VOAL

VOAL

Rrëzimi i monumentit – Tregim nga RIDVAN DIBRA

December 8, 2015

Komentet

KUMRIJA QË DONTE T’BAHEJ PËLLUMB- Sonet nga ANDREA ZALLI

Tregojnë se na ishte nji herë nji kumri
Që emnin e sojin e saj fort përçmonte
E t’bante jetë pëllumbash andërronte,
Ndaj t’përmbushte andrrën përdori nji dredhi.

Në nji qendër estetike me famë mbërriti,
U ly e u zbukurue pa kursim e pa masë,
Që zili asaj çdo pëllumbeshë me ia pasë
Mandej fill n’mes t’nji turme pëllumbash zbriti.

Me komplimente e lajka prej tyne u prit
E bukuroshen hareshëm përshndetën “gu-gu”,
Por kjo, padashje, ua ktheu n’gjuhë t’saj “ku-ku”,
Çka n’çast buzëqeshja t’dy palëve iu fashit..

Maskë, makiazh e pupla kur pa që i ranë,
Të kthehej ajo deshti sërish tek soji i saj,
Por aty mâ s’e qasën kur si pëllumb e panë.

Në mes t’katër rrugëve tash mbeti mavrija,
E vetme, e përbuzun, në mjerim e vaj,
E huej ndër pllumba, e huej ndër kumrija!

Romani “Mollë në Furtunë” i Hasan Muzli Selimit- Parathënie nga Prof. Dr. Ukë Zenel Buçpapaj

Romani “Mollë në furtunë” përfaqëson një rrëfim të thellë dhe gjithëpërfshirës që ndërthur jetën personale me atë kolektive, duke shfaqur tensionet mes traditës dhe modernitetit, drejtësisë dhe hakmarrjes, shpresës dhe dëshpërimit. Përmes një narrative që ndërton një histori të pasur në detaje dhe simbole, autori krijon një vepër që tejkalon kohën dhe vendin, duke u bërë një reflektim universal mbi natyrën njerëzore dhe fuqinë e saj për të mbijetuar përballë sfidave të mëdha.
Në thelb të romanit qëndron familja Kelmendi, një simbol i unitetit dhe qëndresës, që përfaqëson shpirtin e pathyer të një kombi. Përmes jetës së tyre, lexuesi përfshihet në një botë të ndërlikuar ku përplasjet mes brezave, kërkimi i drejtësisë dhe përpjekjet për një të ardhme më të mirë trajtohen me ndjeshmëri dhe realizëm.
Një nga elementët më të fuqishëm të romanit është përdorimi i hapësirës për të përçuar mesazhe të thella dhe emocione komplekse. Kulla e Lekë Kelmendit, për shembull, përfaqëson jo vetëm një simbol fizik të qëndresës dhe trashëgimisë, por edhe një lidhje shpirtërore me të kaluarën. Kjo hapësirë ndërlidhet me identitetin dhe ndjenjën e përkatësisë, duke shërbyer si një strehë për kujtesën dhe shpresën.
Krahas kullës, qytetet dhe vendet e tjera ku zhvendosen personazhet përfaqësojnë pasigurinë dhe sfidën e integrimit në një mjedis të ri. Përshkrimi i këtyre hapësirave krijon një kontrast të fortë midis rrënjëve të thella të një vendi dhe jetës së përkohshme në mërgim, duke i dhënë lexuesit një pasqyrë të tensionit midis stabilitetit dhe lëvizshmërisë.
Struktura narrative e romanit është komplekse dhe shumëdimensionale, duke përfshirë perspektiva të ndryshme që shtojnë thellësinë e rrëfimit. Autori i ndërlidh historitë personale të personazheve me ngjarjet historike, duke krijuar një ndjesi të vazhdueshme tensioni dhe ndërthurjeje mes individuales dhe kolektives.
Kapitujt janë të ndërtuar në mënyrë që të zbulojnë gradualisht dimensionet e ndryshme të jetës së personazheve, duke i dhënë lexuesit një kuptim më të thellë të tyre. Ky stil narrativ ndihmon për të ndërtuar një lidhje të fortë emocionale me lexuesin, i cili përfshihet në udhëtimin e personazheve dhe përballet me dilemën e tyre.
Figura e nanës Hatë përfaqëson një forcë të palëkundur që ruan dhe mbështet familjen përmes sfidave të mëdha. Ajo simbolizon urtësinë e brezave të vjetër dhe qëndresën përballë presioneve të kohës. Përmes fjalëve dhe veprimeve të saj, lexuesi ndjen peshën e përvojës dhe rëndësinë e trashëgimisë kulturore.
Furtuna është personazhi më dinamik i romanit, duke mishëruar tensionet midis të kaluarës dhe të ardhmes. Si një vajzë e re që përballon sfida të mëdha, ajo përfaqëson forcën dhe guximin e brezit të ri. Përmes përvojave të saj, lexuesi reflekton mbi rëndësinë e edukimit, luftës për drejtësi dhe sfidën e ruajtjes së identitetit personal në kohëra të ndryshimeve të mëdha.
Bekimi është një figurë që mishëron drejtësinë dhe përkushtimin ndaj lirisë. Ai paraqitet si një personazh që përballet me sfida morale dhe politike, duke u përpjekur të ruajë integritetin dhe dinjitetin përballë presioneve të brendshme dhe të jashtme. Përmes tij, romani eksploron pyetjet komplekse mbi sakrificën personale dhe detyrimet ndaj një kauze më të madhe.
Një nga temat më të fuqishme të romanit është lufta për drejtësi dhe liri. Kjo temë trajtohet jo vetëm përmes betejave fizike, por edhe përmes përpjekjeve intelektuale dhe morale të personazheve për të mbrojtur të drejtat dhe dinjitetin e tyre. Lufta shfaqet si një proces që kërkon sakrifica të mëdha dhe që përballet me pengesa të vazhdueshme.
Familja është shtylla qendrore e romanit, duke shërbyer si një burim mbështetjeje dhe shprese për personazhet. Përmes lidhjeve të ngushta familjare, autori paraqet rëndësinë e solidaritetit në përballimin e krizave. Marrëdhëniet midis anëtarëve të familjes Kelmendi janë një pasqyrë e sfidave dhe triumfeve që përjeton çdo familje në kohëra të vështira.
Përplasja midis traditës dhe modernitetit është një temë që përshkon gjithë romanin. Autori eksploron tensionet midis ruajtjes së identitetit kulturor dhe përpjekjeve për t’u përshtatur me botën moderne. Kjo temë pasqyrohet në mënyrën se si personazhet ndërveprojnë me hapësirat e tyre, zgjedhjet që bëjnë dhe marrëdhëniet që krijojnë.
Trauma është një temë qendrore në roman, e cila trajtohet me ndjeshmëri dhe realizëm. Përmes përshkrimeve të detajuara të përvojave të personazheve, autori tregon pasojat e dhimbjes dhe procesin e gjatë të shërimit shpirtëror. Kjo temë shfaqet në mënyrë të veçantë në përvojat e Furtunës dhe Beqirit, të cilët përballen me plagët e së kaluarës dhe përpiqen të gjejnë kuptim dhe pajtim.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i romanit është aftësia e tij për të trajtuar tema universale në një kontekst lokal. Përmes jetës së personazheve dhe ngjarjeve që përshkruhen, lexuesi ftohet të reflektojë mbi tema si drejtësia, dashuria, sakrifica dhe shpresa, të cilat kanë një rëndësi globale. Kjo ndërthurje e temave universale me përvojat specifike e bën romanin tërheqës për një audiencë të gjerë.
Stili letrar i romanit është një nga arsyet pse ai lë një përshtypje kaq të thellë. Gjuha është e pasur dhe poetike, me përshkrime të hollësishme që krijojnë një atmosferë të gjallë dhe emocionuese. Përmes dialogjeve autentike dhe përshkrimeve të ndjeshme, autori krijon një lidhje të fortë midis lexuesit dhe personazheve.
Përshkrimi i natyrës, veçanërisht peizazhit shqiptar, krijon një sfond të gjallë për ngjarjet e romanit. Këto përshkrime jo vetëm që i japin narrativës një ndjenjë realiteti, por edhe pasqyrojnë emocionet dhe gjendjet shpirtërore të personazheve.
Ky roman është një vepër që sfidon dhe frymëzon lexuesin, duke ofruar një pasqyrë të thellë mbi përvojat njerëzore në kontekste të vështira. Përmes një narrative komplekse dhe një përshkrimi të hollësishëm të personazheve dhe temave, autori krijon një histori që mbetet e gjallë dhe e rëndësishme për çdo kohë. Ai na kujton se, edhe në kohërat më të errëta, shpresa dhe dashuria mbeten burimet më të fuqishme të qëndresës dhe rindërtimit.
Një aspekt i veçantë i romanit është portretizimi i grave si qendra të fuqishme të narrativës. Përmes personazheve si Nana Hatë, Furtuna, dhe Sadetja, romani sjell në vëmendje fuqinë e grave në mbështetjen dhe drejtimin e familjeve në kohë të vështira. Nana Hatë, me urtësinë dhe përvojën e saj, është një shtyllë qendrore për familjen Kelmendi, duke simbolizuar forcën dhe qëndrueshmërinë e brezave të vjetër.
Ndërkohë, Furtuna, një figurë e re dhe energjike, përfaqëson gratë që jo vetëm që përshtaten me botën moderne, por edhe e sfidojnë atë. Ajo është një luftëtare, një diplomate dhe një simbol i shpresës për brezat e ardhshëm. Përmes Furtunës, lexuesi përballet me pyetje të thella mbi sakrificën personale dhe rolin e grave në ndërtimin e një shoqërie të drejtë.
Sadetja, nga ana tjetër, sjell një dimension më intim dhe personal të sfidave që përballojnë gratë, duke reflektuar mbi ndjenjat e tyre, humbjet dhe përpjekjet për të ruajtur lidhjet familjare. Autori e trajton këtë temë me ndjeshmëri dhe respekt, duke theksuar rëndësinë e zërit të grave në të gjitha aspektet e jetës.
Një tjetër shtyllë e rëndësishme e romanit është përshkrimi i marrëdhënieve ndërnjerëzore, të cilat pasqyrojnë kompleksitetin dhe ndërlikimet e jetës reale. Marrëdhëniet midis anëtarëve të familjes Kelmendi janë një mozaik emocionesh dhe sfidash, duke përfshirë dashurinë, konfliktet dhe sakrificat.
Një shembull i fuqishëm i kësaj është marrëdhënia midis nanës Hatë dhe Furtunës. Nana Hatë përfaqëson brezin që mban të gjallë traditat dhe kujtesën, ndërsa Furtuna është e përqendruar në të ardhmen dhe përparimin. Megjithëse këto dy figura ndonjëherë ndodhen në kontrast, ato gjithashtu plotësojnë njëra-tjetrën, duke treguar rëndësinë e bashkëpunimit ndërmjet brezave.
Po ashtu, marrëdhënia midis Furtunës dhe bashkë-luftëtarëve si Berati thekson ndjenjën e solidaritetit dhe miqësisë që lind në kohë lufte. Përmes këtyre marrëdhënieve, autori tregon se lidhjet njerëzore janë një burim i fuqishëm për mbijetesën dhe shpresën, edhe në momentet më të errëta.
Lufta, si një temë qendrore, trajtohet në mënyrë shumëdimensionale, duke përfshirë jo vetëm përballjet fizike, por edhe ndikimet psikologjike dhe shoqërore. Përshkrimi i betejave dhe vuajtjeve të lidhura me to është realist dhe emocional, duke nxjerrë në pah kostot e mëdha të luftës mbi individët dhe komunitetin.
Përmes përvojave të personazheve si Furtuna dhe Beqiri, romani eksploron pasojat e luftës mbi psikikën njerëzore, duke përfshirë traumën, ndjenjën e humbjes dhe përpjekjet për të rindërtuar jetën. Këto përshkrime nuk janë vetëm një reflektim mbi vuajtjet, por edhe një dëshmi e forcës dhe qëndrueshmërisë njerëzore.
Pavarësisht nga sfidat dhe humbjet që përshkojnë romanin, shpresa dhe ringritja janë tema qëndrore që përshkruajnë udhëtimin e personazheve. Kjo shpresë shfaqet në momente të vogla – një bisedë e ngrohtë familjare, një ndihmë e papritur nga një mik – dhe në momente më të mëdha, si vendosmëria e Furtunës për të vazhduar përpjekjet diplomatike.
Autori përdor simbole të ndryshme për të ilustruar idenë e ringritjes. Një nga këto simbole është kulla e Lekë Kelmendit, e cila mbetet një simbol i qëndrueshmërisë dhe mbijetesës përballë kohëve të vështira. Po ashtu, përpjekjet për të rindërtuar jetën pas luftës janë një dëshmi e forcës së shpirtit njerëzor dhe e aftësisë për të gjetur dritë edhe në errësirën më të madhe.
Përmes trajtimit të temave universale, romani i drejtohet një audiencë globale, duke kaluar përtej kufijve kulturorë dhe kombëtarë. Ideja e drejtësisë, rëndësia e familjes dhe fuqia e shpresës janë tema që rezonojnë me lexuesit nga çdo pjesë e botës.
Në veçanti, romani ngre pyetje të rëndësishme mbi rolin e individit në përballjen me sfidat globale si lufta, padrejtësia dhe migracioni. Përmes personazheve dhe ngjarjeve të tij, autori na kujton se forca dhe qëndresa njerëzore janë burime të pashtershme që mund të na ndihmojnë të përballojmë edhe momentet më të vështira.
Një nga arsyet pse ky roman ka një ndikim kaq të fuqishëm është stili i tij i pasur dhe i ndjeshëm. Autori përdor një gjuhë poetike dhe përshkrime të detajuara për të krijuar një atmosferë që përfshin plotësisht lexuesin. Dialogjet, të mbushura me emocion dhe realizëm, ndihmojnë në ndërtimin e një lidhjeje të fortë midis lexuesit dhe personazheve.
Një tjetër teknikë narrative e përdorur me mjeshtëri është përdorimi i simboleve dhe metaforave. Për shembull, peizazhi shqiptar përshkruhet si një pasqyrë e ndjenjave të personazheve, ku bukuria e natyrës shpesh kontraston me dhimbjen e tyre të brendshme. Këto përshkrime jo vetëm që e pasurojnë narrativën, por edhe theksojnë lidhjen e ngushtë midis njeriut dhe mjedisit të tij.
Romani “Mollë në furtunë” është një vepër e fuqishme që ndërthur përvojat personale me ato kolektive, duke ofruar një pasqyrë të pasur mbi jetën, luftën dhe shpresën. Përmes një narrative komplekse dhe një përshkrimi të hollësishëm të personazheve dhe temave, autori krijon një histori që është njëkohësisht unike dhe universale. Ajo fton lexuesin të reflektojë mbi rëndësinë e drejtësisë, fuqinë e familjes dhe qëndrueshmërinë e shpirtit njerëzor përballë sfidave të mëdha.

AMANETI I “KULLËS” SË MALËSISË NGA AMERIKA NË VLORË- Nga Albert HABAZAJ Përgjegjës i Sektorit të Bibilotekës dhe Botimeve

 

Një panoramë mbi strukturën dhe mesazhet e librit “Porosia e kullës” e Dr. Pashko Rr. Camaj

Libri “Porosia e Kullës” = “Dreaming from the trunk of an American car” është udhëtimi jetësor i shkrimtarit, atdhetarit, Doktorit të Shkencave Mjekësore, me banim në New York Pashko Camaj – shqiptar i Malit të Zi, veprimtar i shquar i Federatës Panshqiptare të Amerikës “Vatra”, që aktualisht shërben si Sekretar i saj.

Ky libër, që vjen si letërsi në formën e kujtimeve, është botim i “Onufrit” prestigjioz me botues Kadarejanin Bujar Hudhri.

Është shqipëruar nga intelektuali Nikollë Camaj, nënkryetar i Parlamentit të Malit të Zi, të cilin e kemi sot midis nesh, jo thjesht se është vëllai 4 vjet më i madh i autorit, porse qe dëshira për të ardhur në Vlorë, pikërisht sot, më 26 janar, ditën e ndritmërisë së përjetshme të Themeluesit të Shtetit Shqiptar, edhe për homazhet e 106-vjetorin të Ismail Qemal Historisë.

Arkitekti dhe karikaturisti i madh Arben Meksi është “mbles” i këtij takimi të veçantë letraro-artistik dhe kulturor.

Po zhvillojmë këtë veprimtari simbolike me domethënie të qartë, në mjediset e Bibliotekës, falë mundësisë që na krijoi Rektorja e Universitetit, prof.dr. Aurela Saliaj, e cila e vlerësoi rëndësinë e këtij takimi, edhe me pjesëmarrjen e saj.

Më duket, se këtë kuvend kulturor po e vështrojnë nga yjet dhe po bekojnë nga balli i kësaj bilbiloteke, tok me Plakun e Bardhë të Flamurit – Shenjtorin e kombit tonë, Ismail Qemal Vlorën, edhe dy Themelues e certifikues të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra” eruditët liberatorë Fan. S. Noli e Faik Konica, të cilët, qysh para 116 vjetësh, nisën të shpërndajnë ndër shqiptarë rrezet e diellit vatran anembanë botës, kudo ndodheshin bijat e bijtë e SHQIPES. (nëpërmjet gazetës “Dielli”, organ zyrtar i “Vatrës”, e cila nisi botimin në SHBA më 15 Shkurt 1909).

Është një veprimtari unikale kjo e sotmja, jo vetëm se libri mbart vlera njohëse dhe edukative për studentët tanë, jo vetëm për Universitetin tonë, por patjetër dhe për Vlorën, për mbarë rininë e sotme andej dhe këtej Shqipërisë së Parë. Është një libër dinjiteti vetiak, jo vetëm për shqiptarin që ndihet i huaj në vend të huaj, por edhe kur ndihet i tillë në vend të tij. Është një manual karriere në furtunë e mbi dallgë.

Kemi në dorë një libër të vërtetë, letërsi autobiografike me motive emigranti, veshur me petk antropologjik, shkruar me gjuhë të pastër, të pasur, të rrjedhshme, kemi profilin e shkrimtarit bashkëkohor, që strukturën e këtij libri me kujtime, që lëndën e gjen tek kulla si simbolikë e shqiptarit në rrjedhat e kohës, tek malli për zjarrin e të parëve, tymin, zjarrin, amanetin e kullës për të vijuar Udhëtimin dinjitoz të jetës, siç e meriton njeriu.

“Porosia e kullës” vjen në 223 faqe (pa përfshirë shënimet e përkthyesit në gjuhën amtare dhe parathënien e Besnik Mustafajt, njërit nga autorët më përfaqësues të letërsisë moderne shqipe) Libri është ndërtuar me dy pjesë, që mbushen nga 18 kre, ku pjesa e parë ka 11 kre, pjesa e dytë 7 kre..

E kam natyrë që parathënien, ose tekstin shtesë e lexoj mbasi përfundoj librin dhe, sinqerisht, unë jam në një mendje me shkrimtarin e njohur Besnik Mustafaj, që shkruan se “Porosia e Kullës” është Amaneti i kullës, që e mban lëndën shkrimore në situatë, në dramacitet, me të priturat e jetës dhe me të papriturat e saj.

Libri nis me përshkrimin e mërgimit të dy personave – personazhe: motër e vëlla në bagazhin e një makine të vogël amerikane, frikën e tutjen, me nevojën e besimin, me shpresën e tkurrjen, me mosnjohjen dhe gjuhën e shenjave e gjesteve, me mëdyshjet e dyshimet e këtij fenomeni universal, që u përsëritka kohërash. Ky rrëfim nis pothuaj 40 vjet më parë. Personazhi kryesor i librit është vetë autori. Në moshën 20-vjeçare, iku nga Malësia e Malësisë së Madhe, ky djalosh me ëndrra i Shqipërisë së Veriut… Në moshën 61 vjeçare, vjen në Vlorë, që të kuvendojmë si vllazën të një gjaku për Amanetin e Kullës dhe për të marrë bekim nga qyteti i Flamurit, se Doktor Camaj ka bërë gjënë e duhur, të guximshme, aq të dhembshme, sa të lirë aq të lartë, sepse i nderuar mik i vlertë, përderisa ty, ende sot e kësaj dite të gërryen vetëdijen dyshimi me pyetjen e madhe: dilemën jetësore: “a i kam tradhtuar paraardhësit e mi duke lënë të vetmen atë botë që ata njihnin për kaq shumë breza”, këtë pyetje retorike ekzistenciale që na godet si dilema shekspiriane te “Hamleti”: “Të rrosh apo mos të rrosh?!” – do të thotë se ti nuk e ke harruar vatrën e të parëve, sepse ti herët e dallove të mirën nga e keqja dhe pate dëshirën madhe për ta bërë babain të lumtur dhe krenar për ty. Këtë e pate dhe e ke qëllim kryesor gjatë gjithë jetës. Ti nuk e ke harruar vatrën e të parëve të tu, ndezur tash e 16 breza e kjo flet shumë. Ti i ke pjesë organike të qenies tënde traditat më të mira, doket, zakonet, virtytet morale, historinë, etnokulturën tonë dhe kjo do të thotë, more zotëri, se ti je një atdhetar qytetar, që di të bësh emrin tënd dhe nderin tonë në botën e madhe. Me identitetin tënd, ngritur në lartësinë e qytetarit të botës, doktor je një simbol nderi. Kulla është rrënjosur në qenien tënde, por dëgjove zemrën… Ne mund të japim përgjigje pyetjes tënde, se vërtet kemi shumë përbashkësi, por kemi dhe përveçime, por sipas këndvështrimit tonë fasadesk, ndoshta nuk do të ishim të drejtë në përgjigje, sepse në rast të tillë duhet të futemi në lëkurën tënde, në lokalitetin tënd e në ato rrethana që të gjykojmë si duhet cila është më e mira dhe sa vlen. Kështu mendoj unë, ndoshta ha diskutim. Në libër marrim informacione nga etnologjia, folklori dhe antropologjia kulturore dhe sociale, njohim kodin e nderit, ritet si pjesë e ritualit të dasmës në Malësi, Kanunin e Lekë Dukagjinit, etnologjinë religjonale, atë të banesës, etnologjinë e peshkimit, florën, faunën, mënyrën e jetesës, edukatën morale, që përshkruan autori, që është një nevojë e domosdoshme njohjeje nga brezi i ri, sepse deri tek grupmosha jonë, e kuptojmë ç’ka shkruan dr. Pashko, por këta të rinjtë…aha. Dhe, drejtpërdrejtë, s’kanë shumë faj…

Ç’frymëmarrje të freskët i jep librit ajo panorama e urimit zakonor në Malësi! Shembulli i dr. Pashkos është fryt i edukimit qytetar, akademik dhe human, me nënshtresime të patundshme atdhetare, në fakt jo shumë të shfaqshme në tekst, por aqsa ngelen gjurmëlënëse në kujtesën tonë.

Autori është një përshkrues i mirë i morfologjisë mjedisore, i tipareve fizike dhe karaktereve njerëzorë, që i gdhend me një densitet psikologjik të lakmueshëm dhe nga shkrimtarë të mirëfilltë.
Morfologjia e lëndës që lidh vërtetësisht dhe artistikisht grimcat e jetës, hollësi e skena migjeniane që më rrëmbushin sytë nga trishtimi varfëror e lotët më ndalojnë leximin për disa çaste dhe vijoj më tej.

Libri duket që është i shkruar nga një njeri me kulturë, i ditur, që ka njohuri nga disa fusha të shkencës, edhe pse modestisht, nuk dëshiron të zhytet thellësish. Libri më duket si një kalë amaneti, që vjen i ngarkuar me dy hejbe kulturash të shkruara letrarishte: atë të Paqësorit, matanë Atlantikut dhe këtë këtej Adriatikut. Autori nuk i hedh poshtë këto tonat, se ka zjarr malli, por atë të Paqësorit e mban fort, se ka synime të larta.

Dua ta ngushtoj vështrimin tim në 3 cilësi që na dhuron ky libër: “Kulla..” është libër i mirë, i bukur, i dobishëm; është një libër, që duhet të lexohet nga çdo shqiptar, domosdoshmërisht nga ata shqiptarë që nuk e kanë njohur mërgimin me atë rrugë gjithë të lotit të hidhur. Ku i vërej unë këto 3 cilësi që shpreha dhe pse u dashka lexuar ky libër, kur po gufosin botimet, si rrallë herë?!

Në Shqipëri dhe në trojet e Shqiptarisë janë shkruar e botuar shumë libra autobiografikë, me kujtime apo biografi të letrarizuara, por letërsi në formën e kujtimeve me subjekt emigracionin është krijuar pak. Ndoshta letërsi e mirë e kësaj natyre, e këtij lloji, me motive kurbeti, me tematikë emigrimin numërohet me gishta.

Dhe shkrimtarët tanë të mërgatës janë të vërtetë, nuk i bëjnë buzëkuq fytyrës letrare, nuk bëjnë patinime në ndërtesën e tyre letrare, se vetëm ata dhe Zoti e dinë ç’kanë hequr për të arritur atje ku janë. Nuk kanë komplekse ata, janë pa ngarkesa, sepse zemra e tyre i shpërfilli mentalitetet e mykura dhe paragjykimet e lodhura, qyshkur morën Udhën e Mërgimit. Të huaj në dhè të huaj…
Eh, more kurbet! Mbete riciklues për ne për një të nesërme më të lehtë, për një të ardhme më të mirë. Gjithë bota në lëvizje është xhanëm, por foleja po mbeti shkretë, vyshket, thahet, mpaket, thërmohet… E, ne qeshim jetën tonë që të mos qajmë…

I nderuar dr. Pashko! Kujtojmë nga libri, se qysh 8-vjeç, ti dëshiroje dhe ëndërroje që është mirë ta marrësh në duart e tua fatin tënd…Ti ike rreth 20 vjeç nga Sukriqi, vendlindja jote, pranë liqenit të Shkodrës. More gjithë pasurinë tënde me vete: ajo çanta e vogël me disa gjëra të tuat personale dhe disa kujtime, albumin e vogël me fotografi, kryesisht bardhezi… Bashkë me Dritën, motrën më të madhe se ti, që siç ka emrin, ashtu u bë dhe për ty. Po nuk u ktheve më këtu për të jetuar e punuar. E thure folenë larg, shumë larg, në Botën e Madhe. Ti i di hallet e tua, sfidat, hutimet, dështimet, dëshpërimet, poshtërimet, se kurrkush nuk të pret me lule, aq më tepër kur udhëton drejt ëndrrës së shumëkërkuar, si të jesh një mall i zhvlerësuar… Por, ti i përballove me durim e vullnet, me zotësi e këmbëngulje, me edukim e mësim, me seriozitet e dinjitet dhe i bëre emër vetes. Nga një send në bagazhin e një veture amerikane, sot je atje – në supershtetin e botës Doktor i Shkencave Mjekësore, një emër i përveçëm dhe bujar.

Doktor i dashur! Edhe unë e kam provuar emigracionin, por jo larg. Ja, këtje përtej, në gadishullin Apenin dhe e njoh mirë Italinë, duke i shprehur mirënjohjen për 5 vjet që jetova, punova dhe veprova atje. Por, ndryshe nga ju, Doktor, unë mërgova vonë, në moshën 37- vjeçare dhe u ktheva herët, një çerek shekulli më parë. Jo, se ta dini…këta shqiptarët e vendit, që s’e kanë provuar migrimin dhe emigrimin – tashmë, domethënë, ne, shqiptarët e këtushëm, se qysh ju shohim juve…si të çuditshëm, gati si ufo, qysh në mënyrën e komunikimit, të veprimeve, tek ato që çfarë thoni e shkruani, sepse jeni më të sinqertë seç duhet, se ashtu jeni edukuar e gatuar me atë brumë, me atë kulturë, sipas standardeve të jetesës andej …

Ju vini të malluar. Unë e kam provuar dhe i njoh të dy botët, të dy mentalitetet. Ne, këtej, në jo pak raste, bëjmë sikur… Ne, shqiptarëve, nuk na bën mirë mungesa e idealizmit, ndaj s’ecim qartë.
Sikurse të gjithë ata shqiptarë që kanë njohur emigracionin, edhe unë, të mirëkuptojmë, të vlerësojmë, të shprehim mirënjohjen, sepse te “Porosia e kullës”, në një formë a në një tjetër, përshtat sipas rastit – kohën, hapësirën, personazhet, jam dhe unë, jemi dhe ne. Ti je një nga ne, që ike, por nuk i harron rrënjët. Babai yt, dritë i bëftë shpirti atje ku prehet është heroi yt. Për çdo bir babai i tij është hero. Sot, fatkeqësisht, ndjenjat egërsisht të shkreta, hasmëria e hakmarrja, si plagë të vjetra kullojnë gjak ende, se kanë zënë rrënjë tek psikologjia e shqiptarit në çdo prag. Pikërisht, në situata të tilla tragjike, Rrok Pjetri i Malit të Hotit ngrihet një Anton Çetë i heshtur e i panjohur shqiptar. Anton Çet’ e kaluar për ne… Ai është Rrok Pjetri i Malësisë së Madhe… Babai i doktorit u qëllua, se u fut të shmangte dy vdekje, për të shpëtuar dy jetë burrash të egër siç ishte Gjek Gjoni i malit të Trieshit dhe Rrok Gjoka i malit të Hotit… Ç’përshkrim mjeshtëror, që na mbush me ndjesi ekstreme, ç’etnolgji zakonore barbare shkruar me art, ç’kanun malesh në veprim, i shtjelluar drithërueshëm e me vërtetësi ajo ngjarje tronditëse e vitit 1972. Ç’humanizëm altruist surreal tej përmasave të mendimit njerëzor, ku luhet jeta dhe vdekja, gjakderdhja e hakmarrja, gjykimi dhe paragjykimi, verbimi dhe drita, falja, mirënjohja, vëllazëria. Vërtet hero Rrok Pjetri.

Edhe një imtësi do ta nxjerr nga libri, se më shpon si turjelë: skena e pijacës gjatë tregtimit të prodhimeve të stinës, me gjestin barbarisht i tmerrshëm të serbit Milorad ndaj Shekit të pafajshëm, gjuha e tij nënçmuese për shqiptarët, tërbimi i urrejtjes së trashë, e tronditën aq shumë Pashkon e ri, saqë e shtynë djaloshin të largohej përgjithmonë nga vendlindja
E, more Doktor! Unë u ktheva shpejt në “kullë”. Ti je atje, të jetosh si njeri. Ti je atje që t’i thuash asaj bote, që edhe shqiptarët mësojnë, mësojnë dhe të tjerët, i shërojnë ata, madje dinë edhe t’i udhëheqin mirë me vizion të qartë përpara.

Në fakt, gjithë Shqipëria është një mërgatë lulesh, nuk më pëlqen të përdor termin “diasporë”. Është mërgatë lulesh, sepse s’ekziston familje shqiptare, që nuk ka një emigrant të paktën…
Ky libër i vërtet deri në drithërimë është shkruar bukur, sepse ka rrëfim të çiltër të ngjarjeve, të shkuar me gjuhë të pastër, të pasur, të rrjedhshme, të kulluar, pa rënë në kurthet e terminologjisë gazetareske. Është një rrëfim i lirë, i vërtetë i një shqiptaro-amerikani, që banon e punon në një shtet të fortë me ligje. Thyerja në kohë e rrëfimit e bën më emocional, tërheqës, dhe me fuqi imazhi që të rrëmben e si pa kuptuar bëhesh, pa qenë, personazh i librit dhe ti. Pikërisht, kjo kronikë letrare e jetës familjare me emrat e tyre realë, ndërsa e personave të tjerë me emra të trilluar, ka ardhur e thyer në kohë dhe jo në mënyrë drejtvizore të njëtrajtshme është një gjetje me vend e autorit, që i jep dinamikë, gjallëri, kërshëri, freski dhe lexim të mbarë, aspak të mërzitshëm tekstit. Thyerjet në kohë dhe hapësirë, lëvizjet e rrëfimit nga udhëtimi kronologjik në Amerikë me retrospektivën mallëngjyese të vendlindjes e bën më të vëmendshëm e të dashur narrativën, si një shportë e bukur kujtimesh…

Mendoj se tek një autor nuk mund të kërkojmë apo gjejmë gjithologun. Ku e kam fjalën? Dr. Pashko, nga natyra humanist, është studiues, shkencëtar në fushën e mjekësisë. Por dituria klasifikohet në 10 klasa. Në njërën është zotërues autori ynë dhe, siç e shkruan në f. 209 të librit “ka një fushë të kufizuar kërkimi”. Më se normale. Ndërsa rrëfimi rrjedh burimor. Vjen natyrshëm. Nuk është libër historik, por letërsi kujtimesh. Historinë e të parëve nuk e harron, e kujton, e përmend (brenda formatit përkatës) dhe e nderon.

Rrëfimi është i besueshëm dhe autori është besnik i synimit dhe idealit të tij.

Nuk është se djaloshi Pashko i viteve 1985, më i vogli i bacës Rrok, shkeli mbi nderin e dinjitetin e të parëve, por donte që Udhëtimin ta vijonte në këmbë, jo zvarrë. Gozhdë 12 – çe më ka depërtuar në tru skena e studentit Camaj (pa prapashtesën oviq në fund, pra jo Camajoviq) me profesorin Çaviq për oksipitalin (os occipitale) “Unë i njoh mirë ata njerëz. Ata nuk mësojnë. Ne duhet t’i dërgojmë të gjithë mbrapa në Shqipëri”…

Mirë gënjimet e zhgënjimet, po mjerë fyerjet e poshtërimet! Ç’trim stoik ky bir Malsie! Shembull.

Ky libër duhet lexuar me vëmendje nga të gjithë. Sa shumë mëson nga jeta, aq më tepër kur një e tillë është tronditje që dhemb. Jo vetëm nga jeta në emigracion, por aty gjen reminishenca nga kodi zakonor, folklor dhe etnologji të pasur. Vëreni këtë fenomen: dje vajza në Malësi (jo vetëm ç’ka përshkruan autori, por edhe ndër malet tona në Labëri, të paktën) vasha 20 vjeçe quhej e ”plakur”; sot na shfaqet një modë, që s’ka problem edhe 40 vjeçe është normale të jeshë vajzë e pamartuar, se kështu e paska bota…

Doktor! E dimë që gjithë bota është ë lëvizje. Njerëzit, popujt, migrojnë, emigrojnë. Sikurse ne, njësoj apo para nesh. Dilema ekzistenciale “të rri apo të iki” është e rëndë. Bashkë me thellësinë e pikëllimit, përjetojmë tendencën shqetësuese të largimit të të rinjve nga vendlindja, patjetër dhe sidomos nga malësitë.

Unë, Doktor i dashur, jam një nga të ikurit e rikthyer. Sot, a duhet dëgjuar zemra? A duhet ndjekur mendja? Libri i rrok këto tema të mëdha, që përmbysin tradita dhe praktika jetësore. Dr. Pashku është nga të ikurit që ka rreth 40 vjet që mban në peshoren e dinjitetit lirinë dhe shkëlqimin e Amerikës me dashurinë e dheut të të parëve, të gjysh-stërgjyshërve dhe sigurinë e identitetit që të jep gjaku.

O miq të mirë! Po ky libër na mëson, na mëkon me harmonizimin e shëndetshëm të edukimit atdhetar dhe edukimit qytetar. Është një libër morali, pa rënë në moralizime, pa pasur assesi synim të na bëjë moral. Këtë duhet të kuptojmë, se po shkallafytemi fluturimesh turbullisht të papërcaktuara dhe të pasynueshme. Ngaqë sëmundja e moralit ndër ne shkakton simptoma të dukshme të infeksionit degjenerues, libra të tillë të rrallë si “Kulla” i japin jetë e shëndet Udhëtimit tonë në këmbë.

“Kulla” e Camajt, shkruar me shkronja malli, mbushur me nektarin e mërgatës së luleve është jo vetëm kulla e emigrantit, ajo simbolika e vatrës së Shqiptarisë, është fryma, tymi, zjarri i ndezur, është identiteti ynë.

Një ndër mesazhet humane që na dhuron bujarisht Doktor Pashko me këtë libër është: “Nuk kam kohë të mbaj mllef asnjëherë, as me vëllanë, as me qenin, s kam gjëra që duhet të bëj”. Me gurët që të kanë qëlluar, jo thjesht në kuptimin figurativ, ti ngrite shkallët e karrierës tënde, të jetës si njeri me dinjitet, edhe për vete, edhe për familjen, vëllazërinë e fisin, edhe për Malësinë.

…Kur unë e përfundova librin së lexuar, i ngarkuar me shumë mbresa e mendime i thashë gruas: “Vlen ta lexosh “Kullën”, se aty njeh jetën e emigrantit shqiptar, mëson sadopak dhe nga 5 vjetët e mi në mërgim”. Dhe ajo po e lexon me interes dhe vëmendje.

Për ç’ke bërë e arritur dhe për ç’ka po na dhuron këtu, me zemër e mendje, po të shprehem me vlerësim: Të lumtë Çoço! Faleminderit Doktor!

Më shumë nga plagët dhemb lëndimi- Poezi nga FATBARDH AMURSI



Njëri vëlla
Prangoset në diktaturë.
S`e kam thënë herë tjetër,
Po e them tani:
I fsheha lotët për të,
Ngaqë s`doja të m`i shihte njeri.
Vëllai tjetër
Ofiqar burgu në demokraci,
I njëjti intenerar si i prangosuri,
Veçse nga burgu në shtëpi.
Njeri merrte lekët e burgut të ferrit
Tjetri pagën si ofiqar i burgut me kondita,
Ndërsa krimet e komunizmit
Dënohen vetëm nëpër libra.
Si fole fishekësh
Në koburen me mulli të Haxhi Qamilit,
Po duan të alternohen fatet,
Ku viktima po do të shenjtërohet,
Me fshehje të persekutorit
Dhe një i pafajshëm t`ia lajë gjynahet?!
A mund të mbytet në pikën e lotit,
Ai që i fshehu për ty?
Lëndimi dhemb më shumë se një plagë.
Mos ma jep shansin të besoj
Se pirati na qënkish bërë Papë…
___
Në koburen me mulli, Haxhi Qamili, një fishek e vinte në fole dhe tjetrën në radhë e linte bosh. “Qe baba!-thoshte. E vendoste tytën tek koka dhe e shkrepte.-Më do Zoti!” Më pas ia drejtonte kundërshtarit, e shkrepte dhe ai vdiste në vend. Kjo lloj kobureje sot është në modë, duke trukuar fabrikimin e shenjtorëve të rremë.
Fatbardh Amursi

NJË ANALIZË E THJESHTË LETRARE, POLITIKE DHE STILISTIKE E LIBRIT “VITET E GJERMANISË”, SHKRUAR NGA SHKRIMTARI, HISTORIANI DHE POLITOLOGU I NJOHUR, Z. JUSUF BUXHOVI- Nga Mal Berisha

Hyrje
Më 25 janar 2025, në Hotel Tirana International u zhvillua një takim i hapur me shkrimtarin e njohur Besnik Mustafaj, organizuar nga Shoqata “TROPOJA”. Në mesin e folësve më të shquar ishte edhe shkrimtari, historiani dhe politologu i njohur nga Kosova, z. Jusuf Buxhovi. Me bujarinë e tij prej atdhetari të shquar, ai më dhuroi librin Vitet e Gjermanisë.
Inkurajoj miqtë e mi ta lexojnë këtë libër, nga i cili do të mësojnë shumë mbi ato vite të vështira të rezistencës së vëllezërve dhe motrave tona për çlirimin e Kosovës.
Dua ta falënderoj dhe ta përgëzoj mikun tim, autorin Jusuf Buxhovi, për këtë dhuratë të çmuar, shoqëruar me një analizë të thjeshtë por të thellë mbi përmbajtjen e tij me titull:
NJË DOKUMENTIM HISTORIK ME DIMENSIONE POLITIKE DHE STILISTIKË
Jusuf Buxhovi, një nga autorët më të shquar shqiptarë të letërsisë dokumentare dhe historiografisë, vjen me veprën Vitet e Gjermanisë, një rrëfim personal dhe analitik mbi zhvillimet dinamike në Europën e shekullit XX dhe XXI. Ky libër nuk është thjesht një vështrim retrospektiv mbi eksperiencën e tij si korrespondent i gazetës “Rilindja” në Gjermani (1976-1980 dhe 1994-2008), por një pasqyrë e qartë e ndikimit të këtyre zhvillimeve mbi Kosovën dhe Ballkanin.
Aspekti letrar dhe narrativ
Buxhovi ka një stil të veçantë rrëfimi që e bën librin e tij një kombinim mes reportazhit politik dhe letërsisë dokumentare. Ai i sjell lexuesit ngjarjet jo vetëm me saktësi faktike, por edhe me një përshkrim dinamik e emocional që rrallë gjejmë në studimet historike tradicionale. Përmes një rrëfimi të rrjedhshëm, ai e vendos veten jo vetëm si vëzhgues, por edhe si protagonist, duke dhënë një dëshmi të gjallë dhe personale mbi zhvillimet.
Fraza të strukturuara me kujdes, pasazhë të pasura me detaje dhe një ndjenjë ritmi që alternon analizat me rrëfimet autobiografike e bëjnë këtë libër të lehtë për të lexuar, pavarësisht peshës së temave që trajton. Përshkrimet e qyteteve gjermane, atmosferës politike në Berlin apo ndjeshmërivë që ai ka përjetuar si gazetar shqiptar në Perëndim e bëjnë librin një kombinim mes analizës dhe kujtesës personale.
Aspekti politik dhe historiografik
Buxhovi e vendos zhvillimin e Gjermanisë brenda kontekstit të gjeopolitikës europiane, duke nxjerrë në pah ndikimin e saj mbi Kosovën dhe Ballkanin. Një nga temat kyçe të librit është qëndrimi i Gjermanisë ndaj shpërthimeve të konfliktit në ish-Jugosllavi, roli i saj në mbështetjen e Pavarësisë së Kosovës dhe qasja e politikës së jashtme gjermane ndaj shqiptarëve në përgjithësi.
Lidhja që autori krijon mes politikës gjermane dhe fatit të Kosovës bazohet në dokumente, burime diplomatike dhe analiza personale. Ai përdor një qasje kritike, duke mos u ndalur vetëm te mbështetja gjermane, por edhe te kufizimet e saj dhe ndryshimet që ndodhën pas ribashkimit të Gjermanisë. Kjo e bën librin jo vetëm një burim historik të vlefshëm, por edhe një reflektim mbi raportet mes Perëndimit dhe Ballkanit.
Aspekti stilistik dhe gjuha publikistike
Gjuha e Buxhovit në Vitet e Gjermanisë ruan natyrshmërinë e gazetarisë analitike. Ai përdor fjali të shkurtra dhe të qarta kur analizon situatat politike dhe diplomatike, por nuk mungojnë pasazhet ku shfaqet një stil më letrar dhe evokativ. Shprehjet e tij shpesh përshkohen nga një dozë ironie dhe skepticizmi, veçanërisht kur analizon hipokrizinë diplomatike apo ndërhyrjet selektive të fuqive të mëdha në Ballkan.
Përveç kësaj, ai e shoqëron rrëfimin me krahasime dhe simbolika që u japin ngjarjeve një peshë më të madhe. Për shembull, kur flet për rënien e Murit të Berlinit, ai nuk e sheh atë thjesht si një fund të epokës së Luftës së Ftohtë, por si një paralajmërim për ndryshimet që do të pasonin në Ballkan, disa prej të cilave përfunduan në tragjedi.
Libri “Vitet e Gjermanisë” është një vepër me vlerë të shumanshme: si rrëfim personal, si analizë diplomatike dhe si burim për studiuesit e historisë bashkëkohore. Stili i tij e bën librin të lexueshëm dhe tërheqës, ndërsa analiza e tij e thelluar e vendos Kosovën dhe shqiptarët në një kontekst më të gjerë europian.
Për gazetarët dhe studiuesit, kjo vepër është një model i shkëlqyer se si një korrespondent mund ta shndërrojë përvojën e tij në një reflektim historik me ndikim afatgjatë. Ndërsa për lexuesin e gjerë, libri ofron një perspektivë të qartë mbi zhvillimet që formësuan Kosovën dhe Ballkanin në dekadat e fundit.
(Fotografitë janë kortezi e kineastit Kristaq Janushi )

Pak Amerikë (sipas meje) – Lajme, tragjedi, dhimbje, keqardhje!- Nga SENAD GURAZIU

Bisnesi është biznes – politika politikë, le ta përdorim këtë si “kompas”, le ta mbajmë afër, përgjatë scribo-aventurës sonë.

Tragjedia me aeroplanin e pasagjerëve dhe me helikopterin ushtarak është dhimbje… është lajm i dhimbshëm, 67 persona thuhet se e humbën jetën pas ndeshjes së fluturakeve pranë aeroportit Ronald Reagan të Uashington DC, të mërkurën në mbrëmje. Secila tragjedi, secila fatkeqësi, qofshin aso të natyrës… si zjarret e Kalifornisë, apo si fatkeqësi të trafikut ajror, hekurudhor, automotiv etj. secila fatkeqësi na pikëllon, na i rëndon zemrat.

Mirëpo akoma më e dhimbshme (sipas meje) është kur të tilla fatkeqësi janë të “lidhura” kryekëput me politikat aktuale. Sepse bizneset janë të lidhura me politikat. Janë të lidhura me “bujën, me zallahinë, me segmentet monetare, me egocentrizmin, me paturpësinë” e 1 a 2 javëve të fundit në skenën e politikave amerikane.
Si na qenka e “lidhur” fatkeqësia e mbrëmshme me politikat, ç’lidhje na paska aviacioni ajror + ai ushtarak me politikat?!

Epo, nuk është “pa lidhje”, ma lejoni ta sqaroj sadopak keqardhjen time si “pikëpamje” rreth gjithkaje të politikave që është duke u shpalosur ditëve të fundit, këto 2 javët e fundit para “syve” tanë. Për t’u “sqaruar” kuptohet se duhen ca rreshta më shumë (e pamundur të kapërthehet me pak fjalë – andaj dhe aq e lehtë të manipulohet politikisht me masat, sepse askush s’mund t’i kapërthejë të gjitha, madje as vetë AI, as vetë inteligjenca artifiça “Deepseek” e kinezëve : )

Presidenti Trump shpesh i thotë Evropës “e kemi një oqean ndërmjet”, e saktë kjo… kur duhet folur për interesat ekonomike natyrisht Atlantikusi na ndanë. S’e mohon kush ndasinë, ndarjen, kufirin oqeanik, gjithkush sheh xhepin e vet, vëllai-vëllait ia tregon bërrylin e edhe gishtin. Psh. rreth NATO-s Trumpidenti ia tregon gishtin e “mesëm” Evropës, njësoj siç eksperimentonte Mister Bean (ai shakaxhiu britanik) me gishtin e vet kur pati vajtur në Amerikë!

Sidoqoftë, të njëjtin Atlanticus e kemi mbushur me kabllo të trashë mediatikësh, lajmet e andej-oqeanit tashmë thjesht na seviren në pjatën e mëngjesit. Kafeja na shkundullos dhe na i bën sytë kokërr, ndonjë “croissant” a briosh i ngrohtë na pëlqen po ashtu, mirëpo na serviren dhe lajmet taze të Amerikës dhe të mbarë botës.

Akoma pa i dalë gjumi vetë Trumpidentit (atje në Shtëpinë e Bardhë), edhe ne ordinerët si qytetarë mësojmë për secilën ngjarje që ka ndodhur gjatë natës në Uashington. S’e kemi fjalën për “detajet” e dhomave të gjumit (detajet e universit, me mikrogrimca e me kuantika, aq detajisht s’na nevojiten, kuantikat u interesojnë vetëm shkencëtarëve : ) mirëpo derisa Trumpidenti akoma duke i përkundur ëndrrat, me Uashingtonin si të thuash jemi dhe ne evropianët më “afër” se ai vetë.

Pikërisht duke iu falënderuar oqeanit që na ndanë, na serviren dhe lajmet e Uashingtonit. U jemi mirënjohës dhe satelitëve të orbitës (sidomos atyre të Starlink), s’e mohon kush as këtë, por mirënjohja u takon dhe kabllove të Atlantikut. E dimë fort mirë se të kujt janë kabllot, sikur dhe me mijëra satelitë atje lart e dimë se te kujt janë. Psh. me mijëra mini-satelitë të Starlink e dimë fort mirë se janë të z. Elon Musk. Bisnesi biznes – politika politikë. E dimë i kujtë është X, i kujt është Facebook, Meta… i kujt Amazon, i kujt Starlink, i kujt Starship, e dimë madje dhe e kujt është “Miss Universe”, s’po themi gjë për pallatet e Trump etj.

Për t’i mbrojtur bizneset psh. oligarkët shpesh investojnë në politikat, oligarkët shpesh i blejnë komplet “politikat” e një vendi të caktuar. Dhe s’e kemi fjalën strikt për oligarkizmin e Aristotelit – nëse ta ndiqnim strikt definicionin aristotelian, ashtu ndoshta as Rusia e Putinit s’ka “oligarkë”. Pa le pastaj Kosova, Amerika etj. hiç se hiç.

Kohëve të fundit oligarkizmi është kthyer në një fenomen tejet kompleks. Nuk ndodhë vetëm në Rusi, as jo vetëm në Kosovë (Kosovën po e përmendëm sa për hir të “shembullit” jokrahasimtar). Oligarkia a la kosovarçe dhe politikat e atjeshme dalin si të thuash “qesharake”, nëse faqebardhësinë e Kosovës ta mbanim përball pasqyrës gjigante Euro-Atlantike, apo përball pasqyrës gjigante ruso-kineze. Shtet i “vockël”, ekzakt diç si mini-shtet, nëse ta krahasonim me Amerikat, me Kinat e me Rusiat e kësaj bote.

Abuzoje, “shite”, tradhtoje popullin kosovar komplet… në nivel evropian pothuaj s’merret as vesh, pothuaj si një pikë në Oqean. Vetëm Poseidoni e di sa i vogël është Oqeani. BE-ja do brengosej, do i binte alarmit “më humbi bebja”, ndihmë… më humbi Kosova, u zhduk, as shenjë as gjurmë. Mirëpo i gjithë kosovaro-hesapi pikë në Oqean, smerret vesh as humbja e “bebeve ballkanike”, s’e përmend kush.

Nëse ta pyesnim Aristotelin rreth oligarkizmit kosovar, do ta zinim “ngusht”, do ngelej pykë – tekefundit Aristoteli dikur s’e kishte idenë për format ideatike të Elon Musk, as për politikat e futurizmit. As nuk ishte qëllimi ynë ta krahasojmë Kosovën me Amerikën, s’jemi duke i krahasuar shtetet. Deshëm të themi që s’ka krahasime konceptuale të popujve, nuk “krahasohen” gjërat e pakrahasueshme. E njëjta vlen si në Amerikë, në Rusi, në Kosovë a në Kinë, kudo.

Nëse politikanët e Kosovës bëjnë dallavere interesash me oligarkët e atjeshëm, e dëmtojnë popullin (por s’merret vesh, ashtu-kështu popull i përvuajtur, duke qarë e vajtuar gjithmonë, me dallavere i dëmtojnë rreth 2 milionë subjekte politike). Populli aq i vjetër, popull i stërlashtë, dardanët, kosovarët pothuaj diç si proto-popull i Evropës, por ja që Kosova kurrë s’ka qenë shtet, dmth. si “organizëm” politik. Politikanët e Kosovës mund të ndjehen më fatlumët e planetit, sepse Kosova kurrë s’ka qenë shtet, për herë të parë tani shtet, në kohën e tyre, si fat i tyre.

Bisnesi biznes – politika politikë. Shfrytëzoje potencialin për aq sa ke kohë, zbulo ç’mund të eksploatohet, nesër në kokën e Trump “shkrep” ndonjë ide trumpetike dhe, varësisht nga interesat trump-ologjike, Kosova sakaq mund ta humb “shtetësinë” e vet. S’është shaka. S’do ketë pastaj as politikanë as çfarë të eksploatosh. Ose psh. (se mos vetëm Kosova) edhe ajo Ukraina e madhe mund ta humb gjysmën territoriale, thjesht për t’u balansuar interesat eventuale trump-putiniane.

Dhe nga ana tjetër siç dihet (veç e thamë, e vogël Kosovarlushja krahasuar me Kinën – ku na qenkan 2 milionë, e ku 2 miliardë subjekte politike – as Aristoteli s’e kishte idenë e kompleksitetit kinez) mirëpo çdo popull është i “Madh” si koncept. Kina mund t’ketë qenë shteti i parë i planetit, shteti më i vjetër i botës, edhe populli kinez është i vjetër sa vetë vjetërsia, njësoj sikur dhe kosovarët që janë popull vërtet i stërlashtë i Evropës. Shkurt e troç disa gjëra janë “krahasime” nonsens, të pakrahasueshme, anise brenda natës mund të bëhen diç si nonsens trumpidencial, mund t’na e nxirosin gjithçka.

Kosovën e përmendëm sa për hir të “shembullit”, për t’i ilustruar krahasimet e pamundura, mirëfilli fjalën e patëm për Amerikën marramendëse. Bujë e madhe politike, ka 2 javë lajmet e tyre dhe politikat na mahnitin. Trumpidenti gjatë javës së parë të detyrës dhe e katapultoi veten diku pranë diellit, si “superstar”. Gjithë ai popull i madh nën një kulm të federalizmit politik, 50 shtete së bashku duhet t’i kullufitin lajmet e tij, konferencat e tij, pollavrat e tij. Imagjinoje pakëz diku në Azi t’i bësh 50 shtete bashkë, nuk është e pamundur… për më tepër, imagjino t’kishte një Trumpident ballkanik, imagjino çfarë buje do ishte për 50 shtetet rreth-e-rrotull!

Bisnesi është biznes – politika politikë. Nuk është larg në kohë, fare e freskët është, e dimë se Mega-oligarku amerikan Elon Musk i pati “investuar 250 milionë $ në blerjen” e Trumpidentit. Thjesht u bë aq i pasur sa tashmë mund ta “blente” një Trumpident komplet. Dhe siç e dimë po ashtu (ende s’kemi “harruar”), ca ditë para inaugurimit të Trumpidentit, para 2 javësh eksplodoi fluturakja Starship (le ta quajmë thjesht “fluturake”, anise mund t’thoshim dhe Raketë, mund ta quanim dhe Saturn 6, Apollo 7, Enterprise 77, Starship, Spaceship etj., në thelb raketat fluturojnë, kështu që sa më thjeshtë). Edhe kjo fluturake që eksplodoi e dimë se ishte e z. Elon Musk.

Administrata e kompanisë së tij (SpaceX – gjithçka me X, sepse shefi i ka dobësi X-at, psh. e blen Twitter dhe e pagëzon X, por dhe vetë të birin e pati quajtur X, thuase na qenkësh prodhim serik… dalur nga traka, diku nga linja robotike e Tesla, i ka jo më pak por nja 13 X-a : ) eksplozionin spektakolar e pati quajtur “çmontim i paparishikuar” (ose kështu diç, përafërisht). Thënë të vërtetën “definicioni” i Elon Musk i eksplozionit ma pati ngjallur buzëqeshjen.

Hm, “çmontim i paparishikuar”… terminologji fort simpatike. Eksplodon një Starship (kujtohuni, patjetër se ju kujtohet, pati eksploduar dhe “space shuttle Columbia” e NASA-s, atëbotë e patën humbur jetën ekuipazhi komplet i fluturakes, 7 persona), mirëpo sipas z. Musk tashmë nuk është eksplozion fatkeq as fatkeqësi në qiellin e Amerikës, është “çmontim i paparishikuar”.

Para dy javësh e pamë “prushin e qiellit”, e pamë si u “çmontua” Starship. Edhe dikur, nëse bazohemi në termat e Elon Musk, qe “çmontuar” Columbia. Nuk pati eksploduar, por vetiu eksplozivisht qe “çmontuar”. Personifikimi i ShBA me figurën femërore “Columbia” (Kolumbia) është simbolikë kuptimplote dhe mjaft domethënëse, afërmendsh se është. Njësoj siç është simbolikë kuptimplote dhe Liberty. Jo vetëm se Columbia (si emër) lidhet me Kristofin, me Kolumbon, me detarin-eksploruesin, me vizitorin e “Indisë”. As jo sepse si logo ikonike e studios filmike “Columbia Pictures”, si të thuash “Columbia” pa hile ka ndihmuar të definohet (jo vetëm simbolikisht por) realisht industria kinematografike e shek. XX.

Patjetër se lidhet dhe me këto… por deshëm të vijmë tek thelbi se dallimi i “fatkeqësisë eksplozive” mes fluturakes Columbia (të NASA) dhe fluturakes Starship (të Elon Musk) është se Columbia i pati shërbyer programit për 22 vjet me radhë. Ndërsa Starship – për fat të mirë pa ekuipazh njerëzor – eksplodon, “paparashikueshëm çmontohet” duke qenë ende në fazën testuese. Sipas Musk, SpaceX ka mirëqenie të mjaftueshme për ta konsideruar një “asgjë”, humbja e 1 Starship është diç si “entertainment” – uaa, i njëjti Musk mund ta blejë 1 Trumpident komplet pa t’i dhimbset 1 raketë!

Gjatë funksionit 22-vjeçar, fluturakja Columbia do i fluturonte 28 misione, do i kalonte mbi 300 ditë në hapësirë (dmth. ~1 vit komplet), ​​dhe do “rrotullohej” mbi 4000 herë, do i kryente mbi 4000 rrotullime orbitale rreth Tokës. Lirisht mund t’thuhet se fluturakja ishte një “vjetërsirë, një hekurishte e vjetër”, do duhej t’ishte pensionuar.

Sepse s’mund t’i mbash për 2-3 dekada me miliona tekno-detaje “fringo” të reja, të kontrolluara, sepse gjithçka e asaj bote të lançimeve ishin ndërmarrje kolosale. Sepse të shkosh 30 herë në hapësirë me teknologjinë e asaj kohe nuk ishte pak (fluturimi i parë i Columbia ishte në v. 1981). Gjërat nisin e “ndryshken”, vidat nisin e çlirohen, vjetërsia e bën të veten, pjesët nisin e dëmtohen (eksplozioni dhe dizintegrimi i fluturakës duke u “zhytur” atmosferës pati qenë rezulatat i një diçkaje të kompromituar, lidhur me termo-problematikat).

Dmth. i pati ndodhur dhe vetë Agjencisë Kombëtare të Hapësirës… NASA, organizatë marramendëse, mega-kompani federale, organizëm gjigant, fatkeqësia u ndodhë dhe kompanive private si SpaceX (të Elon Musk), apo Blue Origin (të Jeff Bezos), Virgin Galactic (të Richard Branson), ULA (United Launch Alliance – të kompanive Lockheed Martin dhe Boeing) etj. etj.

Eksplozionet, “çmontimet e paparashikuara”, fatkeqësitë eksplozive mund t’u ndodhin të gjithëve. Madje dhe kinezëve me starship-at e tyre, edhe Arianespace e Evropës mund t’ketë “çmontime…” të pallogaritura, edhe ISRO e Indisë, Roscosmos e Rusisë etj. pa përjashtime, të gjithë.

Ja pse FAA e ShBA (Administrata Federale e Aviacionit) ishte e brengosur rreth sigurisë së ndërmarrjeve të njëpasnjëshme të lançimit të raketave nga SpaceX. Sepse Starship-at s’janë thjesht pako me fishekzjarre por janë probleme serioze. Në rregull, janë bizneset në pyetje, pagat e shumë inxinierëve, janë investime të mëdha private dhe tekefundit boss-i vendos vetë, me raketa e me fabrika janë private, pronësi e një super-miliarderi, lançimet janë qasje “entuziasmike” e një biznismeni privat. Por roli i Administratës së Aviacionit është që të kujdeset për sigurinë e hapësirës ajrore të 50 e kusur shteteve, kur është fjala për aviatikat e për space-aventurat.

Presidenti Trump (apo siç unë e quaj shkurt Trumpident – sepse sipas meje është kategori mëvete e presidencializmit, kategori e mëvetshme si psh. “Oqeani (Poseidoni, Saturni)”, “Jupiteri” etj etj.) rreth përplasjes tragjike të fluturakeve mbrëmë në Uashington DC i shprehu ngushëllimet e veta për familjet që i humbën të dashurit e tyre. Gjatë fjalimit për shtyp ai e fajësoi të ashtuquajturën DEI. Mirëpo ç’është DEI, dhe pse Trumpidenti për tragjedinë e mbrëmshme ia hedh fajet një “shkurtese” DEI?

DEI – Diversiteti, Barazia dhe Përfshirja, në skenën amerikane është supozuar t’jenë korniza organizative që synojnë promovimin e trajtimit të drejtë dhe pjesëmarrjen e plotë të të gjithëve, veçanërisht grupeve që historikisht kanë qenë të nënpërfaqësuara, ose kanë qenë dhe janë subjekt i diskriminimit në bazë të identitetit ose aftësisë së kufizuar. Këto tre nocione (diversiteti, barazia dhe përfshirja) së bashku i përfaqësojnë “tri vlera të lidhura ngushtë”, që organizatat amerikane organizatat provojnë t’i institucionalizojnë përmes kornizave të DEI. Anise DEI njihet më së miri si një formë e trajnimit në kuadër të korporatave, po ashtu gjen zbatim brenda shumë llojeve të organizatave, qofshin aso akademike, të shëndetësisë, ushtarake etj.

I pyetur pse apo e fajësonte DEI (iniciativat e diversitet-barazisë), Trumpidenti u përgjigj “sepse kam sens të përgjithshëm…”. Dmth. investigimi do kryhet dhe duhet pritur, ende s’dimë detaje as fakte relevante sjellur në dritë nga ekspertët por unë si Trumpident pothuaj mund ta “ndiej” se kush e çfarë duhet fajësuar. Me fjalë të tjera, me fjalë troç e shkurt, sipas Trumpidentit, t’i punësosh të bardhët (ashtu-kështu suprematikë, dihet kjo) së bashku me zezakët, aborigjinët, kinezët, meksikanët, apaçët, indianët etj. në aviacionin civil dhe ushtarak, s’mund të jetë kurrë “mirë”. Racat e ndryshme të planetit thjesht s’mund të jenë të “besueshme”, s’mund të shtyhen me zotësinë e racës suprematike.

Njëra nga agjencitë që duhet të merret me ekspertizat e investigimit është FAA (që e përmendëm më lart – Administrata Federale e Aviacionit). FAA duhet të përcaktojë se çfarë shkoi gabim dhe çfarë e solli tragjedinë e mbrëmshme, aksidentin vdekjeprurës për 67 njerëz. Problemi është se FAA nuk e ka kryenjeriun e vet në postin e duhur drejtues, sepse FAA dhe interesat e Elon Musk dhe të Trump nuk përputhen.

Andaj mbrëmë derisa tragjedia e pikëlloi botën, agjencia kyç e Aviacionit Amerikan ishte pa “kokë”, pa udhëhqeje, sepse që nga inaugurimi i Trump drejtuesi i FAA qe larguar, duhej të largohej nga puna, ishte kërkesë e Elon Musk. Vetëm sot (31 Janar), tashmë kur përplasja e fluturakeve në Uashington është tragjedi e kryer, Trump njoftoi se do ta emërojë Administratorin e FAA.

Vetëm 1 ditë pas shpërthimit të Starship-it të Elon Musk, dmth. pas “çmontimit të paparashikuar” (siç sqaruam më lart), Administrata Federale e Aviacioni (FAA) ia ndaloi kompanisë SpaceX eksperimentimet e papërgjegjshme me Starship-at dhe pati raportuar për dëmet pronësore në ishujt britanikë Turks dhe Kaikos, shkaktuar nga “prushi qiellor” i Elon Musk. Dhjetra fluturime të avionëve për udhëtarët duhej të devijoheshin, për t’u shmangur nga mbeturinat e raketave të “çmontuara” të qiellit.

Sipas Rachel Maddow (MSNBC), fluturimet e Qantas (të Australisë) do pësonin vonesa nga rënia e mbeturinave. Edhe JetBlue Airways, American Airlines, Delta Air Lines, një kargo-avion i FedEx, një avion i Spirit Airlines do kishin probleme sepse duhej shmangur, devijuar.
S’mund të fluturoni përsëri me këtë raketë-Starship derisa të zbuloni se çfarë e shkaktoi shpërthimin e raketës – pati thënë FAA.

Ndalesë-kërkesë e thjeshtë dhe e logjikshme. Edhe vetë NASA-s dikur do i ndalohej njësoj, do duhej t’i investigonte gjërat e fatkeqësisë fillimisht. Gjeje shkakun e “eksplozioneve”, zgjidhi problemet teknike pastaj nisja rishtas me fluturimet e me lançimet. Mirëpo ja që arroganca e Elon Musk s’ia del mbanë me direktivat e FAA, andaj drejtuesi i agjencisë duhej të ikte.

Tri ditë më vonë pas inaugurimit Trumpidencial administratori i FAA do ngelej pa punën, pa postin e vet. FAA s’ka asgjë t’bëjë me politikat, drejtuesi zgjedhet me mandat 5-vjeçar, dmth. shërbimi i tij mund t’jetë gjatë mandateve të 2 presidentëve të ndryshëm. Trump s’do duhej t’i “përzihet” FAA-së, mirëpo ja që FAA është “pengesë federale” për biznesin e Elon Musk. Bisnesi është biznes – politika politikë.

Elon Musk e pati postuar dikur një “twitter-cicërimë” në X (të cilin X mediatik-internetik ai e zotëron, e pati blerë thuase na ishte asgjë, 44 miliardë $) ku shkruante “duhet të dorëheqet” (drejtuesi i FAA, Mike Whitaker), sepse shefi i FAA pati thënë që SpaceX duhet të funksionojë në “nivelin më të lartë të sigurisë”. Vallë, drejtues i një Agjencie Federale aq të rëndësishme, e cila kujdeset për sigurinë ajrore të 50 shteteve, dhe një biznismen arrogant tashmë ka fuqinë ta shkarkojë, vetëm e vetëm sepse ky drejtuesi i FAA kujdeset për sigurinë e popullit të ShBA!

Anise, edhe përpara shpërthimit të Starship (shenjë se jo gjithçka është nën kontrollin e SpaceX, dhe FAA kishte të drejtë lidhur me brengat rreth sigurisë) FAA donte të gjobiste kompaninë SpaceX me 633.000 $ për shkelje të sigurisë gjatë 2 lëshimeve (zbritjeve raketore) në Florida. Sepse tani raketat e SpaceX dhe kthehen, ripërdoren, dmth. duhet t’flasim për “zbritje, për aterim raketor”.

Dhe mbrëmë u përplasen fluturaket në Uashington, fatkeqësi, aksident mbase për shkak të njeriut si “faktor”, por e humbën jetën 67 njerëz të pafajshëm. Vallë a nuk është ironike që Amerika nuk e kishte mbrëmë njeriun kyç të FAA në detyrën e vet, administratori i pafajshëm të FAA duhej të jepte dorëheqjen para administratës së Trumpidentit. Bisnesi është biznes – politika politikë.

Thjesht sepse ia zinte “rrugën” biznismenit arrogant, Mega-oligarkut Elon Musk, i cili e pati “blerë Trumpidentin” me 250 milionë $ dhe kështusoj e kompromiton demokracinë dhe drejtimin e popullit gjigant, 300-milionësh të Amerikës. I njëjti Trumpident pastaj në përgjigjet para gazetarëve, me të njëjtën arrogancë i “injoron” pyetjet serioze të mediatikëve, sepse e gëzon fuqinë kushtetuese, vetë kushtetuta e ShBA ia mundëson të sillet si një Perandor, si një Trumpident.

Po ashtu, faktin thelbësor të “marrëveshjes” (ultimative) me shefin e Meta, Mark Zuckerberg, duke u pajtuar ky që t’ia paguaj Trumpidentit 25 milionë $, është pasqyrë e “mjerimit” të administratës së Trump. Kompania Meta, ose Mark Zuckerberg, u pajtua jashtë gjykatës (me dallaveret dhe me ultimatumin e Trump, për llogarinë e tij të pezulluar të Facebook) ranë dakord që Zuckerberg t’ia paguajë 25 milionë $ si dëmshpërblim.

Pastaj prezantuesi Jimmy Kimmel parodizon duke e pyetur gjoja vetë AI-n e Meta (Inteligjencën Artificiale) se çfarë do t’thotë kur CEO i një kompanie të madhe teknologjike i paguan Presidentit të ShBA 25 milionë $?

IA (Inteligjenca Artificiale) e Facebook i përgjigjet (më poshtë si vijon, citat):

“Ky është një skenar hipotetik, nuk jam në dijeni të ndonjë rasti në jetën reale të një CEO-s që i paguan Presidentit të ShBA 25 milionë $. Në përgjithësi, nëse një CEO do t’i paguante Presidentit një shumë të madhe parash, kjo mund të ngrejë shqetësime serioze etike dhe ligjore. Ja disa interpretime të mundshme:
– Donacion për fushatë: Nëse pagesa është bërë gjatë një fushate zgjedhore, mund të konsiderohet si donacion fushate.
– Ryshfet ose shitje me ndikim: Nëse pagesa është bërë në këmbim të trajtimit të favorshëm ose ndikimit mbi vendimet e politikave, mund të konsiderohet ryshfet ose shitje me ndikim, e që të cilat janë të paligjshme. [ të dyja këto dmth. i kanë bërë edhe Elon Musk, edhe Mark Zuckerberg – shën. im ]
– Donacion filantropik: Nëse pagesa është bërë për të mbështetur një iniciativë ose kauzë të caktuar bamirësie të mbështetur nga Presidenti, mund të konsiderohet donacion filantropik.
Sidoqoftë, është thelbësore të theksohet se Presidenti i ShBA është një nëpunës publik dhe përgjegjësia e tij kryesore është t’u shërbejë interesave të popullit amerikan, jo të pranojë ryshfet individësh apo të kompanive.”
(fund i cit.)

Dhe pra, në kuadër të parodizimit, Kimmel pastaj gjoja sikur i çuditur për mençurinë makinale, i drejtohet publikut “mos vallë IA (Inteligjenca Artificiale) më e mençur se ne amerikanët” : ) Sepse IA e Zuckerbergut del të jetë më e mençur dhe më objektive sesa shefi, më e besueshme sesa vete pronari i saj.

***
(Jimmy Kimmel është prezantues dhe producent i “Jimmy Kimmel Live”, emision i ABC-së, i ka më shumë se 20 milionë abonentë në kanalin e vet të YouTube – të cilin Kimmel madje dhe Dua Lipa, njësoj si Rihanna, e pati “zgjuar” në gjysmë të natës duke iu futur në dhomën e gjumit dhe duke kërcyer si e çmendur mbi shtratin e tij, me kamerat për ta parë gjithë bota : )

Fuqia e pabesueshme e shpirtit njerëzor- Nga Albana Lifschin

Kemi dëgjuar që njerëzit në momente të rënda dëshpërimi kanë arritur deri në vetëvrasje. Por a mundet që dëshpërimi, gjithashtu, të çlirojë energji positive, të fuqishme, duke prodhuar realitete të pabesueshme? E gjitha kjo histori ngjan si një përallë deri në momentin që gjëndesh përballë saj.
Zanafilla nisi në Lituani, ditën e kurorëzimit në martesë të dy të rinjve të dashuruar. Ndryshe nga ç’e priste, për Eduardin 26 vjeçar, ajo qe dita e zhgënjimit të madh. Vajza e braktisi para altarit, për dikë tjetër. Një rrufe e papritur kishte çarë tej përtej qiellin e kaltër.
Ishte viti 1921, kur Eduard Leedskalnin la vendin e tij të lindjes, Lituaninë, për të “kapërcyer” Atllantikun. Pas tronditjes që pësoi, djali kishte vendosur të ikte larg, sa më larg syve të botës, për të jetuar përfundimisht diku, në vetminë e tij.
Arriti në Kaliforni, ku ndenji disa muaj. Pastaj shkoi në Teksas dhe prej aty në Florida. Në “shtetin e diellit” u vendos në skajin më jugor të tij. Pasi eksploroi këtë vend me pamje marramendëse, fillimisht ndërtoi një kabinë druri për veten. Aty mblodhi mendimet dhe zhvilloi fantazinë e tij. Ç’do të bënte më tej? Një kështjellë e madhe dhe e veçantë me gurë korali, ndryshe nga çdo tjetër mori formë në imagjinatën e tij. Ajo ishte kështjella e ëndrrave të tij dhe, sa kohë që gjithçka varej vetëm nga ai, nuk do të kishte forcë që ta ndalte në rrugën e realizimit.
Rruga qe e gjatë, 25 vjet punë artistike. Për një çerek shekulli, askush nuk e dinte se çfarë bëhej në atë skaj të botës.
Kështjella e ngritur sipas imagjinatës së tij, u rrethua nga mure të lartë, deri në 7 metra, të ndërtuar nga blloqe të mëdhenj gurësh korali. Secili prej tyre peshonte disa ton. Vetëm kulla e kështjellës përmbante në vetvete gurë të tillë të mëdhenj korali, që të gjithë së bashku kishin një peshë prej 160 tonësh. Pas mureve të kështjellës së koralit, vizitori zbulon një ambjeni banimi, ku çdo objekt është punuar me mjeshtëri të hollë, nga duart e një njeriu të vetëm, Eduardit.
Të gjitha “mobiljet” e shtëpisë-kështjellë, janë të ndërtuara nga gurë korali. Shikon shtretër, tavolina e karrige të gjithë llojeve, masave e formave. Në mes tyre është një tavolinë e madhe korale në formën e shtetit të Floridës dhe një tjetër në formën e zemrës. Karriget relaksuese (“rocking chairs”) e çdo “karrige” korale që peshon rëndë, çuditërisht mund të lëvizet me nje prekje të lehtë të dorës për të ardhur sërish në balancën e vet po ashtu.
Hyrja brenda kështjellës së Eduard Leedskalin bëhet nëpërmjet një porte prej guri, që peshon tre ton, por që rrotullohet lehtësisht, duke të dhënë mundësinë e hyrjes brenda keshtjellës.
Një teleskop i gdhendur nga gurë korale lartësohet deri në 8 metra. Nëpërmjet këtij teleskopi, ai bënte studimet e tij astronomike natën, në qiellin e Floridës.
Si në çdo kështjellë edhe këtu ka një pus, nëpër të cilin zbret një shkallë spirale korale, e gdhendur deri poshtë, në ujë.
Në parkun e kështjellës korale ka gjithashtu një shkallë hekuri, nga maja e së së cilës mund të shikosh tërë pamjen e mrekullueshme përreth.
A thua, duke u marrë me këtë punë gjigande dhe artistike njëkohësisht, mjeshtri e harroi të dashurën e tij, që e pat quajtur “sweet sixteen” (e dashura qe 16 vjeçe)? A mos ndoshta e gjithë kjo kështjellë e jashtëzakonshme u ndërtua duke pasur pikërisht atë ndër mend? Këto pyetje të lindin tek shikon shtratin për dy vetë, shtrete të vegjël fëmijësh, si edhe një djep korali. Po ashtu, edhe një shesh për të luajtur fëmijët…
Ndoshta, kjo ishte jeta që pat ëndëruar ai.
Eduard Leedskalnin nuk u martua kurrë. Ai zgjodhi jetën e një eremiti, që ndjente pulsin e ëndrës familjare në këtë kështjellë të madhe që ndërtoi për të.
Pyetja e fundit, që dikë mund ta zgjojë nga magjia e kësaj përalle: Si mundet një njeri i vetëm të ketë përballuar fizikisht ndërtimin më këta gurë shumë tonësh, pa patur asnjë mjet modern pune?
Cili qe sekreti i tij? Kur e pyetën për këtë, ai u përgjigj se “… dinte sekretin e ndërtimit të piramidave të Egjyptit”.
Cili qe ai sekret? Eduard Leedskalnin e mori e me vete kur vdiq, në dhjetor të vitit 1951, në një spital të Majamit.
Nju Jork, 2015
(Përmbledhur në librin “Perëndimi Mistik”-publicistikë letrare, bot.Charlotte, USA 2016)

Vetmia e të qenit i moskuptuar – Esé nga George Orwell- Përktheu Kujtim Morina

Vetmia më e tmerrshme nuk është ajo që vjen nga të qenit vetëm por nga të qenit i moskuptuar: vetmia e të qëndruarit në një dhomë të mbushur me njerëz, i rrethuar nga njerëz që nuk ju shohin, nuk ju dëgjojnë, të cilët nuk dinë thelbin e vërtetë kush jeni. Dhe në atë vetmi, ndjeheni sikur po zbeheni, po zhdukeni në sfond derisa nuk jeni asgjë më tepër sesa një fantazmë, një hije e ish vetes tuaj.
Është kjo dhimbje e thellë e shpirtit e të qenit rrethuar me njerëz- miq, familje, kolegë- megjithëse ndjeheni plotësisht i padukshëm. Mund të buzëqeshni, tundni kokën dhe bëni lëvizje por përbrenda, keni një ndjesi izolimi që fjalët s’mund ta kapin. Ndjeheni sikur askush nuk ju kupton, sikur pjesët më të vërteta të vetes tuaj janë të fshëhura, të lëna të panjohura ndërkohë që bota vlerëson vetëm versionin e vetes tuaj që i përshtatet.
Kjo lloj vetmie ju godet fort sepse nuk ka të bëjë me mungesën e njerëzve, por me mungesën e lidhjeve. Ju digjeni për t’u parë cili jeni në të vërtetë, të keni dikë që të kuptojë gjuhën e shpirtit tuaj, cilësitë tuaja, ëndrrat dhe kompleksitetin e zemrës tuaj. Por kur jeni i moskuptuar, ndjeheni sikur ka një boshllëk të pambushur ndërmjet botës suaj të brendshme dhe asaj të jashtme. Është si të qëndrosh prapa një muri xhami, duke shpresuar dëshpërimisht se dikush do të arrijë t’ju shohë me të vërtetë, vetëm për të kuptuar se ata që t’i kanë ngulur sytë, janë të përhumbur.
Në atë hapësirë të të ndjerit i panjohur, filloni të pyesni veten. Vrisni mendjen nëse duhet të ndryshoni, nëse duhet të bëheni çfarë bota pret apo dëshiron prej jush, vetëm për të ndjerë një shenjë pranimi. Por edhe atëhere, vetmia nuk zbehet, ajo vetëm rritet. Sepse tragjedia më e thellë është zbehja e ngadalshme e thelbit tuaj, pjesë tuajat që filloni t’i fshihni apo t’i harroni se ju përkasin. Bëheni një hije, një fantazmë e vetes së dridhshme që ishit njëherë, duke u zvarritur në heshtje, duke u mbajtur me shpresën që një ditë, dikush mund t’ju kuptojë.
Çfarë e bën këtë lloj vetmie kaq të dhimbshme është se ajo nuk është thjesht dëshira për t’u dashur, është dëshira për t’u njohur dhe dashur pastaj pas njohjes. Për dikë që pasi të shikojë në pjesët tuaja që janë të ngatërruara, të komplikuara dhe madje të thyera, të thotë: “ E shoh, të kuptoj dhe jam këtu”. Është dëshira e zjarrtë për dikë të dëgjojë pëshpëritjet më të thella të zemrës tuaj dhe të ndiejë thellësitë e shpirtit tuaj, pa gjykime apo pritshmëri.
Megjithatë edhe në atë vetmi të tmerrshme, ka një forcë të heshtur. Është qëndrueshmëria në të mbajturit pas thelbit tuaj edhe kur ai ndjehet i padukshëm. Është kurajoja për ta mbajtur dritën tuaj ndezur, në refuzimin për ta lënë moskuptimin e botës të shuajë zjarrin brenda jush. Mund të ndjeheni i pavërejtur por e vërteta është se ju jeni unik, me kompleksitetin tuaj që ju bën të jashtëzakonshëm. Dikur, dikush do t’ju çmojë për këtë. Deri atëhere, mund ta ruani këtë vlerësim.
Nganjëherë, rrugëtimi I të qenit i moskuptuar çon në një kuptim më të thellë të vetes tuaj. Ju mëson të përqafoni atë që jeni në të vërtetë edhe nëse bota nuk është gati për këtë. Ju fton të gjeni paqen në shoqërinë e vetes tuaj, për të ushqyer pjesët e vetvetes që ndjehen të vetmuara dhe të pavlerësuara. Me kalimin e kohës, mund të zbuloni që lidhjet e duhura- ato që ju shohin, ju dëgjojnë dhe ju njohin- vijnë kur i pret më së pakti.
Kështu, prit. Mbaje thelbin tuaj gjallë. Refuzo të bëhesh një hije edhe nëse kjo do të thotë të qëndrosh vetëm për ca kohë. Vetja juaj e vërtetë meriton për t’u vlerësuar dhe megjithëse pritja mund të jetë e gjatë, bukuria e të qenit plotësisht i kuptuar ia vlen çdo moment. Njerëzit tuaj – ata që me të vërtetë e kuptojnë shpirtin tuaj – janë aty dhe kur t’ju gjejnë, vetmia e tmerrshme do të fillojë të zbehet. Do ta kuptoni që thelbi ose esenca juaj nuk kishte asnjëherë qëllim për t’u fshehur por synonte gjithmonë për të shndritur.

Letër e arkivuar: Hedie Jaho Sokoli (Logu)- Nga HASAN MUZLI SELIMI

 

VERBËRIA NDAJ SË VËRTETËS –

                                                                                                 -ËSHTË CINIZEM ËSHTË PADREJTESI.”

 

 

E dashtun Hedie!

Me këtë hymn me kujtove fjalimin e Plutarkut mbi varrin e vllait. Bota intelektuale e kohës e quajtën Plutarkun dashnor të fjalës, të ndjenies, të shpirtit, të marrëdhënies, e aq më shumë të demonstrimit të dashurisë për njeriun e gjak-zemrës.

Tani unë lexoj, mendoj, kujtoj, harroj, bile edhe mallin e braktis. Atij i them nuk kemi rrugë bashkë, prapë ai këmbëngul të më shoqëroj, por unë e godas sa më vjen keq prej tij. Ndaloj e përkëdhel, sikur përkëdhelnim ty, kur ti erdhe me britmë në shtëpinë tonë. Aty më rri mendja, në ato çaste të kobshme për ne. Aty që dielli filloi të lotojë, rrezet i largoj prej ku ne flisnim, qanim, qeshnim, lëviznim pa gravitet. Prej aty ku ti e quan me të drejt Troja-Itaka e IME. Vaji, piskama jote solli me vete kobin. Ti e ndieje atë, na njoftove, e vuaje edhe pse akoma kishe shumë pak njohje edhe me instinktin

Si sot më kujtohet, kur ti erdhe për herë të parë në shtepinë tonë. Na gjete me lot, mall, zgjove gëzimin. Ti ishe ajo që ndyshove statusin të të gjithëve çka ishin gjallë. Na detyrove të duam, të duam për sinqeritetin dhe përkushtimin tënd, për zellin dhe dëlirësin.  Ja sot më bëre të mendoj, të mendoj e të mburrem me ty, të hedh në faqet e librave të mi një dedikim-kujtim e ky të dëgjohet gjithkund. Sepse dikush me njihka, se dikush më bën historinë, se dikush më paska ndjek në çdo hap, e ky dikush më harton filozofinë e koncentruar të jetës time të trazueme, se ky dikush qenka investimi im. Me thënë të drejtën gjithmonë jam përpjekë të jem paksa modest. Modestia ka anët e mira, por skllavëria ndaj modestisë sjell inferioritetin ndaj mjedisit ku jeton. Pastaj mund ta them me plot gojë se: Verbëria ndaj së vërtetës është padrejtësia më e madhe. Sidomos kjo, kur këtë padrejtësi e bërë ndaj vetes. Pra drejtësia nuk mund të arrihet duke mos vlerësua veten. Këtu kemi të bëjmë me ndërgjegjen. Unë mendoj se gjykata më e rreptë për njeriun është ndërgjegjja. Njeriu kësaj gjykate nuk i shpëton dot. Kjo e ndjek njeriun gjithë jetën edhe pas … . Në konceptin cinik të egoizmit, nuk do të thotë që është ves egoizmi, as cinizmi. Të dyja janë virtyte dhe prekin karakterin e njeriut në rrugëtimin e tij drejt përparimit. Nuk ndalem unë duke analizuar fakte dhe provuar e miratuar shkrimin tënd, por do të bashkëbisedoj me ty si dikur, kur unë kisha nevojë t’i hapesha dikujt. E nuk gjeja njeri që heshtë para rrëfimeve të mia pa bërë mëkat. Ndoshta duhej sakrifica e përtypjes dhe fryrjes në mos rrëfim deri në plasje. Anoja shpesh nga vetja dhe i thoja vetes se mua nuk më duan. Biles nuk më vlerësojnë as për mendimet e mia. Ky ishte përfundimi im në gjendjen që solli jeta. Nuk e kuptoja që shpirti kërkonte atë që i mungonte. Më thoshin njerëz të ditur që ndërgjegjja, shpirti, zemra po të kërkojnë bashkimin në një rrugë “Sufiste”. Nuk e kuptoja, duhet të më braktisni tani që unë nuk e kam kuptuar, duhet të më braktisni që nuk kam kuptuar shumëçka që vinte jashtë  dhe pavarësisht nga unë. E pyesja veten, nuk merrja përgjigje. Lodhesha mbi libra të çdo lloj, por nuk ishte ajo libër që i nevojitej shpirtit, koshiencës. Zoti i Madhnueshëm ka bërë një projekt fillestar dhe e përmbush atë me shumë fanatizëm. Ndoshta bën ndonjë përjashtim për ndonjë që e ka nxjerrë vet për ta pasur në dukje, ati mund tij bëjnë ndonjë lëshim, ose tolerim. E ja erdhi, erdhi për mua vegimi, më nxori në horizontin e kuadratit të shenjës së ujorit. Përbindëshi iluzion u shkatërrua  prej forcës së magjisë pozitive. Tani flasim pa frikë, pa dorashka, me arsye të plakur, me ndijimet e pjekura e shumë më shumë të ndjeshme.

Hedie!

Nuk do të bëj letër të haptë, si korifejt njëri-tjetrit edhe pse ti je për mua një nga ata. Unë kam lexuar letra të korifejve të mendimit njerëzor që i drejtoheshin hapur njëri-tjetrit. Edhe pse i drejtoheshin hapur nuk i quanin të hapta. Por…! Në një vend kam lexuar që një filozof u bashkua në mendime me një bashkëbisedues shkencor: Ai bashkoj komponetet jetësore. Tha me shumë kokëfortësi, në radhën e parë preferoj Zotin-Besimin, në rradhë të dytë preferoj njeriun, në rradhë të tretë preferoj mendjen. Secila nga këto sipas mendimit tim janë të lidhura në mënyrë të pazgjidhur me njëra-tjetrën për të konfirmuar besimin. E pra, njeriu zot, baba jonë po largohej. U tret besimi, ai, besimi pra u rrokullis deri në honet e moskthimit. Po, baba u largua pa u kënaq me ty, nuk ndjeu-shikoj asnjë rritje, nuk pa asnjë togfjalësh gëzimi. Ky është pengu im. Për shumë si për babën tim disaherë them është padrejtësi. Gaboj, … por kështu më duket e ndiej, e shfaq.

Ai, baba pra që i kishte ditët e numëruara, ishte gëzuar për ty aq shumë sa rendi të vinte aty dhe të shikonte, të prekte, të perceptonte, të quhej gjysh. Edhe pse ti e dada erdhët ai nuk u kënaq me ty, sepse ishte krejt i pamundur. I pamundur, ditët iu mbaruan, numerikisht e zëvendësove.

Mbaj mend ato ditë, kur baba ndërroj jetë. Ishte dita më e trishtuar e jetës time. Vogëlsia dhe shkathtësia tek unë nuk kishin më maratonën e garës së fituar. Rruga tani ishte e zënë, ajo mbante gurë e ferra.  Ngjarjet në shtëpinë tonë rrodhën si ujërat e rrëmbyeshëm të një lumi ku verës fshihet e dimrit ngre krye pa kursyer as veten.

Ahhh, sa nevojë pata per këtë letër bashkëbiseduese. Aq sa pata nevojë për babën, pata nevojë për mallin, ky mall që po më gërryen gati çdo ditë. E pata nevojën e rrëfimit. Të thashë unë e dua rrëfimin, ti e din, e din që edhe pse nuk kam mëkat rrëfimi është virtyt. Mëkati për mua është i huaj, i dëmshëm, i pështirë, nuk është ves, është gjallës brenda shpirtit të lig. Mendojnë se mëkati është vetëm tradhti, jo more mëkati është ai ves që grin njeriun dhe e kthen atë në qenie pa arsye, pa ndjenja, pa mendim, pa rrugë. Për mëkatarin e tillë nuk ka paqe, ka ferr, ka dhimbje, ka inferioritet shpirtëror.

Ngushëllimi erdhi si re e kuqe të një bote grih, erdhi në tymin e kohës. Ngushëllimet ishin i shkreti, lloje epitetesh të ndryshme. Ti nuk e di që unë gjithë jetën kam qenë i mangët prej mungesës së babës. Gjallnova nën kujdesin e nanës e shumë të Halilit. Të them jam jetim nuk më ka hije. Nuk më ka munguar asgjë përveç autoritetit prindëror. Autoriteti i babës është elementi më i pa zëvendësueshëm në krijimin e karaktereve tek fëmija, sidomos kur fëmia djalë. Këtë e kam provuar në jetë, nuk guxon askush të provoj të kundërtën. Nuk më dhanë barrë për të mbajtë përkujdesje në jetën e përditshme në familje. Pra, Halili me zhveshi nga çdo përgjegjësi, përveç të asaj të kërkimit të diturisë. Kjo ishte egoja ime dhe detyrim-vendim në heshtje për të përmbush dëshirën e babës. Ti besoj e di se sa herë ai, Halili, baci i të gjithëve të brezit tënd në shtëpi thoshte thirri babës, ai të udhëheq, ai po pret. Në çdo punë mistike thërras babën, gjithçka zgjidhet. Ai, Halili pra, qe mentori im, konfirmimi im i jetës, i vuajtjes, i punës e më në fund i mallit që e përkëdhel.

Hedie, Nana u lodh shumë me mua. Më rriti dy here, harxhoj shumë energji që unë të jem njeriu i punës. Sa shumë e kam deshtë nanën e kam dëgjua atë, i kam numëruar frymëmarrjen edhe me kilometra larg. Sot i kërkoj falje dhe i nënshtrohem vullnetit saj. Ti e di që në poezinë time thashë dikund, ’’ dua të vdes dhe të ringjall nanën’’. Ajo nuk iu gëzua kurrë jetës. Edhe kur ju lindët, në shtëpi kishte zë, këngë, gaz, britma loje të mjaftueshme, ajo nuk ishte e kënaqur, sepse ti ia di brengat. Vllezërit në lulen e djalnisë iu vranë për Atdheun, baba i vdiq, nana me një vlla në kushte fizike të pamundura, ishin ndryshku i nanës. Baba vdiq, kur nana kishte shumë nevojë për të, sepse ne po rriteshim. Vuajtjet e nanës i kam thënë në një vend tjetër. E këtu nuk po zgjatem por … .

Me ty kemi nda gëzimin, suksesin, dështimin, kemi mbështetë njëri tjetrin edhe pse ti ishe krejt e vogël. Nuk e di kisha besim tek ti  dhe ti e ke justifikuar këtë besim që unë e admiroj dhe e kam si shejtni. Ti e di që të gjitha motrat më kanë mbajt si me qenë unë “Orli Balosh” E për këtë nuk mund të veçoj asnjërën, por sipas radhës dhe moshës kontributi ndryshon.

E dashtun Hedie!

U bë shkak ky koment në FB në faqen e poetit, prozatorit, analistit, biografit Lulzim Logu që ne të dy të shndërrojmë mendimet tona në lidhje me mirënjohjen, me dashurinë, me përjetësinë, për modestin e virtyte të tjera. Ai, Lulzimi është inkurajuesi i  pakapërcyeshëm në rrugëtimet e krijuesve.

“ Korbat kanë nevojë të bisedojnë, gjuha e tyre nuk është gjithnjë paranoja jonë. Korbat duan dritën, duan diellin, nuk bëjnë konkurencë me ngjyrat. Gjuhën e njerëzve e duan dhe e njohin. Korbat rrinë në vende të shkreta, pa njerëz, pa kafshë, pa lule, pa këngë. Kënga e tyre vallëzon në hojet mitike dhe ne na bën supersticiozë. Gjëja e parë, kur shikon një shpend me emrin korb të shkon në mendje nata meskine, varret, vetmia poshtë blerimit, hijet e verës. Asnjeherë nuk të shkon në mendje që ky shpend ka një hall dhe e do këshillimin, ngushëllimin dhe se fundi shpëtimin. Bisedo me të poet dhe do gjesh diçka patjetër!…”

Unë duhet të di, bile i di gjuhët e shpendëve, të kafshëve dhe të njerëzve po e po. Kemi marrë me koshiencë detyrën e klerikut. Një ditë iu thashë disa besimtarëve. Nuk jam një klerik halli, por një klerik koshience. Hyj është dhe mbetet besimi kryesor, për tek ai duhet një udhërrëfyes që unë e gjeta me shumë mund, shumë sakrifikova. Më mbetet peng që nuk e gjeta në koheën e adoleshencës që të rritem me koshiencën që të detyron të jesh i tillë.  Edhe kjo ka mbetë për shkak se baba nuk ishte, ndoshta koha, rrethanat, nuk ma jepnin këtë dhuratë. Mësimi bëhet edhe në fshehtësi. Mbaje sekret këtë që ta thashç.

Shndrisin të gjitha pozicionet në fushën e jetës, por pozicioni i besimit është parësori. Jeta dhe natyra që na rrethojnë ka florën, faunën. Dallimi kryesor midis florës dhe faunës është se flora flet për jetën bimore të një ekzistencëteritorialiteti ose një periudhe të caktuar, ndërsa fauna përfaqëson jetën e egër të një hapësire, ose periudhe specifike. Dikur thoshim më thuaj veglat e punës të tregoj periudhën historike. Unë tani them më thuaj florën-faunën të tregoj vendin ku ndodhesh në gjitha planetet.

Toka është planeti i vetëm në të gjithë universin, që mund të mbështetem. Të mbështem dhe të zhvilloj jetën në kompleks. Në fakt, është një shtëpi, ka një çati për miliona forma të jetës. Shumëllojshmëria e bimëve dhe e kafshëve të egra, në botë, njihet si biodiversitet. Kudo që të shkojmë, ne gjejmë një larmi të ndryshme të bimëve, luleve, zogjve, insekteve, kafshëve dhe mikroorganizmave të tjerë. Në shtëpinë time atje ka shumë insekte. Nuk lejoj t’i vrasin askush, me asnjë lloj mjeti. Ato kanë zonën e vet të influencës dhe të jetës. Janë bashkudhtare me ne në jetë e kudo. Ka shumë pëllumba të egër, dallëndyshe etj. Një ditë erdhi një shpend që nuk e kisha parë kurrë as në albume. Qendroj gati një orë. Më pranoj të flas me të, bile edhe ta fotografoj. Iu tregova shumë njerëzve. Thanë se është lejlek. Nuk ishte koha për lejlek, por as forma e jashtme e tij nuk ngjasonte. Përfundimisht mendova, shpirtërat, shpirtërat udhëtojnë, në çdo vend që kanë qenë do shkojnë, me një formë tjetër, me një substancë tjetër. Do të them një ngjarje që në kohën e ndodhur ka bërë  bujë. Shejh Shefqet Shejh i Teqes Madhe të Sadive në Gjakovë, kaloj në jetën tjetër. Ditën e varrimit mbi arkivolin e tij ulet një shpend në anën e djathtë të arkivolit ku gjendeshin gjunjët e Shejh. Gjatë gjithë kohës së dhikrit, namazit që u bë në ditën e varrimit, ai shpend nuk lëvizi. Qëndroi me kokën ulur, në zi. Ja kush është shpendi, kush është zogu i malit, i pyllit. Po shpirti kush është? Ai lloj shpendi nuk është parë kurrë. As atë ditë nuk u pa, kur erdhi, as kur u largua.

E di që do thuash, pse u zgjate kaq shumë me këtë paragraf? U zgjata që të them se Korbi hynë në familjen e shpendëve grabitqar. Ai ka një kokërratje të kobshme. Paranojat flasin për qyqen, për kumrin, për shpendë të tjerë që nuk po i nominojmë. Të gjithë kërkojnë qetësinë tek njeriu. Ata e dinë me instinktet e tyre se njeriu nuk ka nevojë për ta. E kështu i mbron e nuk i ngacmon. Korbit nuk i hahet mishi, por penda e tij është shumë e vlefshme, kocka e tij i shërben njeriut më shumë se sa i shërben njeriu vetes, gjuha e tij është më e kuptueshmja, ai bisedon me njeriun i tregon këtij shumçka. Këtë nuk e bën shqiponja që ne e kemi simbol të bukurisë, bamirësisë, lartësisë, mbijetës. Korbin nuk bën ta fyesh, ta gjuash, ta vrasësh, ta mallkosh, ta paragjykosh.

Hedie!

Një poet hyjnor mund të flasë me Korbin e me cilindo shpend. Unë kam patur fatë të qëndroj në jetën time natën zgjuar. Koha që unë kam qenë natën zgjuar ka qenë pjesa e jetës sime më të mirë edhe pse nuk e doja ishte e lodhshme. Rraskapitja vinte deri aty sa nuk besoheshin vegimet. Në këto orë nate më kanë ardhë vegime, është shndrit qielli, toka, janë ndalë lumenjtë, kafshët, shpendët, gjithësia është paralizuar derisa biseda në vegimin ka marrë udhë. Tani udhëtimi është në fillesat e saj. Ne duhet të përgatitemi.

Mbetem tek falenderimi dhe të uroj gëzim.

Tiranë me datë12.01.2025

Shejh Hasan MUZLI Selimi

“Orli Balosh” (Gjë e mbinatyrshme hynore që rrin në hapsin dhe fluturon edhe jashte galektikës. Jeton me erën e frutave.).

 

Rreze e pashueme lirie!- Poezi nga YMER LLUGALIU

(Poezi e shkruar nga i ndjeri Ymer Adem Llugaliu, kushtuar Ylfete Humollit,vrarë më 1 shkurt 1990,nga forcat pushtuese të Serbisë)

Me Kosovën në zemër,
me Republikë në gojë,
shqiponjës dykrenore
në dorë i dhe fluturim.
Me ballin drejt diellit, me pranverë në krahnor,
ece nëpër gjurmët e Shotës,e nëpër gjurmët e Ajetes.
Sytë e Tu sy shqiponje derdhen rreze laser,
mbi tanke, mbi autoblinda e mbi robot.
Nëpër bulevardin e Pushkës kryengritëse
të Ballit të Atdheut.
Mur kinez nëpër çdo stuhi kundër Boreut.
Masa të vinte pas porsi valët e detit!
Kudo dëgjohej zani edhe ne kosovarët jemi njerëz.
Jemi të denjë me jetue në liri.
E tanku villte zjerm e korbat vezë të zeza,
shokë e shoqe thanë u vra Ylfetja.
Llapi hapin nisi me shtrue,
vërshoi befas, nëpër lugina, sheshe e bulevarde.
Gjakun e bijve e bijave të veta me grumbullue.
Në krahnor me marrë mesazh heroizmi detit me ia falë.
Çohu mori bijë se po të presin shoqet me shkue në shkollë.
Le ta marrin çantën, ta lanë në bankën e parë.
Unë provimin e dhashë! Mungesë s’do të më qes asnjë profesorë!
Çohu Ylfete njëzetmijë krushq po vijnë me të marrë.
Kanë përshkue kambë njëzetë kilometra rrugë.
Nanë, unë jam martue.
Në shtrat të fundit do të shtrihem,vetëm me Flamur.
Në këtë truell Arbnor.
Le ta marrin çantën ta lanë në bankën e parë.
Unë provimin e dhashë !
Mungesë s’do të më qes asnjë profesorë!

YMER ADEM LLUGALIU
Elbasan,15 shkurt 1990

Eseja e gjimnazistes – Tregim nga Përparim Hysi

 

Profesor JOSIF SOTIRI,porsa kish dalë në pension,se në atë kohë,arsimtarët dilnin në pension në moshën 55-vjeç dhe,po të gjykoje,kur e shihje, e mendoje si vital e plot energji,sado që kish kaluar mbi 30-vjet punë. Qe aq i mbajtur ,sa të gjithë i thoshin: je si një burrë që sa ka kaluar moshën e adoleshencës. Qe gojëmprehtë dhe shpesh u përgjigjej pyetësve o me shembuj analogë ose me shpoti.
-Profesor,je si djalosh,i tha dikush. Dhe ai:- E pyetën kaun:-Pse e ke qafën të rrjepur? -Do pyetur zgjedha që më rrinte mbi qafë,-tha kau.
Një ditë,tek pinte kafe tek klubi i komitetit,u përballë me kryetarin e Komitetit dhe,ky i fundit,kur e pa,i tha:-Profesor,të paça fatin,pa t’u zbardhur flokët më ke dalë në pension! Ndërsa e dëgjuan dhe të tjerë dhe,tek e dinin që profesori e kish gjuhën brisk,u bënë sy e veshë për të pritur përgjigjen.
-Shoku kryetar,-foli me politesë profesori,-nuk ke pse lakmon fatin tim se,ngaqë je me origjinë fshatar porsi unë,po të them:-Unë punova 30-vjet dhe vetëm kam “lehur”. Por të më falësh,kryetar, një qen i mirë 10-vite leh dhe pastaj ngordh,kurse unë 30-vjet!!! Të tërë ia dhanë të qeshurit dhe bashkë me ta dhe kryetari.
-Ta gëzosh,ta gëzosh Profesor,por bëjmë dhe ndonjë shaka.
Profesori kish dhënë letërsi në gjimnazin e qytetit dhe tash,në pension,e kalonte kohën ose duke lexuar(kish një bibliotekë me mbi dymiijë libra) ose duke shkuar për peshkim sa në dy lumenjët që e kishin futur qytetin në mes,aq dhe në det,sado që deti qe gati mbi 20 km larg.
*
Kishte një shtëpi përdhese aty në fund të qytetit dhe shpesh,mbasditeve eglendisej me një kopsht të vogël a disa pemë. Jepte e merrte,si për t’i gjetur vetes punë dhe kështu e gjeti dhe gjimnazistja e kësaj eseje. Ajo trokiti tek porta e vogël dhe Profesori,kur e hapi,pa një vajzë me një libër në dorë.
-Profesor,- foli pak mbytur vajza,- unë jam çupa e Zoicës dhe kam ardhur me porosi nga mamaja.
Profesori i ra përpara dhe futi tek dhoma ku,pothuaj krejt faqa e murit,qe e zënë me raftet plot me libra. Vajzës iu duk sikur nuk qe në një shtëpi si vizitore,por në një nga dhomat e bibliotekës së qytetit.Ndërkaq,Profesori e pyeti:-Pa më thuaj si e ke hallin dhe më the se je çupa e Zoicës,por a e di se sa Zoica kam patur nxënëse,ndonjë dhe si kolege,por që të kthiellem mirë:e kujt ZOICE je? Jam e bija e Perikli ZH…por babi më ka vdekur dhe vetëm me maman jetojmë.
-Më vjen keq për babin ,se e kam njohur dhe sa për Zoicën… tani e la pa mbaruar frazën dhe,për ta kapërcyer sado pak këtë situatë, kaloi drejt e tek pyetja tjetër:
-Po hë pse të dërgoi ZOICA tek unë?
-Profesor,- tha vajza,- unë duhet të dorëzojë një”ese” për “Vajza dhe vdekja” të Gorkit,por mamaja ngulmoi:-Që të marrësh 10,shko tek Profesori im. Ai është”ilaç”,- më tha.
Ilaç,lozi me fjalën profesori,por,nëse doza e ilaçit është e rëndë,i sëmuri vdes,moj çupë e Zoicës. Më quajnë Arta dhe mamaja më thërret Artushe,-tha duke u skuqur vajza. E,kështu moj Artushe! Të shkosh e ma përqafo ZOICËN dhe nesër,në këtë orë,të vish ta marrësh,
Të falnderoj,Profesor,-tha vajza e emocionuar, dhe kur i dha dorën,iu hodh në qafë. Profesori e largoi pak si me politesë,sado që një muskul në zemër sikur iu drodh. Sytë e vajzës shkëlyqyen nga emocioni dhe mezi u shkëput nga Profesori. Sa mbylli portën , ndoqi me sy që brenda gardhit,gjimnazisten që po largohej.
U fut tek dhoma ku kish lënë librin dhe,tek e shfletonte fare kot, mendoi për ZOICËN ZH…
*
ZOICA kish qenë dikur nxënësja e tij dhe jo vetëm kaq.Atëherë ai,kish apo nuk kish as 10-vjet punë dhe qe,siç thoshte,si një grurëhalëzi. Jepte letërsi dhe pasionant pas profesionit mend mbante gjallë kërshërinë e nxënësve. Kur recitonte,sidomos pjesët lirike, humbte në rol si një aktor perfekt. Sado që qe i martuar e me fëmijë,nuk i shpëtoi tundimit ndaj ndonjërës prej tyre,por kthiellohej dhe i thosh vetes:ndal! Ishte në nderin e tij de ca më shumë në karakterin e tij që t’i shmangej ndonjë tundimi, si pak “agresiv”.Vajzat maturante janë me këmbë në yzengji dhe,shpesh,kanë një harlisje që ka nevojë për fre. Por tek po zhytej në meditim,iu kujtua ajo fjala e kryetarit që i tha:”Të paça fatin”. E fati,- foli si me vete,-është paksa si një letër e shkruar nga ZOTI. Nëse e ka shkruar ZOTI,do nuk do, do bësh ashtu dhe nuk e luan topi. Se kështu ndodhi,para shumëkohësh,me ZOICËN që sot i dërgoi çupën e saj për një ese. ZOICA qe jo vetëm e pasionuar pas letërsisë,por edhe ca më shumë. Profesori pat flirtuar me të dhe pasioni aq e kish verbuar aq sa,për pak, desh i dha fund familjes. Qe fat se,pikërisht,në pikën e”vlimit”, flirti apo dashuria aq e zjarrtë,befas u fashit.U fut në mes Perikliu(tani i ndjerë) dhe ZOICA lidhi martesë me të. Tek sjell ndërmend çastet me ZOICËN,Profesori ndjen emocione që kanë lënë gjurmë të cilat i ngjajnë asaj plagës që,gjatë kohës vë korë,por,pak po t’i heqësh korën,plaga zë e rrjedh. Pastaj ai kujton fjalën”ilaç” dhe e njeh mirë aluzionin apo”ishareti” që i bën ish-mikja e tij nga larg. Shkundi kokën dhe,si erdhi tutje-t’hu nëpër dhomë,u ul në karrike dhe pasi nxori stilografin,filloi të shkruaj në një fletore për esenë.Qe si një”detyrë shtëpie” që,qoftë nga profesioni dhe ca më shumë nga ZOICA,duhet ta kryente sa më parë. Brenda një ore i dha fund dhe,pasi e lexoi me vëmendje,u kënaq dhe tha:-ZOICË, sa mall kam për ty,me aq mall e kam shkruar këtë ese për ARTUSHEN tënde që ngjaka me ty sa një pikë me pikën.

*
Të nesërmen,po mbasdite,erdhi ARTUSHJA. Tani ishte si më e çliruar nga emocionet dhe,kur u ul në të njëjtën karrike si një ditë më parë,vuri re se Profesori apo”ilaçi” siç e quante mamaja,tek po matej të hapte fletoren ku kish shkruar”esenë”,dukej sikur do t’i jepte “recetën” për të shëruar emocionet e çastit.
Profesori nuk ia lexoi,por “në vija të trasha” i foli për vlerat e kësaj poeme që evokon jetën.Mesazhi më me vlerë është fakti shumë domethënës:”Jeta e mund vdekjen”.Ky mesazh,-theksoi Profesori,-siç ka vënë re,kritika e kohës e ka bërë poemën “Vajza dhe vdekja” si një vepër që konkuron me”Faustin” e GËTES.Profesori harroi ku ishte dhe vazhdoi ligjërimin e tij,ndërsa ARTUSHJA bërë sy e veshë,e kish humbur purullën dhe qe gati “duke pirë ilaçin” e atij që cicëronte. Befas,Profesori qëndroi dhe ballas pa gjimnazisten që kishte po ato”reflekse vrasëse” të ZOICËC. Ai u afrua dhe,për çudi, Artushja qe ngritur në këmbë . Tani arsyetimi shkoi në dreq. Ai zgjati duarët sikur do ta përqafonte,por ajo,sikur ta kish pritur këtë përqafim,ia bëri duarë kular mbi qafë Profesorit. Tani”Zaret u hodhën ” ,kur tha Cezari .”Ilaçi” u derdh mbi “plagën” e dikurshme të ZOICËS dhe në këtë atmosferë kaq inkadashete u nënshkrua një pakt dashurie. Fati apo rasti? Sidoqoftë,pas këtij flirti kaq të beftë dhe të papritur,e para foli ARTUSHJA:-Profesor,-tha ajo,- unë nuk di se si të falnderoj. E kisha porosi nga mamaja. Erdha enkas se i di të gjitha. Mamaja nuk ju hiqte nga goja. Si është e mundur?-pyeti dyshues ai. Po,Profesor! Që të gjitha ..Shkëmbyen një puthje të nxehtë(dhe për maman,shtoi ajo) dhe,pai mori esenë,doli duke i premtuar një kthim pas vlerësimit atje,në klasë.

Profesori,sado pak i fajshëm,arsyetoi si një fatalist idulgjent: dhe kjo që ndodhi qe shkruar nga ZOTI .Fatit nuk i shmangesh dot.
*Çdo emër është përkim i rastësishëm.
Tiranë,1 shkurt 2025

GJARPNI E SHARRA- Nga ANDREA ZALLI

 

Nji ditë nji gjarpën n’kërkim të ushqimit,
Nëpër nji punishte ndërsa tërhiqej zvarrë,
Prej pakujdesisë ose prej nxitimit
Lehtas na u plagos ai në nji sharrë.

Nga kjo u nevrikos e i dha nji kafshim,
Por ky reagim sërish e mbuloi në gjak,
Ksaj rradhe ai humbi qetësi e arsyetim
E egër e sulmoi tu’ dashtë me marrun hak.

Prej mllefit e urrejtjes që i verbuen sytë,
Tash s’i punonte mâ llogjika e arsyetimi,
Iu mbështoll përreth me synim me e mbytë,
Aq fort e shtërngoi …sa dihet përfundimi.


Ky lloj reagimi na ndodh dhe ne shpesh n’jetë,
Saqë veç në fund (e zakonisht krejt vonë)
Kuptojmë se atë, shkaktarin, asgjâ s’e ka gjetë,
E se damtue kemi vetëm veten tonë.


Send this to a friend