Në rast se partitë politike nuk arrijnë një marrëveshje apo kompromis për votimin e kryetarit të Kuvendit të Kosovës dhe nënkryetarëve të tij, ato rrezikojnë ta bllokojnë konstituimin e këtij institucionit ligjvënës dhe ta fusin vendin në ngërç institucional, thonë njohësit e çështjeve politike dhe kushtetuese.

Seanca konstituive e Kuvendit të Kosovës, e cila nisi më 15 prill, këtë të hëne u ndërpre për herë të katërt dhe për pasojë është shtyrë për të mërkurën në orën 10:00.

Lëvizja Vetëvendosje (LVV), partia fituese e zgjedhjeve parlamentare të 9 shkurtit, si dhe tri partitë tjera, Partia Demokratike e Kosovës (PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës(LDK) dhe Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK), e kanë fajësuar njëra-tjetrën për bllokim të konstituimit të Kuvendit.

Lëvizja Vetëvendosje, e cila këmbëngul në propozimin që deputetja e saj, Albulena Haxhiu, të jetë kryetare e Kuvendit, ka kërkuar marrëveshje me partitë e tjera politike për këtë çështje, si dhe për zgjedhjen e nënkryetarëve të legjislativit.

Propozimi i LVV-së është kundërshtuar në vazhdimësi nga PDK-ja, LDK-ja dhe AAK-ja.

Kompromisi i mundshëm

Albert Krasniqi nga Demokraci Plus (D+) në Prishtinë, thotë për Radion Evropa e Lirë se në aspektin politik, konstituimi i Kuvendit gjendet në një bllokadë, për shkak të Lëvizjes Vetëvendosje, e cila nuk ka rritur t’i sigurojë 61 votat e domosdoshme nga deputetët, për ta miratuar propozimin e saj.

“Kur nuk i ke numrat, duket kompromis dhe nuk mund të imponosh kandidatë [për kryetar të Kuvendit]”, thekson Krasniqi.

Ai shton se, marrë parasysh refuzimin kategorik të propozimit të LVV-së nga tri partitë tjera, PDK-ja, LDK-ja dhe AAK-ja, partia fituese do të duhej të lëshonte pe.

“Do të duhej që Lëvizja Vetëvendosje të bënte përpjekje për të dialoguar me partitë politike, në mënyrë që të ketë një kandidat të përshtatshëm – së paku për shumicën e deputetëve – në mënyrë që ta zhbllokojë situatën”, thotë Krasniqi.

Mendim të ngjashëm ka edhe profesori i të Drejtës Kushtetuese, Mazllum Baraliu. Ai thekson se deri të mërkurën, kur pritet vazhdimi i seancës, partitë politike duhet ta gjejnë një kompromis, i cili do ta zhbllokonte ngërçin, në të cilin ka ngecur konstituimi i Kuvendit.

Kompromisi, sipas tij, nënkupton një marrëveshje që përfshin propozimet në pako, për kryetarin e Kuvendit dhe për pesë nënkryetarët, nga partitë shqiptare dhe të komuniteteve pakicë joserbe dhe serbe.

“Gjatë këtyre 48 orëve, të merren vesh [partitë politike] që në pako të gjejnë kompromis. Pra, nëse jo me këtë kandidat – që tri here i ka dështuar partisë apo koalicionit fitues – atëherë me ndonjë kandidat tjetër, i cili mund të jetë më i pranueshëm për partitë e tjera, si kryetar Kuvendi, si dhe për kandidatët për nënkryetarë”, thekson Baraliu.

Sipas Rregullores së Kuvendit të Kosovës, çdo ndërprerje e seancës konstituive të Kuvendit të Kosovës, nuk mund të zgjasë më shumë se 48 ore.

Përderisa PDK-ja dhe AAK-ja kanë sugjeruar se Lëvizja Vetëvendosje duhet ta propozojë një kandidat tjetër të pranueshëm për partitë politike, LDK-ka ka theksuar se nuk do ta votojë asnjë kandidat të LVV-së për kryeparlamentar.

Çfarë në rast se nuk ka kompromis ndërmjet partive politike?

Mungesa e marrëveshjeje eventuale ndërmjet partive politike që do ta zgjidhte situatën për zgjedhjen e kryetarit dhe nënkryetarëve të Kuvendit, do ta thellonte edhe më tej ngërçin institucional.

Të këtij mendimi janë Krasniqi dhe Baraliu.

Siç thonë ata, në rast se nuk ka pajtim ndërmjet partive politike për zgjedhjen e kryetarit i Kuvendit edhe të mërkurën, nuk ka ndonjë kufizim ligjor që seanca konstituive të vazhdojë çdo 48 orë pas secilës ndërprerje, “deri në pafundësi”.

Krasniqi shpreh mendimin se Lëvizja Vetëvendosje mund të vazhdojë të mos propozojë një emër tjetër për kryetar Kuvendi.

“Nëse LVV-ja nuk propozon emër, atëherë kjo mund të kontestohet në Gjykatën Kushtetuese, për shkak se e drejta për të propozuar nuk nënkupton edhe të drejtën për të imponuar kandidat dhe, aq më pak, për të bllokuar konstituimin e Kuvendit”, thotë Krasniqi.

Por, të drejtën për t’iu drejtuar për çështje të caktuara Gjykatës Kushtetuese e kanë vetëm presidentja e Kosovës, avokati i popullit dhe Kuvendi i Kosovës.

Profesor Baraliu shpreh mendimin se para se ndonjëri nga institucionet eventualisht t’i drejtohet Gjykatës Kushtetuese, për çështjen e zhbllokimit të procesit të konstituimit të Kuvendit, mund të ndërhyjë presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani.

Ai thekson se presidentja Osmani ka kompetencë kushtetuese që të garantojë mbarëvajtjen dhe “funksionimin kushtetues të institucioneve”.

“Në këtë rast mbarëvajtja nënkupton – edhe proceduralisht – fillimi dhe vazhdimi i konstituimit të Kuvendit. Mbi këtë bazë, ajo mund të intervenojë në çdo kohë”, theksoi Baraliu.

Megjithatë, ndërhyrja e presidentes në këtë rast është vetëm një lloj ndërmjetësimi ose ftese për partitë politike që të merren vesh për ta çuar në fund procesin e konstituimit të Kuvendit.

Në të kundërtën, sipas Baraliut, presidentja Osmani, Avokati i Popullit ose një grup deputetësh të Kuvendit, mund ta dërgojnë një kërkesë në Gjykatën Kushtetuese, “për vlerësim lidhur me kufizimin e afateve për konstituimin e Kuvendit, e sidomos për atë se a ka kufizime lidhur me përsëritjen e vazhdimit të seancës për çdo 48 orë”.

“Çfarë duhet bërë në këtë situatë? Gjykata [Kushtetuese] e ka pasur edhe një deklarim më herët që të mos bëhen pyetje të tilla ‘çka dhe si”. Por, duhet gjetur një formulim i duhur, në mënyrë që ta detyrojë Gjykatën që të japë një mendim adekuat dhe kompetent”, u shpreh Baraliu.

Radio Evropa e Lirë i është drejtuar Presidencës së Kosovës lidhur me këtë çështje, por deri në publikimin e këtij artikulli, nuk ka marrë përgjigje.

Javën e kaluar, Osmani kishte shprehur gatishmërinë e saj për të biseduar me partitë politike për rrugën përpara, nëse ato e shohin këtë të nevojshme.

Duke marrë për bazë mospajtimet ndërmjet partive politike lidhur me zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit, nga Lëvizja Vetëvendosje, të hënën është thënë se duhet të thirren grupet politike, të konstituohet Kuvendi dhe më pas, të arrihet pajtimi që ai të shpërndahet dhe vendi të shkojë në zgjedhje.

Radio Evropa e Lirë

Janë kthyer në rutinë krizat institucionale – ato shpërfaqen pas çdo palë zgjedhjesh. Një vend që ka kaluar mbi një dekadë e gjysmë të shtetësisë, vijon të ngecë në hapin e parë të konstituimit të institucioneve – këtë herë shkaku i verifikimit të mandateve të deputetëve. Dy seanca radhazi kanë dështuar për shkak të mosmiratimit të raportit të Komisionit për Verifikimin e Mandateve – një hap procedural që do të duhej të ishte formalitet, por që është shndërruar në arenë përballjeje politike mes dy taborëve në Kuvend.

Kosova ka hyrë sërish në qorrsokakun institucional që përsëritet pas pothuajse çdo cikli zgjedhor. Legjislatura e nëntë, e dalë pas zgjedhjeve të 9 shkurtit, nuk u konstituua as pas dy tentativash, shkaku i betejës së hapur mes dy taborëve politikë, në lidhje me procedurat.

Dështimi i dy seancave konstituive në pikën që deri tash është konsideruar krejt formalitet – verifikimi i mandateve të deputetëve, sinjalizon një krizë të re politike dhe brishtësi të demokracisë institucionale në vend.

Ngërçi aktual

Seanca e parë konstituive u mbajt më 15 prill, por nuk përfundoi me sukses për shkak të mospajtimeve lidhur me raportin e Komisionit për Verifikimin e Mandateve.

Në të njëjtën mënyrë dështoi edhe seanca e dytë, e mbajtur më 17 prill, duke i shtyrë edhe më tej procedurat e nisjes së punës së Kuvendit të ri.

Në qendër të mosmarrëveshjes janë aktet e dorëheqjes nga funksionet e dyfishta të zyrtarëve të Lëvizjes Vetëvendosje të cilët kanë fituar mandat si deputetë, por mbajnë ende pozita qeveritare.

Ligjvënësit e PDK-së, LDK-së dhe AAK-së kanë refuzuar të votojnë raportin duke kërkuar që këto dorëheqje të dorëzohen zyrtarisht dhe të jenë të dokumentuara në raport. Në mungesë të kësaj, ata pretendojnë se procesi përbën shkelje të kushtetutës e ligjeve dhe se do të krijonte precedent që në të ardhmen do të kontestohej edhe nga Gjykata Kushtetuese.

Këto dorëheqje kabineti qeveritar i paraqiti në Kuvend pikërisht në ditën e seancës konstituive. Ligji për Qeverinë në nenin 26 parasheh që nëse anëtari i Qeverisë në detyrë zgjidhet deputet, ai duhet të japë dorëheqje nga kjo pozitë para ditës së certifikimit të rezultatit të zgjedhjeve.

Por neni 29 i të njëjtit ligj, thekson se mandati i anëtarit të Qeverisë përfundon, nëse ai zgjidhet deputet ose edhe kur i përfundon mandati i rregullt Qeverisë.

Në vazhdimin e dytë të seancës konstituive, opozita refuzoi konsultat e thirrura nga kryesuesi duke kërkuar prej tij që të procedojë me votimin e raportit që dy ditë përpara nuk kaloi.

Vetëvendosje i cilësoi këto argumente si pengesa të qëllimshme politike, duke theksuar se opozita refuzoi konsultimet e thirrura nga kryesuesi, për të tejkaluar krizën.

Verifikimi i mandateve është vetëm hapi i parë, pas të cilit duhet zgjedhur kryetari dhe nënkryetarët, në mënyrë që Kuvendi të konsiderohet i konstituuar për t’i hapur rrugë krijimit të qeverisë.

Subjektet që ishin opozitë në legjislaturën e kaluar, insistojnë se Vetëvendosje po e bllokon konstituimin në mungesë të votave për ta votuar kryeparlamentarin dhe më pas qeverinë. Sipas tyre kjo u dëshmua me votimin pro raportit, që nuk mori më shumë se 52 vota.

Njohës të punës së Kuvendit thonë se kriza dhe tendencat për bllokadë po e shoqërojnë edhe këtë legjislaturë

“Formimi i institucioneve kalon nëpër shumë faza. Ndërsa nëpër të gjitha fazat, realisht në Kushtetutën e Republikës së Kosovës është shkruar në atë formë saqë do të duhej që akterët institucionalë, ose individët institucionalë të mos abuzojnë me të drejtën që ua kanë dhënë qytetarët. Në këtë drejtim mund të themi që është përgjegjësi e institucioneve, e akterëve institucionalë, që të veprojnë në atë mënyrë që të dalin vetë prej krizës, në mënyrë që të mos aktivizohet Gjykata Kushtetuese dhe që të mos kemi kriza. E, po ashtu të mos kemi praktika të rënda kushtetuese, për arsye që secila krizë vonon në formimin e institucioneve dhe në procedimin tutje. Për këtë arsye në momentin që ka ndonjë krizë është Gjykata Kushtetuese ajo që jep vendimin final”, ka thënë Melos Kolshi, hulumtues në Institutin e Kosovës për Drejtësi (IKD).

Tek i komentoi dorëheqjet që shkaktuan ngërç në konstituimin e Kuvendit, Kolshi përmend kufizimet që i përshkruhen qeverisë në këso situata.

“Realisht jemi në situatën ku për herë të parë kur Qeveria e Republikës së Kosovës e ka kryer mandatin e saj katër vjeçar siç është e përcaktuar me Kushtetutë, ndërsa më 22 mars të po këtij viti janë bërë katër vjet kur edhe Qeveria e Republikës së Kosovës ka kaluar në detyrë. Kështu që qeveria në detyrë nënkupton kufizimet që i ka të përgjegjësisë që të mos marrë vendime të cilat merren nga një qeveri e cila është e rregullt. Kështu që duhet të ketë kujdes, në mënyrë që të mos vazhdojë të marrë vendime qysh është emërimi i bordeve, e shumë vendime të tjera”, është shprehu ai.

Bllokadat në legjislaturat e kaluara

Kriza e tashme nuk përbën rast të izoluar në Kosovë. Legjislatura e vitit 2014 është një shembull emblematik.

Atëkohë blloku opozitar LDK-AAK-Nisma pati zgjedhur Isa Mustafën kryetar të Kuvendit. Por PDK-ja, e cila kishte dalë parti e parë, e kontestoi vendimmarrjen e Kuvendit në Gjykatën Kushtetuese.

Kushtetuesja vendosi që vetëm partia fituese kishte të drejtën e propozimit të kandidatit për kryetar, ndryshe prej rastit të mandatarit të qeverisë, ku presidentit i lihet mundësia t’ia kalojë mandatarin edhe partive të tjera, nëse partia fituese dështon ta zgjedhë në rastin e parë. Situata e vitit 2014 pati shkaktuar një ngërç institucional prej mbi gjashtë muajsh, derisa u arrit një marrëveshje ku Isa Mustafa i LDK-së u bë kryeministër dhe Kadri Veseli nga PDK-ja u zgjodh kryetar i Kuvendit.

Vonesa për shkak të mungesës së shumicës pati edhe në vitin 2017. Pas zgjedhjeve të 11 qershorit të atij viti, koalicioni PAN (PDK-AAK-Nisma) kishte dalë fitues, por nuk kishte shumicën e duhur për të zgjedhur kryetarin e Kuvendit. Për tre muaj u vonua zgjedhja e kryetarit të Kuvendit, derisa më 7 shtator 2017, pas disa tentativave të dështuara u arrit një marrëveshje me AKR-në e Behgjet Pacollit që në zgjedhje kishte garuar bashkë me LDK-në. Kadri Veseli ishte zgjedhur kryetar i Kuvendit e Ramush Haradinaj kryeministër.

Koalicionet

Bllokadat e paszgjedhjeve jo rrallë janë zgjidhur përmes presionit të kohës, kompromisit të pashmangshëm ose ndërhyrjeve të faktorëve ndërkombëtarë.

Në çdo rast, koalicionet janë formuar vetëm pasi partitë e përfshira kanë kaluar muaj të tërë në një lojë nervash e pazare të vështira politike.

2001: Legjislatura I – Pushtet për të gjithë

Polarizimi politik ishte në kulm në 2001-n kur u organizuan zgjedhjet e para pas çlirimit.

Ndërkombëtarët që prioritet e kishin stabilitetin në Kosovë, fillimisht ndërtuan një trupë bashkëqeverisëse të quajtur Këshilli Administrativ.

“Ky është fillimi i një procesi”, pati thënë Bernard Kushner, kryeadministrator i Kosovës.

Pas zgjedhjeve që u fituan nga LDK-ja, sërish donin bashkëqeverisje.

Ibrahim Rugova e pranoi këtë dhe vetë e mbajti postin e presidentit, ndërsa posti i kryeministrit iu dha PDK-së, ama jo liderit të saj Hashim Thaçi.

Bajram Rexhepi kishte treguar për “Kohën Ditore” historinë se si e kishte mësuar që ai do të jetë kryeministri.

“Në dy të natës zoti Shtajner më ka thirrur dhe më ka kumtuar se pas bisedave maratonike, ju jeni propozuar për mandatar”, pati treguar Rexhepi.

Rexhepi u bë kryeministri i parë i Kosovës, dhe krahas njerëzve të LDK-së e PDK-së, në kabinet pati ministra edhe nga AAK-ja e komunitetet.

2004: Legjislatura II – Qeveri e trazuar

Zgjedhjet e 2004-tës sërish e rikonfirmuan LDK-në parti fituese.

Rugova bëri koalicion veç me AAK-në dhe komunitetet.

Ishte qeveri e trazuar kjo.

Pak pa i mbushur 100 ditë, Haradinaj dha dorëheqje, për t’u përballur me akuzat e Gjykatës së Hagës. Në vend të tij u vu Bajram Kosumi.

Disa kohë më vonë, Rugova kumtoi për probleme serioze me shëndetin.

“Mjekët kanë gjetur se vuaj nga kanceri i lokalizuar në mushkëri. Andaj më kanë caktuar një terapi intensive shëruese”, pati bërë të ditur Ibrahim Rugova, president i Kosovës.

Në fund të 2006-s Rugova humbi betejën me sëmundjen.

Fatmir Sejdiu u bë president. Më pas, Kosumi u zëvendësua nga Agim Çeku.

2007: Legjislatura III – Qeveri për pavarësi

Para zgjedhjeve të nëntorit të 2007-s, LDK-ja u nda. Në atë që njihej kuvend i karrigeve, Sejdiu fitoi, ndërsa Daci që humbi, mblodhi disa eksponentë të LDK-së dhe krijoi parti të re.

Nga kjo situatë përfitoi PDK-ja. U bë partia më e votuar. E, LDK-ja humbi primatin.

Thaçi arriti marrëveshje koalicioni me LDK-në, së cilës ia la postin e presidentit, ku u vu Sejdiu.

Koalicioni ishte bërë nën arsyen për unitetin që kërkohej në mandatin kur do të shpallej pavarësia e Kosovës.

Kur ishte konsumuar më shumë se gjysma e mandatit të rregullt, Sejdiu qe detyruar të japë dorëheqje, pasi Gjykata Kushtetuese dha verdiktin se ai po e shkelte Kushtetutën duke mbajtur njëkohësisht edhe funksionin e presidentit e edhe të kreut të LDK-së. Pas kësaj, LDK u tërhoq nga Qeveria.

2010: Legjislatura IV – Koalicioni i pakicës popullore

Kosova shkoi në zgjedhje të parakohshme në fund të 2010-s, pas mocionit të mosbesimit ndaj Qeverisë, i iniciuar me bekimin e Thaçit.

PDK-ja fitoi sërish dhe ia doli të bëjë një shumicë të ulëseve në Kuvend. Marrëveshja e koalicionit me AKR-në dhe komunitetet, ia siguroi Thaçit mandatin e dytë si kryeministër, ndërsa Behgjet Pacolli u bë president. President për 30 ditë, meqë Kushtetuesja gjeti se ishte zgjedhur pa kuorumin e nevojshëm.

Jetëgjatësinë e koalicionit e shpëtoi ambasadori amerikan Christopher Dell, i cili e propozoi për presidente Atifete Jahjagën, një personalitet pak i njohur deri atëherë.

Megjithëkëtë, Thaçi nuk arriti ta përmbyllë as mandatin e dytë. Meqë Kushtetuesja ia njohu Jahjagës mandatin e plotë, u prish marrëveshja rreth një reforme zgjedhore, që ishte me Isa Mustafën e LDK-së. Kuvendi u shpërnda.

2014: Legjislatura V – Koalicion “tradhtish”

Shpërndarja e Kuvendit prodhoi zgjedhjet e parakohshme të 8 qershorit të 2014-s, në të cilat sërish PDK-ja mori vota më së shumti.

Por, partitë refuzonin t’i bashkoheshin në koalicion. LDK-ja dhe AAK-ja, por edhe Nisma, një parti e dalë pas çarjeve në PDK, u morën vesh ta nominonin Haradinajn për kryeministër. Më vonë marrëveshjes iu bashkëngjit edhe LVV-ja.

Planet i prishi Kushtetuesja. Ajo dha interpretimin se edhe për kryeparlamentarin e edhe për mandatarin për Qeverinë PDK-ja duhet ta japë propozimin, meqë ishte parti e parë.

Pas kësaj, LDK-ja bëri një marrëveshje me PDK-në, dhe për herë të parë do ta drejtonte Qeverinë. Marrëveshja e bëri Mustafën kryeministër e Thaçin president.

Koalicioni funksionoi pak më shumë se dy vjet. Në majin e 2017-s PDK-ja e përkrahu mocionin e mosbesimit kundër Qeverisë Mustafa.

2017: Legjislatura VI – Koalicioni parazgjedhor

Në zgjedhjet që pasuan, ato të 2017-s, shumë nga partitë bënë koalicione parazgjedhore. AAK-ja e Nisma iu ofruan PDK-së, dhe garuan me Haradinajn për kandidat për kryeministër, i cili u bë, por vetëm për gjysmë mandati.

U dorëhoq, pas një ftese që ia bëri Gjykata Speciale.

“Nderi i kryeministrit dhe i shtetit duhet të ruhet dhe unë nuk e poshtëroj asnjëherë. Në Hagë shkoj si Ramush Haradinaj”, ka thënë Haradinaj.

Pas dorëheqjes, Thaçi e shpërndau Kuvendin dhe vendi shkoi në zgjedhje.

2019: Legjislatura VII – Dy koalicione

Gjatë legjislaturës së gjashtë, Vetëvendosje e LDK ishin përafruar, duke qenë në opozitë. E pas zgjedhjeve të 2019-s, bënë koalicion. Albin Kurti u bë kryeministër e Vjosa Osmani kryeparlamentare.

Kurti drejtoi qeverinë më jetëshkurtre. Vetë LDK-ja inicioi mocion mosbesimi, diku 50 ditë pas bashkëqeverisjes me LVV-në. Sebep u bë shkarkimi i Agim Veliut nga Kurti, shkaku i mbështetjes së nismës së presidentit Thaçi për shpallje të gjendjes së jashtëzakonshme.

“Nuk mund ta mbështetësh shpalljen e gjendjes së jashtëzakonshme të paralajmëruar nga presidenti, pa u konsultuar me partnerin tënd të koalicionit. Nuk mundesh. Ose, edhe mundesh, por pastaj nuk mundesh, sepse të shkarkojnë”, ishte deklarata e Kurtit pas shkarkimit të Veliut.

LDK-ja s’e përpiu dot dhe u hakmor, por kundër kësaj ishte Osmani.

“Kemi vendosur që LDK-ja të iniciojë mocionin e mosbesimit për rrëzimin e qeverisë Kurti”, kishte njoftuar Isa Mustafa, kryetar i LDK-së.

Mocioni kaloi, edhe me mbështetjen e partive në opozitë.

LDK-ja u vu në lëvizje për ta bërë Qeverinë. Mbërriti marrëveshje me AAK-në, më Nismën e me komunitetet, dhe deputetët e të gjithave nuk e bën shumicën. Shumica prej 61 votash u mbërri me votën e dy deputetëve të AKR-së, që vendosën të rrinin në opozitë.

Por, një votë e koalicionit u bë sebep që Qeveria e drejtuar nga Avdullah Hoti, të bjerë. Gjykata gjeti se vota e Etem Arifit ishte jokushtetuese e vendi shkoi në zgjedhje.

2021: Legjislatura VIII – Qeveri pa koalicion

Zgjedhjet e 2021-s, për herë të parë pas lufte prodhuan fitues absolut. Vetëvendosje, me Vjosa Osmanin pjesë të listës së kandidatëve për deputetë, mbërritën 50.28 për qind të votave. Kjo ua siguroi 58 ulëse në Kuvend. Shumicën në Kuvend për zgjedhjen e kryeparlamentarit dhe qeverisë e siguroi nga vota e disa prej deputetëve të komuniteteve pakicë joserbe.

Kësisoj, Vetëvendosje qeverisi pa koalicion me ndonjë parti shqiptare, duke u bërë qeveria e parë pas shpalljes së pavarësisë që e përmbyll një mandat të plotë.

Pasojat e bllokadës aktuale

E zgjedhjet e fundit, këto të 2025-s, u përshkruan me akuza dhe përplasje të mëdha, të cilat vijuan edhe pas mbylljes së kutive të votimit. Kurti si fitues i zgjedhjeve prej partive shqiptare i dërgoi ftesë për konsulta vetëm Lidhjes Demokratike që doli e treta me 20 deputetë, por që u refuzua. Si arsyetim u përmend diskursi përçarës dhe akuzat e Kurtit duke i lidhur edhe me Serbinë kundër interesave të shtetit.

Përtej përplasjes procedurale ngërçi mund të prodhojë pasoja të thella politike dhe institucionale.

Në aspektin ndërkombëtar, kriza përçoi sinjal negativ te partnerët perëndimorë që vazhdojnë të kërkojnë funksionalitet institucional, stabilitet dhe qeverisje të mirë nga Kosova./ Koha.Net

Analisti i njohur amerikan, Michael Rubin, vjen me një tjetër shkrim të fortë në median amerikane. Në analizën e tij të publikuar në portalin 1945, ai shkruan se Departamenti i Shtetit i Antony Blinken e shtyu Shqipërinë që të kalonte nga demokracia në narko-shtet. Më poshtë analiza:

Më 11 maj 2025, shqiptarët do të drejtohen drejt kutive të votimit për të zgjedhur një parlament të ri. Nëse kryeministri Edi Rama, kreu i Partisë Socialiste të Shqipërisë, ia del mbanë, kjo mund të jetë hera e fundit që vendi ballkanik voton. Ajo që dikur konsiderohej një model i tranzicionit post-komunist, tani lëkundet sërish në prag të një diktature. Ndërhyrjet e pakujdesshme të Departamentit Amerikan të Shtetit dhe Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) kanë transformuar gjithashtu një nga ekonomitë më premtuese të Ballkanit në një narko-shtet.

Ringritja e Shqipërisë nga diktatura komuniste

Shqipëria për një kohë të gjatë ishte një histori suksesi pas Luftës së Ftohtë. Gjatë sundimit të Enver Hoxhës në këtë periudhë, Shqipëria ishte po aq represive sa Koreja e Veriut. Megjithatë, pas vdekjes së Hoxhës dhe rënies së Bashkimit Sovjetik, Shqipëria u rimëkëmb.

Populli i saj la pas anti-amerikanizmin e imponuar nga shteti dhe u bë ndër mbështetësit më entuziastë të Shteteve të Bashkuara. Shqipëria voton njësoj shpesh me SHBA-në në Kombet e Bashkuara sa edhe Australia, madje më shpesh sesa aleatë tradicionalë si Holanda, Spanja apo Suedia.

Shumë nga meritat për transformimin e Shqipërisë i atribuohen Sali Berishës, një kardiolog që fitoi gjithnjë e më shumë rëndësi në vitin 1990 kur udhëhoqi thirrjet për t’i dhënë fund monopolit të Partisë së Punës së Shqipërisë mbi pushtetin. Ai e kritikoi vazhdimisht pasardhësin e Hoxhës, Ramiz Alinë, për  reformat sipërfaqësore. Në fund, Berisha themeloi Partinë Demokratike të Shqipërisë, një parti hapur qendrore e djathtë. Në zgjedhjet e para të lira të Shqipërisë në vitin 1991, Berisha fitoi më shumë se një të tretën e votave, pavarësisht monopolit pothuajse të plotë të Alisë mbi median dhe shoqërinë. Një vit më vonë, Partia Demokratike fitoi gati 60 për qind të votave dhe Berisha u bë president.

Ishte një kohë transformuese. Berisha privatizoi tokën dhe shtëpitë. Brenda pak vitesh, sektori privat shqiptar përbënte tre të katërtat e prodhimit të brendshëm bruto. Ai uli inflacionin në nivele njëshifrore dhe lejoi që feja të lulëzonte sërish pas dekadash shtypjeje komuniste.

Jo çdo gjë gjatë mandatit të tij ishte pozitive. Shqiptarët humbën kursimet e jetës në skema piramidale në një kohë kur Partia Demokratike kishte pothuajse kontroll të plotë. Dhuna shpërtheu pasi shqiptarët fajësuan qeverinë. Kur një parti ka monopol, rritet arroganca dhe ndjesia e pandëshkueshmërisë. Megjithatë, shqiptarët e morën seriozisht demokracinë e tyre. Në vitin 1997, ata ndëshkuan Partinë Demokratike. Partia Socialiste fitoi më shumë se gjysmën e votave dhe Berisha bëri një kalim të qetë në rolin e liderit të opozitës. Ai u rikthye në pushtet si kryeministër tetë vite më vonë dhe punoi ngushtësisht me Presidentin George Ë. Bush për të fituar pavarësinë e Kosovës. Ndërtimi i rrugëve dhe zhvillimi i infrastrukturës karakterizuan mandatin e tij.

Tradhtia e Edi Ramës ndaj demokracisë

Pas humbjes në vitin 2013, Sali Berisha dha dorëheqjen nga drejtimi i partisë, megjithatë mbeti një figurë me ndikim të madh dhe, për këtë arsye, një objektiv politik — pak a shumë si ndikimi i Ronald Reagan apo Barack Obamës në SHBA, që vazhdoi edhe pas largimit të tyre nga detyra. Por ndryshimi mes Amerikës dhe Shqipërisë qëndron në faktin se, pasi Reagan dhe Obama mbaruan mandatin e dytë, edhe kundërshtarët e tyre politikë nuk u shqetësuan se ata do të riktheheshin.

Për Edi Ramën, liderin e Partisë Socialiste që u bë kryeministër në vitin 2013, hija e Berishës ishte e madhe dhe e rëndë. I pakënaqur që e kishte mposhtur në zgjedhje, Rama e përkushtoi veten për ta diskredituar dhe përjashtuar Berishën nga skena politike. Fatkeqësisht, në këtë drejtim, Rama gjeti aleatë në administratën Obama dhe në shumë figura të Departamentit Amerikan të Shtetit, të cilët nuk kishin shumë besim tek e djathta qendrore. Rama zbuloi shpejt se çdo akuzë që hidhte ndaj Berishës, do të gjente besueshmëri në Uashington.

Sigurisht, korrupsioni në Shqipëri ishte i vërtetë. Në vitin 2010, Shqipëria renditej e 116-ta në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të organizatës Transparency International — më keq se çdo vend tjetër europian, përveç Bjellorusisë dhe Rusisë. Një dekadë më vonë, pas shtatë vitesh nën drejtimin e Ramës, Shqipëria kishte përmirësuar vetëm paksa pozicionin, duke u renditur e 104-ta, vetëm pak më mirë se Bosnja, Kosova dhe Maqedonia e Veriut.

Departamenti i Shtetit goditi rëndë demokracinë shqiptare

Meqenëse lufta kundër korrupsionit ishte një çështje madhore, administrata Obama dhe Agjencia Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) mbështetën krijimin e Strukturës së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK). Ishte një ide e mirë, por u zbatua keq. Ashtu siç Recep Tayyip Erdoğan mori nën kontroll zyrën e auditimit bankar për të goditur kundërshtarët e tij, edhe Edi Rama e përdori SPAK-un si armë politike. Objektivi i tij kryesor? Sali Berisha dhe mbështetësit e tij.

Këtu hyn në skenë Yuri Kim, një diplomate karriere që u bë ambasadore e SHBA-së në Shqipëri në vitin 2020; ishte pozicioni i saj i parë si ambasadore. Ajo e përqafoi Ramën — në kuptimin e drejtpërdrejtë dhe figurativ — duke treguar hapur mbështetje për të dhe duke përçmuar Partinë Demokratike dhe opozitën, madje i tha paturpësisht Berishës të “hante bar”. Armiqësia ideologjike e Sekretarit të Shtetit, Antony Blinken, ndaj qendrës së djathtë, njëanshmëria e Kim dhe gatishmëria e Samantha Power, administratore e USAID-it, për ta lejuar Ramën të shndërrojë SPAK-un në një armë politike, çuan në një vendim katastrofik të Departamentit të Shtetit për të shpallur Berishën dhe familjen e tij person non-grata dhe për t’u hequr vizat për në SHBA.

Për të kënaqur Yuri Kim dhe Departamentin e Shtetit, Partia Demokratike e përjashtoi Berishën. Por kjo nuk funksionoi. Ndërsa Rama bëhej gjithnjë e më i korruptuar dhe Partia Demokratike humbiste vazhdimisht zgjedhjet, mbështetësit u mblodhën sërish rreth Berishës, i cili në vitin 2022 rifilloi rolin si lider i opozitës.

Ka tre paralele me atë që Departamenti i Shtetit dhe administratat Obama dhe Biden i kanë bërë Shqipërisë, dhe të gjitha këto po përplasen sot. E para është Zimbabve, ku, për arsye ideologjike, administrata Carter përqafoi Robert Mugabe-n, edhe kur ishte e qartë se retorika e tij e majtë kishte më shumë të bënte me konsolidimin e një diktature sesa me drejtësinë sociale.

E dyta është Turqia, ku iluzionet dhe dëshira e ambasadorëve të njëpasnjëshëm për të vendosur marrëdhënie personale me Erdoğanin në vend të mbrojtjes së demokracisë, e shtynë liderin turk të besojë se mund të sulmonte kundërshtarët dhe shoqërinë civile pa asnjë pasojë. Në Turqi, shënjestrat ishin Selahattin Demirtaş, Osman Kavala dhe Ekrem Imamoğlu; në Shqipëri, ato janë Sali Berisha, ish-ministri i Mbrojtjes Fatmir Mediu, kryetari i zgjedhur i Bashkisë së Himarës, Fredi Beleri dhe ish-zëvendëskryeministri Arben Ahmetaj.

E treta është Panamaja, ku Edi Rama po shndërrohet shpejt në ekuivalentin ballkanik të diktatorit panamez Roger Noriega. Jo vetëm që Rama e ka kthyer Shqipërinë në një nyje kryesore për trafikun e kokainës dhe opiumit nga Turqia drejt Europës, por edhe vendimi i tij për të legalizuar kultivimin e kanabisit ka përmbysur bujqësinë shqiptare. Shqiptarët tashmë flasin hapur për “marijuanizimin” e ekonomisë së tyre.

Sektori i ndërtimit dhe pasurive të paluajtshme në Shqipëri — një fushë ku janë të përfshirë edhe Alex Soros (djali i George Soros) dhe dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner — është kthyer në një qendër për pastrimin e parave. Ndërsa liderët shqiptarë deklarojnë se kanë shpenzuar 800 milionë dollarë për projekte ndërtimi, në fakt deklarojnë shifra pesëfish më të mëdha. Nuk ka akuza ndaj Soros apo Kushner për përfshirje të drejtpërdrejtë — të dy bëjnë kontrolle të imtësishme dhe janë të vetëdijshëm se janë në qendër të vëmendjes — por tregu shqiptar i pasurive të paluajtshme po përjeton një bum dhe njëkohësisht është kthyer në “perëndimin e egër”.

A do të jenë zgjedhjet e muajit të ardhshëm të fundit për Shqipërinë?

Ashtu siç Erdogan dikur e krahasonte demokracinë me një makinë — e nget derisa të arrish aty ku të duhet dhe pastaj zbret — edhe Edi Rama duket se është gati të braktisë fasadën se respekton demokracinë.

Ironikisht, ndërsa Departamenti Amerikan i Shtetit vazhdon të shënjestrojë Berishën dhe politikanë të tjerë pro-amerikanë për korrupsion të supozuar, provat tregojnë se korrupsioni qëndron tek vetë Rama dhe te ata amerikanë që ai ka komprometuar. Në shkurt 2024, një gjykatë në Nju Jork dënoi Charles McGonigal, ish-shef i kundërzbulimit të FBI-së në Nju Jork, për marrjen e 225,000 dollarëve nga një agjent shqiptar për të promovuar biznese me Ramën dhe njerëzit e tij. Shumë shqiptarë shpresojnë që një administratë e mundshme e Trump do të auditojë pagesat e USAID për SPAK-un, si dhe mandatin e Yuri Kim në ambasadë, për të zbardhur dyshimet dhe teoritë konspirative që i rrethojnë.

Ndërkohë, Sekretari i Shtetit Marco Rubio duhet të kuptojë se synimi i Ramës për të goditur ligjërisht Berishën ka më pak të bëjë me qeverisje të pastër dhe më shumë me dëshirën për të eliminuar përfundimisht 80-vjeçarin Berisha dhe përmes tij, të djathtën shqiptare. Departamenti për Efiçencën Qeveritare (DOGE) ka detyruar grupe si Instituti Demokratik Kombëtar (NDI) dhe Instituti Republikan Ndërkombëtar (IRI) të ndalojnë monitorimin e zgjedhjeve. Kjo është e pranueshme, por kjo nuk do të thotë që Departamenti i Shtetit nuk duhet të ndërhyjë. Pyetja për Rubion është nëse do të mbështetet te ekipi i tanishëm për Shqipërinë dhe ata të vendosur nga Yuri Kim me agjenda të caktuara, apo nëse do të vendosë diplomatë më neutralë përkohësisht për të monitoruar zgjedhjet. Rubio duhet gjithashtu të kuptojë se sanksionet e Blinken kundër Berishës ishin po aq të motivuara politikisht dhe mashtruese sa edhe heqja e sanksioneve ndaj Huthive.

Shqipëria mund të jetë një vend i vogël, por shqiptarët janë ndër popujt më pro-amerikanë. SHBA nuk duhet t’i tradhtojë. Rreziku i mbajtjes së anës është i dyfishtë: së pari, tradhton demokracinë kur Departamenti i Shtetit përdor mjete të pandershme për të manipuluar ekuilibrin, dhe së dyti, sepse ata që i thurin lavde ambasadorëve amerikanë e bëjnë këtë për përfitime personale dhe jo për interesat e SHBA-së. Koha po mbaron; Rubio duhet të veprojë tani./1945 sn

Qeveria e Ukrainës ka njoftuar nënshkrimin e planit të një marrëveshjeje mineralesh midis vendit të shkatërruar nga lufta dhe SHBA-së. Ministrja ukrainase e ekonomisë Julia Svyrydenko tha se memorandumi i qëllimit hapi rrugën për atë që ajo e quajti një marrëveshje partneriteti ekonomik.

Ajo tha se një marrëveshje përfundimtare do të përfshinte gjithashtu një fond investimi për rindërtimin e Ukrainës. Zyrtarët amerikanë shprehën shpresën se kjo marrëveshje përfundimtare mund të finalizohet deri në fund të javës së ardhshme.

Takimi i tensionuar me thirrje publike e Donald Trump me presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky në Shtëpinë e Bardhë në shkurt, i kishte çuar përkohësisht negociatat jashtë fokusit. Svyrydenko njoftoi nënshkrimin e memorandumit në X, por nuk dha detaje të mëtejshme. Postimi i saj përfshinte foto të saj dhe Sekretarit të Thesarit të SHBA Scott Bessent duke nënshkruar veçmas.

“Ne jemi të lumtur të njoftojmë nënshkrimin, me partnerët tanë amerikanë, të një Memorandumi Synimi, i cili hap rrugën për një Marrëveshje të Partneritetit Ekonomik dhe krijimin e Fondit të Investimeve për Rindërtimin e Ukrainës,” shkroi Svyrydenko.

Nënshkrimi u krye gjatë një telefonate në internet me Bessent, i cili tha se detajet e marrëveshjes ishin ende duke u përpunuar, shkruan BBC.

“Është në thelb ajo për të cilën kishim rënë dakord më parë. Kur presidenti [Volodymyr Zelensky] ishte këtu, ne patëm një memorandum mirëkuptimi. Ne shkuam direkt në marrëveshjen e madhe dhe mendoj se është një marrëveshje 80 faqesh dhe kjo është ajo që ne do të nënshkruajmë,” tha ai.

Donald Trump la të kuptohet gjithashtu për arritjen e marrëveshjes gjatë një konference për shtyp me udhëheqësen italiane Giorgia Meloni.

“Ne kemi një marrëveshje për mineralet që mendoj se do të nënshkruhet të enjten… të enjten e ardhshme. Së shpejti. Dhe supozoj se ata do të përmbushin marrëveshjen. Kështu që do të shohim. Por ne kemi një marrëveshje për këtë,” tha ai.

Shtëpia e Bardhë nuk iu përgjigj një kërkese për detaje të mëtejshme mbi kohën dhe përmbajtjen e marrëveshjes, raporton agjencia e lajmeve Reuters. Masa është një hap drejt një marrëveshjeje që do t’i lejonte SHBA-së akses në mineralet kritike të Ukrainës, si dhe në naftë dhe gaz.

Raportet e mëparshme treguan se një “fond investimi” do të krijohej për rindërtimin e Ukrainës dhe do të menaxhohej nga Kievi dhe Uashingtoni në “kushte të barabarta”. Presidenti Volodymyr Zelensky kishte shpresuar të përdorte marrëveshjen për të siguruar një garanci sigurie të SHBA-së në vendin e tij në rast të një marrëveshjeje armëpushimi me Rusinë. sn