330 vjetori i lindjes së themeluesit të saj shqiptar, Aleksandër Albani
Aleksandër Albani
Sipas disa botimeve të rëndësishme të historisë së artit botëror, Vila Albani e ndërtuar në Romën e shekullit XVII vlerësohet midis muzeve më të hershëm të artit në botë1. Përmendet gjithashtu edhe si një nga kontributet më të çmuara dhe më të hershme nga bota shqiptare në kulturën botërore. Me këtë veprimtari të rrallë në fushën e artit u bë më i njohur emri i ideatorit dhe themeluesit të saj Aleksandër Albani.
Të parët e këtij koleksionisti të shquar emigruan nga Shqipëria e Veriut gjatë shekullit të shtatëmbëdhjetë. Sipas dokumenteve arkivore dëshmohet se në vitin 1664, në Urbino të Italisë u regjistrua kryefamiljari me emrin Mikel Laci (Michaele Lazi) bashkë me tre djemtë e tij Gjergjin, Filipin dhe Andrean. Disa vite më pas, kur familja u shtua me më shumë pasardhës dhe disa nga pjesëtarë e saj filluan të shquheshin më shumë midis vendasve, për fisin Laci përdorej mbiemri Albani, emri i vendit nga kishin ardhur. Rreth vitin 1700 trashëgimtarët me prejardhje nga Shqipëria u vendosën në Romë. Brenda një kohe të shkurtër Albanët arritën të krijonin një nga familjet më të njohura dhe më fisnike të kohës të kryeqendrës romane2. Prej atij trungu familjar doli papa Klementi XI Gjon Francisco Albani (1649-1721), shtatë kardinalë dhe disa figura tjera të njohura.
Medaljon me portretin e Aleksandër Albanit dhe godinës së Vilës Albani
Aleksandri ka qenë një prej më të shquarve midis gjithë pinjollëve të familjes Albani. U lind në Urbino në vitin 1692 nga i ati Orazio dhe nëna Maria Bernardina. Babai, Orazio Albani (1663-1712) ishte vëllai i vogël Gjon Francisco Albani që u bë Papë në Vatikan. Me mbështetjen e të atit dhe nën kujdesin e veçantë të ungjit të tij, Papa Kelmentit XI, Aleksandri mësoi nga profesorët më në zë të kohës së tij në Universitetin Romak Sapienza. Karrierën e filloi si ushtarak. Në moshë të re u emërua kolonel i ushtrisë së Papës, por shumë shpejt e kuptoi se nuk i shkonte natyrës së tij. Para se ta heqë dorë nga detyra e kolonelit, Aleksandri kishte shfaqur interes për veprimtari të ndryshme kulturore, artistike, diplomatike, shkencore dhe fetare. Për pasionin që tregoi në zbulimin, studimin dhe grumbullimin e veprave të artit dhe objekteve të tjera arkeologjike të periudhës greko-romake, u zgjodh anëtar nderi i Akademisë San Luca të Romës. Ka kryer detyra diplomatike si ambasador në Vjenë, Sekretar i Memorialeve të Papëve në Vatikan, është zgjedhur Perlat i Dhomës së Apostujve. Në vitin 1721 Aleksander Albani mori titullin e lartë Kardinal nga Papa Inocenti XIII, që erdhi në krye të Vatikanit menjëherë pas vdekjes së Papa Clementi XI Albani.
Vila Albani në Romë, gravurë e vitit 1769, nga Giovani Battista Piranesi
Veprimtaria më e çmuar e Albanit i përket fushës së artit. Për shumë vjet iu përkushtua grumbullimit të veprave artistike nga periudha antike gjer tek ajo bashkëkohore, duke u bërë një nga koleksionistët më të njohur të kohës së vet. U vlerësua posaçërisht për themelimin e Akademisë së Antikuariatit, qysh kur ishte ende në moshë të re. Por ajo çka i dha emër në fushën e koleksionimit të artit është themelimi i Vilës Muze. Veprat e shumta që grumbulloi gjatë viteve kërkonin edhe më shumë ambiente për ekspozim e ruajtje. Kështu, midis viteve 1746-1760, në rrugën e njohur Salaria, pranë qendrës së Romës, nën drejtimin e vetë Aleksandrit u ndërtua Vila Muze. Në Europë ishin ndërtuar edhe më parë vila të tilla. Por vila e Aleksandrit, e cila që në fillim u quajt Vila Albani, u vlerësua nga bashkëkohësit si shembulli më i mirë i tipit të ri të muzeve, për konceptimin e përparuar të saj qysh nga struktura arkitektonike e godinës, nga hapësira dhe mënyra e ekspozimit të objekteve, sikurse edhe nga koleksioni i pasur e i larmishëm i veprave të artit.
Rafael Mengs, Alegoria e Parnasit, afresk i pikturuar në Vilën Albani, në vitin 1761
Për ta realizuar sa më mirë projektin që kishte ideuar, Aleksandri bashkëpunoi me disa nga figurat e shquara të kohës. Projektimin e ndërtesës ia besoi arkitektit dhe skulptorit të njohur Carlo Marchionne (1702-1786). Vila u ngrit në dy kate, me salla të gjera dhe të larta. Kopshtet e gjelbëruara rreth vilës u përshtatën për një ekspozim sa më të dukshëm të skulpturave antike. Fasada u dekorua sipas stilit të kohës dhe për gjithë këto vlera arkitekturore Vila Albani është quajtur si një përmendore tërheqëse e madhështore.
Dy prej skulpturave në mermer nga koleksioni i Vilës Albani
Për t’i dhënë një karakter të mirëfilltë muzeor, Aleksandër Albani u lidh me artistin e njohur gjerman Anton Raphael Mengs (1728-1779). Tek ai porositi afresket që do të dekoronin sallat. Veprat e piktorit Mengs u bënë një tjetër pasuri e çmuar për Albanin, krahas koleksionit që kishte grumbulluar më parë. Vetëm tabloja e titulluar Alegoria e Parnasit, që vlerësohet si një nga krijimet më të bukura të Mengs-it, thuhet se ka kushtuar 400 000 skude, një çmim shumë i lartë për atë kohë. Kështu vepra më e rëndësishme, ajo që i dha famën këtij piktori, u realizua me porosi të koleksionistit të njohur me origjinë shqiptare, kardinalit Aleksandër Albani. Tabloja Parnassus (paraqitja alegorike e Parnasit), u pikturua në vitin 1761. Në qendër të kompozimit është pikturuar Apollo, patron i Arteve dhe udhërrëfyes i Muzave, me atributet e tij: lirën në dorën e majtë dhe dy kurorat me dafina, njëra në kokë dhe tjetra në dorën e djathtë. Në anën e majtë qëndron e ulur Mnemosyne, nëna e Muzave dhe Muza Thalia (e komedisë), Calliope (e poezisë epike), Polhymnia (e himneve heroike dhe e arteve të imitimit) dhe Terpsichore (e vallëzimit dhe këngës). Në anën e djathtë janë pikturuar muzat, Clio (e historisë), Erato (e poezisë së dashurisë), Euterpe (e poezisë lirike), Melpomene (e tragjedisë) dhe Urania (e astronomisë). Subjekti i saj ishte i përshtatshëm për vendin ku u pikturua, në një prej shtëpive të para muze të Europës, ndërsa stili i pikturimit të afreskut shënoi ngjarje në zhvillimet e artit europian të kohës. Përmes kësaj vepre të Mengs-it, mund të shihet fundi i stilit barok dhe lindja e neoklasicizmit. Madje, në shumë tekste të Historisë së Artit, afresku vlerësohet si dokumenti më përcaktues apo si një manifest i neoklasicizmit në pikturë3. Pas realizimit dhe ruajtjes së kësaj vepre të rëndësishme qëndron koleksionistit të njohur shqiptar, kardinalit Aleksandër Albani.
Një nga relievet antike të vilës Albani
Bashkëpunëtori tjetër i Albanit për Vilën ka qenë edhe arkeologu, esteti dhe historiani i njohur i artit John Winckelmann (1717-1768), i cili njihet si këshilltari dhe miku i tij më i ngushtë në dhjetë vitet e fundit të jetës. Nën kujdesin dhe me mbështetjen e Albanit, Winckelmann i përfundoi katalogun e monumenteve antike, një nga punimet më të rëndësishme për dokumentimin dhe studimin e artit të lashtë.
Me koleksionin e pasur të veprave të artit, Vila Albani u bë një nga muzetë më të vizitueshëm, ndërsa për artistët italianë si dhe për artistë e intelektualë të shquar europianë që vinin në Romë, ajo u shndërrua në një qendër takimesh, bisedash dhe ballafaqimi përvojash artistike. Ndërkohë, ajo është kthyer në objekt studimi nga autorë të ndryshëm, europianë apo amerikanë, si një nga muzetë e parë të artit në Europë. Rëndësia që i kushtonte A. Albani bashkëpunimit me figurat më të shquara të kohës, ndikoi dukshëm në shndërrimin e Vilës në një qendër artistike, ku grumbulloheshin artistë jo vetëm nga Italia, por edhe nga vendet e tjera. Edhe për themelimin e institucionit më të hershëm të ngritur prej tij, Akademinë e Antikuariatit, Albani ngarkoi një nga njohësit më të mirë të antikitetit, romanin Francesco Bianchini (1662-1729). Po ashtu edhe bashkëpunëtorët për ndërtimin, pasurimin dhe funksionimin e Vilës, si arkitekti C. Marchionne, piktori R. Mengs, studiuesi J. Winckelmann, ishin po aq të shquar. Ndërsa skulptori Bartolomeo Cavaceppi u bë i famshëm duke punuar si restaurues i skulpturave antike nën kujdesin e Albanit dhe Winckelmann-it, gjatë periudhës që ai punoi aty.
Costantin Hansen, Kopshti i Vilës Albani, tablo e vitit 1841, Galeria Kombëtare e Arteve të Danimarkës, Copenhagen
Sipas studiuesit anglez L. Lewis, Alessandro Albani ka pasur lidhje të vazhdueshme me Londrën; ka bashkëpunuar njëherësh si për periudhën e artit të antikitetit, ashtu dhe për atë të artit bashkëkohor. Nëpërmjet prezantimeve të Horace Mann-it, A. Albani kontribuoi në formimin e koleksionistëve anglezë me vepra nga antikiteti romak. Po ashtu ai i hapi dyert e Vilës Muze në mbështetje të piktorëve, skulptorëve dhe studiuesve nga e gjithë bota, që vinin në Romë. Në mjediset e Vilës Albani pasuruan njohuritë e tyre për artin Richard Wilson, Joseph Wilton, William Chambres (që u bë njohës i famshëm i antikitetit), Robert Ada, Robert Strange dhe James Barry. Në vitin 1749, A. Albani ndihmoi M. Brettingham-in për të blerë statuja nga e gjithë bota për llogari të kontit Leicester. Ndërsa nga viti 1753 deri më 1755 ai mbikëqyrte punimet e artistëve P. Costanzi, P. Batoni, A. R. Mengs dhe A. Masucci që krijonin vepra arti në llogari të dukës së Northumberland-it. Në vitin 1761 Aleksandër Albani u bë anëtar i Shoqatës së Antikuarëve të Londrës.
Nga dëshmitë më të bukura sa i përket vlerësimit të Vilës Albani janë vizatimet, akuarelet dhe tablotë kushtuar asaj prej artistëve të shumtë europianë. Imazhi i saj nis me gravurën e parë të piktorit Giuseppe Vasi në vitin 1761, kohë kur ende nuk kishte përfunduar dekorimi i gjithë Vilës. Më pas, herë pas here, deri në vitet e fundit, asaj iu kushtuan dhjetëra e dhjetëra vepra arti. Midis autorëve më të njohur vlerësohen vizatimet dhe tablotë nga Giovani Piranesi, Camille Corot, Hubert Robert, Jakob Philipp Hackert, si dhe ato nga Pier Leone Ghezzi, Marguerite Lecompte etj., të cilët kanë realizuar gjithashtu edhe portrete të figurave më të shquara të familjes Albani.
Akuarel sipas një relievi në Vilën Albani, Muzeu Britanik, Londër
Vila tani e ka humbur shkëlqimin e dikurshëm, ndërsa veprat e shumta të artit që u grumbulluan aty, u shpërndanë në disa nga muzetë më të njohur të botës. Thuhet se një nga statujat e para të Vilës Albani u bë baza e muzeut të ri të Kapitolit në Romë, një përzgjedhje medaljesh formoi bërthamën e parë të koleksionit në muzetë e Vatikanit. Nga mbreti i Anglisë George III është blerë një koleksion i pasur me vizatimet më të çmuara italiane dhe franceze të shekullit XVIII. Tani këto vepra ruhen në koleksionin mbretëror të Kështjellës Windsor në Londër. Në rikonstruksionin e përgjithshëm që iu bë Muzeut të Luvrit në Paris, më 1989, u vendosën në pozicione më të dukshme disa nga skulpturat e marra nga Vila Albani, një pjesë prej të cilave ishin të blera nga Luigji XVII.
Edhe pasi e humbi shkëlqimin e saj, Vila Albani vazhdoi të tërheqë vëmendjen e artistëve europianë. Tablotë e piktorëve danezë Christoffer Eskersberg dhe Bertel Thorvaldsen janë disa prej krijimeve të frymëzuara nga koleksioni i madh e veprave të artit që u grumbulluan paranë Vilës. Duke vizatuar veprat e artit antik që ruheshin aty, piktorë dhe skulptorë nga vende të ndryshme përvetësuan mjeshtërinë e tyre artistike. Një akuarel i vitit 1848, realizuar nga piktori anglez Edward Lear apo vepra të tjera të asaj periudhe nga Sarah Windsor, Robert Cheney, Costantin Hansen, si dhe tabloja Villa Albani e piktorit rus Vasili Raiev e vitit 1853, dëshmojnë për jehonën e shkëlqimit të dikurshëm të atij muzeu që zgjati edhe shumë e shumë vite më pas.
Christoffer Eskersberg, Vila Albani në Romë, tablo e vitit 1915, Galeria Kombëtare e Arteve të Danimarkës, Copenhagen
Sipas të dhënave që sjellin studiuesit gjermanë Herbert Beck dhe Peter C. Bol4, Aleksander Albani, para se të ndahej nga jeta kishte lënë testament që Vila të mos shitej asnjëherë, të vazhdonte të njëjtin destinacion dhe të kalonte në pronësi të trashëgimtarëve të familjes Albani. Por nuk ndodhi ashtu si dëshironte krijuesi i saj. Disa vite pas vdekjes së Aleksandrit, në bashkëpronësi të Vilës u fut edhe fisi Chigi që kishte krijuar lidhje të ngushta me familjen Albani. Ndërsa në vitin 1866 Vila Albani i është shitur bankierit të njohur italian Alessandro Torlonia. Ndonëse pronari i ri e ruajti të njëjtin destinacion (për koicidencë ishte me të njëjtin emër si themeluesi i saj Alessandro Albani), emri i Vilës u ndryshua. Tani quhet Vila Torlonia. Ndërkohë në çdo botim të ri apo në çdo hartë të Romës, krahas emrit të ri “Torlonia”, shënohet gjithnjë: gia Albani (dikur Albani), ndërsa rruga pranë vilës vazhdon të quhet me të njëjtin emër, Via di Villa Albani.
________________________
1. S. R, Albani, famille de collectionneurs italiens, originaire d’Albani. Petit Larouse de la peinture, vol. I, f. 23, Librarie Larousse, Paris, 1979.
2. Visconti: Famiglie Nobili, attualmente essitenti. Punt.2, f. 3-16, Roma, 1843.
3. Purificato, D.: Alegoria del Parnaso, Roma, Villa Albani, Come legere un quadro, f. 106-107, Rusconi Immagini, Milano, 1985.
4. Beck, H., Bol, P.:Forschungen zur Villa Albani, Antike Kunst, f. 110, 115, Berlin, 1982 (cituar nga Zenelaj, E.: Gjenealogjia e familjes shqiptare Albani, Faik Konica, Prishtinë, 2009).
Piktori Gazmend Freitag ka realizuar dy punime kushtuar Musine Kokalarit, shkrimtares së njohur shqiptare dhe disidentes politike antikomuniste.
Musine Kokalari u lind më 10 Shkurt të vitit 1917 në Adana të Turqisë në gjirin e një familjeje Gjirokastrite patriotike e të etur për dije. Më 1920, së bashku me familjen u kthye në Gjirokastër. Si fëmija më i vogël i familjes, Musineja u trajtua me një dashuri e përkujdes të veçantë. Që në moshë të re, Musineja tregoi një pasion të veçantë për letërsinë në përgjithësi dhe për folklorin kombëtar në veçanti. Pasionin e saj e kultivoi veçanërisht përmes librarisë “Venus” që i vëllai i saj Vesim Kokalari zotëronte në Tiranë në mes të viteve ’30. Në periudhën 1930-1937 u shkollua në Tiranë, fillimisht në institutin “Qiriazi” e më pas në institutin e ciklit të mesëm “Nëna Mbretëreshë”.
Duke u parë si një kërcënim për regjimin totalitar, Musine Kokalari u dënua me 25 vjet burgim (nga të cilat 16 vite i kaloi në burg) si dhe me persekutim të përjetshëm. Gjatë kohës së burgut, iu nënshtrua torturave të tmerrshme e nga më të ndryshme të regjimit. Sidoqoftë, edhe torturat e vazhdueshme nuk ia ndryshuan pikëpamjet, idetë progresiste dhe qëndrimin e lartë moral. Më 1962, Musineja u transferua nga ambientet e burgut në internim në Rrëshen. Këtu u detyrua të punojë në punë të rënda ndërtimi, në kushte shumë të vështira e nën vëzhgimin e rreptë të agjentëve të sigurimit. Përndjekja e vazhdueshme dhe mungesa e kushteve më minimale ndikoi drejtpërdrejtë në aktivitetin letrar të Musinesë që u ndërpre në mënyrë brutale. Vetëm në vitin 1972, Musine Kokalari arriti të përfundonte në fshehtësi një libër të saj të titulluar “Si lindi Partia Social Demokrate” ku ajo shpjegon pikëpamjet e saj anti-komuniste dhe shpjegon alternativën e saj progresiste e demokratike. Arriti t’a ruante këtë vepër përmes një serie shkrimesh që ia dërgoi nipit të saj, Platon Kokalari nën tematikën “Të shpëtojmë sa të mundim nga vlerat morale”. Më 1980, Musine Kokalari u diagnostikua me kancer të gjirit dhe ashtu e sëmurë u refuzua e u la pa u kuruar nga trupat spitalore. Moskurimi i sëmundjes, dhimbjet dhe vuajtjet e shumta të kaluara nën përndjekjen komuniste i shkaktuan vdekjen në Gusht të vitit 1983. Izolimi i plotë gjatë përndjekjes i mohoi Shqiptarëve një sërë veprash që do të mund të ishin krijuar dhe publikuar nga vetë Musine Kokalari në kushte të tjera më të favorshme. Musine Kokalari përfaqëson disidenten e parë Shqiptare.
Një pikturë e Gustav Klimt u shit parmbrëmë për 236,4 milionë dollarë, duke vendosur një rekord të ri për artin modern, raportoi AP.
Portreti “Elisabeth Lederer”, i realizuar nga Klimt, u shit në ankandin e Sotheby’s në Nju Jork pas një gare ofertash që zgjati rreth 20 minuta.
Tabloja, 1.8 metra e lartë dhe e pikturuar midis viteve 1914-1916, paraqet vajzën e një familjeje aristokrate vjeneze, e veshur me një mantel të frymëzuar nga perandoria e Azisë Lindore.
Në këtë vepër shumëngjyrëshe pasqyrohet jeta e pasur e familjes Lederer, pak përpara se Austria të aneksohej nga Gjermania naziste në vitin 1938.
Sipas Galerisë Kombëtare të Kanadasë, ku piktura ishte huazuar, nazistët konfiskuan koleksionin e artit të familjes, duke lënë vetëm portretet, të cilat i konsideruan “tepër hebraike” për t’u marrë.
Për të shpëtuar jetën e saj, Elisabeth Lederer trilloi një histori se Klimt, i cili nuk ishte hebre dhe kishte vdekur në vitin 1918 – ishte babai i saj. Me ndërmjetësinë e ish-kunatit, një funksionar i lartë nazist, ajo arriti të sigurojë një dokument që deklaronte këtë gënjeshtër, gjë që i mundësoi të qëndronte e sigurt në Vjenë deri në vdekjen e saj nga një sëmundje në vitin 1944.
Portreti bënte pjesë në koleksionin e miliarderit Leonard A. Lauder, trashëgimtar i “The Estée Lauder Companies”, i cili u nda nga jeta këtë vit në moshën 92-vjeçare, duke lënë pas një koleksion arti që kap vlerën e mbi 400 milionë dollarëve.
Sotheby’s nuk bëri të ditur identitetin e blerësit.
Me këtë shitje, u thye rekordi i mëparshëm i artit të shekullit XX, i mbajtur nga portreti i Marilyn Monroe i krijuar nga Andy Warhol, i cili ishte shitur për 195 milionë dollarë në vitin 2022.
Sotheby’s njoftoi gjithashtu se pesë vepra të Klimt nga koleksioni i Lauder u shitën për një total prej 392 milionë dollarësh. Ndër më të kërkuarat në ankand ishin edhe vepra të Vincent van Gogh, Henri Matisse dhe Edvard Munch.
Një ndërhyrje artistike e Blerta Kambos në fasadën e Muzeut Historik kombëtar, ka shkaktuar debat në Tiranë. Nën titullin “Dielli i ditës tjetër”, Kambo ka rikonceptuar një prej personazheve të mozaikut “Shqipëria”. Instalacioni i përkohshëm që nuk ndërhyn mbi mozaik, po i mbivendos atij një shtresë, që nuk prek as nuk dëmton veprën, është një përkushtim për forcën dhe guximin; për betejën, qëndresën dhe rilindjen. Ajo iu kushtohet grave që preken nga kanceri i gjirit. Por debatet e kanë shoqëruar instalacionin herë duke e asociuar me ligjin për barazinë gjinore e herë të tjera, duke e akuzuar se ka prekur shenjtërinë e mozaikut.
News24 pyeti artistin dhe skenografin Bashkim Zahaj, se si e sheh ndërhyrjen mbi mozaik.
Mes etiketimeve per provokim e fyerje, vepra e riktheu vëmendjen te ndërgjegjësimi ndaj një problemi të thellë social. Doemos, problemi merr zgjidhje me politika të qenësishme, por arti, edhe kur etiketohet si ekzibicion, ka mundësi vetëm të trazojë ujërat. bw
…Ajo ishte një ditë e zakonshme, ku kalendari shënonte 19 Tetor 2025 dhe Parisi u gdhi në përgjumje, mes një shiu melankolik dhe një mjegulle iluzive, filloi të tregonte Xhorxhi, miku im doktor esteticien, duke pirë kafen me kanellë në ballkonin tim, mes kaltërsisë së qiellit dhe aromës së luleve, i cili e kishte ndarë jetën midis Parisit dhe Athinës. Mbasi la mbi tavolinë një kuti me “Douceurs Parisienne“, me mbishkrimin “sweetbalance“,vazhdoi. Mëngjezin e asaj dite po pija kafen time espresso në “le Café de la Paix”, pranë Opéras Garnier. Papritmas mediat televizive ndërprenë programin dhe lajmi sensacional, mbi grabitjen kinematografike të bizhuterive në Luvër na ngriu. Ai moment surprize shndërroi një ndjesi habije në indinjatë. Kështu makthi i mistereve të Luvrit u zgjua… Por unë kisha dhe një ankth tjetër, pasi atje kishte shkuar një nipi im i vogël, bashkë me fëmijë të tjerë, nga vendet e Europës së bashkuar, dhuratë si nxënës të dalluar, që ju a kishte bërë departamenti për edukimin, me programin “Erasmus”. Sakaq mora një taksi dhe u gjënda në hyrjen e muzeut të Luvrit. Atje ishte një skenë alarmi, në konfuzion midis policisë, njerëzve që kishin prenotuar biletën e hyrjes dhe reportëve e gazetarëve. Midis tyre dallova nipin tim, që bashkë me shokët e tij kishin mbetur mes pafajësisë dhe hutimit, ndërsa instruktorja për ti qetësuar, ju spjegonte në anglisht dhe frëngjisht mbi karakteristikat e atij muzeumi unikal. Ata vogëlushë kishin ardhur për tu takuar me historinë, në atë ato sallone, ku kultura dhe historia varej nëpër faqe muresh, si fletët e një enciklopedije universale”. Xhorxhi për një çast heshti në meditim, mandej fiksoi shikimin diku dhe me zë të dridhur nga emocionet vazhdoi “Ndjenjat janë si dallgët e detit, të cilat nuk mund ti frenosh. Zemra atë që dëshiron e realizon. Shkon për takim romance me kulturën dhe ndeshesh me një thriler, që rezulton barrierë. Por dritën nuk mund ta grabisin ato hije, e një “deja vu” të shëmtuar, rudimentare, që do të mbeten në errësirën e padijes”,…piu kafen deri n fund, por nuk mund të ndalonte. ”Ishte një skenë kur përpiqesh të gjesh pak aromë paqeje, pasi aty gjithçka tingëllonte si vajtim, si një marsh funebër. Vështroja atë perfeksion arkitektural të atij tempulli të kulturës, ish pallatit mbretëror, ku fantazma e Maria Antuanetës endet, vërtitet si hije truproje, ndërsa imagjinoja prijësit e triadës madhështore të fantazisë artistike, ku Mona Lisa e stilit romak, mbetet e trishtuar mbas mburojës pleksiglas, ndërsa dueti i artit helenistik,Venera e Milos në virtualitet, mes lotësh ble tirkuazh me shkumë deti përzier, që i rrëshkasin në atë bukuri magjepëse dhe Viktoria e Samothrakit, acefalike, por me shpirtin triumfator gulçonte, sepse ju kishin rrëmbyer bizhuteritë dhe kurorën e tempullit nga rezidenca e tyre”…
Unë mbeta i sugjestionuar nga digresioni lirik e pasionant i tij dhe kujtimet më çuan në tour-in, gjatë simpoziumit shkencor, në shtatorin e 2004, në Paris. Atje ishte takimi direkt me atraksionet e kulturës pariziene, që i kisha shijuar vite më parë vetëm nga ndonjë kartolinë. U enda nga Versaja, në Notre Dame, në muzeun e artit modern, në muze Orsay, por në kujtesë më mbeti si diçka e veçantë, muzeu i Louvrit. Atje sugjestionimi të shkëput nga e zakonshmja dhe të udhëton në madhështinë e shpirtit të artit në histori, mes impresionesh të pazakonta… Ndërkaq Xhorxhi e perceptoi joshjen time dhe unë fillova të tregoj: Në mëngjezin e një ditë të lirë në skenën parisiene shkova në Luvre, mbasi më dhanë manualin informativ, në hyrje u ndesha me mrekullinë e Piramidës së kristaltë. U ula në një stol në jardin të Tuileries,
Foto në Piramidën e kristaltë
mes skulpturave të Molierit, La Fontaine, e të Pascalit dhe shfletoja manualin. Aty më befasuan përshkrimet mbi “Misteret e Luvrit”, që nga shfaqja e hijes fantazmë të Maria Antuanetës, në Fantomin “rouge” që endej korridoreve të muzeumit, mandej në mumjen egjyptiane që flet në heshtje duke lëshuar tinguj, vazhdimi me pikturën e Mona Lizës ( ne enigmën që e lidh atë me kodin Da Vinci ) dhe vjedhja spektakolare në vitin 1911, nga emigranti italian V.Peruggia, që nga hajdut e quajtën “një krenari kombëtare”, tek tentativa e Picasso për të bërë të tijat disa vazo dekorative Iberike, që u kthye në një skerco, mandej në sekretin që fshihet poshtë piramidës së invertuar, deri tek makthi i misterit të ditëve, me grabitjen e shekullit, të bizhuterisë të Napoleonit dhe drama vazhdon…U endëm me orë të tëra në zbulimin e atyre thesareve, dhe gjatë rrugëtimit artistik bëmë një pushim të shkurtër, në Cafe Mollien. e vendosur në një vend monumental mes luleve dhe kolonave të mermerit ku shijuam café noisette, një espresso me aromë lajthish. Mes përshtypjeve të bukura, me një rifeskim të memorjes kulturore dhe historike u larguam… Muzetë dhe monumentet emblematike, fabuloze mbeten shprehje e trashgimisë kulturore me vlera didaktike dhe jo vetëm!
…Journée triste , journée sans soleil . Aujourd’hui , le sourire se gelé , les larmes de l’âme unissent le monde entier, avec les yeux au ciel ils ont chanté “Ave Maria “. La ” notre “, Notre-Dame, la cathédrale gothique, emblématique est brûlée ,”combustionée”, mais restera avec stoïcisme le monument incontesté du trésor culturel mondial . Une beauté digne qui est devenue “fervente”, mais ” vivra pour l’éternité “!
Protéger les monuments culturels comme la lumière des yeux
( posted on LinkedIn , April 15 , 2019 )
…Më kujtohet kur flaket digjnin madhështinë e Notre Dame-it, nuk munda ta ndrydh revoltën, kështu mes emocioneve dërgova një mesazh frëngjisht, në LinkedIn, ku shpreva dhimbjen time, njerëzore, që u mbështet nga miratimi paralel i shumë kolegëve dhe intelektualëve. Kryevepra të tilla “stilistike”, që strehojnë objekte dhe artefakte me vlera të mëdha, ku rizbulohet ajo që mund të duket e “humbur”, duhen mbrojtur me respekt dhe mirënjohje.
Këto impresione ja transmetova mikut im dhe ai i përkufizoi si “vështrim panoramik në kontekstin historik të veprave të Luvrit, që me magjinë dhe forcën e tyre të shkëputin nga realiteti, por jane intimisht të ndërthurura me misteret që i rrethojnë, gjithashtu konstatoi shprehjen e sensibilitetit intelektual për proteksionin e tyre. Por ai ishte akoma i shokuar dhe kishte të akumuluar aq shumë revoltë sa vazhdoi: “Substrati psikologjik i grabitjeve nuk është thjeshtë çështje financiare, por një kombinim motivimesh, që shtrihen në sfera të tjera. Analistët e konsiderojnë si “eskalacion i revoltës”, “revansh ndaj terrorizmit kulturor”, si “zgjim antikolonial”, deri në klishen absurde , atë “konspirative”. Veç mua më bëri përshtypje se diku tjetër, shpejt kjo u kthye në “marketing”, bile nga ndonjë artist i njohur, u duartokit “me krenari”, ndërsa dikush me mentalitet sarkastik të tipit Robin Hud, u shpreh: “Sa bukur është të lexosh për një grabitje në vend të një masakre”…Megjithatë, për disa njerëz, vjedhja e artit mbetet një akt çuditërisht i romantizuar, pjesërisht lakmi, pjesërisht legjendë dhe tani, pjesërisht argëtim viral modern.
Kjo tregon në një farë mënyre mentalitetin e kohës që jetojmë dhe humbjen e vlerave njerëzore”… Ndërkohë nxorri nga Sac à Main Chic (çanta e dorës) gazetën Le Parisien dhe më tha: “Lexoje miku im “Assetet e kulturës dhe të historisë njerëzore duhet ti ruajmë me fanatizëm, kjo kërkon një nivel të lartë sigurie të tyre, që duhet të konceptohet si ekuilibër midis mbrojtjes mekanikofizike dhe asaj dixhitale, por mbi të gjitha ndërgjegjësim social ”. Interesante , ju përgjigja, por unë do të citoj diçka pikante që e plotëson këtë këndvështrim mbi “fortifikimin” e muzeve, nga gazeta Kathimerini:”Nëse do t’i konsideronim muzetë, dhe jo mbrojtjen e tyre, si “të mirën publike supreme evropiane” që ka nevojë për mbështetje dhe bashkëpunim, do të ishim thjesht naivë…
Ishte mëse e qartë se trashëgimia kulturore dhe zhvillimi i mentalitetit do të mbeteshin “kontekste të brishta”. Me urimin “qoftë me kaq”,e pimë kafen e hidhur të atij mëngjezi, …duke shpresuar se nuk do të jetë më e hidhur, për brezat në vazhdim, në këtë botë paranojë, ku ende kanë mbetur dy vende hyjnore vlerash, muzetë dhe bibliotekat !
Kur Hyjnorja Hesht, Njeriu Dëgjon: Nga Simone Weil te Britma e Auschwitzit
VOAL- Ishte teologu i ndjerë së fundmi, Carlo Molari, ai që argumentoi se fjala “Zot” është një term njerëzor, një konstruksion gjuhësor i lindur për të konceptualizuar një entitet transcendental dhe misterioz, të pareduktueshëm në kuptimin e plotë njerëzor. Një emër, pra, i atribuohet një realiteti që, nga natyra e tij, i shmanget emërtimit dhe mbetet i paarritshëm në tërësinë e tij. Në mënyrë të ngjashme, Simone Weil, një shkrimtare, filozofe dhe intelektuale hebreje franceze, pavarësisht se recitonte Lutjen e Zotit çdo ditë, ishte e bindur se Zoti ishte mbi të gjitha një mungesë: një realitet që tërhiqet në vend që të manifestohet, duke i lejuar njerëzit t’i afrohen atij vetëm përmes boshllëkut dhe sakrificës.
Për shekuj me radhë, tradita judeo-kristiane ka folur për Zotin si Atë. Giorgio Ficara, kritik letrar, eseist dhe profesor emeritus i letërsisë italiane në Universitetin e Torinos, e diskuton këtë me finesë në një serial radiofonik të transmetuar në Alphaville deri më 24 tetor 2025, i frymëzuar nga një nga esetë e tij të botuara nga Einaudi. Në të, Ficara ofron një vështrim letrar mbi figurat e baballarëve të dobët dhe të brishtë – baballarë që shkojnë kundër rrymës, të pafokusuar dhe melankolikë, në kontrast të plotë me imazhin mbizotërues të “babait të fortë”. Midis këtyre, në episodin e fundit, del Zoti i evokuar nga Weil në autobiografinë e saj intensive shpirtërore, Attente de Dieu, një përmbledhje shkrimesh të botuara pas vdekjes në vitin 1950 nga La Colombe, redaktuar nga At Joseph-Marie Perrin.
Weil i shkroi këto tekste pak para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, në një kohë kur Zoti judeo-kristian, ai që mbështet dhe udhëzon njerëzimin nga lart, ishte në prag të humbjes së çdo besueshmërie. Ku ishte ai Zot ndërsa qindra mijëra gra dhe burra u shfarosën nga e keqja absolute e Holokaustit? Kjo pyetje u ka kaluar nëpër mendje shumë njerëzve, përfshirë teologun konservator Joseph Ratzinger, i cili në Auschwitz në vitin 2006 deklaroi se përballë tmerreve të shekullit të njëzetë, fjalët treten, duke lënë vetëm një heshtje të shtangur, një “britmë të brendshme drejtuar Zotit: ‘Pse, Zot, ke heshtur? Pse munde ta tolerosh të gjithë këtë?'”
Një përgjigje përfundimtare është e pamundur. Mund ta skicojmë vetëm, siç bëri Weil, ideja se Zoti nuk e manifeston veten si një prani imponuese, jo si një forcë që ndërhyn dhe drejton nga lart, por më tepër si një realitet që tërhiqet, që zhduket nga bota, duke bërë një hap prapa për t’u lejuar qenieve njerëzore dhe krijimit të ekzistojnë lirisht, për mirë a për keq. Të ekzistojë edhe në kundërshtim, si përmbushje por edhe si mungesë, si plotësi dhe humbje.
Për Weil, “mungesa e Zotit” nuk barazohet me mohim të plotë, por më tepër me një akt dashurie dhe përulësie. Bota është një univers i dominuar nga forca, domosdoshmëria dhe vuajtja, dhe pikërisht në këtë kontekst, “mungesa” e Zotit i detyron qeniet njerëzore ta kërkojnë atë në mënyrë aktive. Nga kjo lind pritja, heshtja para Zotit, i cili, sado i panjohur, komunikon pikërisht në heshtjen dhe dorëzimin e njerëzimit. Një Zot i tërhequr, i cili nuk flet përmes institucioneve kishtare, dogmave ose sakramenteve (nga të cilat Weil mbajti distancën e saj, duke preferuar të qëndronte në “prag”), por që e bën veten të pranishëm kudo që njeriu zhduket, përulet dhe hesht. Siç e kishin intuituar mistikët e mëdhenj Tereza e Avilës dhe Gjoni i Kryqit. Një Zot intim, një Atë nëse do ta thuash, por jo me anë të pranisë, por me anë të zbritjes, me anë të asgjësimit.
Në fund të fundit, Weil nuk besonte në Zotin tradicional. Përkundrazi, ajo e shihte aspiratën njerëzore për mirësi, bukuri, drejtësi dhe të vërtetë si një dëshmi të ekzistencës së tij. Për të, Zoti i shfaqej botës si një premtim i përmbushur me anë të zbritjes, zhdukjes dhe zhdukjes. Prandaj kategoria e pritjes, ndoshta i vetmi atribut i aftë, më shumë se të tjerët, të përshkruajë atë që njeriu e imagjinon të panjohurën – Zotin – të jetë. RSI
Artisti i njohur, Bujar Kapexhiu, aktor dhe regjisor, piktor që mban titullin “Nderi i Kombit”, ishte i ftuar në emisionin “Kjo Javë” ku foli për 2 librat më të fundit të tij me poezi, “Seferi i Tironës” dhe “Poezi humoristike e satirike”, të promovuara ditët e fundit.
Kapexhiu zbuloi ndër të tjera në intervistë se ndër personazhet e njohur që u ka dedikuar poezi janë dhe figura politike, një prej tyre kryeministri Edi Rama.
“Miku im i gjatë, nxito, gjurmë do të jenë brekushet apo barcaletat”, është një nga poezit e Bujar Kapexhiut, shkruar për Ramën, që ai e quan miku i tij i kahershëm.
Kapexhiu thotë se poezitë e tij janë humoristike, si mik e shok, pa e fyer dhe denigruar figurën e tij duke u mundur të ruhet etika.
“Kjo është merita e humorit të vërtetë e qytetar dhe jam munduar ta ruaj këtë etikë”, tha Kapexhiu gjatë intervistës me moderatoren Nisida Tufa.
Ai ka treguar se e ka patur pasion poezinë shumë herët, që fëmijë ndërsa poezinë e parë e ka shkruar në vitin 1970.
“Poezinë e parë e kam shkruar në vitin 1970, kur isha regjisor në Estradën e Tiranës dhe atëherë bëhej propagandë e madhe nga arti socialist kundër poezisë dekadente, që quhej poezi hermetike dhe kjo goditje ishte për perëndimorët.Dhe unë atëherë shkrova një tekst poezi hermetike për të goditur poezën hermetike si në karikaturë.
Më vonë erdhi një ndodhi tjetër. Festohej 80 vjetori i lindjes të të ndjerit artistit dibran Hazis Ndreu, kompozitor, instrumentist brilant, këngëtar poet ku ka fituar çmime kombëtare madje ka shkruar dhe poezi humoristike. Dhe mua më lindi një ide, që të gjithë ata që ishin në skenë, poetë, këngëtarë, vallëtarë që këndonin këngët e tij, unë shkrova një vjershë sikur ta shkruante Azisi sikur të ishte gjallë. Dhe të nesërmen një gazetare shkroi se në koncert ishte dhe Azis Ndreu”, tha Kapexhiu.
Ndër të tjera në intervistë, artisti Bujar Kapexhiu ka theksuar se në Shqipëri ka shumë material për letërsi humoristike, por fatkeqësisht nuk ka letërsi.
“Më vjen keq që ka shumë pak autorë që shkruajnë letërsi satirike dhe humoristike. Problematika sot është kaq për të qeshur, kaq për tu tallur, kaq për tu stigmatizuar, dhe për tu goditur. Dhe prapë letërsi humoristike ka pak. Përderisa një poet shkrimtar, krijon një vepër humoristike, pikërisht atje ka një subjekt, atje ka një subjekt që është ndeshur, që nuk është dakord me disa gjëra.
Pra tallet me të e stigmatizon atë, në drejtim të progresit. Dhe kjo kontradiktë ndodh midis autorit dhe ngjarjes. Bën që të lindë kjo vepër humoristike. Dhe natyrisht kur e lexon spektatori kënaqet me humorin. Është një nga gjëra më të bukura t’i japësh spektatorin ose lexuesin të qeshurën”, tha Kapexhiu.
Kapexhiu njihet dhe si karikaturist ku në fokus të punimeve të tij kanë qenë politikanë që jo në pak raste e kanë telefonuar pasi janë “prekur” nga karikatura, por ai tha se nga këto punime ka bërë shumë miq nga politika.
Artisti Bujar Kapexhiu tha se Rama dhe Berisha janë politikanët të cilëve u ka kushtuar më shumë karikatura. gsh
“Oj nanë, kqyr se edhe unë kam diçka në bark, jam semut prej barku
Kur ja kam hjek teshat ia kam parë se ju kish qky barku dhe i kishin ra zorrët, ja kam qit xhemperin me ia mbulu, më ka thënë ‘ma nanë, mos um prek se po kam dhimbje shumë.”
Skulptura e Leotrim Ahmetit, punuar nga Sabri Behramaj, shtatore që do të vendoset në Skenderaj.
E përfshirë në një koleksion të botuar më 2024, në Paris, kjo tablo mbante diçiturën « Ali Pasha dhe Kira Vassiliki ». Ajo shoqërohej nga teksti i mëposhtëm:
« Ripikturim i tablosë së që Paul-Emile Jacobs-i* (1802-1866) pikturoi në Romë më 1840 për “Vila Wilhelmina” të mbretit të Würtemberg-ut, në krye të herës, kjo pikturë titullohej « Shehrazada që i tregon një histori kalifit » , në përshtatje me frymën orientaliste të Wilhelmina-s. Vepra është realizuar gjatë periudhës kur Jacobs-i trajtoi tema nga Greqia. Me shumë gjasa, ajo paraqet Kira Vassiliki (Zonjën Vasiliqi, 1789-1834) dhe Ali Pashën (1740-1822). Ky kompozim është bërë një nga veprat emblematike të Jacobs-it, shumë e përhapur me anë të litografisë së Franz Hanfstaengel-it adh C. Ficher-it dhe ka frymëzuar gjithashtu vizatimin Ali Pasha dhe Kira Vassiliki të Theodoros Vryzakis-it. Kjo tablo paraqet një çast intim, ku ndihet dhembshuria dhe dashuria. Kira, e bija e Kitzos Kontaxis-t, hyri shumë e re në haremin e Ali Pashës. Falë bukurisë dhe ndershmërisë së saj, ajo fitoi dashurinë dhe favoret e sovranit. Këtë gjë, ajo e shfrytëzoi për t’ua shpëtuar jetën një numri të madh të bashkatdhetarëve të saj.
Me origjinë nga Tepelena (Shqipëri), Ali Pasha u bë guvernatori i Janinës pas një periudhe me luftëra dhe me revolta. Përmes marrëdhënieve të tij me Anglinë dhe me Bonapartin, ai u bë mjaft i njohur në botën perëndimore. Gjatë qëndrimit në këtë krahinë, Lord Bajroni i bëri një vizitë. Emri i tij është përmendur shumë herë në veprat e Victor Hugo-së, të Alexandre Dumas-së apo të Balzac-ut. Jeta e tij e trazuar, pasuria e tij e madhe dhe haremi i tij i famshëm, u bënë legjendë për europianët. Të ngashënjyer nga personaliteti i Ali Pashës dhe nga historia e dashurisë së tij me Kira Vassiliki-në, piktorë të mëdhenj të asaj kohe si Monvoisin-i, Faucher-i apo Vryzakis-i e trajtuan këtë subjekt.
Tabloja origjinale e P. E. Jacobs “Ali Pasha dhe Vasilikia” është botuar në librat “Shqipëria në Art”, Onufri, Tiranë, 2018, f. 133 dhe “Shqiptarët në Artin Botëror”, Akademia e Shkencave, Tiranë, 2019, f. 289, të autorit Ferid Hudhri.
Hektor Leka kthehet pas 32 vitesh:Jam rritur në Teatrin e Operas – “Nëna më jepte gji në prapaskenë”
Basi Hektor Leka rikthehet në Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit, pas disa dekadash në teatrot italianë, për një rol, të veçantë.
Më 25 nëntor, në skenë ngjitet opera shqiptare “Goca e Kaçanikut” ku Leka interpreton kryeplakun e fshatit duke evokuar luftën me osmanët.
“Për mua është një emocion i madh se është herë e parë që kthehem dhe këndoj aty ku jam rritur, jo vetëm si qytet por edhe si teatër, sepse falë nënës sime isha gjithnjë në teatër dhe më thërrisnin, ‘çuni I teatrit’. Personazhi im është i tillë që imponohet gjatë gjithë operës dhe oponenca e këtij personazhi në anën karakterialie të bën të jesh shumë i fortë”, tha Leka.
Ai është djali i Rozmari Jorganxhi, dirigjentja e parë shqiptare. Për të rikthimi me një pjesë shqiptare, është shumë domethënëse, ndërsa karriera e tij numëron disa role në opera të huaja. Me regjinë e Nikolin Gurakuqit, pjesa do të jetë në skenë vetëm një natë.
“Ka qenë në 1979, premiera absolute. Goca e Kaçanikut është një nga veprat më të bukura të repertorit shqiptar. E bazuar tërësisht në muzikën shqiptare, flet për rezistencën e popullit të Kaçanikut muzika flet shqip. Them edhe nga ana orkestrale të kujton motive epike të historisë së popullit tonë”’- tha Leka.
Roli tij, ndahet në dy skena të ndryshme, ku ai interpreton babain si fillim dhe më tej kryeplakun mburojë të traditave vendase dhe një patriot që nuk pranon pushtimin./VizionPlus
Liljana Çefa, 85-vjeçarja që vazhdon të pikturojë e të frymëzojë Shkodrën me jetën dhe krijimtarinë e saj artistike.
Ajo na mirëpriti me shumë ngrohtësi në shtëpinë e saj në Shkodër, një hapësirë ku arti duket se merr frymë bashkë me të, aty ku edhe sot e kësaj dite vijon të pikturojë dhe të ruajë një lidhje të pandarë me telajon dhe ngjyrat. Në çdo cep të shtëpisë së saj ndihen gjurmët e një jete të tërë të kaluar mes bojërave, penelave dhe frymëzimit që arti i ka dhuruar.
Liljana Çefa, piktorja që ka lënë gjurmë të thella në jetën artistike të Shkodrës, rrëfen për RTSH fillimet e saj të thjeshta, por plot pasion në këtë rrugëtim që u bë shoqërues i pandashëm i ekzistencës së saj. Qysh në moshë të re, ajo e ndjeu thirrjen e artit si një forcë që i dha drejtim jetës, duke u kthyer më pas në një mision që do ta përmbushte me përkushtim dhe dashuri.
Për dekada të tëra, ajo punoi si mësuese vizatimi, duke formuar me kujdes dhe dashuri breza të tërë nxënësish, të cilët nëpërmjet mësimeve të saj jo vetëm mësonin teknikën, por edhe më të rëndësishmen: të donin dhe të respektonin artin. Roli i saj në shkolla të ndryshme të qytetit ka qenë i jashtëzakonshëm, sepse përmes dorës dhe fjalës së saj janë nxitur dhjetëra të rinj që sot mbajnë gjallë shpirtin krijues.
Por bashkë me suksesin profesional, Liljana Çefa tregon se jeta e saj nuk ka qenë e lehtë. Përgjatë viteve, sfidat familjare dhe përkujdesja për fëmijët shpesh e vendosnin përballë sakrificave të mëdha. Megjithatë, ajo gjeti gjithmonë forcë për të mos e lënë kurrë pas dore pasionin që e mbajti gjallë shpirtin e saj – artin. Në rrëfimin e saj ndihet qartë se çdo penelatë është e lidhur ngushtë me përjetimet, vështirësitë dhe gëzimet e një jete të plotë.
Sot, në moshën 85-vjeçare, ajo mbetet po aq e lidhur me telajon sa edhe në ditët e rinisë. Me duart e saj ende të palodhura, ajo vazhdon të krijojë, duke i dhënë jetë ngjyrave dhe formave që shndërrohen në pasqyrë të shpirtit të saj artistik. Për të rinjtë që duan të futen në botën e artit, Liljana Çefa përcjell një mesazh të fuqishëm: arti është sakrificë, durim dhe pasion, por mbi të gjitha është një mënyrë për të jetuar e për të lënë gjurmë që mbeten përtej kohës.
Përmes jetës dhe krijimtarisë së saj të pasur, Liljana Çefa mbetet ende sot një shembull frymëzues për Shkodrën dhe më gjerë. Ajo është dëshmi se arti nuk njeh moshë dhe se dashuria për të bukurën është një thesar i çmuar që ndriçon jo vetëm jetën e artistit, por edhe të gjithë atyre që preken nga veprat e tij./ Shkodra Blogg
Artisti ne objektivin e Artistit – Foto nga Felix Bilani
“Shuhet një nga ikonat e teatrit .
Naum Shundi,
pata nderin të të fotografoj në shfaqjen ….
38 ditë për të ndryshuar jetën…..edhe pse nuk e ndryshove dot sëmundjen ti ndryshove shumë , ndryshove konceptet e teatrit , tregove që edhe në një sallë e vockël mund të bëhet teatër.
Komentet