dhe respektin e tij për këngët shqiptare, orkestracionet tona, energjinë e tij, me të cilën na i kalonte ne dy të tjerëve, lodhja më fashitej dhe në vilën e tyre familjare, më dukej se ndodhesha në Pogradecin e Elenës, gruas së Marcos ».
Dy shokë fëmijërie, Mimoza e Ilir, që kanë ndarë jetën e tyre artistike nëpër festivalet e Shqipërisë, Teatrin e Estradës së Tiranës dhe koncerte jashtë Shqipërie, së bashku me gjysmë-shqiptarin zviceran (jam nga fshati i gruas, themi ne), bëhen kjo urë lidhëse midis vendeve, midis kulturave, duke përcjellë mesazhe të forta harmonie dhe bashkëpunimi të dimensioneve universale. Do përmblidhja këtë koncert me fjalët e një spektatoreje: «…sa emocione të bukura na përcollët, me treshen tuaj – një sintoni e vërtetë», për të vazhduar me një tjetër spektatore po aq të nderuar «Duhet ta vazhdoni këtë bashkëpunim».
Sa më shumë koncerte të tilla cilësore, sa më shumë emocione të bukura, artistët tanë!!!!
Komentet