Nga Aurenc Bebja*, Francë – 28 Tetor 2023

Në veprën “Guillaume Apollinaire. Correspondance. I Lettres reçues. XI K-La.”, gjejmë një letër të Faik Konicës (alias Thrank-Spiroberg) drejtuar shkrimtarit francez me 28 tetor 1903, në të cilën atdhetari shqiptar zbulon një sërë informacionesh rreth jetës së tij vetjake. Këtë letër, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Londër, 28 tetor 1903.

Oakley Crt., City Rd., E.C.

Dashuria, zotëri i dashur, është si një dhimbje dhëmbësh por në zemër, nëse guxoj të them, dhe një dhimbje dhëmbësh që ndonjëherë zgjat shumë. Që do të thotë shumë. Shekspiri vërejti se “asnjë filozof, megjithëse shkruanin në stilin e perëndive, nuk mund të durononte me qetësi një dhimbje dhëmbësh” :

“For there was never yet philosopher that could endure the toothache patiently. However they have writ the style of gods.”

Kam vuajtur shumë në të kaluarën nga kjo e keqe për të mos thënë se simpatizoj me tuajën. Kisha arritur në pikën saqë dëgjoja rrahjet e zemrës dhe gjeja prehje vetëm në kloratin, i përzier me mjeshtëri nga një mik mjek, dhe që, i administruar siç e dinte ai, më mbante në një përgjumje të përhershme në kufi me idiotësinë. Por ai ishte vetëm një qetësues. Ilaçi radikal, dëgjoni, është ende homeopatia : “Similia similibus…” Përpjekja për të zëvendësuar një dashuri me një tjetër është shërim i garantuar.

E gjithë kjo, natyrisht, është më e lehtë për t’u këshilluar, e di …

Imagjinoni që London Road të lidhet me City Road me një “tub” ose siç thoni ju në Paris, “metropolizim” shumë të shpejtë. Pra, ju duhet ta merrni atë dy hapa nga shtëpia ime dhe, për dymbëdhjetë minuta, arrini në London Road. Prandaj propozoj këtë program : Do t’ju marr nga hoteli çdo ditë rreth mesditës, do të hamë darkë në shtëpinë time, pas së cilës do të shkojmë të vizitojmë atë që, gjatë ëmbëlsirës, do të konsiderohet interesante. Sa herë që ju duhet të shkoni të shihni zonjën e ëndrrave tuaja, shpejtësia e komunikimit do t’ju lejojë ta bëni këtë në çdo kohë.

*

Përveç kësaj, një vuajtje e vogël dashurie është e përshtatshme në moshën njëzet e tre ose edhe më vonë, dhe është shumë e dobishme për pjekurinë e mendjes. Por, jam shumë afër të tridhjetave, por aventurat e mendjes më kanë mbushur me eksperienca dhe mund të them ndoshta se kam dyfishin e moshës sime.

Në moshë fare të re, një urrejtje pafund ndaj turqve dhe islamizmit të imponuar prej tyre shumicës së shqiptarëve, si dhe leximi i librave mistikë, më hodhi në katolicizëm. Së shpejti, i ndërpreva të gjitha studimet për t’u përqendruar vetëm në teologji. Në moshën nëntëmbëdhjetë vjeç, vendosa të bëhesha murg. Në të njëzetat, nëntë vjet më parë – u nisa për në La Grande Chartreuse; mbërrita në Grenoble, shkova në manastir në këmbë, “more medici aevi”. Atje, më priste zhgënjimi. Kush vjen të më çojë në celulë ? një djalë me përparëse! Djall ! misticizmi im u bë pak konfuz. Në mesnatë, vijnë përsëri, siç kisha kërkuar, për të më thirrur që të shkoja në Kapelë për të dëgjuar këtë këngë liturgjike vajtuese dhe e (atëherë më dukej e tillë) mrekullueshme, e veçantë në Chartreux. Kush kishte ardhur të më thërriste ? një djalë tjetër. “Por ky qenka hotel, atëherë ?”, bërtita. Ku është ashensori dhe ku është shërbëtorja e bukur ? Hoteli është i nivelit të katërt. Unë largohem. Në fakt, nuk pashë as “Gjeneralin”, as ndonjë murg, të paktën në orën tetë të mëngjesit u largova nga këto male, pasi i dhashë bakshish kamarierit. — Mund ta imagjinoni se kjo mëndjehapësi nuk më shëroi. Ndjenjat intensive mbahen nga lidhje shumë të forta me zemrën. Pak nga pak shkova drejt lirisë, derisa një ditë, pas njëmijë papastërtish morale të vërejtura te klerikët, u ndjeva plotësisht i lirë. Ka shumë mundësi që, pa këto incidente në jetën time, do të kisha shkuar në Universitetin e Jenës dhe do të kisha kaluar pesë ose gjashtë vjet nën drejtimin e Ernst Haeckel për të studiuar biologji. Nga ana tjetër, fitova, në këtë periudhë të misticizmit, të njoh teologjinë, një mrekulli të mendjes njerëzore, në zhanrin e saj, që nuk është një zhanër i mrekullueshëm. E shihni se çfarë incidentesh kanë shënuar jetën time deri më sot. Ky është vetëm një kapitull i shkurtuar, dhe midis nesh.

*

Ah po, i ndjeri Léon Cahun ishte një njeri i jashtëzakonshëm! Udhëtova nga Brukseli në Paris me qëllim që ta vizitoja. Ai më ndihmoi shumë për të gjetur midis studiuesve të vjetër francezë dokumentet që vërtetojnë se kalorësia e lehtë është një koncept strategjik shqiptar dhe është futur në Francë nga shqiptarët. Kam shkëmbyer me të një korrespondencë të ngrohtë për tre vjet për të gjitha llojet e pyetjeve. Pastaj, papritmas, ndalova t’i shkruaj. Nuk iu përgjigja një apo dy letrave të tij. Është një sëmundje e tmerrshme tek unë : shkrimi i letrave është një punë e rëndë për mua dhe duhet të bëj një përpjekje të konsiderueshme për ta bërë atë sa më mirë që të mundem. Nëse, një herë, vonoj disa javë, nuk mund të shkruaj më. Familjarët tashmë janë detyruar të kërkojnë lajmet e mia në policinë e lokalitetit ku unë gjendesha. Me shumë dijetarë, m’u desht të ndaloja së korresponduari. Dhe një udhëtar danez, Aage Benedictsen, i cili më kërkoi dokumente për një konferencë, i mori ato nëntë muaj pas mbajtjes së konferencës. Është një mrekulli që ai nuk m’i ktheu ato. Sido që të jetë, kisha ndërmend të shkoja edhe një herë në Paris për të vizituar këtë njeri për të cilin kisha kaq shumë dashuri dhe admirim dhe që më kishte treguar një miqësi kaq prekëse kur, i sëmurë, unë vetë mësova se ai kishte vdekur tashmë para gjashtë muajve. — Ndoshta ai ka menduar se isha indiferent ndaj tij; — por ai ishte shumë larg së vërtetës ! Ishte një mani epistolofobike budallaqe që më bëri fajtor për neglizhimin tim ndaj tij; — dhe vdekja e tij më preku rëndë. Më mirë se kushdo, ai e njihte Orientin; dhe, me dhjetë fjalë, ai sillte në dritë një skenë nga oborri i Delhit ose Samarkandit, në kohët e shkuara; një anekdotë, e treguar prej tij, ishte më fitimprurëse sesa leximi i një in-folio. Është për t’u habitur që ai nuk ishte në krye të një dege orientale në Collège de France !…

Unë gjithashtu nuk besoj në mundësinë e përshtatjes së një gjuhe ekzistuese si një instrument intelektual ndërkombëtar. Z. Rémy de Gourmont llogarit pa armiqësitë kombëtare. Sidoqoftë, ato janë aty. Luftoni ato, por pranoni se ekzistojnë. Asgjë nuk bëhet me konventë apo kontratë sociale; gjithçka është rezultat i luftës dhe domosdoshmërisë. Megjithatë, më duket se një mijë rrethana kombinohen për të grupuar aktivitetet rreth tre gjuhëve frëngjisht, anglisht dhe gjermanisht. Studimi i tyre nuk është fakultativ, është thelbësor. Kështu që unë besoj se zgjidhja është aty, dhe se gjëja më e mirë është të përpiqesh ta theksosh këtë rrymë, ose të bësh përpjekje për ta ndaluar atë. Por ne do të flasim për këtë.

*

Po mbledh shënime për një studim të psikologjisë humoristike që do të mbajë titullin “Përvijimi i një metode për të fituar duartrokitje nga borgjezia — Esquisse d’une méthode pour se faire applaudir des bourgeois ”. Unë mendoj se do t’ju pëlqejë për “Gostinë e Ezopit”. Unë do t’ju tregoj gjithashtu artikujt që planifikoj të shkruaj, dhe ju do të më tregoni se çfarë ju pëlqen veçanërisht.

Me këtë, unë do të ndaloj këtu — (e shihni që po filloj të kuroj pak epistoplofobinë time), — dhe shpresoj t’ju shoh në Victoria Station javën e ardhshme.

Përshëndetje të përzemërta,

Thrank-Spiroberg

P.s. – Duke më besuar dashurinë tuaj dhe duke më dhënë numrin e rrugës së Londrës, m’u duk sikur donit të dija nëse është vërtet një spital që ndodhet në vendin e treguar. Kështu që shkova mbrëmë në Clapham, dhe më vjen keq t’ju them se gaboheni. Ka vërtet një spital me pamje pallati në London Road, The South Western Fever Hospital, por ndodhet në N° 106.

Në N° 76 është një shitës frutash, në N° 72 është The Avondale Hall, një sallë që është marrë me qira nga një kongregacion fetar dhe nga një shoqëri kërcimi, në mënyrë që në ditë të caktuara të jetë kishë, dhe në ditë të tjera një vend për vallëzim. N° 74 nuk është i shënuar, por është natyrshëm mes të dyjave. Aty ndodhet një dyqan ushqimor, me emrin “Thomas Hayward Baker”.

Detaje që mund t’ju interesojnë, i pashë, pikërisht në këtë N° 74, një grua e re rreth të njëzetave, ose më pak, me flokë të zeza, me gjatësi mesatare, që duket të jetë më shumë skoceze se sa angleze.

Tetor, 1903

Zotit Guillaume Apollinaire

23, Rruga Napoli,

Paris (8)