(Pjesa e parë e poemës ‘Vetëm të vdekurit pendohen‘)

Më 27 maj 2007 ndërroi jetë në Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë, Gjylë Buçpapaj, nënë, gjyshe, stërgjyshe,
Para së gjithash, nëna ime.

Vdiq në muajin e luleve, në zemër të pranverës, në mes të natës më të qetë, më të kulluar dhe më të kthjellët të kohërave.

Shpirti i saj si një ortek meditues drite u ngjit lart madhërisht fluturim krejt parrëmujshëm, krejt heshtur,

Zoti i Madh, vetë ai i cili e kishte shoqëruar prej lindjes deri në vdekje, e shoqëronte përsëri për atje ku prehen të gjithë shpirtërat e mirë.

Të gjithë zogjtë, të gjithë insektet me flatra, rrinin paluar në çerdhet e tyre, në kuvlitë e tyre, në skutat e tyre.

Asnjë avion, civil, bombardues, spiun, asnjë satelit artificial, asnjë mjet tjetër fluturues, asnjë UFO, asnjë objekt tjetër dyshues E.T. (anglisht: ekstra terrestrial- shqip: jashtëtokësor ) nuk ishte në qiell.

Përkonte në atë çast që gjithë yjet, yllëngjashmit (asteroidët), yllësitë, mjegullnajat qiellore, pluhurat yjorë, trupat, trupthat, me një fjalë, turmat yjore që e përbëjnë Gjithësinë, të kenë rregulluar orbitat e tyre në mënyrë të tillë

Për t’ia hapur një shteg sa më të gjerë një shpirti të madh, një shpirti kaq të madh,

Tek shkëputej përfundimisht nga planeti Tokë, nga ajërnia që e mban si pelerinë, si membranë e si gëzhytër planeti Tokë, dhe vërsulej pazhurmshëm, pazhurmshëm për atje ku prehen shpirtërat e mirë.

Nëna ime, më në fund, kishte pranuar të ndërronte jetë, të jepte shpirt, siç thoshte vetë, në Tiranë, tek djemtë, nipat, mbesat, stërmbesat- dhe jo në Tpla, në fshatin ku ajo erdhi nuse në ditët e para të janarit 1944,

Fshatin ku në dimër bora shkonte një bojë njeriu, ku bari shkonte një bojë njeriu në verë,

Erdhi me duvak nusërie mbi kalë dasmash dori, kur malet kishin veshur duvakë bore,

Kolonën zanore ia bëri dasmës së saj vetë ushtria e Hitlerit.

Pranimi i ndërrim jetës nuk ishte si zemërimi i Tetisit, nënës së Akilit, njërës nga pesëdhjetë bijat e Nereut, secila më profete se tjetra,

E cila, siç thotë Homeri në „Iliada“, provoi ta bënte të birin të përjetëshëm, duke e lënyrur me nektar dhe duke e larë në flakë,

Ngaqë, falë padijës së Peleut, burrit të saj, babait të Akilit, ajo dështoi në këtë përpjekje të saj,

Atëherë u largua nga të gjithë tokësorët e tjerë, për ta kaluar pjesën tjetër të jetës në vetmi, diku nën fundin e Detit Egje.

Nëna ime i bindej Zotit gjithsesi, ndonëse si çdo nënë, do të donte që mua, para së gjithash mua, të më kishte bërë të përjetëshëm.

E përcollën nënën për në atë botë Ruka, Ajshja, Xhevahirja, Zarifja, Hasani i dytë, Muja, Azgani, Flamuri,

E pritën në atë botë Hasani i parë, Qamili, Sania.

Ata të dy nuk dinin asnjë fjalë të flisnin kur u larguan nga jeta, kushedi sa të pafjalë kanë mbetur kur e kanë takuar,

Por Sania gjithsesi ua ka paraqitur nënën atyre,

Sepse, edhe pse rreth dy vjeçe kur iku, siç thoshte babai, kishte zënë më shumë mend se shumëkush tjetër për dyqind vjet.

Nënën nuk e përcolla unë. Ndonëse në jetë, isha më keq se në vdekje, i mërguar, nën peshën e Alpeve të

Europës, më kërcisnin kockat e shpirtit, kockat e gjymtyrëve të shpirtit, pra lënda, materia, gëzhoja e shpirtit.

Nëna më kishte përcjellë mua miliarda herë, për në shkollë, për në punë, për në ushtri, për në bjeshkeë e vërri, nxënës, student, punëtor, ushtar, bjeshkëtar, më në fund më kishte përcjellë edhe ikanak për në botë,

Më kishte përcjellë mua për në kantjer, për në Luzhë, për në Berishë, për në Shëngjergj të Merturit, për në Babinë, për në Bajram Curr, për në Tiranë, për në Bernë,

Më kishte përcjellë deri te ura e Kënetës së Madhe, më kishte përcjellë deri te Lisi i Xhemajlit. Më kishte përcjellë me një rrem të frashërit të madh në xhep, mes Arës sonë të Sipërme dhe Arës sonë të Poshtëme,

Kudo që të jesh, mos harro, më kishte thënë, të mbash në xhep një rrem të vogël frashëri, që s’ka prekur kurrë në tokë,

Ta kesh si shenjë timen, më kishte thënë nëna.

Gjylë Buçpapaj ishte e përbetuar të jepte shpirt vetëm në Tplâ, pështetur tek trungu i manit të madh në oborr të shtëpisë.

Atje ajo me Mehmetin, burrin e saj, babain tonë, e kishin zgjedhur trollin e shtëpisë, ku do të lindnin një pas një gjithë ata djem dhe vajza, ku do të kishte lindje, vdekje, gosti, kanagjeçe, dasma.

Aty tek mani ynë, aty tek shtëpia jonë, tek kreveti (ballkoni) i saj, tek dritaret e saj, pikëtakoheshin të gjitha erërat, ngado që frynin,

Qoftë nga Qafa e Kolçit, nga Gryka e Drinit, nga Fundi i Tplanit, nga Qafa e Moknit, nga Qafa e Locit,

Edhe në pikun e gushtit, pranë atij mani, tek ai krevet, tek ato dritare, ndihej flladi i erërave, të cilat, mirënjohëse, kurrë nuk janë tërbuar me tepëri ndaj shtëpisë sonë.

Pështetur tek trungu i manit nëna, me vështrimin e saj të menduar, i drejtonte të gjitha linjat e fluturimit të ërërave, të gjitha linjat e fluturimit të zogjve, të gjitha linjat e jetës të bijve të bijave të saj.

Nga drejtimi, madhësia, dendësia e hijes së pemëve ajo merrte me mend trajektoren e diellit, të hënës, stinëve, viteve.

Dhe nuk donte kurrë të flinte pa i ditur të rehatuar jo vetëm fëmijët, fëmijët e fëmijëve, por edhe gjënë e shtëpisë në ahur a plevicë, edhe egërsirat në pyje, edhe zogjtë nëpër lisa.

Zogjtë do t’ia zbatonin porosinë dhe do të vinin tek unë për të më takuar në Zvicër në emër të saj, por dihet se fluturimi i tyre është tejet i kufizuar, nga Alpet e Shqipërisë nuk arrin deri në Alpet e Europës,

Por, natyrisht, ata kanë arritur në Tiranë dhe e kanë përcjellë nënën time për herë të fundit, Por këtë e kanë bërë në emër të tyre dhe jo në emrin tim.

(Vezët e tyre, të të gjithë shpendnisë tjetër, të të gjithë kandrrave të botës, dihet, unë i kam në gjakun tim, atje çelin dhe fluturojnë apo shkojnë këmbaduar – nëse mund të thuhet- ku të munden.)

Nënën e ka përcjellë edhe Shqiponja e Lord Alfred Tenisonit, e cila, siç thotë poeti, “kap thepat me duart e kërrutura, ngjitur me diellin në vendet vetmore, rrethuar me botë të bruztë, teksa deti rrudhoset nën të dhe shkon rrëshqanë, shqiponja e shikon nga kështjella e shkrepave dhe si një bubullinë zbret”.

Nënën e ka përcjellë edhe Korbi më i zi, Korbi më i famshëm edhe se vetë poeti, anipse më i bardhë se vetë poeti, pra kush tjerër përpos dora vetë Korbi i Edgar Allan Poes, natyrisht në trajtën e tij të shqipëruar nga Theofan Stilian Noli.

Nuk kishte degë ulliri, në sqep kishte vargun “Never More” (Kurrë më), thënë kushedi sa herë nga dashnorët, lypsarët, politikanët, strategët, por që ia mban përfundimisht autorësinë pikërisht ai zog.

Nënën e ka përcjellë edhe bilbili i John Keats, i odes së magjishme, i vetmi bar shërues për zemrën e trishtë të poetit, i vetmi bar shërues që ai ua porosit të trishtuarve.

Nënën e ka përcjellë edhe ajo që Emili Dickinson e quan gjë e gjëzë më flatra dhe që e mishëron shpresën e njeriut, ajo që ngulet në shpirt dhe këndon pjesë muzikore pa fjalë, dhe nuk pushon kurrë, sepse kush e dëgjon njëherë nuk mund të jetojë pa të.

Nënën e përcolli edhe zogu i Walt Witmanit që i imitonte pëshpëritjet e oqeanit, kishte ritmet e përkundjes së djepit dhe që i thoshte gjithmonë në vesh fjalë të dhimbshme Elizabeth Bishopit.

Nënën e përcollën edhe miliona zogj të tjerë të përveçëm apo të përgjithshëm, të dëgjuar apo anonimë të poetëve të tjerë.

Sepse nëna ime ishte poete dhe nënë poetësh,

Po aq tragjike sa Naomi Ginsberg, nëna e Allen Ginsbergut, poetit të madh amerikanohebre, përfaqësues aq kundërthënës i Beat Generation,

Po aq e përkushtuar sa Margaret Friedman, nëna e Thomas Friedmanit, gazetarit Pulitzer të The New York Times, së cilës për çdo Ditë të Nënave ai ia dërgonte 30 tulipanë plus vazoja falas baras me 39,99 dollarë amerikanë (“30 Tulips + FREE vase for just $39.99”, siç thotë tek e përditshmja njujorkeze Thomas Friedman në shkrimin “Call your Mother”, “Telefonoi nënës sate”).

Po aq e çmuar sa nëna e Rudyard Kiplingut, në refrenin “Mather ‘o Mine, Mother ‘o Mine” (Nënë moj e imja, Nënë moj e imja).

Sa herë që flisja me nënën në telefonin celular, në telefon, bashkë me zërin e nënës, më vinin edhe këngët e zogjve, edhe meloditë e gjetheve të manit, edhe frymëmarrja e erërave të fushës së Tplanit, Malit të Hekurave, Shkëlzenit, Kores së Merturit.

Edhe sot, sa e formoj atë numër telefoni, ato këngë, pëshpëritje, melodi, frymëmarrje më vijnë nga ai telefon.

Të cilin nëna ime e mbante gjithmonë poshtë jastëkut, kur pushonte, kur flinte, kur ishte pa qejf apo e sëmurë.

Ai telefon që cicërinte dhe përpëlitej poshtë jastëkut si nëpër pendët e klloçkës, e bënte nënën time të fluturonte.

Nëna ime, kontrast i plotë me nënën e Arthur Rembaud, i cili ishte jetim rrugësh për të gjallë të nënës së vet.

Nëna ime nuk e bënte kurrë gabimin e nënës së Stephan Malarmesë, i cili i mbijetoi që në foshnjëri prindërit e tij.

Nëna ime pranoi cipën e shijshme të një jete pelin të hidhur vetëm për hir të rritjes së fëmijëve të saj.

Vetëm duke shpresuar të më takonte mua sërish e prapoi vdekjen për vite e vite të tëra.

Dhe kur e kuptoi se nuk po shkoja dot te ajo, atëherë vendosi të shndërrohej në shpirt për të ardhur tek unë.

Kushedi sa je penduar, nënë. Sepse tash e ke kuptuar:

Vetëm të vdekurit pendohen.

Të gjallët nuk pendohen kurrë.