Fu I

Fu I desh renë e largët dhe kodrinën

Vdiq prej alkoolit, medet!

Li Po

Edhe ky vdiq i pirë.

Desh të përqafonte hënën

Në Lumin e Verdhë.

Kur përsiat me kujdes për zakonet kurioze të qenve

Shtrëngohem të them

Se njeriu është kafshë sipërore.

Ju rrëfej, o mik, nganjëherë çuditem

Kur mendoj për zakonet kurioze njerëzore.

Erich Maria Remarque (22 qershor 1898 – 25 shtator 1970) ishte një romancier gjerman që krijoi shumë vepra rreth tmerreve të luftës. Romani i tij më i njohur, “Të gjithë te qetë në Frontin Perëndimor ” (1928), për ushtarët gjermanë në Luftën e Parë Botërore^[1], u bë filmi fitues i Oskarit. Libri i tij e bëri atë një armik të nazistëve, i cili djeg shumë nga veprat e tij.

Në çdo kohë ka breza të humbur, rini të djegura. Dhe Erih Maria Remark, e dinte fare mirë këtë. Jo sepse ai ishte profet, por sepse përjetoi dy luftëra, pa t’i shuheshin një nga një shokët, prej çmendurive të nazizmit. “Gjithmonë besoja se çdo njeri ishte kundër luftës-derisa e kuptova se kishte edhe disa që ishin në favor të saj; në radhë të parë, ata që nuk kishin nevojë të shkonin në luftë !”, – shkruan në një prej veprave të tij shkrimtari. Më 25 shtator 1970,Erich Maria Remark vdiq në një spital të Lokarnos nga një atak në zemër . Një shkrimtar, vepra e të cilit nuk njeh moshë. Një vepër humane, prej të parit sukses “Asgjë e re nga fronti i Perëndimit” e që vijoi si një fill lidhës në gjithë krijimtarinë e tij. Një vepër anti luftë, që do të bëhej shkak i përndjekjeve nga nazistët, të cilët pasi i morën vitet më të bukura të rinisë në luftë, e detyruan të largohej nga vendi, i konfiskuan dhe dogjën librat, e dënuan në mungesë, i vranë të motrën, madje i hoqën dhe nënshtetësinë. “Do të kalojnë edhe shumë vjet, ndoshta edhe dhjetëvjeçarë, dhe Remarku do të vazhdojë të lexohet nëpër botë, sepse, fatkeqësisht, breza të humbur, do të ketë në njëfarë mënyre gjithmonë”, – shkruan përkthyesi Robert Shvarc në pasthënien e romanit “Obelisku i Zi”, një ndër 5 veprat e përkthyera prej tij në shqip (“Tre shokët”, “Shkëndija jete”, “Harku i Triumfit”, “Asgjë e re nga fronti i perëndimit” dhe “Obelisku i zi”) .

Remark lindi në 22 qershor 1898 në Osnabryk të Gjermanisë. Një vit, pasi kishte filluar kolegjin si mësues, në nëntor të vitit 1916 shkruhet në ushtri. Plagoset nga një granatë në këmbën e majtë, krahun e djathtë dhe në qafë. Atëherë fillon të punojë për një roman mbi luftën. Del nga spitali, për të kaluar në batalionin e parë të këmbimit, në regjimentin 78 të ushtrisë në Osnabrück. I jepet medalja “Ylli i Ferrit”, klasi i parë, në Duisburg nga ana e Këshillit të Punëtorëve dhe Ushtarëve të Osnabrückut, por shkarkohet nga ushtria dhe heq dorë nga medaljet dhe dekorimet. Rifillon studimet e lëna për gjysmë dhe më pas punon për pak kohë si mësues filloreje.

Në 29 janar të vitit 1929, publikohet si libër “Asgjë e re nga fronti i perëndimit” në Berlin. Ndërkohë punon për dy vepra paralelisht. Në 29 prill vjen shfaqja e parë e filmit “Asgjë të re nga fronti i perëndimit” me regji të Lewis Milestone, i cili për herë të parë shfaqet në Gjermani në muajin dhjetor. Ka reagime nga nacional-socialistët e Gjermanisë të udhëhequr nga Joseph Goebbels. Fimi ndalohet dhe çohet për kontroll në Berlin. Në vitin 1931 propozohet për Çmimin Nobel për paqen. Një vit më vonë fillon punën për një nga kryeveprat e tij “Tre shokët”. Në 10 maj ndalohen të gjitha librat e Remarkut në Berlin dhe në nëntor policia konfiskon “Asgjë e re nga fronti i perëndimit”. Në vitin 1938 publikohet në gjermanisht “Tre shokët” në Amsterdam dhe në 20 maj vjen shfaqja e parë kinematografike e këtij romani me regji të Frank Borzage.

Në 4 korrik çatdhetarizohet nga Gjermania dhe disa muaj më vonë edhe bashkëshortja e tij Ilse Jutta Zambona. Nis punën për “Harkun e Triumfit”. Në shtator të vitit 1939 shkon në Los Angelos ku do të nisë një histori dashurie me Marlene Dietrich. Atje njihet me Greer Garson, Orson Welles, Igor Straëinsky, Arthur Rubinstein, Lion Feuchtwanger, Emil Ludwig, Thomas Mann, Bertolt Brecht, Cary Grant, Luggi Wolff e Brigitte Neuner-Wolff dhe shumë artistë të tjerë emigrantë. I jep fund lidhjes së ngushtë me Marlene Dietrich dhe disa muaj më vonë do të krijojë një lidhje të shkurtër me Greta Garbo. Në shtator të vitit 1942 zhvillon një takim me zv/ presidentin amerikan Wallace për të diskutuar mbi një aksion të mundshëm anti-fashist. Në tetor të vitit 1943 vendoset përfundimisht në New York. Në 15 dhjetor: Elfriede Remarque (e motra) dënohet me vdekje nga Gjykata Naziste për “sabotim” dhe vritet në Berlin, lajm të cilin shkrimtari e mësoi dy vjet më vonë. Në 25 gusht 1944 përfundon versionin e parë të “Harkut të Triumfit”, i cili botohet në muajin dhjetor në Neë York dhe disa muaj më vonë edhe në gjermanisht. Shumë shpejt fillon të punojë mbi romanin “Kohë për të jetuar, kohë për të vdekur”. Është koha kur shëndeti i tij fillon të lëkundet. Fillon mjekimet dhe mëson se ka diabet. Në janar të vitit 1952 botohet romani “Shkëndijat e Jetës” në New York, ndërsa në gjermanisht botohet në muajin korrik. Në dhjetor fillon punën mbi romanin tjetër “Obelisku i Zi”, i cili botohet në vitin 1956. Interpreton rolin e mësuesit në filmin e bazuar mbi romanin e tij “Kohë për të jetuar, kohë për të vdekur”. Në vitin 1962 boton “Qielli nuk ka preferenca”, ndërsa dy vjet më vonë “Një natë në Lisbonë”. Në 25 prill të vitit 1967 i jepet “Großes Verdienstkreuz”, Medalia e vlerave më të larta nga Republika Federale e Gjermanisë. Në 25 shtator 1975 vdes në klinikën Sant’Agnese në Locarno.

• 1898, 22 qershor : Lindja e Erih Paul Remark në ora 20:15, bir i Peter Franz Remark (lindur me 14 qershor 1867 ne Kaiserwerth) dhe i Anna Maria Remark, mbiemri i vajzërisë së cilës ishte Stallknecht (lindur me 21 nëntor 1871 në Katenberg).
• 1900, 6 shtator : lindja e motrës Erna Remark.
• 1901, 30 tetor : vdekja e vëllait Theodor Arthur Remark (lindur më 9 korrik 1896 në Osnabrück).
• 1903, 25 mars : lindja e motrës Elfriede Remark.
• 1904, Shkolla fillore (Shkolla Katedrale, Shkolla Johanis) në Osnabrück deri më 1912.
• 1912, Shkolla Përgatitore Katolike në Osnabrück deri më 1915.
• 1915, Miqësi e madhe me Fritz Hörstemeier dhe Friedrich Vordemberge, Erika Haase, Rudolf Kottman, Fritz Erpenbeck, Bernhard Nobbe, Hans Ballhausen, Pauline Spencker në rrethin “Barraka e Endrrave” e Liebigstraße 31. Po në të njëjtin vit më 2 korrik fillon kolegjin real për formimin e mësuesve në Osnabrück deri në fund të vitit 1919.
• 1916, qershor : publikon “Për gëzimet, për pendën, për rininë e armatosur”. Më 21 nëntor po të njëjtit vit shkruhet në ushtri. Rekrut në batalionin për këmbim, regjimenti 78. Stërvitja në kazermën e Osnabrück.
• 1917
  • 20 qershor : certifikate i një viti pjesëmarrës dhe i shkruar vullnetarisht.
  • 5 maj : transferim në Kompaninë e pare, batalioni i këmbimit, regjimenti 78.
  • 12 qershor : transferim në frontin perëndimor, kompania e dyte të divizionit të dyte në Hamlenglet.
  • 31 qershor : i plagosur nga pjese granate në këmben e majte, krahun e djathte dhe në qafe. Përpara 25 gushtit transferohet nga spitali i kampit 309 në spitalin S. Vincenz të Duisburg.
  • 9 shtator : vdekja e të ëmës Anna Maria Remark në spitalin Marien të Osnabrück (shkaku i vdekjes : kancer).
  • 13 shtator : në Osnabrück për varrimin e të ëmës varrosur në Hasefriedhof.
  • Nentor : fillon të punoje për një roman mbi luftën.
• 1918, Lidhje e ngushte me Erika Haase.
  • 6 mars : vdekja e Fritz Hörstemeier, ndjek varrimin ne Brema.
  • prill : publikimi i “Ti dhe Une”, “E Bukura”
  • Fillimet e prillit : familia Remark transferohet ne Hakenstraße 3.
  • Ne vere dhe vjështë te atij viti: lidhje e ngushte dhe dashuri jo e dyanshme me Lucile Dietrichs.
  • 31 tetor: del nga spitali i Duisburg, vendoset ne batalionin e pare te kembimit, ne regjimentin 78 te ushtrise ne Osnabrück.
  • 15 Nentor : i jepet Ylli i Ferrit, klasi i pare, ne Duisburg nga ana e Keshillit te Punetoreve dhe Ushtareve te Osnabrück.
• 1919, janar: rifillon studimet ne Kolegjin Katolik per mesues fillore.
  • 5 janar : shkarkohet nga ushtria, heq dore nga medaliet dhe dekorimet.
  • 14 shkurt : martesa e dyte e te jatij, Peter Franz Remark, me Maria Anna Henrika Bahlmann (lindur me 26 shkurt 1872 ne Cloppenburg).
  • 25 qershor: provimi per mesues filloreje.
  • 1 gusht: fillon mesues ne Lohne, afer Lingen deri ne fund te marsit, 1920.
• 1920
  • 4 maj: jep mesim deri me 31 korrik ne Klein-Berssen/Hümmling.
  • 20 gusht: jep mesim a Nahne, afer Osnabrück, deri ne 20 Nentor.
  • 20 Nentor jep doreheqjen nga mesimdhenia. Ne Osnabrück ben punera te rastit, shites guresh te cmuar, mesues piano etj.
• 1921: lidhje e ngushte me aktoren Ida-Lotte (Lolott) Preuß. Fillimet e marsit: punon si kritik teatral.
  • 10 mars: i pari dokument me emrin Erih Maria Remark, e shfaqur ne gazeten “Kontinental” firmosur prej tij me kete emer.
  • qershor: ne nje leter i shpreh keqardhjen per krijimet e tij letrare shrimtarit Stephan Zweig.
• 1922
  • 29 prill: transferim ne Hannover. Punon si redaktor i testeve dhe i te perjavshmes “Kontinental”.
• 1923, qershor: punon mbi nje roman dhe behet redaktor i pergjithshem i gazetes “Kontinental”.
• 1924
  • shkurt: publikon “Mbi rremujen e markave te shtrenjta”.
  • 9 tetor: takimi i pare me Edith Doerry, bija e Kurt Doery, organizuesi i pare i revistes “Sport im Bild” ne Hannover, qe i jep Remark te drejten te transferohet ne Berlin.
• 1925 : apartament ne Berlin-Charlottenburg, Kaiserdamm 114.
  • 1 janar : behet redaktori i revistes “Sport im Bild”.
  • 14 tetor : martesa e pare me Ilse Jutta “Jeanne” Zambona, e ndare nga Winkelhoff (lindur me 25 gusht te 1901 ne Hildesheim).
• 1926 : merr titullin “Baron i Buchwald” per 500 RM (Marka gjermane) dhe vihet re nga Baroni Hugo von Buchwald.
• 1927
  • 1 janar : largohet bashke me Jutta Zambona nga Kisha Katolike.
  • Vjështë/dimer te ketij viti: punon mbi romamin “Asgje e re nga fronti i perendimit”.
  • 25 Nentor : fillon stampinim e “Stacion ne Horizont”, qe publikohet me pjese ne “Sport im Blid” deri me 17 shkurt 1928.
• 1928
  • mars : shtepia boteuse Fischer refuzon “Asgje e re nga fronti i perendimit”.
  • gusht : shtepia botuese Ellstein pranon publikim e romanit “Asgje e re nga fronti i perendimit”.
  • 3 gusht : behet redaktor i pergjithshem i revistes “Sport im Blid”.
  • 10 Nentor : boton “Asgje e re nga fronti i perendimit” ne gazeten “Vossische Zeitung, deri me 9 dhjetor.
  • 15 Nentor : largohet pa njoftim nga revista “Sport im Bild”.
• 1929
  • 29 janar : publikohet si liber “Asgje e re nga fronti i perendimit” nga shtepia botuese Propyläen ne Berlin.
  • shkurt : lidhje e ngushte me Brigitte Neuner deri me 1931. Ne Davos deri ne prill, miqesi me Rudolf Herzog e Kasimir Eschmid.
  • 30 gusht : visite tek Harry Graf Kessler.
  • shtator : Björnstjerne Björnson propozon Remark per Cmimin e pare Nobel te letersise.
  • tetor : Udhetim me Georg Middendorf nga Osnabrück deri ne Paris.
  • nëntor : Punon mbi “Rruga e Kthimit”
• 1930
  • fillimet e vitit : lidhje e ngushte me Ruth Albu deri me 1932. Me sygjerim te Ruth fillon te bleje opera arti dhe piktura te vlefshme. Lind miqesia me shitesin Walter Feilchenfeldt.
  • 4 janar : divorci i pare me gruan Jutta Zambona.
  • 24 janar : është ne Arosa dhe Davos deri ne mars bashke me Jutta Zambona dhe me Felicitas Reznicek.
  • 29 mars : fillon publikimi i tregimit “Armiku”.
  • 29 prill shfaqja e pare e filmit “Asgje te re nga fronti i perëndimit” regjizuar nga Lewis Milestone.
  • korrik : punon ne shtepine botuese Hoburg House deri ne shtator ne Osnabrück, ketu takon Ruth Albu.
  • tetor : Eshte ne Paris per te nenshkruar nje kontrate.
  • Mes tetori: Remark sheh filmin e sapo dale “Asgje e re nga fronti i perendimit” orgazizuar vetem per te ne Osnabrück.
  • 4 dhjetor : Shfaqja e pare e filmit “Asgje e re nga fronti i perëndimit” ne Gjermani. Merren masa nga nacional-socialistat e Gjermanise te udhehequr nga Joseph Goebbels.
  • 11 dhjetor : filmi “Asgje e re nga fronti i perendimit” ndalohet dhe cohet per kontroll ne Berlin.

Madam Butterfly:

• 1931 : propozohet per Cmimin Nobel per paqen nga profesor i Legates se Varshaves, Sigismond Cybichowski dhe nga N.M.Buter.
  • 26 janar : merr pjese, neperjet nje deklarimi te shkruar, ne manifestimet e protestes te organizuara ne Berlin nga Legata Gjermane kundra ndalimit te filmit “Asgje e re nga fronti i perendemit”.
  • prill : është ne Cannes, Capo d’Antibe e Monte Carlo per Cmimin e Madh.
  • Vere : është ne Heidelberg me Ruth Albu.
  • 20 gusht : me sygjerim nga Ruth Albu, blen vilen “Casa Monte Tabor” ne Porto Ronco, mbi Lago Maggiore (Tessina, Svicer).
• 1932 : punon mbi librin “Tre Shoke”.
  • Nga prilli : jeton ne Porto Ronco, mbi te gjitha me Ilse Jutta Zambona. Njihet me Emil dhe Elga Ludwig, me te cilet do takohet shpesh ne vitet ne vazhdim ne Porto Ronco. Fillimi i miqesise me Jacob dhe Martha Wassermann, Thomas Mann, Ernst Toller, Carl Zuckmeyer, Else Lasker-Schüler, Fritz von Unruh, Ludwig Renn dhe me shume artiste e shkrimtare te tjere ne Zvicer.
  • Nentor: është ne Berlin, qendron ne Hotel majestic, ne Brandeburguscher Straße (deri ne fund te janar 1933).

1933: Fund janar mbaron Pat (nga libri “Tre Shoke”). Pranvere: Remark i ofron vendbanim emigranteve nga Gjermania ne Porto Ronco. Fillim maji: gazetari çifut Felix Manuel Mendelssohn gjendet i vrare ne banesen ne “Casa Monte Tabor”, besohet qe ishte vrasje e organizuar nga nacional-socialistet. 10 maj: ndalohen te gjitha librat e Remark ne Berlin. 20 Nentor: policia konfiskon “Asgje e re nga fronti i perendeimit. (12 dhjetor).

1934: 20 janar: fillon publikimi i “Ne Rruge” marre nga shtepia botuese Collier’s. mars: vazhdon punon mbi librin “Tre Shoke”.

1935: Körner, sekretar i shtetit, viziton Remar ne Porto Ronco dhe e fton te kthehet ne Gjermani, por Remark refuzon. korrik: është ne Paris, merr pjese ne konverencen e autoreve te emigruar. dhjetor: qendron ne Paris deri ne janar 1936.

1936: lidhje e ngushte me Margot von Opel. 1 prill: denohet ne proces nga gjykata e Charlottenburg. maj: me Margot von Opel gjendet ne Budapest deri ne 22 maj. 25 maj: rikthehet ne Vjene, takohet me Ruth Albu. 12 qershor: me Margot von Opel ben nje udhetim te gjate ne Itali.

1937: 19 janar: stampimi i “Tre Shoke” marre nga shtepia botuese Good Housekeeping. 17 qershor: shfaqja e pare kinematografike e “Rruga e Kthimit”, me regjizim nga James Whale. 19 qershor: pashaporte per Republiken e Panamas per Remark dhe Ilse Jutta Zambona (kerkuar nepermjet consullates ne Athine).

1938: publikim ne gjermanisht i “Tre Shoke” ne Amsterdam. 22 janar: martesa e dyte me Ilse Jutta Zambona ne St. Moritz. 9 prill: fillon te punoje mbi librin “Duaje Tjetrin”. 20 maj: shfaqja e pare kinematografie e “Tre Shoke” me rregjizim nga Frank Borzage. korrik: është ne Antibe me Marlene Dietrich dhe familjen e saj; takon Ruth Albu. 4 korrik: çatdhetarizohet nga Gjermania. 19 Nentor: Ilse Jutta Zambona catdhetarizohet gjithashtu. dhjetor: është ne Porto Ronco deri ne fund te shkurtit. 9 dhjetor: fillon te punoje mbi librin “Harku i Triumfit”.

1939: 23 mars: arrin ne New York. Udheton me tren ne Chicago deri ne Los Angelos, ku qendron deri ne qershor. 8-10 maj: merr pjese ne Kongresin Boteror te Shkrimtareve te Qendres Amerikane. 13 qershor: arrin ne New York. 24 qershor: është ne Paris deri me 25 korrik. 4-8 korrik: hera e fundit ne Porto Ronco perpara se te emigroje ne U.S.A 29 gusht: arrin ne Paris, per te vazhduar udhetimin drejt New York me anijen Queen Mary. Arrin ne Los Angelos dhe qendron ne Beverly Hills Hotel. Ne Los Angelos lidhje e ngushte me Marlene Dietrich; miqesi e madhe me Josef von Sternberg, Maria “Kater” Dietrich-Sieber, Elisabeth Bergner dhe Paul Czinner, Dagmar Godowsky, Elsie Mendl; Otto Klement (agjent); njihet me Greer Garson, Orson Welles, Igor Strawinsky, Arthur Rubinstein, Lion Feuchtwanger, Emil Ludwig, Thomas Mann, Bertolt Brecht, Cary Grant, Luggi Wolff e Brigitte Neuner-Wolff dhe me nje numer te madh personash te tjere, mbi te gjitha nga industria e kinematografise dhe emigranteve gjerman. Vazhdon te punoje mbi “Harku i Triumfit”.

1940: 2 mars: është ne Mexico City me Ilse Jutta Zambona per te marre lejen e qendrimit ne U.S.A (deri ne fund te 3 prill). prill: bashkepunon me projekte kinematografike. 23 prill: transferohet ne nje shtepi me adrese: 1050 ne Hilts Avenue, Westwood, Los Angelos. 19 qershor: takimi i pare me Paulette Goddard. Nentor: fillon te punoje per versionin kinematografik te “Mbrapa”. Nentor-dhjetor: fund i lidhjes se ngushte me Marlene Dietrich.

Madam Butterfly: 1941: 12 janar: fillimet e nje lidhjeje te ngushe me Natasha Paley Brown. 20 shkurt: len New York dhe udheton nepermjet Chicago ne Los Angelos. 31 mars: publikohet libri Flotsam. 14 prill: fillimet e nje lidhjeje te ngushe me Greta Garbo, deri me 25 maj. Vazhdon te punoje mbi “Harku i Triumfit”. 8 tetor: kerkon per dokumenta ne Los Angelos.

1942: 15 janar: transferohet ne Beverly Wilshire Hotel. 27 mars: fillimi i shteterrethimit: si lejohet te dale naten dhe te largohet nga vendbanimi me shume, se 5 milje. Shator: takim me zevendes presidentin amerikan Wallace per te diskutuar mbi nje aksion te mundshem anti-fashist. 28 tetor: largohet nga Los Angelos dhe vendoset ne New York; banon ne Sherry Netherland Hotel. Ne New York lidh miqesira me Sam Salz, Terence Philip dhe Toni Hollingsworth, Elisabeth Bergner, Elsie Mendl, Elsa Maxwell, Dr. Graefenberg, Carl Zuckmayer, Rudolf Sieber, Greta Garbo, Fritz von Unruh, Dorothy Thompson, Gloria Swanson dhe shume persona te tjere, duke perfshire emigrant rus dhe gjerman, dhe personashe te ambienteve teatrale. Vazhdon te takohet rregullisht me Ilse Jutta Zambona. 16-17 dhjetor: ne Washington, per te biseduar serish me zevendes presidentin Wallace dhe stafin e tij.

1943: prill: mbas nje shkeputjeje disa mujore rifillon punen e tij me librin “Harku i Triumfit”. 12 shtator: arrin ne Los Angelos, ne Beverly Wilshire Hotel. 8 tetor: transferohet perfundimisht ne New York. 15 dhjetor: Elfriede Remarque(e motra) denohet me vdekje nga Gjykata Naziste per “sabotim”, vritet ne Berlin.

1944: 25 gusht: perfundon versionin e pare te “Harku i Triumfit”. 27 shtator: fillon shenimet mbi “Edukimi ne Gjermani mbas luftes” nje memorandium per sherbimet sekrete amerikane OSS mbas renies se nazismit.

1945: janar: fillon te punoje mbi romanin “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur” dhe njekohesisht merret me “Harku i Triumfit”. 15 shtator: stampimi pergatitor i “Harku i Triumfit” marrre nga shtepia botuese Collier’s . 26 shtator: vetevrasja e nenes adoptive Maria Anna Henrika Bahlmann ne Aschendorf. dhjetor: publikimi i pare i “Harku i Triumfit” nga shtepia botuese New York, Appleton-Century.

1946: maj: publikimi gjermanisht i “Harku i Triumfit” marre nga shtepia botuese Roman; Zurigo, Micha. 11 qershor: njoftimi i vrasjes te se motres Elfriede Scholz (mbiemri i vajzerise Remark), mbas dy vjet e gjys. korrik: fillon punon mbi librin “Shkendija e fundit”.

1947: 27 mars: shfaqja e pare e “Dashuria tjeter” me rregji te André de Toth. korrik: perfundon versionin e pare “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur”.

1948: 16 shkurt: shfaqja e pare e “Harku i Triumfit” me regji te Lewis Milestone. 19 maj: rikthim ne Evrope mbas 9 vjetesh emigrim ne USA. Arrin ne Havre, udheton ne Paris, ku qendron ne Hotelin “George V”, takohet me Natasha Paley. 29 maj: niset nga Parisi per ne Porto Ronco, ketu takohet me te babane Peter Franz Remark. 11 korrik: është ne Rome, takohet me Nata Paley. 21 tetor: arrin ne New York, ne Hotel Ambasador. 9 Nentor: semuret rende deri ne mes te dhjetorit.

1949: prill: gjygj ne Los Angelos kunder Enterprise Production (kompania qe mori persiper shfaqjen e “Harku i Triumfit”) per vonesen e pagimit te $10,000. 31 gusht: idea e pare mbi romanin “Nje nate ne Lisbon” 19 shtator: është ne Zyrih me Ellen Janssen, takohet me babane Peter Remark. 30 shtator: niset per ne New York, ne Hotel Ambasador bashke me Jutta Zambona.

1950: 25 prill: fundi i lidhjes me Natasha Paley, mbas gati 10 vjetesh. maj – qershor: punon mbi “Shkendija e fundit”. 27 maj: arrin ne Paris, Hotel Lancaster, shkon ne Porto Ronco (31 maj). 18 qershor: nata e pare per “Hije ne Parajse” 4 Nentor: vazhdon te punoje mbi “Shkendija e fundit”. 16 Nentor: është ne New York, ne Hotel Ambasador. Vazhdon terapia me Karen Horney.

1951: 26 mars: takim me Soma Morgenstern. 4 maj: lidhja teper e ngushte me Paulette Goddarde (lindur me3 korrik 1910 me emrin di Marion Godulard Levy). Giugno: punon per perkthimin ne anglisht te “Shkendijat e Jetest”. 1 korrik: largohet nga Hotel Ambasador mbas afersisht 8 vjetesh dhe transferohet ne nje apartament me numer 320, rruga 57, kati 15, Manhattan. 14 korrik: është ne Paris, per te udhetuar drejt Porto Ronco me 23 korrik. dhjetor: punon mbi romanin “icembre: lavora a “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur”.

1952: janar: botimi i “Shkendijat e Jetes” marre nga shtepia botuese Appleton Century, New York. Semuret serish. 24 korrik: arrin ne New York. korrik: botimi gjermanisht i “Shkendijat e Jetes” marre nga shtepia botuese Roman; Cologne, Kiepenheuer & Witsch. 5 korrik: arrin ne Rotterdam, udheton deri ne Amsterdam, 10 korrik: ndodhet ne Osnabrück, takon te jatin Peter Franz Remark dhe te motren Erna. 12 korrik: shtator: punon mbi librin “Kthimi ne Atdhe i Enoch J. Jones”. 18 shtator: është ne Venezia me Paulette Goddarde deri me 29 shtator. Takohet me Th. Csokor dhe Kasimir Edschmid. 14 tetor: rikthim ne New York. tetor: është nen mjekime dhe merr lajmin, se ka diabet. Fund tetor: vazhdon te punoje mbi romanin “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur”. dhjetor: fillon punen mbi romanin tjeter “Obelisku i Zi”.

1953: 25 janar: semuret serish ne gjendje te rende. mars: vazhdon puna mbi “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur”. 19 prill: takimi i pare me Ernst Glaeser mbas 20 vjetesh. maj: punon mbi nje roman tjeter “Stacioni i Fundit”. dhjetor: perfundon romanin “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur”. 9 dhjetor: vdekja e Walter Feilchenfeldt.(miku i tij shites)

1954: 12 shkurt: është ne S. Moritz me Paulette Goddarde ne Hotel Palace. prill: botimi i pare i “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur” marre nga shtepia botuese Harcourt, Brace, New York. Fillimet e majit: punon gjate gjithe kohe mbi romanin “Obelisku i Zi”. 9 korrik: vdekja e babait Peter Franz Remark. 11 korrik: ndodhet ne Osnabrück, takohet me kusherijte Aloys dhe Josef Remark. Me 12 korrik ndodhet ne varrimin e te atit. korrik: fillon punimet e tij mbi librin “Akti i Fundit”. shtator: botimi i pare ne gjermanisht i “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur” marre nga shtepia botuese Roman; Cologne, Kiepenheuer & Witsch. 22 shtator: mbaron versionin e pare te “Akti i Fundit”.: completa la prima versione di dhjetor: punon mbi “Obelisku i Zi”.

1955: 19 janar: ndodhet ne Viene me filmimet kinematografike te “Akti i Fundit” me regji te Georg Wilhelm Pabst deri ne fund te janarit. 17 prill: shfaqja e pare e “Akti i Fundit”.

1956: 17 dhjetor: ndodhet ne Berlin per provat finale te “Stacioni i Fundit”. 20 dhjetor: “Stacioni i Fundit” nata e pare per Festivalin e Berlinit. tetor: Botimi i pare i “Obelisku i Zi” marre nga shtepia botuese Cologne, Kiepenheuer & Witsch. 23 Nentor: është ne New York.

1957: 20 maj: divorcimi i dyte me Ilse Jutta Zambona ne Juarez, Meksike. 23 shtator: ndodhet ne Berlin per filmimin kinematografik te “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur”. Remark ka rolin e Pohlmann, mesuesi.

1958: 25 shkurt: Martesa me Paulette Goddard ne Branford, Connecticut, USA. 19 mars: shfaqja e pare e “Kohe per te jetuar, kohe per te vdekur” me regji te Sirk Douglas. tetor: është ne Venezia.

1959: 18 mars: arrin ne New York. tetor-Nentor: bashke me Josef Wolf, punon per rishfaqjen e Ultra-Film te nje regjizure gjermane per filmin “Ne Plazh” bazuar ne romanin e Stanley Kramer nga romanca e Nevil Shutes. 27 tetor: është perseri ne Porto Ronco.

1960: 30 mars: është ne Rome. 2 maj: qendron ne Paris per nje kohe disa mujore. 1 shtator: nga Paris rikthehet ne Rome.

Romani i Erih Maria Remarkut “tre shoket”u botua per here te pare ne shqip ne vjështë 1961.Ishte koha kur shoku im i rinise ,Drago Siliqi,drejtor i NSh Botimeve “Nain Frasheri”me guximin e tij prej intelektuali u hapi lexuesve shqiptare nje dritare te madhe per te njohur letersine boterore. Kur iu futa punes per te perkthyer romanin “Tre shoke”,isha 27 vjec dhe nga ky autor kisha lexuar vetem librin e tij te pare”Asgje e re nga Fronti i Perendimit”i cili me pat lene nje pershtypje te thelle.Pra nuk dija shume gjera asper remarkun as per librat e tij-kisha lexuar vetem se nazistet ia paten hequr nenshtetesine gjermane dhe ia kishin djegur veprat publikisht me 1933.E kisha fjalen pra si e perktheva romanin “Tre shoke “:e mora librin dhe lexova 2-3 faqet e para.Fillonte me nje ditelindje ,me ate te heroit kryesor,qe i rrefente ngjarjet ne veten e pare.Edhe kesaj rradhe me mahniti stili teper i ngjeshur dhe tejmase i kursyer i ketij shkrimtari qe komunikonte kaq bukur dhe kaq natyrshem me lexuesin.I perpiva ato 2-3 faqet deri ne fund dhe sakaq mora nje vendim:nuk do ta lexoja librin deri ne fund,por do ti futesha punes menjehere dhe do ta perjetoja gjithe romanin rresht per rresht,ashtu sic e kishte perjetuar autori ne procesin e tij te krijimit.Ishte nje vendim paksa i cuditshem ,por mua me ndihmoi jashtezakonisht shumea ditur as vete,u futa ne shpirtin e autorit, hyra si te thuash nen lekuren e tij,i provova te gjitha ndjesite,emocionet,problemet ,gezimet dhe tronditjen e tij,dhe them se arrita ta percoj besnikerisht lexuesve mesazhin e tij-te pakten nuk e degjova asnjehere akuzen aq te njohur ,qe perkthyesi qenkej tradhtar i autorit… Me romanin “Tre shoket ” me lidhin kujtimet me te bukura te punes sime si rikrijues;por me lidhin edhe disa nga ato rastesite e cuditshme qe ndodhin ne jeten e njeriut:Autori e kish botuar kete veper ne vitin 1938, ne emigracion, si refugjat dhe si shkrimtar qe ,megjithese mjaft i famshem ne gjithe boten ishte pa identitet,i perzene nga atdheu.Dhe pikerisht ate vit,me 1938, une ,ende femije,erdha nga venlindja ime,Sarajeva,ne atdheun e nenes sime,ne Shqipëri,ku gjithashtu gjeta mbrojtje dhe shpetova kokennga murtaja naziste.Isha pra nje cun i vogel qe ne ate kohe nuk dinte asnje fjale shqip dhe asnje fjale gjermanisht.Dhe kush mund ta parashikonte atehere qe ,plot 23 vjet me vone ,do t’i jepja lexuesit tone nje liber te tille ne gjuhen time amtare!…Perkthimi dhe suksesi qe pati “Tre shoket “pas botimit ne shqip, me dhane shtysen qe te vazhdoja te merresha me perkthime letrare.Edhe sot e kesaj dite takoj shoke e miq te brezit tim,te cilet kete liber te remarkute mbajne dhe e ruajne si Bibel, sepse jo vetem qe mbahet si himn kushtuar miqesise se sinqerte ,fisnike e pa asnje lloj interesi midis shokesh por konsiderohet edhe nje nga historite me te bukura e me mallengjyese te dashurise. Romani i dyte qe perktheva ishte “Shkendija e jetes”Edhe kjo veper me ngjiti menjehere ,jo vetemper faktin se lidhej edhe me dicka personale por me teper nga forca e penes se ketij shkrimtari, i cili ,pa qene kurre ne nje kamp perqendrimi nazist, arriti ,vetem permes shfrytezimit te nje dokumentacioni,sa te pasur aq edhe ngjethes te na jape nje deshmi te tille te nje vertetesie te mahnitshme historike, duke ia kaluar plot e plot shkrimtareve te tjere qe e trajtuan kete teme. I treti romani ketij autori ishte “Asgje e re nga Fronti i Perendimit” .Ky roman qe qe botuar edhe njehere tjeter ne shqip ne vitin 1936, me vuri perpara nje pergjegjesie te madhe.Ai ishte nje roman kujtimesh autentike dhe tronditese,i njohur ne te gjithe boten, ishte ,sic shkruan kadare ne hyrjen e tij-nje liber i qete e modest,por edhe nje kambane alarmi kunder histerise se luftrave;brenda nje kohe te shkurtet ai u be thesar i tere njerezimit…Por pikerisht thjështësia e ketij libri ishte aq e veshtire per tu ridhene.Dhe perseri u futa ne lekuren e atij maturanti 18-vjecar ,e atij ish-ushtari te frontit te Luftes se Pare Boterore ,qe e rrefente aq prekshem historine e vet dhe moshatareve te vet ,historine e rinise se vrare neper llogoret e nje lufte te cmendur e te kote. Romani i 4 i remarkut ,”Harku i Triumfit”, qe doli ne qarkullim ne prill te vitit 1988,mbahet nga kritika si kryevepra e tij e dyte. Ai natyrisht me hapi me shume pune dhe telashe;e kam mbajtur pothuajse 7 vjet nder duar, duke i vene vetes si detyre qe ta perktheja vetem ne ato periudha kohe ku mund ti kushtohesha plotesisht atij.Dhe meqe censura e bekuar nuk ma lejoi botimin e ketij libri aq human e aq te shtrenjte per mua,mu desh ta mbaja per 20 vjet rresht ne sirtar. Keto ishin pak a shume kujtimet e mia me kete shkrimtar kaq njerezor dhete dashur per lexuesin, i cili me ate gjerdan vezullueste librave qe shkroi u la nje deshmi te trishtueshme ,por jashtezakonisht bindese dhe tronditese te dukurive me te egrate shekullit tone.

Listë me Citate në: Wiki Citate

Njeriu as qe e di sa shume mund te harroj-ky eshte nje bekim i madh e njekohesisht edhe nje mjerim i mallkuar.

Bota s,te duke kurre aq e bukur sa ne castin kur te m,byllin ne burg ose kur do ndahesh prej saj.

Dashuria e ben gruan te mprehte,ndersa burrin konfuz.

Kush di shume,atij i dhemb me teper e vertea e hidhur.

Kunder fyerjeve njeriu mund te mbrohet,por kunder meshires jo.

• Ne dashuri pyet gjithmone teper dhe kur njeriu kerkon te mesoje pergjigjen ajo ka mbaruar.
• Nuk ka asgje qe mbetet pergjithmone.
• Te gjitha dashurite kerkojne te jene te perjetshme dhe pikerisht ketu e kane burimin mundimi dhe vuajtjet e tyre pa fund.
• Nuk është e tmerrshme te presesh dicka,e tmerrshme është kur nuk ke c’te presesh.
• Harresa është sekreti i rinise se perjetshme.Njeriu mplaket vetem nga kujtesa.
• Dashuria është e mbrekullueshme,vetem ka nje te keqe:te prish karakterin.
• Semundja me e keqe ne bote është te menduarit,ajo s’ka sherim.
• Enderrojme sepse pa enderrat nuk do te mund ta duronim te verteten.Njeriu nuk genjehet vetem nga endrrat.Njeriu genjehet edhe me te verteten.Kjo është nje enderr akoma me e rrezikshme.
• Askush nuk kthehet me po ashtu sic nuk kthehet kurre me nje ore e jetuar me pare.
• Ka me shume prostituta mes atyre vajzave qe s’kane shkuar asnjehere me nje mashkull sesa ato qe jane te detyruara te jetojne me kete profesion te veshtire.
• Ti mund te kthehesh ne kriminel a shenjtor dhe asnjeri s’e ve re por ne te mungofte ndonje kopse kete e vene re te gjithe.Kjo është cudia dhe lezeti yne.

Literaturë në Shqip

Shiko listën e plotë të Librave që kanë lidhje me këtë autor tek: Biblioteka Kombëtare

1 Thuamë se më dashuron… : letra / Erich Maria Remarque; Marlene Dietrich; Vullnet Muço; Rexhep Hida
2 Në kërkim të “brezave të humbur” : Remark, Heminguej, Dos Pasos etj. Romanet e shkrimtarëve të famshëm që mbajnë ende peng psherëtimën e vjetër shqiptare / Albana Sala
3 Sepse ky libër e largon rininë nga idealet komuniste : [Përkthyesi flet për Remarkun gjatë procesit të tij të përkthimit] / Robert Shvarc
4 Shpresa si reagim ndaj trysnisë së pandërprerë : [Petro Marko : Nata e Ustikës dhe E. M. Remark : Shkëndija e jetës] / Petrit Palushi
5 Thuamë që më do….dhe Remarku del sërish në krye : [Thuamë që më do. Erich Maria Remarque] / Vasil Qesari
6 ” Obelisku i zi” ose rinia e humbur : [Erich Maria Remarque] / Leonard Olli
7 50 pusulla dashurie të Remarkut për Marlene Dietrich / Vasil Qesari
8 Kur Remark shkruante letra dashurie / Erich Maria Remarque
9 S’jetohet me ligjet e dashurisë : [letra e shkrimtarit Erich Maria Ramque për Marlene Dietrich, botohen në shqip] / Elsa Demo
10 Erih Maria Remark : rrënjët mitike të një emri të madh : shkrimtari ushtar i paqes / Armand Plaka
11 Të dashurosh si Remark : vijnë në shqip letrat e dashurisë të Erich Maria Remarque / Al.Ba.
12 Shtatë pusulla dashurie të Remarkut për Marlenë Dietrich : sekretet e shkrimtarit gjerman në librin “Thuamë që më do” / Vasil Qesari
13 Letrat e dashurisë mes Remarkut dhe Dietrich / Klarita Bajraktari

Lidhje të jashtme

• (anglisht)(gjermanisht) (rusisht)Faqe në disa gjuhë për Erih Maria Remark

1. ^ “Lufta e Parë Botërore”. Wikipedia. 3 janar 2019.
2. Wikipedia

shiu harroi
të prehet
nuk rreshi
nuk heshti
nuk pushoi
as në Shabbat
nga qielli
shiu
ra
u rrëzua
u lëndua

shiu harroi
të vijë
retë u varën kot
deri mbi çati
si perçe kuajsh
në galop
ngjyrë gri

shiu i sfilitur
fjeti
i mekur, i kapitur
i kacavarur si pjergull
mbi mjergull

shiu harroi
kush ish
harroi se e prisnin
me përmallje
me sytë lart
po vjen
po bjen

sikur ta dinte
s’do rreshte
pa hiatuse
pa u ndjerë
do binte
pa dashur aspak
që era e marrë
ta shtynte
ta rrëmbente
si ombrellë
si balon
atje ku s’e prisnin
gjithë duf ta shfrynte

VOAL – Klubi letrat “Gjon Nikollë Kazazi'” njofton se Mitingu i 56 i Poezisë poezisë online, mund të ndiqet drejtëpërdrejt ( live) në faqen e klubit në facebook. Kryesia e Klubit letrar ” Gj. N. Kazazi” i fton të gjithë të interesuarit për të ndjekur Mitingun. Dhe jep këto sqarime:

ID ZOOM nuk do postohet për audijenca e gjerë meqë ata/ato mund të kyqet on-stream pra direkt nga faqja e klubit që besojë e dini apo ja keni bërë like.

Ju ftojmë ti dëgjoni poezitë e poetëve vendor dhe ndërkombëtarë online nga faqja e Mitingut duke filluar nga tribuna tek poezitë.

Ç’shurdhëri pikëlluese

E ç’zbrazëti tej e tej në Paris !

Urat mbi Senë,njëra pas tjetrës,

Si përherë aty janë

Me abazhurët dhe stolat ndanë trotuarit,

Por,ç’t’i kapërcesh;

Avenjutë në të dyja anët

Njëlloj të shkreta janë…

Parisi me Maskë

Si u bënë njerëzit kështu

Njëfytyrësh,

Mbuluar që nga mjekra,

Gjer te sytë,

Të cilët shpesh ,

Mbulohen me syze t’errëta.

E me gjasë mbi krye

Ngjeshet një kapele…

Si u njësuan të gjithë

N’identitetin rrafshues të maskës,

Prej së cilës,dhe zëri

Mbytur del,i paartikuluar;

Në distancë të detyruar prej dy metrash

S’e merr vesh ç’thotë partneri;

Lypset të thërrasësh pa takt

E të humbësh privatësinë.

Covid 19

Ç’emër konkret me një numër pas,

Që s’e has n’asnjë besëtytni

E n’asnjë faqe të simbologjisë…

Ç’emër ashpërsisht konkret,

Por askush s’e sheh vrasësin,

Që  bëhet m’i frikshëm me frontin rrethor

Treqind e gjashtëdhjetë gradë…

Maska Maska Maska

Të bardha dhe,të zeza,

Si divizë e vdekjes…

Tashmë ato janë një aksesor i domosdoshëm

Pa të cilin s’del dot nga shtëpia;

Më parë mund të harrosh celularin

Pa marrë me vete,

Portofolin,më parë mund të harrosh pa marrë,

Por kurrsesi maskën !

Le ta injorojë ajo

Kravatën  e re që ke lidhur,

Këmishën e kollarisur dhe ,

Kostumin ,sado elegant qofttë…

Me ç’qejf e me ç’dëshirë

Të hysh e të blesh në butikët luksozë ?

Sapo gjendesh përballë

Xixëllimave të Bvlgari – t,

Të kaplon absurdi;

Absurdi të çmotivon tek të lëbyren sytë

Përballë kometave të Swarovski-t

Afashinantë koleksionet pranverë – verë

Të Vuittoni-t, Armani-t ,

E të kujt jo ?

Parfumi i ri i Chaneli-t

Ah,ç’eliksir !

Por iku pranvera,vera po fluturon;

Të shohim vjeshtën flori …

L’amour L’amour

Por në Paris stinët sërish

Të katërta magjepsëse janë

Si tablotë e Monesë  !

E ndoqët besoj,videon virale

Me atë zonjën parisiane,

Që policët e tërhoqën zvarrë,

Sepse

Refuzonte maskën ?

Turma, si turma në rolin e vet,

U mblodh të shihte e të bënte me ngut video,

Dhe sellfi me të dhunuarën në sfond

Që miqve të tyre

Ua nisën urgjent…

Kush guxoi të thoshte një llaf

Kundër dhunës primitive të policisë

Së shtetit demokratik ,në mes t’Europës,

Që shkelte me të dyja këmbët

Të drejtat themelore të njeriut,

Ia mbyllnin gojën në çast :

Vini mask !

Paris L’amour L’amour,

O,Champs Elysees

Champs Elysees,

Ti e tillë je

Në diell,në shi,pasdite ,në mesnatë…

Po ç’mesnatë ?

Për ty ka veç mbrëmje

Që zgjat gjer n’ag…

Maskë mbi Place de la Concorde

Mbi Place Charles de Gaulle maskë,

Mes të dymbëdhjetë gërshetimet e kryqëzimeve…

Ah,por maskë edhe mbi Arc de Triumph

Të poshtëruar;

Mbi Tour Eiffel gjithashtu; !

A s’e shihni renë e zezë

Vende – vende, hekurash e çjerrë ?

Ah,por maskë ka dhe mbi Notre Dame,

Q’e dogjën idiotësisht mizorisht !

A e kujtoni sa show u bë

Me donacionet milionëshe për rindërtimin e saj ?

Gjer dhe pishinë projektuan të hapnin

Ca biçimër arkitektë mbi Katedrale,

Kinse mëkatet u larguakan edhe kur lahesh…

Epo,ajo vogëlushja,tek shkonte në shkollë,

Dhuroi një euro

Për Notre Dame –n e djegur,

Paçka se mbeti pa ngrënë hamburgerin

E mëngjesit…

Parisi me Maskë

Por Sena rrjedh

Kështu dhe Palais de Justice

La Defense ultra moderne

Kështu,

Kështu Saint Michel, shpirti i Parisit,

Pigalle dhe Montmartre po kështu,

Madje me maskë robëruese

Edhe grataçielat farfuritëse

Të s’ardhmes…

Kanë mbyllur kavaletat

Piktorët e trotuareve,

E kush do t’u blejë gjësend atyre;

Atyre tashmë,mbuluar me maskë

Kush do t’u pozojë ?

Crazy Horse s’hasdiset më,

Moulin Rouge,yjet e kuq

I ka shuar;

Elikat

Kanë ngecur si orët që kohë më s’tregojnë…

Burrat janë ndryrë me gratë në shtëpi;

Pa punë prostitutat heroina

Sexy dolls pa punë gjithashtu.

Parisi me Maskë

Por Sena rrjedh

Ah,por ju propozojmë të vizitoni

Me radhë gjithë pavijonet

E Luvrit mitik !

Virtualisht virtualisht

Përndryshe dhe Xhokondës

Do t’i duhet të vërë maskë !

Virtualisht

Virtualisht

Siç duket një ditë

Gjithçka do të kryhet

Thjesht virtualisht .

Këtë herë

Gishti monumental i Cesar Baldaccinit,

Gishtin e Çezarit perandor

Më solli ndër mend drejtpërdrejt…

Me maskë Parisi

Por Sena rrjedh

Besomëni !

Në vesh mrekullisht më kumbojnë

Këngët e Mirej Matjesë

Dhe Edit Piafit,

Zonjave si prerjet e vogla

Të parave prej ari…

Më kumbojnë mrekullisht

Këngët e Sharl Aznavurit

Dhe, Iv Montanit melankolik

Me Les Fauilles Mortes

Të Zhak Preverit …

Ajo tastiera e fizarmonikës

Mos drithëron flu flu

Si valëzimet e Senës,

Domethënë …

Si regëtimat e zemrës tënde ?

O, përsëri Parisi

Ka këngëtarë të famshëm

Dhe poetë të gjallë me emër :

Mund t’ju përmend njëherësh disa…

Të cilët,tashmë në trotuare dhe pedonale

Gjerbin kafen tek shkruajnë me maskën nën gushë

Si lak që të mbyt.

E dini ?

N’intervistat me mikrofon në dorë,

Në sheshet dhe ndanë parqeve,

Populli ,kur u pyet,

Gjer te Preveri i numëroi poetët…

Kjo ,thjesht do të thotë:

Sa vështirë është sot

Të hysh në shpirtin e një kombi ;

Të bëhesh legjendë,

Sa vështirë është sot !

Paris L’amour L’amour

Je gjenetikisht kozmopolit

Edhe pse mbuluar me maskë

Dhe,

Mbetur pa turistë…

L’amour

Qyteti i shenjtë,

Ku lindin e lindin

Kulte artistësh.

Ah,ja dhe Bar Hemingway !

Hej,Heminguej,

Ti ke të drejtë :

Parisi

Eshtë një festë

E pambarimtë…

Parisi me Maskë

Por Sena rrjedh…

                                       2020 Gusht

DASHURI 

Dashuria ime

Aleatja ime

Le të vijë urrejtja

Me falanga grindjesh

Sherresh

Mërish 

Të ndeshet me ne

Të dy 

Përballet me ne ajo dot në dashuri?

1998

PLAGA  

Plaga që më hape dikur…

M’u mbyll.

U mbyll krejtësisht,

S’kullon më as një pikë gjak,

Por një vranësirë e lehtë,

Një re e zezë,

Gri    

Në qiell 

Plaga më dhemb, plaga zë e më ther…!

Gusht, 2016

FARA   

Fara

Çon bifkë.

Bifkës nuk i duket fruti 

Pa buitur, pa çelur lulja

Mbi degën e vet

E strehon atë

Sythi

Duke e mbështjellë me pelush të blertë. 

1998

MË HËNGRËT TË GJALLË    

Erdhi vdekja e uritur

Të më hante

Me uri 

Por

Më gjeti

Të tretur

Kock’ e lëkurë.

Ç’të hante e zeza vdekje

Lëkurën apo kockat të hante tek unë ?

1998

REFUZIMI   

Unë kërkoj

Nga ju

Të më jepni

Të më shtrëngoni

Fort dorën e punës.

Ju më jepni gishtin e pushkës…!

Mrs 2016

ASAJ VAJZE  

Asaj vajze që ecën në trotuar

Ia hanë buzët,

Pulpat

Supet,

Vetullat me sy,

Edhe syrin ia hanë me sy.

Për syrin s’ka vija të bardha,

S’ka semaforë,

S’ka ngjyrë të kuqe

S’ka ngjyrë jeshile!

Syrin e kaltër,

Syrin e zi,

S’e ndal,

S’e ha,

S’e penalizon askush

Përveçse bukuria me bukuri,

Përveçse dashuria me dashuri…!

Maj, 2016

ATA VETË   

Gropat  i hapin vetë ata

Çdo ditë

Kudo.

Jo veten,

Të tjerë kërkojnë ata të fusin në to!

Mars 2016

FRIKA   

Një jetë me shumë frikë,

Vetëm ca copëza

Gëzimi

Si vatra

Të blerta blerimi,

Si fije bari nëpër asfaltë.

Si fije bari në një tokë kripore.

Shpina:

Skllavja jonë

Trimëria:

Gjoksi

Ynë,  

Zemra jonë

Që gjemimet s’i ka pushuar e qiejve emde gjëmon   …!

Prill, 2016

SIGURISHT    

Vetëm

Errësirë

Vetëm dritë

S’ka gjithmonë

Drita dhe errësira

Një  ditë fiket, mbaron…

Tetor, 2015

KAKARISJA    

Kakarisje

Kakarisje

Kakarisje 

Kakarisja e pulës së kuqe

Kakarisja e pulës së bardhë

Kakarisja e pulës së zezë

Publicitet pulash,

Furriku pa asnjë vezë…!

Qershor 2016

DËGJOJ ÇDO DITË   

                              (varjant) 

Dëgjoj morira kakarisje

Çdo çast

Çdo orë

Çdo

Ditë

Por nuk shoh  vezë në furrik…!

TI DHE AJO      

Ti

Pula e kuqe

Kakaris, kakaris

Por vezë nuk bën.

Furriku yt i zbrazët

Bosh

Furriku i pulës gri

Plot vezë,

Dhe jo vezë

Për  omëletë,

Jo vezë për t’u skuqur,

Por  me vezë plot  zogj të bukur !

Qershor 2016

JUA  ZUNË GOJËN ME BUKË  

Jua zunë gojën me bukë,

Gati

Një jetë, të tërë

Nuk përtypët dot

Qoftë edhe një fjalë  

Një fjalë sa një gjysmë kafshate

Fjala juaj

U myk,

Fjala juaj u tha

Si një copë bukë bajate  !

Fjala juaj e mykur, nuk shtrohej më

As në tavolina mortore as në tavolina dasme…!

Qershor 2016

Hiç  njohësit e ithtarët e denjë të artit të filmit, lidhem me kusht se, të gjithë të tjerët  nuk janë në gjendje t’ia thonë emrin e asnjërit regjisor të filmit të Suedisë përpos të Bergmanit. E kur ia shqiptojmë emër e mbiemër – Ingmar Bergman, atëherë menjëherë kërkojmë vend në grupin e filmofilevë.. E për të dëshmuar, prapë, njohuri të “mëdha” të filmit numërohen disa filma vërtet antologjikë të këtij regjisori të madh. Me kujtohet, diku shumë përpara, takimi i parë me artin filmik të Bergmanit “Burimi i virgjërisë “e, e të tjerët, për pak, ashti i numërimit të me ngelë në fyt, por, për fat, me kujtohen disa filma më të rinj të tij sikurse janë: “Pëshpërimat në jastëk”, “Sonata e vjeshtës” e të tjerë, përndryshe do të skuqesha para bashkëbiseduesit tim sued, të cilit, edhe ashtu me krejt pak mjete ia dëshmoj njohuritë  kulturore nga ky vend i standardit të lartë jetësor. Bisedën përkitazi me Ingmar-in dhe artin e tij, e degëzoj edhe me disa imtësia, sigurisht e krejtësisht të parëndësishme. Suedi vëren entuziazmin tim të prishur, e nëpër fytyrën, përndryshe të ftohët, i rrjedh një nënqeshje e rrallë.

Bashkëbiseduesi im (Johanson, Gustavson apo Enderson, tjetër emër nuk mund të ketë)!, ma pret troç: suedezët e duan dhe s’e duan aq shumë Ingmar Bergmanin. Dhe – fillon nga e para. Pse suedezët e duan këtë regjisor. Kur kanë arsye, vërtet kanë arsye, ta duan shumë..

Ashtu sikurse këtij shteti zërin, për të mirë, ia qiti në tërë botën çeliku i mirë, ashtu sikurse njeriu (edhe më i painformuari) di për automobilin e markës “Volvo”, po e zëmë, janë të paktë ata që vërtet nuk dinë edhe për Bergmanin dhe filmat e tij. Kudo në botë. Pse e duan, me plot arsye, po e përsëris edhe një herë, suedezët Bergmanin, e marr me mend, e, jam i gatshëm që tërë ditën të dëgjoj  dhe, përsëri, ma merr mendja se nuk është thënë krejt ajo që duhet thënë, për të dhe opusin e tij madhor kinermatografik…

Me kureshtje shumë më të ndezur, por, jam i  gatshëm të dëgjoj pse, vallë, s’e duan suedezët Bergmanin e tyre të madh? Gustavsoni këtë e thotë, gati – gati me temperament jo tipik për njeriun e këtij vendi. Nuk e duan, nuk e duan, thotë ai, masat e gjera (popullore) suedeze Bergmanin, ngase pothuajse në të gjithë filmat e vet, gati pa përjashtim, paraqet botën disi si të sëmur suedeze, me shumë trauma, me shumë devijime seksuale që prekin diku thellë në çrregullime e luhatje psikike. Në filmat e vet ai për së tepërmi merret me ato anë të errtë të qenies njerëzore. Ani pse për të, mund të thuhet lirisht se është një njohës i mirë dhe i thellë i neuropsikiatrik…

Përfundon, kështu, disi, monologu i Gustavsonit, pse suedezët nuk e duan edhe aq Bergmanin e kjo në shesh nxjerr edh enjë njohuri të re për këtë vend. Njohuri që, deri diku, edhe e lëkundin botëkuptimim tim mbi  këtë vend.

Po që se dikur, jo fort moti ndoshta, Suedia është marrë si sinonim i një vendi të shfrenuar në dashuri e në çrregullime të tjera seksuale e të tjera “tejkalime”, sot, ndërkaq, situata është krejt tjetër. Këtij vendi i duhet, mik, dashuria. Mendoj ajo midis femrës dhe mashkullit. Lidhje e fortë e me plot ndjenja. Si bazë e mirë për familje të shëndetshme e të pastër. Hajt provo e foli diçka në rrugë një suedezje të bukur e të bardhë, për ë cilat të painformuarit do të mendonin se është “një nga seria”! Edhe vetë do të turpëroheshe nga sjellja jote e pahijshme. Suedia sot është një shtet i një shërimi, të them  kështu, total nga ca sëmurje, edhe këto t’i quaj ashtu, që e kishin kapluar në vitet e gjashtëdhjeta, tashmë të harruara e që i dhanë një drejtim të tillë artit bergamian…

Pas plotë tetë vjetësh, Ingmar Bergmanit, këto ditë, përsëri iu lejua xhirimi i filmit në Suedi. Xhirimi i filmit me titull “Fani e Aleksandër” fillon në pranverë dhe njëherazi është projekti më i shtrenjtë, dhe më astronomik, (realizimi do të kushtojë 35 milionë kruna) që është lejuar ndonjëherë në këtë vend. Të them, në fund se, krahas Bergmanit në Suedi janë shumë të njohur dhe të popullarizuar regjisorët: Alf Cheberg, Wilgot Cheman dhe Jean Troell.       Bergmani, megjithatë, nuk është i vetmi regjisor suedez…

——————-

Gaillard, 24.9.2020

En robe de parade

Samain.

Si shkulm mëndafshi shprishur, plasur pas një muri

Ajo ecën gjatë kangjellash buzë rrugës në Kensington Gardens,

E po vdes pak nga pak

nga një lloj anemie emocionale.

Aty rrotull vërtiten

Bijtë e ndyrë, kokëshkretë, të pavdekshëm, të varfrish,

Tokën do kenë trashëgim.

Ajo është qëllimi i mbramë i riproshimit

Mërzia e saj është e shijshme tej mase.

Do të donte që dikush i fliste

E ka frikë mos unë

e bëj atë gabim.

O Zot i mëshirshëm,

ti më ke dhënë guxim që unë të përjetoj

se ke nevojë për mua,

më jep përsëri fuqi t’i dua të dëbuarit

aq sa ti më do mua

dhe ke nevojë për mua.

O Zot,

ti e di që të jesh i dëbuar

domethënë të jesh i varfër ndër më të varfërit.

Një burrë apo një grua e pasur

mund të jenë të përjashtuar,

si mund të jenë të dëbuar të varfërit

nga kjo tokë e vogël që ti na ke dhuruar.

Bëj që të gjithë të jemi të pasur

në Mbretërinë tënde e në këtë tokë,

duke ditur se ti ke nevojë për ne,

dhe ne kemi nevojë për ty,

njëri për tjetrin.

Dashuria jote, mëshira jote

dhe prania jote

janë thesaret më të mëdha

në jetën time,

Amen.

O brez sa mburravec

aq krejt i parehat!

Kam parë pikniqe peshkatarësh

I kam parë me familje të çrregullta

pashë qeshjet e tyre dhëmbëplota

dhe dëgjova shakara të ngathëta.

Dhe jam më i lumtur se ju

Dhe ishin më të lumtur se unë;

Dhe peshqit notojnë në liqen

e as rroba s’kanë me vete.