Tri kompani të Elektroprivredës së Serbisë (EPS) – kompania shtetërore energjetike serbe – të regjistruara me seli në Kosovë, kanë borxhe që tejkalojnë gjysmë miliard euro.

Termocentralet e Kosovës, Minierat Sipërfaqësore të Kosovës dhe Elektrokosmet renditen ndër 100 humbësit më të mëdhenj në Serbi, tregojnë raportet financiare të publikuara në Regjistrin Ekonomik të këtij vendi, të cilat i analizoi Radio Evropa e Lirë.

Këto kompani, me adresa fiktive në Kosovë, vazhdojnë të operojnë edhe 25 vjet pasi Serbia humbi kontrollin mbi pasuritë dhe menaxhimin e sistemit energjetik të Kosovës.

Prodhimi dhe shpërndarja e energjisë elektrike janë në duart e kompanive kosovare, ndërsa këto tri kompani serbe, me mbi 3.100 të punësuar, veprojnë nga Beogradi.

Të dhënat e Agjencisë për Regjistrat e Bizneseve të Serbisë (APR) tregojnë se ato vazhdojnë të akumulojnë borxhe, me një deficit total që kalon 580 milionë euro.

Çfarë bëjnë duke pasur parasysh që në Kosovë nuk operojnë?

Këto tri kompani, për Prishtinën zyrtare nuk ekzitojnë, sepse nuk njihen nga ligjet e Kosovës.

Por, Beogradi zyrtar, i cili e kundërshton pavarësinë e Kosovës, vazhdon ta konsiderojë veten si pronar të objekteve të sistemit elektroenergjetik në Kosovë.

Mosmarrëveshjet pronësore, si dhe çështjet tjera që rëndojnë marrëdhëniet mes Prishtinës dhe Beogradit, janë tema të dialogut që zhvillojnë dy vendet, nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian.

Ky proces, megjithatë, është i bllokuar prej vitesh dhe Marrëveshja e arritur për Energjetikën nuk zbatohet plotësisht.

Raportet financiare, të disponueshme publikisht dhe të analizuara nga Radio Evropa e Lirë, tregojnë se tri ndërmarrjet – Termocentralet e Kosovës, Minierat Sipërfaqësore të Kosovës dhe Elektrokosmet – në fakt ofrojnë shërbime për Elektroprivredën e Serbisë.

Punëtorët e tyre angazhohen kryesisht në punë të ndryshme ndihmëse brenda sistemit të EPS-it: nga remonti dhe mirëmbajtja e objekteve elektroenergjetike deri te leximi i njehsorëve në Serbi.

Në raportet e tyre financiare thuhet, gjithashtu, se këto kompani punësojnë punëtorë, të cilët, pas luftës së vitit 1999, janë “dëbuar nga vendet e punës”, ndërsa vetë firmat janë “penguar” ta kryejnë veprimtarinë e tyre në sistemin energjetik të Kosovës.

Edhe pse kanë humbje të akumuluara, këto tri ndërmarrje me adresa fiktive në Kosovë shpallin tenderë dhe u japin punë kompanive të ndryshme private dhe shtetërore në Serbi.

Vetëm në vitin 2025, ato kanë lidhur më shumë se 80 kontrata dhe marrëveshje me vlerë mbi 5 milionë euro, konstatoi REL-i, duke analizuar të dhënat zyrtare nga portali i prokurimeve publike.

Për nevojat e këtyre ndërmarrjeve janë blerë, për shembull, automobila, kamionë, autobusë, karburante, makina, vegla dhe pajisje e materiale të ndryshme ndërtimore.

Para janë shpenzuar edhe për telefona mobilë dhe pajisje kompjuterike.

EPS-i dhe tri ndërmarrjet e tij vartëse me adresa në Kosovë nuk u janë përgjigjur pyetjeve të REL-it në lidhje me mënyrën e funksionimit të tyre.

Përgjigje nuk ka as në pyetjet në lidhje me blerjen e mallrave dhe shërbimeve të ndryshme, duke pasur parasysh se ndërmarrjet nuk e kryejnë veprimtarinë e tyre bazë – prodhimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike.

Në shumë prej këtyre tenderëve, punët i kanë fituar kompani që nuk kanë pasur konkurrencë, sepse kanë qenë të vetmet që janë paraqitur me ofertë.

“Kur nuk ka konkurrencë, lindin dyshime për korrupsion”, vlerëson profesori në pension i Fakultetit Teknologjik-Metalurgjik në Beograd, Petar Gjukiq.

REL-i pyeti edhe Qeverinë e Serbisë dhe Ministrinë e Energjisë atje se cili është plani për ndërmarrjet e EPS-it me adresa në Kosovë, por, deri në publikimin e këtij artikulli, nuk mori përgjigje.

“Shpenzim i pastër”

Termocentralet e Kosovës, Minierat Sipërfaqësore të Kosovës dhe Elektrokosmet janë plotësisht të varura financiarisht nga kompania mëmë, Elektroprivreda.

Dhe nuk janë të vetmet, pasi EPS-i është pronar edhe i disa kompanive të tjera vartëse në Serbi.

“EPS-i ka në varësi ndërmarrje joproduktive dhe paratë brenda këtij sistemi po keqpërdoren”, vlerëson Gjukiq.

Ndërmarrjeve me seli fiktive në Kosovë, EPS-i u transferon para për pagat e punonjësve dhe shpenzimet tjera të nevojshme, në mënyrë që ato të mund të funksionojnë.

“Ata nuk janë të punësuar formalisht në EPS, por marrin të ardhura nga EPS-i”, shton Gjukiq.

Sipas të dhënave nga raporti financiar i Elektroprivredës për vitin 2024, mbi 54.7 milionë euro janë shpenzuar vetëm për pagat e punonjësve të ndërmarrjeve me seli në Kosovë.

Por, shpenzimet për paga nuk janë i vetmi fond që u transferohet atyre.

EPS-i paguan edhe shërbimet ndihmëse brenda sistemit energjetik serb, në të cilat janë të angazhuara këto tri ndërmarrje.

“EPS-i u jep punë që – me shumë gjasa – do të mund t’i kryente edhe vetë”, thekson Gjukiq.

Këshilli Fiskal i Serbisë, një organ i pavarur shtetëror që analizon të hyrat dhe shpenzimet publike, i përshkruan këto transfere për tri ndërmarrjet si “shpenzim i pastër”.

“Prandaj, këto pagesa duhet të përjashtohen nga bilanci i EPS-it, pasi ato nuk përfaqësojnë shpenzime të aktivitetit të vetë kompanisë, por një lloj ndihme sociale”, ka vlerësuar Këshilli Fiskal i Serbisë në raportin e vitit 2022.

Po ashtu, nuk është e qartë nëse të 3.100 punonjësit e këtyre ndërmarrjeve janë realisht të angazhuar çdo ditë.

Punësimet e reja

Edhe pse objektiv zyrtar është ulja e numrit të punëtorëve, tri ndërmarrjet e EPS-it me seli në Kosovë, gjatë vitit 2024, kanë pranuar punonjës të rinj me kontrata të përhershme – nga dhjetë në Termocentralet e Kosovës dhe Minierat Sipërfaqësore të Kosovës dhe 18 të tjerë në Elektrokosmet, tregojnë raportet financiare.

“Kjo bëhet për arsye populiste. Ju i mbani këta njerëz të punësuar brenda një sistemi të madh. EPS-i është një rezervuar gjigant votash për çdo pushtet, përfshirë edhe këtë”, thotë Gjukiq.

Lëvizja opozitare në Serbi “Kreni-promeni” i ka renditur Termocentralet e Kosovës dhe Minierat Sipërfaqësore të Kosovës në mesin e ndërmarrjeve publike ku, sipas saj, punonjësit kanë raportuar presione, kërcënime dhe shantazhe nga drejtuesit.

Sipas pretendimeve të tyre, punonjësve u është kërkuar – nën kërcënimin e humbjes së vendit të punës – të marrin pjesë në tubimet e Partisë Përparimtare Serbe (SNS), në kohën kur presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, përballet me protesta të mëdha antiqeveritare.

Radio Evropa e Lirë nuk ka arritur t’i verifikojë në mënyrë të pavarur këto pretendime, ndërsa SNS-ja nuk ka kthyer përgjigje deri në publikimin e këtij artikulli.

Çfarë (nuk) bëjnë Termocentralet e Kosovës?

Termocentralet e Kosovës janë të regjistruara brenda sistemit energjetik serb si kompani për prodhimin e energjisë elektrike, edhe pse nuk kanë asnjë kontroll mbi termocentralet në territorin e Kosovës.

Kjo kompani ka mbi 770 të punësuar, të cilët, sipas raporteve financiare, merren kryesisht me punë remonti dhe mirëmbajtjeje për sektorë të ndryshëm të EPS-it.

Në listën e të punësuarve të kësaj kompanie përfshihen edhe 88 punëtorë nga ndërmarrjet publike të Kosovës, të themeluara brenda sistemit paralel serb, të cilat autoritetet zyrtare në Prishtinë i konsiderojnë të paligjshme.

Por, çfarë punojnë konkretisht këta punëtorë dhe ku janë të angazhuar? Këtyre pyetjeve të Radios Evropa e Lirë, kompania nuk iu përgjigj.

EPS-i është financuesi i vetëm i Termocentraleve të Kosovës – vetëm për paga dhe shpenzime të tjera thelbësore ka paguar 13.7 milionë euro, ndërsa për shërbimet që kompania kryen për sektorin energjetik serb, janë transferuar rreth 2.5 milionë euro të tjerë.

Megjithatë, Termocentralet e Kosovës prej vitesh punojnë me humbje.

Këto humbje, ndër të tjera, justifikohen me borxhet nga kreditë e huaja të marra para vitit 1999, si dhe me pamundësinë për të përdorur pronën në territorin e Kosovës.

Në fund të vitit 2024, humbjet totale të Termocentraleve të Kosovës kapnin vlerën e mbi 355 milionë eurove, duke e renditur këtë kompani në vendin e dhjetë të ndërmarrjeve më të mëdha humbëse në Serbi.

Ndërkohë, kjo kompani gjatë vitit 2025 ka lidhur 50 marrëveshje dhe kontrata me kompani private dhe shtetërore në Serbi, me vlerë mbi 970 mijë euro.

Janë blerë gjithashtu materiale dhe mjete të ndryshme pune, janë paguar trajnime profesionale dhe kontrolle mjekësore për punëtorët, si dhe mirëmbajtja e pajisjeve.

Kontrata më e vlefshme – mbi 180 mijë euro – i është dhënë një kompanie private, e cila është përgjegjëse për furnizimin me veshje dhe pajisje mbrojtëse. Kompania nuk kishte konkurrencë, pasi ishte e vetmja që aplikoi në konkurs.

Ndër marrëveshjet e nënshkruara ishte edhe një kontratë me Telekomin e Serbisë, për shërbime dyvjeçare të telefonisë mobile, me vlerë mbi 57 mijë euro. Telekomi ishte po ashtu ofertuesi i vetëm.

Termocentralet e Kosovës nuk iu përgjigjën pyetjeve të Radios Evropa e Lirë lidhur me mënyrën e funksionimit dhe tenderët që shpallin.

Çfarë (nuk) bëjnë Minierat Sipërfaqësore të Kosovës?

Nxjerrja e linjitit dhe qymyrit është regjistruar si aktivitet i ndërmarrjes Minierat Sipërfaqësore të Kosovës, edhe pse – për më shumë se 25 vjet – ajo nuk ka kontroll mbi minierat e Kosovës.

Sot, sipas raportit financiar, ndërmarrja ka mbi 1.900 punonjës.

Siç thuhet, një pjesë e madhe e tyre kryen detyra shërbimi për kompanitë e Elektroprivredës së Serbisë – për shembull, riparojnë dhe mirëmbajnë objektet termoenergjitike dhe lexojnë matësit e energjisë.

Gjatë vitit 2024, EPS-i i ka transferuar kësaj kompanie mbi 50 milionë euro – 41.7 milionë euro për pagat e punonjësve dhe për shpenzimet e funksionimit të ndërmarrjes. Për punët ku EPS e ka angazhuar këtë kompani, janë transferuar edhe 8.4 milionë euro shtesë.

Në fund të vitit 2024, Minierat Sipërfaqësore të Kosovës shënuan një rezultat pozitiv, me fitim prej 1.4 milion eurosh.

Por, përveç performancës pozitive, në llogaritë e tyre janë grumbulluar edhe humbje nga vitet e mëparshme.

Kështu, Minierat Sipërfaqësore të Kosovës janë renditur në vendin e 49-të mes ndërmarrjeve më humbëse në Serbi, me më shumë se 111 milionë euro borxhe.

Borxhet justifikohen me detyrimet e prapambetura për kredi të huaja, të marra para vitit 1999, si dhe me faktin që ndërmarrja nuk e ka në dispozicion pronën në Kosovë.

Por, borxhet e prapambetura nuk e pengojnë që të operojë në Serbi.

Në portalin e prokurimeve publike janë të regjistruara 23 kontrata dhe marrëveshje që Minierat Sipërfaqësore të Kosovës i kanë lidhur gjatë vitit 2025 me kompani shtetërore dhe private.

Vlera e këtyre punëve tejkalon tre milionë euro.

Përmes tenderëve, kompania ka blerë materiale ndërtimi, veshje pune dhe pajisje mbrojtëse, si dhe kompjuterë dhe sisteme për digjitalizimin e arkivave.

Sipas kontratave, parku i automjeteve është duke u përditësuar gjithashtu dhe blerja e minibusëve, kamionëve dhe makinave i është dhënë kompanisë së njëjtë private që ka qenë e vetmja që ka aplikuar në konkurs.

Kontrata më e vlefshme iu dha Industrisë së Naftës së Serbisë.

Kompania është ngarkuar me blerjen e karburanteve në vlerë mbi 1.5 milion euro.

Ajo ishte e vetmja që aplikoi në këtë konkurs.

Minierat Sipërfaqësore të Kosovës nuk iu përgjigjën pyetjeve të REL-it rreth veprimtarisë së tyre dhe tenderëve që shpallin.

Çfarë (nuk) bën Elektrokosmet?

“Partner i besueshëm dhe shtyllë mbështetëse në furnizimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike në pjesën veriore të Kosovës” – ky është përshkrimi në faqen zyrtare të kompanisë Elektrokosmet.

Megjithatë, në Kosovë kjo nuk funksionon prej kohësh.

Sipas të dhënave nga raportet financiare të kompanisë, furnizimi me energji elektrike në komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës është bërë nga kjo kompani deri në dhjetor të vitit 2020.

Autoritetet e Kosovës e kanë konsideruar atë si të paligjshme, pasi Elektrokosmet nuk kishte lejen përkatëse për veprimtarinë.

Furnizimin dhe faturimin e energjisë në komunat veriore e ka marrë në dorë kompania Elektrosever në vitet e fundit.

Ajo është në pronësi të Elektroprivredës së Serbisë, por është e regjistruar sipas sistemit të Kosovës dhe funksionon sipas ligjeve të Kosovës – çfarë edhe është një nga pikat e Marrëveshjes për Energjetikën midis Prishtinës dhe Beogradit.

Në fillim të vitit 2024, Elektrosever nisi t’i dërgonte faturat e para të energjisë elektrike për konsumatorët në katër komuna: Mitrovicë e Veriut, Leposaviq, Zveçan dhe Zubin Potok.

Më herët, banorët e këtyre komunave nuk kanë paguar për energjinë elektrike për rreth 25 vjet.

Arsyeja përse Elektrokosmet vazhdon të funksionojë brenda sistemit serb dhe shpall tenderë, edhe pse vetë kompania pranon se nuk kontrollon më kapacitetet e energjisë elektrike në Kosovë, nuk i është shpjeguar Radios Evropa e Lirë.

Borxhe milionëshe për Elektrokosmetin

Sipas raportit të fundit financiar për vitin 2024, Elektrokosmet gjeneron pjesën më të madhe të të ardhurave nga ofrimi i shërbimeve për degët e Elektroprivredës serbe.

Kompania ka 441 të punësuar.

Sipas raportit, punonjësit janë të angazhuar në leximin e matësve të energjisë në Beograd dhe Nish, në kontrollin e stacioneve matëse, në sportelet e EPS-it dhe në punë të tjera ndihmëse.

Megjithatë, vit pas viti, Elektrokosmet shënon humbje në bilancin financiar.

Raporti financiar për vitin 2024 tregon se kompania ka përfunduar vitin me një humbje prej 12.4 milionë eurosh.

Humbja totale e Elektrokosmetit është shumë më e madhe – 115.5 milionë euro, për shkak të borxheve të grumbulluara ndër vite.

Në të njëjtin raport, Elektrokosmet i justifikon borxhet me arsye “politike” dhe me “përqindje të lartë të humbjeve komerciale dhe teknike”.

Më shumë se një milion euro për tenderët e Elektrokosmetit

Edhe pse ka humbje dhe nuk kryen aktivitetet për të cilat është themeluar, Elektrokosmet vazhdon të blejë pajisje dhe të paguajë shërbime për kompani të ndryshme në Serbi përmes tenderëve.

Sipas të dhënave të publikuara në portalin e prokurimeve publike, gjatë vitit 2025, Elektrokosmet ka lidhur kontrata me vlerë mbi një milion euro.

Më e vlefshmja ka qenë marrëveshja me Industrinë e Naftës së Serbisë – një kontratë dyvjeçare për furnizime me karburante për automjetet zyrtare, me vlerë afërsisht 770 mijë euro.

Industria e Naftës e Serbisë ishte e vetmja që iu përgjigj këtij tenderi.

Gjatë vitit 2025, Elektrokosmet lidhi marrëveshje dyvjeçare edhe me disa kompani private për mirëmbajtjen dhe servisimin e automjeteve, me vlerë rreth 350 mijë euro.

Katër kompanitë që i fituan këto punë, ishin të vetmet që aplikuan në tender.

Degë të tjera të regjistruara të Elektrokosmetit në Kosovë

Përveç selisë në Beograd, Elektrokosmet ka të regjistruar në Regjistrin Ekonomik të Serbisë edhe tetë degë të tjera në Kosovë.

Dega në Mitrovicë është regjistruar në adresën “Filip Vishnjiq bb”, ku ndodhet selia e firmës Elektrosever në sistemin kosovar.

Dy degë janë të regjistruara në Prishtinë, dhe nga një në Gjakovë, Prizren, Gjilan, Pejë dhe Ferizaj.

Megjithatë, në këto qytete nuk ekzistojnë degë të firmave shtetërore serbe.

Shumica e ndërmarrjeve dhe institucioneve publike që veprojnë në sistemin paralel serb, të cilat Prishtina i ka konsideruar të paligjshme, janë mbyllur në Kosovë dhe janë zhvendosur në Serbi.

Adresat kosovare të kompanive të EPS-it – “vetëm në letër”

Sipas të dhënave nga Regjistri Ekonomik i Serbisë, selitë e dy ndërmarrjeve të EPS-it – Minierat Sipërfaqësore të Kosovës dhe Termocentralet e Kosovës – janë të shënuara brenda kompleksit elektroenergjitik në Obiliq, pranë Prishtinës.

Në këto lokacione ndodhen sot objektet e Korporatës Energjetike të Kosovës.

Por, në fakt, këto dy kompani të EPS-it operojnë nga adresat e tyre në Beograd.

Selia e Termocentraleve të Kosovës ndodhet në qendër të Beogradit, në adresën “Obiliqev venac”, ndërsa selia e Minierave Sipërfaqësore të Kosovës është në lagjen Çukarica të Beogradit.

Kompania e tretë e EPS-it, Elektrokosmet, pretendon se ka seli në Prishtinë.

Ajo është e regjistruar në adresën “Krala Petra I Oslobodioca” – një rrugë që nuk ekziston më me këtë emër, pasi tani mban emrin e ish-presidentit amerikan, Bill Clinton.

Sot, aty gjendet kompania kosovare për shpërndarjen e energjisë elektrike – KESCO.

Ndërsa, selia e Elektrokosmetit në Beograd është e regjistruar në rrugën “Arçibalda Rajsa”, në lagjen Çukarica.

Thirrje për reformimin e EPS-it

Edhe pse, si kompania më e madhe shtetërore, regjistron të ardhura milionëshe nga prodhimi dhe shitja e energjisë elektrike, EPS-i mbetet njëkohësisht edhe firma me humbjet më të mëdha në Serbi.

Sipas të dhënave të Agjencisë për Regjistrin e Bizneseve, në vitin 2024, EPS-i ishte firma më e suksesshme në Serbi, me të ardhura mbi 200 milionë euro.

Megjithatë, humbjet e akumuluara nga vitet e mëparshme, në vlerë prej 2.4 miliardë eurosh, e renditën atë edhe në vendin e parë për nga humbjet më të mëdha.

Reformimin e EPS-it nga Qeveria e Serbisë e ka kërkuar edhe Fondi Monetar Ndërkombëtar, me qëllim zvogëlimin e humbjeve.

Në raportin për vitin 2024, EPS-i njoftoi se reforma është në zhvillim, duke u zbatuar në bashkëpunim me konsulentë ndërkombëtarë dhe ekipe profesionale vendase.

Qëllimi, sipas EPS-it, është të përmirësohet efikasiteti dhe të rritet transparenca në menaxhimin e kompanisë.

Sa u përket reformave për kompanitë me seli të regjistruara në Kosovë, EPS-i nuk i ka kthyer përgjigje Radios Evropa e Lirë.

Përgatiti: Valona Tela