Gjuhëtari austriak Gustav Majer, kur merrej me gjuhën tonë, nxirrte ca përfundime të çuditshme. Sipas tij, emri orë vjen nga italishtja, kurse sahat nga turqishtja. Për diellin e hënën tonë, si matës kohe, u lodh më kot të gjente prejardhje të huaja. Për Orën e maleve, si edhe për Zanën, asnjë fjalë nuk bëri! Kurse yllin, emrin burimor ilir, rreket t’ua falë irlandezëve. Tek emrat e pastër shqip gur, gurra, burim, ai ngec dhe s’guxon t’i quajë latinë a sllavë. Po edhe për mandarinën hesht, ndërsa për lopën kishte disa gjykime të habitshme. E ngatërronte atë me kaun. Madje, prejardhjen e saj me një emër tjetër e kërkonte në perëndim. Po ashtu ngatërronte shegën me mollën, meqë në Industan e Kurdistan e quajnë sev! Nëse pranojmë shtjellimet e Majerit, na del se shkrimtari i madh spanjoll Lope De Vega mbante emrin e lopës, ndërsa shega do të na shfaqej në anglisht me foljen sejv! Shqiptari bukës i thotë – bukë, kurse Majeri thotë se ky emër vjen nga gojë e italishtes, faqe e rumanishtes, copë e sllavishtes, topth, a zar, të greqishtes, e kështu me radhë. Po bukës si i thonë në ato gjuhë? Për fjalën e mirëfilltë shqipe besë, fluturon prapë në Irlandën e vjetër. Për fjalën pesë, pasi sillet i pavendosur, hidhet te sllavishtja e panjohur e lashtësisë së ftohtë. Për fjalë të tjera shtegton nga Hollanda në Armeni, pastaj në Indinë e largët!

Pra, ky gjuhëtar i dëgjuar, me parashtesat e prapashtesat marramendëse, pothuaj e fshinte nga faqja e dheut gjuhën tonë, më të lashtën midis gjuhëve. Fjalët, sipas tij, kalojnë nga një vend në tjetrin, disa shkrihen e disa bashkohen me gjuhën e vendit, ku strehohen. Pra, shqipen ai e nxjerr ca nga latinishtja, ca nga turqishtja, ca nga sërbishtja, madje edhe nga persishtja e indishtja! Nga greqishtja po se po…etj.. etj….Kush merr e lexon Fjalorin etimologjik të gjuhës shqipe të Gustav Majerit (Strasburg 1891) me 5140 fjalë të zgjedhura s’dihet se ku, shqyen sytë nga habia, kur vë re se shumë prej tyre s’kanë të bëjnë aspak me gjuhën tonë të bukur, për të cilën Naim Beu ynë në atë kohë pati kënduar: „Shihni ç’gjuhë e mirë!/Sa dritë ka e hije,/ Ç’e bukur dhe e lirë,/Si gjuhë Perëndije!“ Po sikur albanologu austriak të kishte ndër duar edhe studimet e fjalorët e gjuhëtarëve tanë të shquar, midis tyre dhe të një ambasadori, çdo të thoshte? Megjithatë, sot shumë vetë, që u janë sulur shkrimeve, i kanë dalë në krah dijetarit të Austrisë! Pasi lënë mënjanë turqizmat, në vend të thesarit të artë të shqipes, po shëmtojnë gjuhën tonë me fjalë të huaja, sa që për t’i kuptuar, duhet të hapësh fjalorët shumëgjuhësh. Këtyre u kujtoj kumtin e Fishtës: „Pra, mallkue njaj bir Shqyptari,/Qi kët’ gjuhë të Perëndis,/ Trashgim, qi na la i Pari,/Trashgim s’i a len ai fmis,/ Edhe atij iu thaftë, po, goja,/Qi e përbuz kët’ gjuhë hyjnore;/Qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja,/ Flet e t’veten len mbas dore!/“

Duke parë këtë fjalor plot çudira të Majerit, më erdhi ndër mend një ngjarje në Stamboll. Por më parë të shqyrtojmë më hollë disa emra! Për francezët tapi do të thotë qilim, për turqit e shqiptarët tapia është dokumenti për pronën. Mjetit për matjen e kohës turqisht i thonë sahat, në gjuhët latine i thonë orë. Në fjalorin tonë ndodhet emri mandarinë, i përbërë nga manda dhe rina. Me manda, në turqisht kuptojmë lopë, kurse rina quhet shpesh çika malësore e veriut tonë. Lopa, siç dihet, është kafshë shtëpiake femër, e madhe, që mbahet për qumështin, mishin e lëkurën. Thonë se lopa e vendit tonë nën sundimin otoman mërgoi në Turqi, kurse mandarina është fryt i ëmbël i familjes së agrumeve. Diku shkruhet se ka mërguar nga Azia Jugore në Turqi, nga Turqia në Shqipëri e në Greqi, duke kapërcyer dete e oqeane. Mandarina është më e vogla e familjes. Vëllezërit e saj janë portokalli, limoni edhe qitroja. Mbillet e rritet bashkë me ta, sidomos në bregdetin tonë jugor. Lulëzon në prill e maj. Afërsisht kështu shkruhet edhe në enciklopedi. Për këto që përshkrova shkurt po tregoj tri ndodhi kuptimplote.

Ndodhia e parë.

Gjatë Luftës së Parë Botërore, aty nga viti 1916, ushtria austro-hungareze kishte zbritur ngadhnjyese drejt jugut përtej Beratit e, pak nga pak, po i afrohej kufirit grek. Në rrethinat e Selanikut aleatët greko-francezë nisën të merrnin masa të shpejta kundër rrezikut të ndonjë sulmi të befasishëm. Shumë qytetarë të paaftë për luftë, me urdhër të komandës franceze, u mobilizuan për hapjen e llogoreve të thella mbrojtëse. Në rrugën Çimskoje, ku banonin shumë familje shqiptare qysh nga koha e Turqisë, një patrullë ushtarake ndaloi një djalë rreth 15 vjeç. Komandanti fliste frëngjisht, kurse djaloshi një gjuhë të ngatërruar me shqip, turçe dhe pak greqisht. Ç’thoshte francezi s’e merrte vesh shqiptari. Ç’thoshte shqiptari s’e kuptonte francezi. Atëherë hynë në punë lëvizja e kokës, gishtat e pëllëmbët e duarve, krahët dhe këmbët. Së fundi, oficeri i mori pushkën tetarit, u përkul paksa drejt tokës dhe nisi ta përdorte herë si kazmë, herë si lopatë. Djalit shqiptar i ra në të, mblodhi buzët dhe i tregoi duart, për t’i thënë se ishte i paaftë për punë krahu. Francezi iu afrua, i preku pëllëmbët e buta, u mendua pak dhe i tha pranë veshit:
– Bon, bon! Matno prene yn tapi.*
– Tapi? – Shqiptari i gëzuar bëri po me kokë dhe zgjati krahun djathtas në drejtim të shtëpisë.
– Alor va!**
Me të mbërritur atje me vrap, hyri në dhomën e babait dhe nisi të kërkonte në dollapin e madh me dru are.
Aty ia mbërriti i ati dhe e pa tek hidhte për tokë letra e libra të vjetra
– Ç’bën aty, mor i prapë?
– Kërkoj tapinë e shtëpisë, baba!
– Përse t’u dashka tapia ty!?
– Ma kërkon oficeri francez!
– Mor kastravec, si s’kupton pak? Tapia e shtëpisë sonë atij qerratai s’i hynë në punë!
Ai edepsëz do qilimin tonë persian për shtëpinë e tij në Francë!

Ndodhia e dytë.

Dikur në Stamboll jetonte e punonte një tregtar i njohur basmesh e qilimash.
Njëherë, tek shkonte nëpër Urën e Gallatës, ai ndeshi një burrë të gjatë me mustaqe spicë, me aparat fotografik të varur rreth qafës e me çantë në shpinë. I bëri shenjë me gisht drejt orës:
– Sa është sahati, efendi?
– Senk-ër pase veng, mësjë!* – iu përgjigj frëngjisht turisti i huaj.
– Bre, edepsëz, kujt i thua ti, qorr e pizeveng?!- ulëriti tregtari i zemërruar, dhe iu kërcënua me grushte.

Ndodhia e tretë.

Tek pushonte, tregtarit iu kujtuan mandarinat, ndaj thirri shërbyesin dhe i tha:
– Shko në pazar dhe na bli ca mandarina!
– Sa të blej?
– Aq sa të të mbushet mendja. Ama, të jenë të ëmbla dhe me lëng! Dëgjove!?
– Si urdhëron, efendi! – tha shërbyesi dhe, pa e zgjatur, u nis plot hare për në pazar.

Udhës fliste me vete: “Mandarina, mandarina, mandarina…“ Ec e ec dhe përsëriste: “Bli ca mandarina, ca mandarina, mandarina…“ Kur doli buzë detit, u dha i tëri pas varkave e anijeve, që lundronin poshtë e lart në ngushticën e Bosforit, duke lënë pas valë e shkumë. U ul në një stol të shlodhej pak e të sodiste më me kënaqësi pamjet, që ndërroheshin orë e çast. Papritur, brofi në këmbë i shqetësuar. Po vriste mendjen: “Përse ndodhem këtu? Ku duhet të shkoj?“ Kur iu kujtua zotnia, e humbi fare. U ul sërish, jo për varkat, as për anijet, por të mendohej më qetë se ç’duhej të bënte. Mbylli sytë dhe pas pak u përmend: “Ah, po! Duhet të vete në pazar për të blerë… çfarë?“ Të kthehej për të pyetur ustanë, ishte punë që s’bëhej. Pasi kaluan edhe disa minuta, i gëzuar sa s’ka u hodh përpjetë dhe thirri: “Manda, manda!“ Mori udhën sërish, pothuaj me vrap, drejt pazarit të gjësë, duke folur me vete: “Manda, manda, manda. Bli ca manda, bli ca manda, bli ca manda!…“ Rina ishte arratisur drejt maleve të Shqipërisë…
_________________
*
Sënk ër pase veng, mësjë!
( fr.) – Ora është gjashtë e njëzet,  zotni!
Në turqisht kuptohet ndryshe: “Ju jeni qorr dhe maskara!”