VOAL- Sekreti i lirisë qëndron në arsimimin e njerëzve, ndërsa sekreti i tiranisë qëndron në mbajtjen e tyre të paditur.

Të ndëshkosh shtypësit e njerëzimit është mëshirë; t’i falësh është mizori.

Çdo ligj që cenon të drejtat e patjetërsueshme të njeriut është në thelb i padrejtë dhe tiranik; nuk është aspak ligj.

Mbreti duhet të vdesë që vendi të mund të jetojë.

Çdo institucion që nuk e konsideron popullin të mirë dhe gjyqtarin korruptiv, është i keq.

Mëshira është tradhti.

Më datë 8 janar 2024, Xhuliano Prenga ka “nënshkruar” dënimin e tij me vdekje. Por se duket se situata për të tani ka ndryshuar. Më shumë detaje lidhur me fatin e shqiptarit që tashmë po mbahet i izoluar në burgun e Bagdadit për vrasjen e Mustafa Aljiburi, i njohur me nofkën “Benzema” ka dhënë gazetari Ervin Dushi. Në një intervistë që ka dhënë për “Jetë shqiptare”, Dushi ka zbuluar se shteti suedez ka ndërhyrë që të paktën, i riu shqiptar të mos dënohet me vdekje. Për këtë marrëveshje, shteti ka paguar të paktën 10 milionë euro Irakut, por kjo nuk e zgjidh problemin e të riut. Edhe pse nuk do të dënohet me vdekje, sërish nuk e bën që të shpëtojë nga burgu përjetë.

Megjithatë për të riun, ende nuk është marrë një vendim.

“Kemi tentuar që të kontaktojmë me nënën e tij, por nuk ia kemi dalë sepse duhet mirëkuptuar. Ka një fëmijë gjallë, që nuk e ka të gjallë. Ai vazhdon të jetë në Bagdad në burg dhe e vetmja e mirë është që shteti suedez pagoi për të “blerë” jetën e tij. Përdorën një klauzolë që kishin fiset atje, ku mund të bënin marrëveshje. Paguan rreth 10 milionë euro. Pritet që të shprehet gjykata, mund të dënohet me burg përjetë, por mjafton që të jetë gjallë. Mos ta asgjesojnë në mes të qytetit. Kjo është e vetmja e mirë. Mundësitë për deportim janë të pakta sepse duhet të vuajë dënimin në vendin që ka kryer krimin,”-tha Dushi.

Mustafa Aljiburi, 34 vjeç, u qëllua për vdekje me datë 8 janar në një makinë në lagjen Ameria të Bagdadit, Irak. Një person, i cili sipas mediave irakiane ishte shfaqur me një motoçikletë dhe kishte hapur zjarr, u largua nga vendi i ngjarjes por më pas u arrestua nga Policia vetëm pak orër pas ngjarjes. 19-vjeçari Xhuliano Prenga që qëlloi për vdekje mafiozin që njihej edhe me nofkën e tij “Benzema”, ishte shqiptar. Duke qenë se i riu kishte pasaportë suedeze, u kuptua që ishte shqiptar vetëm nga një tatuazh me shqiponjë që kishte në krah.

Shqiptari ishte përgatitur për të kryer të gjithë detyrën që i ishte ngarkuar me shumë gjasa nga banda kundërshtare. Duke marrë parasysh situatën e vështirë mes klaneve të drogës në Suedi, mediat nuk kanë publikuar më lajme lidhur me të riun, duke tentuar që të mbrojnë të paktën familjen e tij, nënën, motrën dhe të vëllanë, të cilët ende jetojnë në Suedi.

(Balkanweb)

Nga Spiro Mëhilli
Në prill të vitit 1949, një delegacion i Qeverisë tonë me në krye Enver Hoxhën, shkoi në Moskë. Vet kryetari i delegacionit, më 4 prill, i bëri kërkesën e më poshtme, Ministrisë së Punëve të Jashtme të Bashkimit të Republikave Socialiste Sovjetike. “Delegacioni Qeveritar Shqiptar, i cili aktualisht ndodhet në Moskë, duke i shprehur Ministrisë së Punëve të Jashtme të BRSS-së, nderimet e tij, ka nderin të bëj të ditur sa më poshtë: Qeveria Republikës Popullore të Shqipërisë, duke dashur të bëj një film artistik, mbi jetën e heroit kombëtar të popullit shqiptar, mbi SKËNDERBEN, dhe mbi luftën e popullit të saj, kundër okupatorëve otomanë, i lutet Qeverisë së BRSS-së, të ketë mirësinë të pranojë që ky film, të realizohet nga kinematografia sovjetike dhe me pjesëmarrjen e artistëve sovjetikë.

Duke marr parasysh sa më sipër, Qeveria Republikës Popullore të Shqipërisë, i lutet Qeverisë së BRSS-së, që mundësisht brenda vitit 1949, të dërgohet në Tiranë një shkrimtar sovjetik, i cili në bashkëpunim me personat dhe institutet tona përkatëse, të paraqes libretin, në bazë të të cilit do të bëhet filmi i përmendur më sipër. Me këtë rast lutemi pranoni nderimet tona të sinqerta”.

Kryetari Delegacionit Qeveritar Shqiptar
Kryeministër i Republikës Popullore Shqiptare
Enver Hoxha
Në mars të vitit 1953, erdhi në vendin tonë, grupi artistik i kinematografisë sovjetike i filmit Skënderbeu, i kryesuar nga regjisori Sergei Jutkeviç, i cili në një rreth të ngushtë, kishte deklaruar se; nuk kishte dëshirë të drejtonte xhirimin e këtij filmi.
Akaki Horava, “Artist i Popullit”, dekoruar me 2 urdhra “Lenin” dhe 5 herë laureuar me çmimin “Stalin”, Deputet i Sovjetit Suprem të Bashkimit Sovjetik, Drejtor i Teatrit “Rustaveli” të Tbilisit; Veriko Adzhaparidze, “Artiste e Popullit”, tri herë laureuar me çmimin “Stalin”, shoqëruar nga artistë dhe grupi i xhirimit.
Ata u pritën në portin e Durrësit. Bashkë me regjisorin Jutkeviç, asistentin Viktor Stratobërdha dhe aktorët, erdhën edhe 6 kuaj të bardhë. Fatkeqësisht, kali që do të ishte për të kalëruar heroi ynë, ngordhi, kështu që Akaki Horavës, iu desh të përdorte një kalë tjetër. Nё film, janё pёrdorur karrige origjinale tё kohёs sё Skёnderbeut, tё dhuruara nga njё familje nё Mirditё.
Pjesa më e madhe dhe kryesore e filmit, ishte xhiruar në Bashkimin Sovjetik, Në vendin tonë, do plotësohej filmi me pjesёmarrjen e artistëve tanë, si dhe do përpunohej varianti i dublimit të filmit në shqip, në Kinostudion “Shqipëria e Re”. Skenari ishte i Mihail Papavas. Spektatori shqiptar, mezi priste ta shikonte heroin e tij kombëtar në ekran, kur tentativat e para nga italianët, kishin dështuar.
Në 8 nëntor 1953, para se të shfaqej filmi “Skënderbeu”, në Moskë, Sergei Jutkeviç, pa dublazhin e filmit që erdhi nga Tirana. Përfaqësuesi ynë, Mihal Prifti, informonte me dokumentin Nr. 1223: “Jutkeviçi, nuk është aspak i kënaqur”.
Sipas thënies së tij: “Dublazhi shqip, i humb 50 % të vlerës artistike origjinalit sovjetik. Veçanërisht nuk është i kënaqur, nga ai që zëvendësoi Horavën, në rolin e Skënderbeut. Zëri i tij monoton nuk i përgjigjet as Skënderbeut, as Horavës” (zëri ishte i Lec Bushatit. S.M.).
Ai u shpreh kështu: “Po të isha unë qeveria shqiptare, nuk do ta pranoja variantin shqip, por do ta bëja dublazhin përsëri, të Skënderbeut”. Ai propozoi Naim Frashërin, qё mund ta dublonte shumë mirë Skënderbeun dhe atë, një tjetër. Megjithatë, duke marr parasysh skenarin, muzikën, etj., filmi do të dali prapë i mirë. Dhe shokët tanë të kinematografisë që e panë, thonë se ka shumë ndryshime varianti rus, me atë shqiptar. Për nisjen e tij, nuk ka ndonjë ndryshim”.
Në 28 Nëntor 1953, njëkohësisht në kinematë kryesore të Moskës dhe në Kinematë “17 Nëntori” e “Republika” në Tiranë, u dha premiera e parë e filmit “SKËNDERBEU”. Tek ne u cilësuar me të drejtë, film i madh artistik me ngjyra. Të shumtë ishin shkrimet e botuara në gazeta, ku njerëz të ndryshëm, shprehnin mendimet e tyre për filmin e parë artistik pas çlirimit, me temë shqiptare dhe realizuar nga një bashkëpunim i frytshëm, i “MOSFILMIT” dhe Kinostudios “SHQIPËRIA E RE”.
Ja disa nga titujt e gazetave: “Filmi Skënderbeu, është një kryevepër e kinematografisë sovjetike”. Këto fjalë i tha Bedri Spahiu, anëtar i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSh-së. Nuk mund ta kuptoj sesi u shpreh kaq pa përgjegjësi një pushtetar i rangut të lartë. Peshën kryesore në film, e mbanin producentët sovjetikë, por konsulent nga ana historike, ishte prof. Aleks Buda; pёr tekstin, Llazar Siliqi; pёr muzikёn, Çesk Zadeja; piktor i filmit, Stavri Rafael; kostumografe, Gjinovefa Heba; baletmaestёr, Panajot Kanaçi, si dhe Ansambli i Valleve Popullore.
Regjisor i dytё, Viktor Stratobёrdha. Nё role kryesore, pёrkrah atyre sovjetikё, si; Akaki Horava (Skёnderbeu); S. Sokolovski (Hamzai); Veriko Andexhaparize (Dafna); Papazjan (Sulltan Murati); Zhakov (Tanush Topia), etj., interpretonin dhe artistët tanë të shquar, si Naim Frashëri (Pali), Mihal Popi (Ballaban Pasha), Besa Imami (Donika Kastrioti), Adivie Alibali (Mamica), Loro Kovaçi, Ndrek Shkjezi, Mihal Stefa, Marie Logoreci, Sokrat Miho, Stefan Pali, Kadri Roshi, Aleko Sokoli, Zef Jubani, Llukё Kaçaj, Jani Nano, Kristantho Kotmilo, etj.
“Realizim i shkëlqyer i artit kinematografik sovjetik”,- u shprehën kompozitorët Kristo Kono, Mustafa Krantja, Baki Kongoli, kur kolegu i tyre Çesk Zadeja, kishte hedhur në pentagram suitën e kthimit të Skënderbeut në Krujë.
“Një film i madh me ngjyra për të kaluarën heroike të popullit tone”.
“Filmi Skënderbeu, shkollë e vërtetë për aktorët tanë”.
“Ne falenderojmë nga zemra Bashkimin Sovjetik”.
“Një provë tjetër e miqësisë së pathyeshme shqiptaro-sovjetike”.
“Një dashuri e gjallë e së kaluarës tonë heroike”.
“Ashtu siç e përfytyroja Skënderbeun, ashtu e pashë në film.
“Falenderojmë partinë dhe Bashkimin Sovjetik”.
“Simbol i miqësisë së përhershme”.
“Dhuratë e çmuar e miqësisë së madhe”.
“Udhëheqës dhe politikan largpamës”,- u shpreh Zihni Sako.
“Interpretim i shkëlqyer”.
“Populli krijoi heronjtë dhe historinë e tij”.
“Luftëtar i madh shqiptar”.
“Arrita dhe unë ta shoh Skënderbeun” (Plak 80 vjeç nga Kruja).
“Filmi Skënderbeu vepër e madhe edukative”.
“Nuk kam si ta tregoj gëzimin tim”.
“Mburremi që mbajmë emrin e Skënderbeut”.
“Na shton edhe më tepër dashurinë për atdheun”.
“Zemra m’u bë mal”.
Ç’është e vërteta, filmi “Skënderbeu – Luftëtar i madh i Shqipërisë”, për herë të parë në vendin tonë, u shfaq në Qytetin “Stalin”, ku ekzistonte një lagje e tërë me specialistë sovjetikë, që punonin në fushën e naftës, në prodhim dhe në institute studimore. Thuhet se kanë qenë rreth 350 familje sovjetike.
Midis tyre, ndodhej dhe një azerbajxhanas, me emrin Muhamet Behov, ish-veteranë i Partisë Komuniste Sovjetike, shokё i Leninit, profesor nё Universitetin “Lomonosov” nё Moskё dhe Kryeinxhinier nё sektorin e naftёs nё vendin tonё. Vetё ishte mysliman, ndёrsa e shoqja, Zinaida, ishte ortodokse ruse. Ata festonin si Bajramin, ashtu dhe Krishtlindjet e Pashkёt.
Ai, në marrëveshje me Ambasadën Sovjetike në Tiranë, solli nga Moska, filmin dhe aktorin kryesor, Akaki Horavën. Aktori dhe filmi, erdhën me avion në aeroportin e Rinasit, dhe prej andej, po me avion, në Qytetin “Stalin”. Filmi u shfaq dhe të nesërmen. Akaki Horava u largua për në Bashkimin Sovjetik. Ai nuk u ndodh në Tiranë, më 28 Nëntor, ditën e promovimit. Në Moskë, filmi u shfaq në disa kinema, dhe për dy javë, nuk mund të siguroje bileta. Aq simpati krijoi figura e Skënderbeut, sa fëmijët kur loznin shpatash, ndaheshin në dy grupe, si zakonisht, dhe mundoheshin, kush e kush të ishte Skënderbeu.
Më 4 prill 1954, “Zëri i Popullit” njoftoi se një ditë më parë, “më 3 prill 1954, në Kanë, është duke u zhvilluar Festivali 7 Ndërkombëtar i Filmit. Delegacioni sovjetik përbëhej nga G. Aleksandrov, Lubov Orlova, Sergei Jutkeviç,, Akaki Horava, Klara Luçko dhe Litvinenko. Gazeta lokale “Le Patriotë”, shkruan: “Interpretim i shkëlqyer i ‘Skënderbeut’ nga Akaki Horava, shfaqje e mirë e aktorëve të tjerë, muzikë e shkëlqyer dhe teknikë e lartë”.
Interesant ёshtё fakti, se, sikundёr thonё A. Fortuzi dhe F. Sllatina, filmi “Skёnderbeu” u paraqit nё emёr tё Shqipёrisё, ndёrsa kinematografia sovjetike, me njё film tjetёr, mbasi nё Festivalin e Kanёs, ato vite, njё shtet nuk mund tё paraqitej me dy filma.
Më 10 prill, nga Parisi u dërguan dy njoftime : “Filmi “Skënderbeu” në Festivalin e Kanës pati sukses. Filmi u shfaq më 26 mars. Vetëm delegacioni italian iku nga salla. Çmimi i madh iu dha filmit japonez “Porta e ferrit”. “Skënderbeu” dhe disa filma të tjerë morën çmimin Internacional. Ai mori çmimin e parë si regjisurë, Jutkeviçi, dhe çmimin e parë teknik nga komisioni i lartë teknik i kinemasë përsa i takon ngjyrave.
Përpara fillimit të festivalit, ambasada turke në Paris kishte protestuar pranë jurisë, që filmi mos të shfaqej. Jehona e tij ishte e madhe. Tri shoqëri franceze, kishin kërkuar 40 ose 50 kopje, që të shfaqej filmi në Francë, dublazh frëngjisht. Italia kërkonte ta blinte me kusht, që të bëheshin disa shkurtime”.
Përsa i përket pretendimeve nga pala turke, ishte mëse e natyrshme, pasi shteti turk, akoma pretendon dhe dëshiron që Gjergj Kastriotin, ta quaj turk dhe bile për atë çka bëri, e konsideron tradhtar të atdheut, pra të Turqisë, dhe arshivat e tij, janë ende të mbyllura për figurën e heroit tonë Kombëtar. Edhe pretendimet e palës italiane, kanë lidhje me pjesët e ndërhyrjes së Venetikut, në politikën tonë të asaj kohe.
Më 13 prill 1954, në Paris, Shoqata e Miqësisë Francë-BRSS, shfaqi në Teatrin e Madh të Shans Elizes, filmin “Skënderbeu, luftëtar i madh i Shqipërisë”, ku mori pjesë dhe Sekretari i Partisë Komuniste Franceze, Zhak Dyklo dhe personalitete të shumtë të artit e të kulturës.
Më 24 prill 1954, Presidiumi i Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shqipërisë, dekretoi kolektivin që mori pjesë në realizimin e filmit; “Skënderbeu, luftëtar i madh i Shqipërisë”:
me Urdhrin e Klasit I-rë: Mihail Grigoreviç Papava (skenarist), Sergei Josifoviç Jutkeviç (regjisor), Akaki Aleksejeviç Horava (aktori në rolin e Skënderbeut); me Urdhrin e Klasit II-të:
Evgjeni Nikollajeviç Andrikanis, G. V. Sviridov; me Urdhrin e Punës së Klasit I-rë: Simon Grigorieviç Sokollovski, Vladimir Romanoviç Sollovjev, Nikollai Aleksandroviç Levkojev; me Urdhrin e Punës së Klasit II-të: Boris Aleksejeviç Volski, Mihail Sergejeviç Çikirjev, Ollga Simonovna Kruçinina, V.K.Breances; me Urdhërin e Punës së Klasit III-të: Aleksei Ivanoviç Niekrov. Me Urdhrin e Punës së Klasit I-rë.
Shemsi Xhemil Totozani, Aleks Taqi Buda, Besa Ferit Imami, Çesk Rrok Zadeja, Llazar Risto Siliqi, Mihal Jorgji Popi, Naim Servet Frashëri, Viktor Sotir Stratobërdha; me Urdhrin e Punës së Klasit II-të: Frano Mark Jakova, Sofokli Taqi Buda, Shyqyri Tahir Behri, Andrea Stefan Mëhilli, Adivije Haki Alibali; me Urdhrin e Punës së Klasit III-të: Gjenovefa Heba, Stavri Kristaq Rafail, Selman Vaqari, Lec Luigj Bushati, Kadri Maksut Roshi.
Me Medaljen e Punës: Llukan Stefan Tako, Gjergj Spaso Zagora, Matish Shiroka, Zef Jubani, Besim Avdul Levonja, Ndrek Palok Shkjezi, Krisanthi Llambi Kotmilo, Aleko Gorçi Skali, Lec Pjetër Shllaku, Ndrek Mark Luca, Llazar Filip Çurnaçi, Sandër Jovan Prosi, Behije Ahmet Çela, Gjon Simon Karma, Pjetër Gjok Gjoka, Mihal Dhimitër Stefa, Sokrat Miho, Loro Gjon Kovaçi, Spiro Urumi, Raqi Jankulla, Andrea Sotir Minga, Stefan Palok Pali.
Çuditёrisht, aktorja Variko Andexhaparize, qё interpretoi me mjaft vёrtetёsi rolin e Dafnas, nuk u dekorua nga Presidiumi i Kuvendit Popullor.
Nga mesi i muajit maj, filmi “Skënderbeu”, u shfaq me sukses në Budapest. Më 23 qershor, (Zëri i Popullit”. Nr. 148), bëri të ditur se shtypi francez dhe Italian, nëpërmjet gazetave të shumta, midis tyre të datës 29 mars 1954, nën titullin “Skënderbeu, kryevepër e re e kinematografisë sovjetike”, shkruanin: “Rezhis Berzheren, i ‘HUMANITE’: ‘Skënderbeu bëri përshtypje të madhe nga bukuria e ngjyrave të filmit, nga cilësia e vënies së tij në skenë, nga ndjenjat që e frymëzojnë, nga fuqia e jashtëzakonshme e subjektit të tij dhe skenave që janë paraqitur”.
Koziragi i “UNITA”: “Skënderbeu që u shfaq natën e dytë të festivalit, meriton çmimin e madh. Është një film me ngjyra me 12 kapituj. Janë të 12 fazat themelore të jetës së heroit, që nga fëmijëria e princit të vogël Gjergj Kastriotit, që ia rrëmbyen familjes së tij dhe e shpunë në Turqi që të bëhej Jeniçer i Sulltanit, gjer në pleqërinë e pamposhtur të prijësit. Skënderbeu ndaloi turqit të mos invadonin Italinë që ata kishin në mendje”.
Por çfarë ndodhi mё vonё me filmin Skënderbeu? Ai u ndalua të shfaqej në vendin tonë, për dy arsye bajate: e para, sepse ishte prodhim i përbashkët me sovjetikët, “që tradhtuan Marksizëm-Leninizmin”, dhe e dyta, sepse “merrnin pjesë dy persona të padëshirueshëm”, asistent-regjisori Viktor Stratobërdha, që ishte dënuar për shkak të qёndrimit qё mbajti nё Konferencёn e Tiranёs nё vitin 1956 dhe Adivie Alibali, sepse i shoqi, Jusuf Alibali, jurist, publicist, poet, historian dhe pedagog i Fakultetit të Drejtësisë, jo vetёm qё kishte studiuar në Moskë dhe mbulonte faqen mbi politikën e jashtme në gazetën “Zëri Popullit” dhe pёr pasojё ishte cilësuar intelektual liberal, por se kishte lidhje dhe me Fadil Paçramin.
Qёndrimi armiqёsor ndaj tij, shtohej sepse dy vëllezër të tij, Xhevati, ish-oficer, u dënua me grupin e Beqir Ballukut, dhe Ylli, studiuar në Poloni, i martuar me polake, jo vetёm qё punonte në Ministrinë e Tregtisë, por “i shkonte nga mbrapa” ministrit Kiço Ngjela”.

Kuriozitete mbi filmin:
1 – Në skenar, ishte dhe një pjesë ku Skënderbeu (Akaki Horava) do të puthte Donikën (Besa Imamin), por ajo nuk pranoi.
2 – Më 8 korrik 1936, kampioni i tenisit shqiptar Sali Nallbani u ftua në Stokholm dhe u ndesh me kampionin e Suedisë, Stellan Crammer, të cilin e mundi, duke marr çmimin e nderit të propozuar nga Kryekonsulli i Shqipërisë në Stokholm, Franklin Gardlund.
Kur u kthye në Shqipëri, kupa u ekspozua te pallati Kacelve në qendër të Tiranës, në vitrinën e rrobaqepësisë së Gjon Lacajt. Aty gjatë xhirimeve të filmit ishte shpalosur Flamuri Kombëtar dhe mbi të, kupa. Ishte ajo Kupë të cilën Akaki Horava përdori gjatë xhirimeve në filmin Skënderbeu.
3 – Në një nga tre fushat e “Tenis Klub Nallbanit”, aty ku tani ndodhet rruga Myslym Shyri, Akaki Horava ka luajtur tenis në kohën e lirë.
4 – Në mjediset e Kishës së Shën Prokopit, u xhiruan ato pjesë që lidheshin me Venetikun.
5 – Numrat në teks lidhen me burimet nga janë marrë. Të interesuarit mund të shfrytëzojnë librin ese “ARTI I SHTATË NË TIRANË”, botim i vitit 2011. Memorie.al

Vite më parë kur unë kërkoja ndryshime pozitive në vend, kur unë mendjen e kisha tek ngjizja e një alternative të re politike, shkrimet e mia gjenin mbështetje jashtëzakonisht të madhe tek të gjitha shtresat e popullsisë, filluar nga rrethi i ngushtë shoqëror e deri tek miqësia virtuale.

Endërra e ndryshimit vazhdon…

Mirëpo, jo të gjithë mendjen e kishin pasur tek ngjizja e një alternative të re. Kur erdhen në pushtet, një nga një e disa në grupe më të mëdha ju vardisen Lëvizjes Vetëvendosje. Ndërsa unë mbeta pothuajse i vetmuar në rolin e opozitarit kundër partisë së “re” në pushtet.

Edhe përkundër zhgënjimit në miqt virtual, të cilët deri dje e i llogarisja mbështetës në procesin e ndryshimeve rrënjësore në vend, unë e vazhdova punën dhe angazhimin tim të përditshëm në shërbim të qytetarëve dhe bashkatdhetarëve të vendit tim, ngase ndryshimin asnjëherë nuk e kam parë dhe as që e shohë tek një subjekt me mendësi të vjetër politike.

Pavarësisht situatës aktuale jo shpreslënëse për ndryshim, herët apo vonë ndryshimi do të vie si rezultat i zhvillimit ekonomik dhe ngritjes së vetëdijes qytetare.

Kopshti i vogël me therra shumë

Muajve të fundit një grup i miqve virtual m’u drejtuan me kërkesa të njëpasnjëshme për t’iu bashkangjitur në rrugëtimin e tyre politik, të cilët thirren në filozofinë politike rugoviane.

Nuk më bën përshtypje premtimet e tyre dhe as dëshira e tyre për të më pasur afër siq ma thonin shpesh, sa më bëri përshtypja kurreshtja ime për t’i parë nga afër dhe për t’i testuar fjalët e mëdha të tyre!

I nisur nga maksima e vjetër popullore “Aty ku ka dredhza shumë merre shporten e vogël”. Vendosa të hyjë në “kopshtin” e tyre të vogël, por nuk e mora me vete shportën, për shkak se isha i bindur se aty nuk ka dredhza fare!

Atë e vërejtja që në takimin e parë, por, megjithatë vendosa të shkojë tutje me testimin e lidershipit të subjektit politik dhe të vetes time përballë mbështetësve të mi të shumë të Kosovë dhe mërgatën tonë.

Cili ishte rezultati i testit demokratik

Disa ditë para se ta bëjë publik largimin nga subjekti politik, ua bëra gati edhe një test të thjesht demokratik. Për këtë test demokratik i njoftova disa persona kyq të cilët kishin ndikuar në aderimin tim, njëri prej të cilëve m’u përgjigj shkurt, “kjo nuk kalon”!

Unë ja ktheva, pavarësisht faktit se a kalon apo jo, kjo nuk ma ndryshon vendimin që tashmë e kam marrë.

Meqë e kisha vendosuar të largohem, e kisha vendosur ta pres 45 ditëshin, si shenjë simbolike e 45 minutave të një ndeshje futbollistike për të dalur nga loja e tyre hileqare!

Për 45 ditë apo për 45 minuta të lojës së pabarabartë i mësova dhe i vërtetova shumë gjëra, por në radhë të parë u binda se “këta nuk do të më japin rastin që unë të shënojë gola, por vetëm t’i asistoj ata në shënimin e golave”!

Përkthyer në gjuhën politike, qëllimi parësorë i tyre kishte qenë neutralizimi im në shkrime, respektivisht që të mos i mbajë në thumb të kritikës dështakët në subjektin e vogël politik dhe në tjetrën që t’i mbështes dhe ngriti lartë në piedestal përmes shkrimeve të mia, gjë të cilën, me përkushtim e bëra për 45 ditë, për t’i lëshuar tëposhtë në stilin e rënjes së lirë!

Pas testimit 45 ditorë rezultati demokratik i testit për subjektin e vogël doli të jetë tepër negativ, ndërsa testi personal i tejkalojë të gjitha parashikimet e mia, pasi arrita t’i tubojë rreth vetes me qindra bashkathdetarë të pjesës veriore të Italisë të cilët u rreshtuan pas meje për themelimin e degës së subjektit politik, për mosthemelimin e të cilit ju kam kërkuar ndjesë të gjithëve publikisht dhe secilit në veçanti!

Nuk kam shkuar dhe as nuk jam larguar pas 45 ditëve nga subjekti politik për çështje (ambicie) personale, por, për çështje konceptuale dhe parimore. Njehem jashtëzakonisht mirë që unë për këto 45 ditë punova me nder dhe përkushtim, pa hak dhe pa hile, por ishin dy bashkëkryetarët e subjektit politik që nuk më ndjekën në hapa dhe as në mbështetje morale qoftë edhe për një çast të vetëm!

Kjo le të mbetët në ndërgjegjën e tyre të vrarë!

Andaj nuk ndjehem aspak i penduar pse jam larguar. Nuk ndjehem i penduar as pse nuk ua themelova degën e partisë në Itali, për të cilën, më shumë gjeta mbështetje personale sesa partiake. Ndjehem i lumtur dhe krenarë që gjithçka ka përfunduar siq është më së miri brenda “45 minutave” apo 45 ditëve të shkurta dhe netëve të gjata!

Nga larg i ngjason në çehre babait të tij. Gjatosh, me lëkurë zeshkane e, flokë të errët. Të gjithë e përshëndesin. Kur dikush s’e ka mendjen, ai i flet përpara: “Ku vete”… ndërsa na kujtohet “Apologjia ime (jetës)” shkruar nga i madhi Petro Marko; “-Ku linde, o i ri? – O jetë, linda në shkreti! – Ku rron dhe ku vete, në ç’dhera e, në ç’dete?!…”. Kemi takuar Jamarbërin, apo Madunë, siç e thërrasin prej vitesh të gjithë, djalin e vetëm të shkrimtarit, të cilësuar “Peshkop i Letërsisë”, Petro Markos. “Pseudonimi”, i ka mbetur nga një vajzë e vogël, e cila s’mund të shqiptonte të gjithë emrin dhe e thërriti; Madu.

Kur e pyesim Madunë, se; cila ka qenë dita më e keqe e jetës, shprehet për atë ditë kur i ngordhi macja, ndërsa ishte 10 vjeç. E kur habitemi, na kthehet: “Unë e dija se çfarë më priste, isha i përgatitur”, ndërsa na kujton një shprehje të Shopenhauerit: “Ai që është i ri e parandien të ardhmen, ai që është i rrjedhur, jeton me të kaluarën, pjesa më e madhe e njerëzve, jetojnë të tashmen”…!

Që në rininë e hershme, dashuria e Madusë ishte dhe vazhdon të mbetet poezia. Dikur i kishin thënë se; poezia nuk të jep bukë, e i riu i ishte përgjigjur se; as buka nuk të jep poezi. Të shkruajë poezi.

Kjo është gjëja që vazhdon të bëjë edhe sot Madu. Ai vazhdon të jetojë në shtëpinë që u lind, aty ku e ka pasur gjithnjë shkrimtari i madh, në bulevardin “Zogu I-rë”, shumë pranë Maternitetit.

Po si ka qenë jeta e tij, problemet e shkaktuara në rini dhe dashuria e humbur, bisedat e fundit me Petro Markon dhe ato që s’i mësoi kurrë i ati…!

Mes intervistës me Jamarbër (Madunë) Markon, ne do të mundohemi të kuptojmë atë që kanë hequr shumë intelektualë shqiptarë, dhimbjen e pashërueshme, që i shkaktoi regjimi aq i egër i Enver Hoxhës.

Tiranë, 10 prill 2007

Cilin virtyt ke trashëguar nga babai yt?

Më ka ndihmuar gjithmonë tërheqjen tek vetvetja, për ta kuptuar. Kur fillova ta kuptoj, mendova se kjo ishte kaq pak, saqë duhet ta filloja jetën, jo më në këtë glob të ndyrë, por në galaktika të tjera.

Çfarë nuk të ka mësuar babai yt?

Petro Marko, s’më ka treguar asnjëherë për torturat e vërteta. Ato i kuptova kur u torturova vetë.

Cila ka qenë biseda e fundit me babanë tënd?

Ka qenë i shtrirë në shtrat, pak ditë para se të vdiste dhe më tha: “O Madu, kujton se po vjen demokracia në Shqipëri”?! Unë heshta, ndërsa ai vijoi…; “Pa kaluar dhe 50 vjet, s’bëhet hapi i parë për të kaluar në demokraci”. Dhe mendoj se realiteti është i tillë.

Në vitet ’90-të, e menduat ndonjëherë të angazhoheshit politikisht?

Do të më duhej shumë kohë ta mendoja këtë, ndërsa për të marrë pjesë, do ishte e pamundur.

Cila ka qenë dita më e keqe e jetës tënde?

Kur isha 10 vjeç, kisha një mace shumë të bukur, e cila shkoi të pijë ujë në një çezmë dhe në atë moment ngordhi.

Kur të pyesim për ditën më të hidhur, ti tregon kur humbe macen. Për ty dënimi s’ishte ditë e keqe?!

Jo, sepse dënimin e prisja. (Dhe më kujtohet një shprehje shumë e vërtetë. Ai që është i ri, e parandien të ardhmen. Ai që është i rrjedhur, jeton me të kaluarën. Pjesa më e madhe e njerëzve, jeton me të tashmen). Unë e dija fatin tim. Isha biri i Petro Markos.

Po dita më e bukur?

Mbaja në dorë një trëndafil. Filloi era dhe trëndafili u rrëzua te bluza e një vajze. Ajo me siguri, do të bëhej e dashura ime.

Kështu ndodhi realisht, sepse shumë poetike e thëna?

Unë kam dashur çdo femër që kam takuar e që ndjente më shumë për veten e saj, se për mua. Dëgjo, unë mendoj që; po të biesh në dashuri si fizik, dashuria do të shndërrohet në pleh. Po të biesh në dashuri si mendim, ti do të ngihesh edhe kur të kesh vdekur.

Mund të na flisni më konkretisht, kjo është histori e vërtetë?

Është historia e një vajze, të cilën unë e doja, por e shmangja. Isha rreth të 20-ve dhe më në fund, pas shumë insistimesh i tregova, se po të ishte pranë meje, ajo do të vuante. Ndodhi realisht kështu. Pas disa muajsh më burgosën e, kur dola nga burgu, ajo më erdhi në shtëpi e më takoi. Sigurisht më falënderoi, që e kisha shpëtuar nga vuajtjet.

Pas përfundimit të dënimit në vitin 1978, nuk u orvatën të të burgosnin sërish?

Më kujtohet që rreth vitit 1979, më thirrën në Degën e Punëve të Brendshme dhe kryetari, pasi bisedova me të, më tha: “Ti vendin prapë në Spaç e ke”. Unë e dëgjova dhe i thashë: “Kujdes ti, se mos të vjen ndonjë kancer në pankreas dhe s’do të dish më, nga të erdhi…”! Ai më nxori jashtë zyrës me të bërtitura. Fati i tij ishte siç e kisha parashikuar dhe teksa nisej në Rinas për t’u kuruar në Francë, u kishte dhënë porosi vartësve, që mua të mos më ngiste më njeri.

Cili është pengu yt?

Të kisha një telefon në Spaç, që të merrja Enver Hoxhën e, t’i thosha, mor ndyrësirë, mor qen…!

Kur erdhe në Tiranë, tentove të bëje atë që s’e bëre në Spaç?

Enveri fshihej nga e gjithë Tirana, kështu që s’kisha shanse…!

Ti mendon se, thellë-thellë, Enver Hoxha ka pasur një dozë pozitiviteti?

Ai ishte mes një grupi studentësh që vinin nga Franca, të cilët u hoqën si marksistë-leninistë dhe s’lanë njeri pa vrarë e shkatërruar, para se ata të vdisnin.

Çfarë të kanë mohuar nga jeta ato vite burgu?

Atëherë isha i ndrojtur dhe më pas kur erdhën gjërat ndryshe, u bëra xhelat i vetvetes.

Çfarë ndjesie të krijojnë ato vite të burgut?

Ndjesia e lirisë në një vend të ndrydhur, është më e plotë se në një vend të hapur. Po të mos kisha qenë i burgosur në Spaç, s’do e kisha kuptuar kurrë, çfarë është liria e vërtetë. Më merr malli ndonjëherë, për galeritë e Spaçit.

Ju jeni i lirë?

Në momentet e ndrydhura e ndjeja lirinë si ndjeshmëri romantike. Ndërsa në momentet më të lira, liria bëhet një “kukumjaçkë”, që i këndon fqinjëve.

Për çfarë të merr më shumë malli?

Më merr më shumë malli për veten time, ashtu siç kam qenë ndonjëherë.

E si ke qenë?

Një krijesë e gurtë që konstaton, por që s’bën asnjë veprim.

Cilët janë shokët e tu?

Nuk e di.

Kë ke pasur shok atëherë?

Shoku im i vetëm, është njerëzimi dhe natyra. Shoku im i humbur, është qielli dhe pabesia. Shoku që rri pranë meje, është dështimi dhe fitorja. Po të gjenden shokë të tjerë, do të isha larguar nga kjo botë.

Keni botuar dy libra me poezi. Keni ndonjë plan të afërt, për të botuar një libër të tretë?

Kam botuar librin e parë “Rastësisht me dashje”, më 1995, dhe “Pro nobis”, më 2001. Tani kam gati një tjetër libër, me poezi.

Ke provuar ndonjëherë të tentosh të shkruash prozë?

Sigurisht, por mendoj se me prozë, bëhesh shumë i vogël. Për mua poezia, është hapi i parë drejt afërsisë me gjithçka.

Ke frikë nga vdekja?

Dy herë më shumë dhe një herë më pak.

Pse?

Sepse kur ajo vjen, s’e dallon dot. Po iku, ti ke një moment zhgënjimi.

Nëse do të zgjidhje kohën kur do jetoje, do preferoje mesjetën, fillimet e shekullit XX-të, apo të ardhmen?

Do vendosja të jetoja në periudhën para ardhjes së njerëzimit. Do të isha një pemë pa lule, pa frutë, do të kisha vetëm pak qiell.

Ku beson?

Po të besoja te gjërat që dallohen, do të isha i mefshtë. Po të besoja, do qëndroja mbi një trung në oqean, për të pritur kontaktin me ishullin më të largët të botës.

Pa emër

U rrëzuan të gjitha mrekullitë në greminë
Askush nuk i vuri re
Vetëm i panjohuri
Ulur tek stoli i tij
Duke pritur të ardhmen

Secili ëndërron të jetë cigarja e fundit në paketën e madhe
Ku tymi mbulon gjithçka
Lë pa prekur majën e mprehtë
Atje ku jeton njeriu i vërtetë

(Shkruar nga Madu, në moshën 20 vjeç, botuar në librin e parë.)

Jamarbër Marko: “Poeti nuk di të kthehet”

Ndërroi jetë në moshën 59-vjeçare, pas një sëmundje të rëndë, poeti Jamarbër Marko. Bir i shkrimtarit Petro Marko dhe i piktores Safo Marko, la pas fletore të tëra me poezi të pabotuara, të cilat e motra Arianita Marko, kishte vendosur t’ia botonte në një përmbledhje.

Vetëm pak para se të ndërronte jetë, mesnatën e së premtes, ai i tha se e kishte vendosur titullin: “Nuk di të kthehem”. Një titull që vjen si një mesazh, si varg i fundit poezie për të gjithë

Ajo zbriti në fund të shkallëve të ngushta. Njerëzit përreth i bënë vend të kalonte. Qëndroi e vetme dhe e priti të vëllain. Për të fundit herë e përcolli. Ai doli nga shtëpia dhe më nuk do të kthehet. Vëllai, Jamarbëri nuk jeton. Motra, Arianita e përqafoi, e puthi, e përkëdheli, foli dhe u përkujdes për të fundit herë.

Mesnatën e së premtes, (diçka më shumë a më pak), ai u largua nga kjo botë. I heshtur. Ashtu e fortë, ajo nuk bëri zë. As nënës së sëmurë nuk i tha. Ia fshehu Safos, vdekjen e të birit. Por nëna diç ndjeu.

Me gjithë sëmundjen, nxori zë e tha: “Zot, si do ta gdhijmë këtë natë, deri sa të vejë ora 3 (e pasdites)”. E paratha Safoja, orën kur do e përcillte për në banesën e fundit birin, dhe Nita e respektoi vendimin e saj.

“E shkreta unë, e kam sëmurë Madunë”… ajo e ndiente, edhe pse të gjithë heshtën para saj. Safo Marko, vazhdon të qëndrojë shtrirë në shtrat dhe në ndonjë çast kthjellimi ndoshta edhe është çuditur, sa shumë njerëz hyjnë e dalin në dhomën e saj. Ndoshta edhe e ka kuptuar, se diçka nuk shkon me Madunë e saj…?!

Miqtë e të afërmit, vetëm ata venë e vijnë në familjen Marko. Por janë të paktë. E çuditshme se si pret që kur largohet nga jeta një njeri, një bir arti, një poet, artist si ai, pret që njerëzit të derdhen lumë e që Bulevardi “Zogu i Parë”, deri te shkallët e shtëpisë ku banoi shkrimtari Petro Marko, të jenë të mbushura plot. Mungojnë njerëzit e kulturës. Ata që emrin e kësaj familje, e zënë në gojë kur ua do puna të mbahen me të madh e që i harrojnë sa kthejnë krahët.

Sot ata janë kaq të paktë, sa të zë trishtimi. Është një trishtim që i shtohet mortit që ka rënë, zymtësisë së kohës, e asaj të apartamentit të vogël, të Markove të mëdhenj.

Poeti Xhevahir Spahiu, aktoret Rajmonda Bulku e Yllka Mujo, janë personalitetet e vetme të pranishëm. Ministri i Kulturës Ferdinand Xhaferaj, ka dërguar vetëm një mesazh ngushëllimi, dhe atë përmes zëdhënëses për shtyp…!

Mbi trupin e pajetë të Jamarbërit, në një kurorë me lule të bën përshtypje mesazhi i shkruar në shirit: “Mirënjohje për sakrificën e familjes suaj. Me respekt “˜Bota e luleve’”. Ndonjëherë prej atyre që nuk njeh, vjen edhe respekti më i madh.

Jamarbër Marko u nda nga jeta dje në moshën 59-vjeçare. Vuante poeti, jo vetëm prej sëmundjes, (diagnoza: cerozë në mëlçi), por më shumë prej të kaluarave. Ngulmonte të mos kurohej. Ishte një vetë-dorëzim, për të cilin zor se mund t’ia ktheje mendjen.

Diçka tej imagjinatës, ndoshta kish ndodhur në shpirtin e tij, shpirt poeti, dhe ai nuk kthehej dot më. Iu dorëzua fatit, mendimeve të tij, kështu hoqi dorë prej jetës, apo prej vetes, ku i dihet?! Madu nuk diti të kthehej më.

Me gjithë përpjekjet, as Arianita nuk e ndryshoi dot vendimin e tij. Nuk i mbeti tjetër, veçse ta respektonte deri në fund, t’i qëndronte pranë, se ai ashtu e zgjodhi ta kishte fundin, në shtëpinë e babait, në duart e motrës, pranë nënës së sëmurë.

E patën pyetur një here, në kishte frikë nga vdekja, dhe ai ishte përgjigjur: “Dy herë më shumë dhe një herë më pak. Sepse kur ajo vjen, s’e dallon dot. Po iku, ti ke një moment zhgënjimi”.

Por dje nuk u zhgënjye, ajo e priti, nuk iku. Madu zgjodhi ta ndiqte pas. E nëse besonte në një botë tjetër, kushedi, ndoshta ka fatin që të paktën tani, të jetë “një pemë pa lule, pa frutë, me vetëm pak qiell”. Të shijojë lirinë, atë që i pat munguar gjatë viteve të burgut në Spaç e, ndoshta edhe gjatë burgut prej së gjalli që përjetoi, ashtu i tërhequr dhe i lënë në harresë.

Ajo qan në heshtje, ashtu siç është mësuar të jetojnë Markot. Edhe britmat i ka të tilla, të heshtura. “Ai ishte vëllai im”, vetëm për të thënë këtë nxori zë.

Si për të thënë se tani e qara ishte e përligjur, se tani mund ta hidhte poshtë petkun e “të fortës” për të shprehur dhimbjen. Ajo i qëndroi pranë deri në fund, ashtu si vetëm një motër që e do shumë vëllain mund ta bëjë.

E me gjithë vuajtjen, prapë e fortë ajo gjen kurajë të flasë për të vëllain, për çastet e tij të fundit e mbi të gjitha për përmbledhjen e fundit me poezi, të cilës pak para se të vdiste, Jamarbër Marko ia vendosi vetë titullin: “Nuk di të kthehem”.

Shtator 2010

Arianita Marko: “Madu donte të jetonte dhe të vdiste, pa bërë kompromise”!

Znj. Arianita, si ishte gjendja e Jamarbërit, sidomos kohët e fundit?

Gjendja e tij kohët e fundit ishte e mjerë, donte asistencë, donte ndihmë, të cilën unë si motër, ia kam dhënë. I kam dhënë aq ndihmë, sa mund t’i japë një motër një vëllai, që e do shumë. Por ndihmë tjetër, nuk ka pasur. Ai nuk pranonte të kryente vizita mjekësore. Ishte sikur të refuzonte të jetonte, sikur e kishte vendosur fundin…! Sepse ai kishte parë dhe ka parë të gjitha gjërat, që mund të ndodhnin. Madu nuk gënjehej kollaj. Ai donte të vdiste në shtëpi. Unë nuk bëra asgjë kundër vullnetit të tij, e mbajta në shtëpi, i ndjenja afër deri në momentin që ai iku.

Ç’mendonte ai për gjendjen, sidomos të kohëve të fundit të familjes Marko. Çfarë thoshte, gjatë bisedave që keni pasur?

Ne nuk bisedojmë, se s’jemi aq të vegjël, për të biseduar për gjendjet. Ne gjendjet i dimë, sepse prindërit kanë kaluar disa periudha kohe, që janë disa regjime, me disa ndryshime. Ne dimë se si vuajnë njerëzit, se si vuajnë artistët, të ndershmit, të pasurit dhe i pranojmë. Ne dimë të vuajmë dhe të ikim në heshtje. Unë për vete bëra një thirrje, e theva heshtjen dhe nuk pendohem për këtë.

E bëra për të kërkuar ndihmë për këtë familje, që meritonte pak më shumë vëmendje, sepse u ka dhënë shumë njerëzve si familje, si artistë. Ata i deshën njerëzit, jetën, panë zhgënjimet që kërkonin të vërtetën dhe që pastaj…! Kërkova ndihmë jo për veten, por për të mbajtur ata. Erdhi një ndihmë modeste kohët e fundit. Por dashuria ime si motër dhe si nënë për mamanë time, nuk u ka munguar edhe nuk do t’u mungojë asnjëherë. Për vete jam sakrifikuar me gjithë shpirt, për tre artistët që kam pasur në shtëpi.

Madu, siç i thërrisnin të gjithë, në një farë mënyre edhe refuzonte t’i botoheshin krijimet e tij. Përse?

Madu nuk ka dashur të botoheshin shkrimet e tij, sepse ne që fëmijë, jemi mësuar me botimet. Nuk ishim nga ata që gëzoheshin kur botohej diçka për herë të parë, e rëndësishme apo e parëndësishme qoftë. Ne ishim për botime me vlerë. Jo se ai ka refuzuar të botonte, por nuk e di, ndoshta…!

A ka lënë dorëshkrime?

Po. Madu ka lënë pas shumë blloqe me poezi, që them se ndoshta po të jem gjallë, do t’i botoj. Dje (të premten) para se të vdiste, i thashë: Kam vendosur t’i botoj poezitë e tua. I kërkova të vendosnim një titull dhe ai më tha se e kishte një në mendje: “Nuk di të kthehem”. Është një titull që ka shumë krah mendimi. Do të thotë nuk di të kthehem nga vdekja, nuk di të kthehem në jetë, nuk di të kthehem nga fillimi, nuk di të kthehem në shpresë…!

Po kohë më parë, a keni bërë ndonjë përzgjedhje të poezive, që do të donit të botonit?

Nuk kam bërë asnjë përzgjedhje poezish. Kam bërë përzgjedhjen e asistencës mjekësore. Është më njerëzore të përcjellësh ata duke i përqafuar, duke i puthur, duke ndier afërsinë si njeri, se sa një botim. Botimi vjen më pas. Unë i ndjenja afër tim vëllai, si njeri.

A vazhdonte të shkruante gjatë kohëve të fundit?

Kohët e fundit nuk mund të shkruante, sidomos pas aksidentit.

Si ishin momentet e fundit të poetit?

Momentet e fundit të Madus… vdiq një njeri, duke vuajtur shumë. Zgjodhi të vdiste në dorën time dhe unë ia mbajta dorën deri në fund, duke e puthur, duke e përqafuar, duke i shtrënguar dorën, deri në grahmat e fundit. Se ishte më mirë të ndodhte në krahët e motrës, se sa në krahët e çdo njeriu tjetër.

Lexuesi e njeh si poet, bir i shkrimtarit Petro Marko dhe piktores Safo Marko, por si ishte Jamarbëri njeri?

Madu ishte një njeri që vuajti gjatë gjithë jetës. Ishte shumë i veçantë. Ishte një artist i lindur në një familje artistësh. Donte të jetonte dhe të vdiste pa bërë asnjë kompromis. Memorie.al