Më 16 korrik 2021, një grek i quajtur Antonis Mitkos ngarkoi një fotografi në faqen e tij në Facebook. Aty shfaqet ai i veshur me uniformë ushtarake, krah për krah me komandantin serb të Bosnjës gjatë kohës së luftës, Ratko Mlladiç.

Sipas postimit të Mitkos, fotografia është bërë më 11 korrik 1995, ditën kur zona e sigurt e Kombeve të Bashkuara e Srebrenicës në Bosnjën dhe Hercegovinën lindore ra në duart e forcave të Mlladiçit dhe filloi masakra e rreth 8,000 burrave dhe djemve myslimanë.

Në nëntor 2017, Mlladiç u dënua me burgim të përjetshëm për krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe gjenocid.

Ndërkohë, Mitkos u përmend në vitin 2005 në një dokument të rrjedhur nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, në Hagë si një nga dhjetë “vullnetarët” grekë të pranishëm në zonën e Srebrenicës në atë kohë.

Çështja iu referua autoriteteve greke, të cilat nisën një hetim gjashtëvjeçar. Në vitin 2011, në një vendim që kishte vetëm shtatë faqe, një gjykatës hetues tha se nuk kishte prova të mjaftueshme për të vazhduar.

Asnjë nga dhjetë personat nuk është përballur ndonjëherë me akuza penale në lidhje me aktivitetet e tyre në Srebrenicë gjatë vrasjeve masive më të rënda në tokën evropiane që nga Lufta e Dytë Botërore.

Ky është një fakt që ka nxitur dyshimin për një mbulim të krimeve në një vend që historikisht ka qëndruar në anën e serbëve të krishterë ortodoksë.

Kritikët kanë vënë në dyshim zhvillimin e hetimit grek dhe një ish-zyrtar i lartë i ministrisë së drejtësisë i tha BIRN se çështja duhet të rihapet. Një burim i lartë diplomatik ka sugjeruar gjithashtu se Sarajeva është përmbajtur nga presioni i tepërt i çështjes duke pasur parasysh mbështetjen e Greqisë për integrimin e vendit në Bashkimin Evropian.

Një gjë është e qartë, tha gazetari grek Stavros Tzimas, i cili raportoi për herë të parë ekzistencën e dokumentit të GJPNJ-së: “GJPNJ-ja pretendoi gabim që të merrte ndihmë nga gjyqësori dhe shteti grek.”

“Në anën tonë”

Një pjesë e madhe e shoqërisë greke, elita politike, mediat dhe kisha e fuqishme ortodokse mbështetën hapur Serbinë dhe serbët gjatë luftërave jugosllave të viteve 1990.

Në vitin 1993, kur pjesa më e madhe e botës e shihte tashmë udhëheqësin politik serb të Bosnjës Radovan Karaxhiç si një kriminel lufte, ai u prit një hero në Athinë kur ai e vizitoi atë me ftesë të kryepeshkopit të atëhershëm të Athinës dhe të gjithë Greqisë, Serafeim. “Ne kemi vetëm Zotin dhe grekët në anën tonë”, tha Karaxhiç. Në vitin 2016, ai u dënua për gjenocid, krime kundër njerëzimit dhe shkelje të ligjeve dhe zakoneve të luftës.

Gazetarët grekë ndoqën aktivitetet e bashkatdhetarëve të tyre që luftonin në Bosnje dhe gazetat publikuan numra telefoni që grekët mund t’i telefononin nëse dëshironin të merrnin pjesë në luftë.

Vlerësohet se deri në 100 persona kanë luftuar në luftë, shumica e tyre si anëtarë të Gardës Vullnetare Greke, një njësi e integruar në Ushtrinë Serbe të Bosnjës dhe e udhëhequr nga oficerë serbë. Njësia kishte simbolet e veta – shqiponjën dykrenare të Bizantit.

Ata përfshinin anëtarë të atij që ishte atëherë një grup ekstrem i djathtë i quajtur Agimi i Artë, i cili më vonë do të bëhej partia e tretë më e madhe në parlamentin grek përpara se një gjykatë ta cilësonte atë një organizatë kriminale dhe të dënonte me burg krerët e saj.

Të paktën katër anëtarëve të Gardës Vullnetare Greke iu dha medalja e nderit “Shqiponja e Bardhë” nga Karaxhiçi.

Me kalimin e viteve, janë shfaqur prova për përfshirjen e njësisë në krime lufte, duke përfshirë vrasje të organizuara në shkallë të gjerë dhe transportimin me forcë të myslimanëve boshnjakë drejt vdekjes së tyre, por kjo nuk është hetuar kurrë.

Në të vërtetë, vetëm tre nga dhjetë personat në dokumentin e GJPNJ-së të publikuar nga Tzimas u hetuan nga autoritetet greke. Ata nuk përfshinin Mitkosin, komandant i Gardës Vullnetare Greke.

Në tetor 2003, kur një ish-luftëtar grek u arrestua me akuza për drogë, në një kontroll në apartamentin e tij u gjet një zarf me fotografi të kufomave të shpërfytyruara të ushtarëve dhe civilëve, si dhe foto të tij duke pozuar me bashkëluftëtarët.

Sipas një raporti të gazetës Kathimerini, policia greke i ka bashkangjitur dosjes një shënim ku thuhej se fotografitë do të ishin objekt i një “hetimi të posaçëm”.

Është e paqartë nëse ky hetim është kryer ndonjëherë ose nëse fotografitë kanë qenë ndonjëherë pjesë e hetimit midis 2005 dhe 2011.

Ministria greke e drejtësisë nuk iu përgjigj një kërkese për koment, por një ish-sekretare e përgjithshme në ministri, Maria Yannakaki, i tha BIRN se çështja nuk duhet të mbyllet me kaq.

“Rasti duhet të rihapet sepse Srebrenica u bë simbol i turpit, jo vetëm për shkallën e masakrës, por edhe për faktin që ndodhi në një qytet që ishte nën mbrojtjen absolute të Kombeve të Bashkuara”, tha Yannakaki, një ish-deputete e Partisë së Majtë Demokratike që e ngriti më parë këtë çështje në parlament.

“Përfshirja e mundshme e grekëve në masakër duhet të sqarohet dhe çdo fajtor të nxirret para drejtësisë.”

Në vitin 2005, 163 akademikë, politikanë, gazetarë dhe aktivistë politikë grekë i bënë thirrje Greqisë që t’u kërkonte zyrtarisht falje viktimave të Srebrenicës për çdo prani greke në zonë gjatë masakrës. Vetëm gjashtë anëtarë të parlamentit grek në atë kohë e nënshkruan letrën.

Shkëmbim?

Në vitin 2003, nën presidencën greke të BE-së, liderët e bllokut deklaruan në Selanik se të gjithë vendet e Ballkanit Perëndimor një ditë do t’i bashkoheshin BE-së.

Një burim i lartë diplomatik tha për BIRN se kjo është një pjesë e arsyes pse Bosnja nuk ka bërë kurrë presion aktiv që “vullnetarët” grekë të mbahen përgjegjës, si shenjë mirënjohjeje për mbështetjen greke për integrimin e saj në BE. Bosnja është aktualisht një vend kandidat zyrtar për anëtarësim, por procesi po ecën shumë ngadalë.

“Nuk mund të harrojmë se ishte ish-ministri i Jashtëm grek Jorgo Papandreu që, në Selanik, promovoi perspektivën evropiane të Bosnjës…”, tha burimi për BIRN. “Për këtë arsye Bosnja ka qenë e duruar për kaq shumë vite.”

I pyetur nëse Bosnja ka qëndruar e heshtur për pjesëmarrjen e grekëve në masakrën e Srebrenicës për shkak të mbështetjes së Greqisë për integrimin e saj në BE, burimi tha se Bosnja ishte “mirënjohëse” ndaj Greqisë dhe se pas luftës, vendi “dëshiron stabilitet në këtë rajon”.

Grekët që pretendojnë se kanë qenë në Srebrenicë kur ajo ra në duart e forcave të Mlladiçit, ende mburren hapur në mediat sociale.

Në mars 2014, për shembull, një përdorues në Facebook me emrin Vasilis Sxizas postoi një foto të tij i armatosur dhe me uniformë ushtarake. I pyetur nga një përdorues tjetër se ku është bërë fotografia, Sxizas u përgjigj: “Përshëndetje komando, isha në Vlasenicë, po niseshim për në Sebrenicë”. Vlasenica është një qytet rreth 50 kilometra në perëndim të Srebrenicës.

Një tjetër ish-“vullnetar” përdori YouTube-in për të mohuar ase ajo që ndodhi në Srebrenicë ishte gjenocid, duke cituar hulumtimin e tij për të pohuar se në mesin e myslimanëve boshnjakë në fshatin Potocari, pjesë e komunës së Srebrenicës, në korrik 1995 ishin “muxhahedinët nga Pakistani, Çeçenia dhe Afganistani”.

“Këta ishin ata që u rrahën nga serbët në Potocari”, tha ai. “Këta ishin ata që u varrosën nga serbët në Potocari.”

Potocari tani është vendi i Qendrës Përkujtimore të Srebrenicës, ku do të mbahet edhe përkujtimorja e përvitshme e gjenocidit më 11 korrik.

BIRN