Monografia “Shqipëria në “Luftën e Madhe”, 1914-1918” është një studim i realizuar në vijim të punës kërkimore për ndriçimin e historisë së viteve të fundit të Rilindjes dhe dy dekadave të para të Pavarësisë së Shqipërisë.

Kjo monografi është shkruar në vazhdimësi të dy monografive të realizuara shumë kohë më parë, “Shqipëria 1911-1914”, “Principata e Shqipërisë dhe Mbretëria e Greqisë, 1913-1914” dhe një papraprirje e munguar deri më tani për “Shqipëria dhe Çështja Shqiptare pas Luftës së Parë Botërore 1918-1921”.

Kjo monografi e fundit, e ripunuar, e zgjeruar, e ristrukturuar dhe e përkthyer në gjuhën angleze, do të botohet së afërmi në UK me titullin “Versailles Order and Making Albania 1918-1926” (Rendi i Versajës dhe Ribërja e Shqipërisë, 1918-1926).

Këto vepra janë pjesë e një përpjekjeje më të gjerë për ndërtimin e një “Harte të Kuptimeve” të historisë shqiptare gjatë tre dekadave të para të shekullit XX.

Synimi im është të ndriçoj zhvillimet politike, diplomatike dhe kulturore të kësaj periudhe vendimtare, duke ndihmuar në formësimin e një kuptimi më të thellë dhe të strukturuar mbi rrugëtimin e shtetformimit shqiptar në një kontekst rajonal dhe ndërkombëtar.

Shqipëria në “Luftën e Madhe” 1914-1918” është më së pari një studim i përqëndruar në Historinë e Rrëzimit të Shtetit të Parë të Shqipërisë, (3 shtator 1914-28 shkurt 1916), ose në atë njihet ndryshe si Koha e Mbrapshtë e Shqipërisë. Së dyti, është një histori e marrëdhënieve ndërkombëtare mbi Shqipërinë për të gjithë përiudhën e Luftës së Parë Botërore, raporteve të veçanta në mes Italisë dhe Austro-Hungarisë, e qëllimeve të tyre pozitive dhe negative në fushën e politikës së jashtme, me fokus Shqipërinë.

Një vëmendje të veçantë u kam kushtuar analizës së pushtimeve të hapura të Greqisë, Italisë, Serbisë dhe Malit të Zi dhe tërheqjeve rrënimtare të Serbisë dhe Malit të Zi përmes Shqipërisë, në fund të vitit 1915 dhe fillim të vitit 1916.

Në dy kapitujt e fundit jam përpjekur të trajtoj administrimin austro-hungarez të dy të tretave të Shqipërisë dhe në formën e një epilogu vitet 1917-1918, administrimin italian dhe francez në zonat respektive të pushtimeve të tyre në Jug të kufirit zyrtar.

Ky është një studim i bazuar mbi kërkimin arkivor të pabotuar më parë, mbi dokumentacion arkivor të botuar dhe mbi arritjet e historiografisë mbi temën tonë dhe të ndërlidhurat me ate. Eshte nje kerkim i thelluar per te cilin kam perdorur teresisht burimet shqiptare, britanike, italiane, austro-hungareze dhe amerikane. Fale statusit si profesor vizitor ne LSE kam pasur mundesine te punoj mbi literaturen me te fundit mbi temen ne fjale dhe ate te nderlidhur me Nacionalizmin, Shtetin e Dobet, Marredheniet Nderkombetare, etj.

Në pikëpamje të historisë diplomatike, një vëmëndje të posaçme i kemi kushtuar zbulimit të qëndrimeve të dy fuqive adriatikase, Italisë, nga vera e vitit 1914 deri në hyrjen e saj në luftë në maj 1915, të Austro-Hungarisë, nga fillimi i Luftës së Madhe deri në ditët e “hallit të madh” të saj me aleatin e pasigurtë, Italinë, në pranverën 1915.

E gjitha kjo e lidhur me tratativat mes tyre, mes Italisë dhe vendeve të Antantës, për të pranuar copëtimin e Shqipërisë në funksion të mbajtjes së fuqisë apeninase të lidhur pas njerës ose tjetrës aleancë. Ky mision rezultoi i pamundur për Vjenën dhe fatlum për Antantën. Në Vjenë mbeti i ruajtur dhe i dokumentuar vetëm kjo kohë e lëkundjes së diplomacisë austro-hungareze në raport me traditën e përkrahjes së interesave kombëtare shqiptare. Përndryshe në Romë, nuk kishte vend për moral të lartë ndaj Shqipërisë. Cënimi i interesave kombëtare shqiptare kishte qenë frekuent, konstant, i alternuar me pozivitet të paqendrueshëm, bamirësi, mikpritje. Kështu, në qoftë se për klasën politike italiane, korigjimi ka ardhur me vonesë, ose ka qenë i pasigurtë në çdo kohë, për Vjenën zyrtare korigjimi ndodhi pak muaj me vonë, në të mirë të ribërjes administrative dhe kulturore të Shqipërisë mike.

Në fund, monografia mbyllet me konkluzionet që përbëjnë një studim mbi shtetin që shpërbëhet, nacionalizmin shqiptar dhe marrëdheniet ndërkombëtare mbi Shqipërinë ne vitet 1914-1918.

Une dua te falenderoj reçensentët e vepres: Prof. Dr. Nevila Nika, Prof. Dr. Afrim Krasniqi, Prof. Ass. Dr. Edmon Malaj.

Akademik Pellumb Xhufi, Artan R. Hoxha Ph.D. dhe Ardian Muhaj, Ph.D., per leximin e kapitujve te caktuar te kesaj vepre dhe verejtjet e tyre te cmueshme.

Prof. Ylljet Alicka dhe Marçel Hila per leximin dhe konsultimin e vepres.

PËRMBAJTJA E LËNDËS

HYRJE (5)

1.LARGIMI I MBRETIT WIED DHE ARDHJA E OTOMANISTËVE/EHLIKJAMISTËVE NË PUSHTET (10)

2.ESSADI DREJT DURRËSIT (30)

3.SHQIPËRIA E JUGUT, NGA PUSHTIMI VORIO-EPIROTIST NË PUSHTIMIN E HAPUR TË GREQISË (74)

4.PUSHTIMI ITALIAN I SAZANIT DHE I VLORËS. “ARSYETIMI” I PRISHJES SË STATUS-QUO-SË NË SHQIPËRI (102)

5.SHKODRA NËN ADMINISTRIMIN E KONSUJVE (130)

6.SHKODRA NË VORBULLËN E KAOSIT SHQIPTAR TË VITIT 1915 (155)

7. TENSIONI I MALIT TË ZI ME SHKODRËN DHE MALËSINË E MADHE (174)

8.RIPUSHTIMI SERB DHE MALAZEZ I SHQIPËRISË (188)

9.VENDIMARRJA POLITIKE NË VJENË NË LIDHJE ME BALLKANIN PERËNDIMOR DHE SHQIPËRINË PAS SHPËRTHIMIT TË LPB (225)

10.POLITIKA E JASHTME ITALIANE NDAJ SHQIPËRISË NË RAPORT ME A-H DHE ANTANTËN (238)

11. KOLAPSI I SERBISË, EVAKUIMI I USHTRISË SERBE NGA SHQIPËRIA BREGDETARE (279)

12.OFENSIVA E USHTRISË SË AUSTRO-HUNGARISË KUNDËR MALIT TË ZI DHE IMPAKTI MBI SHQIPËRINË E VERIUT (311)

13.SI E ARRITI VENDIMARRJEN PËR SULMIN FINAL MBI MALIN E ZI VJENA ZYRTARE? CILAT ISHIN PLANIFIKIMET E VJENËS MBI TË ARDHMEN E BALLKANIT PERËNDIMOR? (326)

14.PËRPARIMI I USHTRISË A-H NË SHQIPËRI. FATI I ESAD PASHË TOPTANIT. USHTRIA MBRETËRORE ITALIANE NË DURRËS: ÇLIRIMI I SHQIPËRISË, FUNDI I ANARKISË SË SHKAKTUAR NGA FORCAT KUNDËR-REVOLUCIONARE (335)

15.ÇLIRIMI I SHQIPËRISË PREJ USHTRISË PERANDORAKE DHE MBRETËRORE TË AUSTRO-HUNGARISË. ADMINISTRIMI I SHQIPËRISË DHE TROJEVE TË SAJ NGA SHTETI PROTEKTOR (353)

16. EPILOGU I NGJARJEVE NË SHQIPËRI NË VITET 1916-1918 (371)

17.PËRFUNDIME (392): Një lexim i rezultateve të kërkimit; Një

shteti sapolindur që pëson kolaps; Shkaqet e dështimit të Principatës së Shqipërisë; Dilema e Sigurisë; Historia e lindjes dhe zhvillimit të Nacionalizmit Shqiptar shekulli XIX deri në vitin 1920; Tipologjitë e Shtresave që impaktoi Rilindja Nacionale: Rasti i Shqipërisë vendosur brenda kornizës së analizës mbi tipologjitë e Nacionalizimit të Ernest Gellner dhe John Plamenatz.

BIBLIOGRAFIA (440)

INDEX (450)