I dërguari i Posaçëm i Bashkimit Europian për dialogun Kosovë – Serbi, Miroslav Lajçak ka deklaruar se javën e ardhshme pritet marrëveshje me rëndësi sa i përket dialogut mes dy vendeve

Lajçak nuk specifikoi se çfarë konkretisht. Ai gjithashtu foli për një takim të tretë të mundshëm mes Albin Kurtit dhe Aleksandër Vuçiç në Bruksel, para verës.

“Ne do të kemi një tjetër takim mes kryenegociatorëve javën e ardhshme. Me shpresë, ne do të mund të njoftojmë rreth një marrëveshjeje shumë të rëndësishme, dhe unë gjithashtu po shpresoj t’i bëj të dy liderët bashkë në Bruksel, për takimin e tretë të nivelit të lartë përpara pushimeve të verës”, ka deklaruar Lajçak për Euronews.

INTERVISTA E PLOTË:

Çështjet e pazgjidhura mes Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut janë kthyer në një temë të nxehtë kohët e fundit – A shihni ndonjë shpresë për Maqedoninë e Veriut në Samitit e BE-së në qershor?

Nuk ka asnjë dyshim që Maqedonia e Veriut do t’i nisë negociatat e antarësimit dhe ne shpresojmë që kjo të ndodhë këtë qershor. Ju e dini që Bashkimi Europian i merr vendimet në bazë të konsensusit ndaj ne po punojmë fort që Presidenca Franceze apo edhe vetë presidenti Macron dhe liderët europianë si presidenti Charle Michele, por edhe shumë të tjerë po mundohen t’i ndihmojë të dyja palët të gjejnë një zgjidhje të përbashkët që do t’i lejonte edhe Maqedoninë e Veriut edhe Shqipërinë të nisin negociatat këtë qershor.

Ju vetë personalisht e besoni se Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut e meritojnë të nisin negociatat e anëtarësimit?

Nuk kam asnjë dyshim për këtë. Ato i kanë plotësuar të gjitha kushtet. Dhe sigurisht ato janë gati. Unë duhet ta pranoj ama me sinqeritet që problemi qëndron me palën tonë – me Bashkimin Europian – pasi ne nuk kemi ende konsensus me të gjithë bllokun por të gjithë e dinë këtë dhe ne po punojmë vërtetë fort për ta pasur këtë bashkim.

Qeveria në Shkup ka përsëritur shpesh që këto mosmarrëveshje po e vrasin besueshmërinë e BE-së në rajon, a ndani dhe ju të njëjtin mendim?

Nuk mund të jemi krenar për shpejtësinë me të cilën po lëvizin gjërat për sa i përket integrimit në BE. Ky është fakt. Dhe BE ja dha premtimin rajonit 19 vite më parë që ai do të bëhej pjesë e Bashkimit Europian dhe në këto 19 vite vetëm Kroacia është bërë një anëtare me drejta të plota.

Dhe vetëm 2 prej 6 vendeve po negociojnë ndërsa 4 të tjerët vazhdojnë ende të presin. Ndaj këtu nuk ka vend për dyshim, ne duhet të mundohemi më shumë. Të dyja palët. Kur rajoni sjell rezultate atëherë edhe BE duhet të japë rezultate. Dhe për sa i përket çështjes së besueshmërisë, BE vazhdon të mbetet opsioni i vetëm dhe opsioni më pozitiv për të ardhmen të rajonit të Ballkanit . Nuk ka një ardhme të mirë për Ballkanin se ajo europiane dhe unë në fakt do të sugjeroja që ne ta kritikonim njëri tjetrin më pak dhe të bashkëpunonim më shumë dhe të garantojmë që kjo të ndodhi.

Po përsa i përket dialogut mes Beogradit dhe Prishtinës – a keni parë progres?

Po në fakt është bërë shumë punë dhe ka pasur progres edhe pse kjo nuk ka qenë dhe aq e dukshme por e vërteta është se dy kryenegociatorët po takohen çdo muaj në Bruksel dhe ne po diskutojmë një numër çështjesh konkrete, si implementimi i marrëveshjeve të shkuara – që janë miratuar para disa vitesh por nuk janë implementuar – ne gjithashtu po diskutojmë rreth çështjeve të ditëve të sotme për t’u siguruar që ato të mos kthehen në probleme të mundshme dhe së fundmi ne po punojmë edhe për të ardhmen e marrëveshjes së normalizimit.

Ne do të kemi një tjetër takim mes kryenegociatorëve javën e ardhshme. Me shpresë, ne do të mund të njoftojmë rreth një marrëveshjeje shumë të rëndësishme, dhe unë gjithashtu po shpresoj t’i bëj të dy liderët bashkë në Bruksel, për takimin e tretë të nivelit të lartë përpara pushimeve të verës.

Kemi parë disa sinjale pozitive për sa i përket liberalizimit të vizave për Kosovën – a mund të ndodhi këtë vit?

Sërish, ka një mendim mjaft të palëkundur mes shteteve anëtare të BE-së që Kosovës i duhej dhënë liberalizimi i vizave shumë kohë më parë. Nuk ka asnjë dyshim që Kosova i ka plotësuar të gjitha kushtet për të hequr sistemin e vizave dhe problemi qëndron sërish tek mungesa e konsensusit. Por mund të them që kjo problematikë po ngrihet mes vendeve anëtare shumë më shpesh, gjatë takimeve të organeve të ndryshme europiane ndaj mendoj se është afër. Nuk guxoj të them një datë por ajo po vjen dhe këtë e them me siguri të plotë.

Dritëro Agolli, shkrimtari i njohur, ish-anëtar i KQ të PPSH-së, ish-deputet i PPSH-së dhe i PS-së, ka hedhur dritë mbi kohën e PSSH 31 vite më parë.

Në një intervistë të dhënë më 12.06.2009, botuar te libri “Trashëgimtarët”, i shtëpisë botuese “Ideart”, botimi II “UET press”, Agolli ka folur për situatën në të cilën ndodhej PPSH gjatë periudhës së lëvizjes demokratike të ‘90-ës, problemet e brendshme të partisë dhe si ajo ndryshoi emrin nga PPSH në PSSH. Sipas Agollit, PSSH nuk ka themelues për shkak se vetëm u ndryshua emri i partisë. Dritëro Agolli tregon detaje nga përgatitjet e Kongresit të parë të partisë dhe rolin e ish-Presidentit Ramiz Alia. Ish-anëtari i Komitetit Qendror zbardh debate të forta për ideimin e luftës së klasave.

“Pati vërejtje, sepse bëhej fjalë për qëndrimin që duhej mbajtur ndaj figurës kryesore të PPSH-së dhe të kaluarës së kësaj partie”, shprehet Dritëro Agolli. Ai kujton se një ditë para se të bëhej Kongresi, nga presioni i jashtëm u përjashtuan të gjithë anëtarët e Byrosë, përveç Ramiz Alisë. Dritëro Agolli tregon se si Fatos Nano hezitoi të bëhej kryetari i PSSH-së dhe çfarë kërkoi ai para se të merrte drejtimin e PSSH-së. Ai zbardh kritikat e tij ndaj Enver Hoxhës, revoltën me ulërima të sallës deri te kërcënimet me jetë…

INTERVISTA

Z. Agolli, si kaloi PPSH-ja nga parti komuniste në parti pluraliste?

Para se të vinte pluralizmi, ishte vendosur që të bëhej Kongresi X i PPSH, sepse kishin kaluar katër vjet. Zakonisht kongreset e PPSH-së fillonin më 1 nëntor, me qëllim që më 8 nëntor, që ishte edhe themelimi i partisë, të mbaronte kongresi. Në çdo katërpesë vjet bëhej Kongresi i radhës dhe binte në nëntor të vitit 1991, përvjetori i PPSH-së, prandaj kongresi duhej të bëhej në nëntor të ‘91-shit. Ndodhën ato ngjarje që ndodhën, prandaj Kongresi u bë më përpara. Dy kongrese kanë ndërruar datë dhe s’janë kryer në nëntor, sipas planifikimit.

I pari, me sa mbaj mend, por duhet saktësuar, është ndryshuar më 1956, u zhvillua në një muaj tjetër dhe jo në nëntor, por ishte edhe ai i vitit 1948, sepse ishte prishja me Jugosllavinë. Ndërsa në vitin 1956 kishin dalë disa probleme të luftës brenda PPSH-së. Por e kam fjalën që ky kongres u bë më shpejt, sepse kishin lindur probleme, që erdhi pluralizmi. U bënë zgjedhjet e marsit ‘91, zgjedhjet ku u bë President Ramiz Alia. Emri i partisë ishte PPSH dhe ajo fitoi në këto zgjedhje. Atëherë Parlamenti ishte i përbërë nga 250 deputetë dhe vetëm 70 deputetë mori PD-ja. Të tjerët i mori PPSH-ja. Partitë e tjera nuk arritën dot të merrnin asnjë deputet. Ato partitë e vogla ekzistonin, por ende nuk kishin mbërritur të bënin aleanca me partitë e mëdha dhe s’mundën të fitojnë asgjë nga këto zgjedhje. Se kuptohet që partitë e vogla gjithnjë përfitojnë nga partitë e mëdha. Partitë e vogla s’fitojnë dot vetëm, pa aleancë me partitë e mëdha. Pra, duhej bërë ky kongres në pranverë. 

U vendos të caktoheshin komisionet për përgatitjen e kongresit. Ishin disa komisione. Një komision nga ekonomia, një nga ideologjia, një nga kultura e arsimi etj. Këto komisione drejtoheshin nga Ramiz Alia dhe nisën punën për përgatitjen e Kongresit. Ata përgatitën raportin për Kongresin dhe u paraqit varianti i parë. Ai variant u hodh poshtë, jo në kuptimin e votave, por u paraqit në sekretariatin e Komitetit Qendror dhe pati vërejtje. Pati vërejtje, sepse bëhej fjalë për qëndrimin që duhej mbajtur ndaj figurës kryesore të PPSH-së dhe të kaluarës së kësaj partie.

Cilat do të ishin kritikat, qoftë ndaj Enver Hoxhës, qoftë ndaj KQ të PPSH-së? A do të kishte kritika për luftën e klasave, e cila ishte një ndër gabimet e mëdha të PPSH-së? Ishte një luftë klase e fortë, e tërbuar, e pashpjegueshme. Bashkë me luftën e klasave, çfarë vërejtjeje i duhej bërë Sekretarit të Parë të PPSH-së, që ishte Enver Hoxha?

Dhe këtu kishim probleme, se mirë për luftën e klasave mund të bëheshin kritika dhe mbyllej lehtë si debat, por kush ishte ai që e ideoi këtë luftë klasash dhe ç’rol kishte Enveri atje? Pra, këtu ishin polemikat. Sa të meta do t’i vëmë Enver Hoxhës. Kur ne kritikojmë një njeri edhe në kushtet aktuale, marrim shembull një analizë në PD, në Këshillin Kombëtar të saj, çfarë kritike mund t’i bëjnë ata Sali Berishës? Do t’i thonë se është pak gjaknxehtë, shpejtohet etj. si kjo? Por këto nuk janë kritika të forta, sepse edhe mua mund të më thuash dhe s’më mbetet hatri që filani është i ngadaltë, i merr zvarrë punët etj.

Ndonjëherë inatoset, por mua nga kjo nuk më vjen ndonjë zor i madh. Po të më thonë se ky ka bërë gjëra të këqija me qëllim, se është kriminel, se ka vrarë këta njerëz, ka bërë këtë apo atë, atëherë një individ tërbohet dhe reagon keq. Pra, në këtë kontekst, bëhej fjalë për figurën kryesore dhe vërejtjet ndaj tij. Në raportin e parë që u paraqit, vërejtja ndaj Enverit ishte se ai duhej të mendohej më shumë, të bënte një punë më kolegjiale, që të mos ndodhnin këto gjëra. Në raport nuk flitej për kritikë serioze ndaj kësaj figure. Pra, nuk kishte thelb të çështjes. Prandaj raporti nuk u pranua dhe filloi të punohej varianti i dytë. U krijuan tri-katër grupe të tjera për të punuar bashkërisht dhe për të vendosur për raportin, i cili përsëri i paraqitej sekretariatit të Komitetit Qendror.

U hartua varianti i dytë dhe përsëri kishte vërejtje dhe nuk u ra dakord. Pastaj u bë varianti i tretë. Varianti i tretë paraqitej si një kritikë më e fortë për Enverin, por përsëri e sipërfaqshme dhe jo thelbësore. Nuk bëhej fjalë për kritikën reale, se cilat ishin arsyet që ky sistem arriti deri në këtë pikë? Ishte një sistem që kishte shkatërruar gjithçka. S’kishte pronë private, s’kishte liri fjale, s’kishte ekonomi, s’kishte asgjë. Pse u ashpërsua kaq shumë lufta e klasave? Sepse po të ishte lënë e lirë popullsia, të thoshte atë që mendonte dhe të zbutej lufta e klasave, atëherë kishte rrezik që të rrëzohej udhëheqja, sepse kritikat do të ishin më të hapura dhe për pasojë, nuk do të drejtonte dot një njeri.

Të gjitha këto që thashë nuk ishin në raport, as në të fundit. Tashti, ka plot nga ata që thonë se unë punova për këtë raport dhe për atë raport. Hiç fare. Me raportet e para që do të bëheshin kritika e më the e të thashë, edhe ai që u mbajt në Kongres, nuk ishte ndonjë gjë e madhe, ishte raporti që mbajti Xhelil Gjoni. Pra, ata që dalin dhe thonë sot se kam punuar për këtë raport dhe kam bërë këtë kritikë, thonë gjepura. Nuk është e vërtetë.

Si ndodhi?

Një ditë para se të bëhej kongresi apo dy-tri ditë, u ngrit në KQ, edhe nga presioni i jashtëm, edhe nga presioni i disa anëtarëve të KQ-së, që duheshin përjashtuar të gjithë anëtarët e Byrosë, që të mos vinin në Kongres. Një natë para se të bëhej Kongresi, ata u përjashtuan. Në Kongres nuk kishte asnjë anëtar të Byrosë Politike. Aty ishte veç Ramiz Alia, i cili ishte President në atë kohë dhe rrinte në lozhë bashkë me personalitetet e tjera të vendit. Të tjerët, që nuk ishin anëtarë të Byrosë, si Nexhmije Hoxha e të tjerë, që ishin anëtarë të KQ dhe jo anëtarë Byroje.

Në seancat e para, por edhe para Kongresit, ishte menduar që të bëheshin diskutime, që do të mbetej emri i kësaj partie, që ishte në Parlament dhe që kishte shumicën. Do të mbetej PPSH apo do të ndryshonte? Disa thanë që ky është emër shumë i bukur dhe s’ka pse të ndryshohet. Të tjerët thoshin se duhej ndërruar, se e ka namin jo dhe aq të mirë. Në vendet e tjera të Lindjes, partitë e kësaj natyre ndërruan emrat, si në Bullgari, Hungari, Rumani etj. Më fanatikët ishim ne dhe Bullgaria, Rumania etj., ndërsa vendet e tjera, si Hungaria, Polonia etj., ishin në një sistem më të butë socialist se ne.

Pra, u ngrit debati për ndryshimin e emrit dhe filluan të diskutoheshin disa emra. Disa propozuan një emër, Parti Progresiste, Partia e Re, disa propozime të tjera etj. Por para Kongresit nuk u arrit në asnjë vendim. Aty nga fundi i kongresit, u vendos që t’i lihej emri Partia Socialiste. Një ditë apo dy ditë para Kongresit u vendos për këtë çështje. Me sa mbaj mend, një grup nga ata që nuk kishin shumë përgjegjësi, nuk drejtonin asgjë në Kongres, si p.sh. Servet Pëllumbi, propozuan që t’ia vendosin emrin pikërisht PS. Pra, në këtë grupim u vendos për emrin, por pasi ishte diskutuar gjerësisht me të gjithë, përfshirë këtu edhe Ramiz Alinë.

Edhe pse Ramizi ishte President, ai kishte ende influencë të fortë në parti, deri në atë pikë, sa pa fjalën e tij s’mund të bëhej asgjë. Po atje u zgjodh edhe Komiteti Drejtues i PS-së. U mblodh Komiteti Drejtues i PS-së dhe do të zgjidhej Kryesia e partisë dhe kryetari i saj. Kjo ishte praktika e atëhershme, pra zgjidhej Komiteti Drejtues, më pas Kryesia dhe kryetari. Pra, nuk ishte Kongresi drejtpërdrejt që zgjidhte krye- tarin, ishin forumet që dilnin nga Kongresi ato që e zgjidhnin kryetarin. Më vonë u praktikua zgjedhja e kryetarit direkt nga Kongresi.

Si u zgjodh kryetari i PS-së dhe kush e propozoi atë?

Kryetar i PS-së u zgjodh Fatos Nano. Ai hezitoi në fillim. Por pati propozime të ndryshme. Dikush propozoi Gramoz Ruçin, duke ditur se ai ishte organizator i mirë dhe është edhe sot organizator i mirë për partinë, por problemi qe se ai kishte qenë ministër i Brendshëm dhe nuk mund të zgjidhej kryetar i PS-së. Unë propozova Servet Pëllumbin. Edhe ai nuk donte. U diskutua rreth zgjedhjes së Nanos dhe ai, pasi kundërshtoi me pretekstin se ishte Kryeministër dhe kishte ngarkesa të tjera, e pranoi postin e kryetarit të PS-së. Por tha: “Unë pranoj kryetar, po të kem si zëvendëskryetar Servet Pëllumbin dhe Spiro Deden”. Spiro kishte qenë anëtar i KQ të PPSH-së dhe kur e mori ferra uratën, u zgjodh në Byronë Politike. Dede u zgjodh nënkryetar i PS-së, por qëndroi pak muaj, sepse u largua fare nga PS-ja. Iku nga Kryesia e të gjitha forumet drejtuese, sepse nuk donte të ishte më në drejtim.

A e vlerësoni ju 12 qershorin si themelim të PS-së?

Për sa i përket kësaj çështjes së ndryshimit, dua të them se disa thonë që unë jam themelues i PS-së. Në fakt, Partia Socialiste nuk ka themelues, sepse ka vetëm ndryshim emri. Sa për themelimin dhe ndryshimet thelbësore, ato i bëri koha. I bëri koha, sepse me ndryshimin në vitin 1991 e në vazhdim, dalëngadalë, PS-ja po ndryshonte dhe po largonte pak nga pak mbeturinat e PPSH-së. E largoi ideologjinë e PPSH-së dhe psikologjia e PPSH-së erdhi duke u shuar.

Është gabim të thuash themelues, sepse nuk ka themelues. Kishte në PD, PSD e PR. Ajo që nuk është thënë për PS-në, është ideja që të shpërndahej PPSH-ja dhe prej saj të formoheshin disa parti të majta. Por shumica ishte që të kalonim në krijimin e një partie me emrin socialdemokrate. Mirëpo, po të ndodhte që të shpërndahej PPSH-ja, atëherë do të mund të krijoheshin disa parti të vogla brenda saj dhe PS-ja nuk do të ishte kurrë faktor, pasi elektorati i PPSH-së do të shpërndahej në disa parti, të cilat do të kishin fatin e partive të sotshme të vogla, si PSD-ja, PR-ja e të tjera.

Ishte një grup në PPSH që e bëri këtë propozim dhe më pas ata kaluan në PSD. Mirëpo, shumë shpejt ata e panë që nuk kishte terren të përshtatshëm për të pasur karrierë të mirë politike, pasi nuk u zgjodhën si drejtues dhe u kthyen përsëri në PS. Edhe mua, kur fola në kongres, kur kritikova Enverin, ata më thanë që më mirë të mos kisha folur, sepse ata kishin mendimin se duke realizuar atë ide, do të bëheshin gjërat më mirë dhe në kohë.

Kur ju përfunduat fjalën, thuhet se për disa minuta keni qëndruar vetëm dhe askush nuk ju përkrahu, në shenjë distancimi se ju kritikuat figurën e Enver Hoxhës. Si është e vërteta?

Salla u revoltua shumë nga fjalët që thashë, sepse ata nuk e prisnin që unë të kritikoja Enverin. Ata kundërshtuan me britma e ulërima, më dërguan pusullka, që më shanin dhe më kërcënonin me jetë. Dikush më thoshte se unë kisha qenë i përkëdhelur i sistemit dhe se unë kisha pasur shumë poste në parti, se unë kisha pasur edhe një grua ruse etj. Salla ulërinte me të madhe “Enver Hoxha, Enver Hoxha”.

Disa u ngritën dhe ikën të inatosur, kryesisht anëtarë të KQ. Kur mbarova fjalën, unë nuk shkova në karrigen që kisha lënë bosh në sallë, por vendosa të qëndroj pranë gazetarëve, afër tribunës ku ishte presidiumi. Gazetarët po qëndronin në anë të sallës dhe unë u kërkova të më lironin një copë vend të rrija atje. Ju thashë, se po të vete atje, ata do më rrahin dhe them të rri më mirë këtu me ju, se jam më i sigurt.

Po Nexhmije Hoxha si reagoi kur ju kritikuat Enverin?

Ishte e arsyeshme që Nexhmia të mos e pranonte një qëndrim të tillë, ku të shahej i shoqi. Por, në fakt, nuk është se pati ndonjë reagim ndaj meje. Ajo foli në Kongres dhe mbrojti Enver Hoxhën.

…ndërhyn bashkëshortja, Sadije Agolli: Dritëro, ndoshta duhet të kujtosh, që para se të niste Kongresi, Ramiz Alia të ka ftuar në një takim për të folur për ndryshimin, pasi kishte ftuar disa intelektualë për këtë çështje. S’e kam fjalën për takimin me intelektualët, por për takime të Ramiz Alisë me intelektualë veç e veç. Konsulta kryesore ishte për mënyrën se si do të silleshin me figurën e Enver Hoxhës në Kongres.

Dritëroi: E po atëherë ishte çështja e qëndrimit që secili duhet të mbante ndaj figurës së Enverit. Në fakt, në takime të tilla, merrnin pjesë edhe të djathtët. Në një takim isha bashkë me të djathtët dhe ata, as që e kishin guximin ende të flisnin për distancim ndaj figurës së Enverit dhe ta kritikonin atë. Ishte fillimi i pluralizmit dhe gjërat nuk thuheshin aq troç.

Sadija: Kur u kthye Dritëroi nga ai takim, ishte shumë i lodhur. Ishte kohë e ngarkuar, sepse bënin shumë takime e mbledhje. Unë e pyeta Dritëroin për një gjë: kur ti fole i thashë, ishe në tavolinën e rrumbullakët, sepse kishim dëgjuar që në tavolinën e rrumbullakët vendoseshin përgjues dhe më tha se ishte ulur pikërisht aty te tavolina e rrumbullakët. Mirë i thashë, qenke incizuar në të gjitha gjërat që ke thënë. Ne e dinim se incizoheshim, se na e kishte thënë një zyrtar i Ministrisë së Brendshme, që të gjitha bisedimet e tij incizoheshin, sidomos kur fliste me gazetarë të huaj.

Ne e dinim këtë gjë dhe ruheshim gjithnjë. Kur Dritëroi erdhi nga ai takim me Ramizin, ishte shumë i lodhur dhe mbaj mend që tha se dua të qëndroj vetëm, pa asnjë kontakt me njerëzit. Të lutem hiqe prizën e telefonit, sepse s’dua të më ndikojë kurrkush se çfarë do të shkruaj për fjalimin që do të mbaj në Kongres. Dua të shkruaj atë që di dhe ndiej vetë, pa ndikimin e askujt. Po përgatiste diskutimin e Kongresit X të PPSH-së. Fjeti pak orë dhe u ngrit nga ora 10 e darkës.

U ngrit nga gjumi dhe më tha hajde të daktilografojmë fjalimin. Filluam. Ai fliste dhe unë daktilografoja me makinë shkrimi. Mbaj mend që atë natë ka qëndruar gjithë natën pa gjumë. Dhe në seancën ku do të mbante fjalimin, ai ka shkuar i pangrënë dhe i pagjumë. Ai po e përjetonte me shumë dhimbje këtë moment. Për të nuk ishte e thjeshtë. Ishte fundi i një historie ku kishte jetuar, punuar me ndershmëri, kishte shkruar, pra nuk ishte e thjeshtë për të. Të nesërmen mbajti diskutimin në Kongres. Pas asaj dite, ka pasur sulme nga më të ndryshmet ndaj tij dhe familjes.

Po atë ditë në sallë, cili ishte reagimi? A u afruan miqtë e tu të të mbështesin?

Në fakt, u afruan të rinjtë dhe më përshëndetën. Edhe më mbështetën. Erdhën edhe gazetarët. Në fakt, më duhet të kujtoj se jam mbështetur edhe nga të vjetër. Mbaj mend që erdhi Misto Treska dhe madje më ftoi për drekë në shtëpi. Niko Nikolla, Sofokli Hafizolli. Madje, ata ishin të vjetër edhe në moshë, rreth të shtatëdhjetave. Më erdhën shumë gazetarë të huaj, nga “Reuters”, “New York Times” etj. Janë shkrime që janë botuar edhe më vonë në shtypin tonë.

Kur ishit në takim me Ramiz Alinë dhe ju kërkuat distancimin ndaj figurës së Enverit, si reagoi ai?

Ramizi ishte i sjellshëm për nga natyra dhe nuk të fyente. Nuk sillej keq. Ai thoshte se është një gjë që duhet menduar mirë, sepse është shumë sensibilizuese për popullin. Ishte fjala më shumë për heqjen e emrit të Enverit në Universitet. U tha se s’kemi ç’bëjmë dhe duhet hequr emri. Kjo duhej bërë pa shkaktuar reagim të ashpër. Kur folëm për heqjen e emrit të Enver Hoxhës, në takim ishte edhe Sali Berisha, Sabri Godo edhe të tjerë.

Situata ishte e rënduar, sepse studentët në fillim e nisën me kërkesa ekonomike, por më pas shkuan në kërkesa politike dhe situata duhej menaxhuar mirë. Filluan edhe protestat. Për të qetësuar këtë situatë, u thirrën në komitetin e partisë disa njerëz të kulturës dhe artit, për të qetësuar studentët. Në fillim studentët kërkuan që të hiqeshin anëtarët e Byrosë Politike, kërkuan heqjen e Lenka Çukos, Simon Stefanit etj. U thirrën shumë njerëz, si Sali Berisha, Skënder Gjinushi, Hamit Beqja, unë edhe të tjerë. Na thërrisnin herë dy nga dy, herë veç e veç. Më thirrën me dikë tjetër, që s’e mbaj mënd dhe më thanë, shko atje se ty të dëgjojnë, sepse të kanë lexuar e kanë simpati.

Unë u thashë nuk shkoj atje, sepse ata kanë kërkesa politike, të cilat nuk ua plotësojmë. Nëse duhet të shkoj atje, unë duhet t’u them se po i plotësojmë kërkesat tuaja. Do të më thonë duam të heqim Lenka Çukon dhe unë duhet t’u them “po”. Mund t’u them unë po? Dhe pastaj ata të komitetit më thanë, jo s’mund të thuash këtë gjë, sepse nuk do të hiqet Lenka Çuko nga Byroja Politike. Epo tungjatjeta! Nuk shkoj unë.

A kishit konstatuar ju më parë reagime kundër sistemit?

Po. Ka qenë viti 1989, kur ishte paralizuar tërësisht ekonomia. Ishte një problem tek uzina “Enver”. Kishin dalë në “tetëdhjetëpërqindësh” shumica e punëtorëve dhe gjendja ekonomike ishte rënduar së tepërmi. Kishin shkuar disa anëtarë të KQ që të qetësonin situatën, por ata i kishin përzënë. Punëtorët e uzinës “Enver” e kishin përzënë Manush Myftiun. E kishin pyetur Manushin për zgjidhjet që do të kishte situata ekonomike. Ai kishte dhënë përgjigje pa vlerë, pa zgjidhje, dhe ata e kishin përzënë.

I kishin thënë dil jashtë, sepse s’kemi ç’të flasim më me ty. Atje më dërguan edhe mua. Asnjë shenjë proteste s’kishte në Tiranë dhe aq më pak në vendet e tjera. Ishte një situatë shumë e rënduar ekonomike. Asnjë vend i botës nuk jepte ndihma për Shqipërinë, ishim prishur me të gjithë: me Rusinë, Kinën e të gjitha vendet e tjera. Ne kishim marrëdhënie tregtare me Bullgarinë dhe atëherë ishte ndaluar edhe ajo. Me Jugosllavinë prapë s’kishim marrëdhënie. Pra, s’kishim me asnjë shtet marrëdhënie ekonomike, sepse ishte bërë embargo. Punëtorët më pyetën shumë për situatën. Ata ishin të përgatitur dhe ishin kompetentë.

Ata kërkonin liberalizim dhe ishin të përgatitur. Unë u thashë se duhet liberalizuar dhe isha dakord me ta. Unë u thashë se duhet bërë, por u duhet mbushur mendja edhe KQ. Punëtorët thanë se po nuk iu mbush mendja KQ, atëherë do t’i rrëzojmë, sepse nuk mund të ecet më përpara në këtë situatë. Është e pamundur. Ata ishin të irrituar, se këta drejtuesit e mëdhenj u flisnin me gjuhë burokratike dhe punëtorët irritoheshin. Por unë mund të them se qysh pas vdekjes së Enver Hoxhës, situata kishte nisur të përgatitej dhe gjithçka ishte në funksion të rrëzimit të sistemit komunist në Shqipëri. Mirëpo, pati pengesa, sepse po të kishte filluar gradualisht, që menjëherë pas vdekjes së Enverit, por të ishin veprime të studiuara mirë, atëherë nuk do të ndodhte djegia e Shqipërisë, siç ndodhi më ’90-ën. Duhej të fillonte me lëvizje ekonomike, me liberalizim dhe gjithçka do të shkonte më mirë.

Po Ramiz Alia, çfarë roli kishte në këtë situatë?

Ramiz Alia bëri përpjekje të mëdha, por kishte pengesë të madhe Byronë Politike dhe KQ, të cilët ishin të betuar pas figurës së Enverit. Megjithatë, filloi më ’89-ën. Në mbledhjen e KQ-së u ngrit ideja e hapjes së tregtisë me disa vende, më pas u ngrit ideja e krijimit të disa arëzave e tufëzave. Pra, t’u lejoheshin fshatarëve dy dhi, ose dy keca, ose dy shqerra, por të jenë të të njëjtit seks, që të mos shumëzohen. (Qesh) Duhet të ishin ose dy kecka femra, ose dy kecka meshkuj, me qëllim që të mos shumoheshin. U bë një rregullore me 50 faqe, e cila u shtyp në rreth 30 mijë kopje dhe ishte një shpenzim i madh.

U shpërnda në të gjithë vendin. Aty paraqitej rregullorja se si të ngriheshin këto tufëzat e arëzat. Unë e ngrita si problem, që ishte një shpenzim i madh të botoje një libër në kaq shumë kopje, ndërkohë që situata ekonomike ishte e rënduar. Çfarë vlere kishte ai libër dhe përse nuk duheshin lejuar fshatarët të kishin më shumë kecka dhe të sekseve të ndryshme. Si mund të ndalojmë edhe martesat e kafshëve? Ishte një marrëzi. Situata u kthye në komike, sepse disa filluan të qeshnin, kur unë thashë se nuk është normale të lësh dy keca meshkuj e t’u ndalosh martesën kafshëve etj.

Në këtë bisedë, Pali Miska tha: “Rregulloren s’e kam bërë unë bre”. Dhe unë i thashë, po s’po them se e ke bërë ti bre, po rregullorja është e tepruar. Kishte filluar të lëkundej PPSH-ja. Më pas u tentua të bëhej një lloj pluralizmi mendimesh, po jo politik, dhe u tentua të bëhej njëfarë pluralizmi, ku të merrnin pjesë në zgjedhje edhe disa organizata, si Organizata e Rinisë, e Frontit, e Lidhjes së Shkrimtarëve etj. Megjithatë, kjo nuk funksionoi dhe u hodh poshtë si variant. Pra, u bënë përpjekje të tilla që të mbetej brenda sistemit. Që të mund të shmangej pluralizmi politik që është sot. Marrë me shkurtime nga intervista e 12.06.2009 – botuar tek libri “Trashëgimtarët”.

VOA

Në fillim të javës që vjen në Uashington përurohet Muzeu kushtuar Viktimave të Komunizmit. Ky është muzeu i parë në botë i këtij lloji që përshkruan historinë e komunizmit, si dhe shtrirjen e tij aktuale në nivel botëror, në Evropë, Azi dhe Amerikën e Jugut.

Në një intervistë për Zërin e Amerikës, poeti dhe shkrimtari i njohur Visar Zhiti, vetë një ish i burgosur politik, thotë se e sheh hapjen e muzeut, jo vetëm si një lajm të bukur, por edhe si një bëmë me rëndësi për kujtesën. Sipas zotit Zhiti, Shqipëria ka bërë hapa të dukshme në drejtim të kujtesës, të dukshme, por jo të ndjeshme, sikurse ai thekson. Shkrimtari i njohur hedh idenë e hapjes së një muzeumi të qëndresës në Shqipëri pasi sikurse thotë, vendi e ka më të rëndësishme të rrëfejë drejtë e thellë qëndresën. Shqipëria, thotë zoti Zhiti ka qëndruar dhe luftuar si askush tjetër. Me zotin Zhiti bisedoi Menada Zaimi.

Zëri i Amerikës: Zoti Zhiti, çfarë do të thotë për ju çelja e një muzeu të tillë, e çfarë do të thotë për Shqipërinë, për të gjithë ata që kanë patur mundësinë ta rrëfejnë historinë e tyre të vuajtjes nën regjim, por edhe për ata që nuk e patën këtë mundësi? Ju vetë jeni arrestuar e burgosur në moshë të re, vetëm 26 vjeç, dhe vetëm për një arsye, pasi shkruanit poezi.

Visar Zhiti: Lajmi për hapjen e një muzeu të tillë në kryeqytetin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në vendin kampion të lirisë, e të demokracisë, e shoh jo vetëm si një lajm të bukur, por dhe si një bëmë me rëndësi për kujtesën. Nuk është thjesht kujtesë, por edhe qëndrim. Janë mbi 100 milionë viktima të vrarë nga komunizmi në të gjithë botën, më shumë sesa kanë shkaktuar dy luftra botërore. Dhe muzeu i konsideron me të vërtetë viktima, por në rastin e Shqipërisë dhe të shumë vendeve të tjera që ishin nën thundrën e diktaturave komuniste, nuk janë thjesht viktima, por janë edhe kundërshtarë, janë edhe disidentë, janë edhe martirë, siç ka Shqipëria jonë. Është një lajm i madh do të thosha. Është një hap në drejtim të kujtesës, por në kujtesën e së ardhmes, për ta bërë atë më mirë, në mënyrë që të mos lejohet e keqja e dikurshme, por njëkohësisht ta bëjmë së bashku të mirën tonë, të mirën e njerëzimit. Ëndrra jonë është të ketë edhe një stendë të Shqipërisë, dhoma e Shqipërisë.

Zëri i Amerikës: Zoti Zhiti, a ka bërë Shqipëria mjaftueshëm për ta rrëfyer e kujtuar, për ta njohur drejtë e thellë, sikurse keni thënë ju, të kaluarën, që ajo të mos përsëritet? A janë të rëndësishme simbolikat po aq sa veprimet?

Visar Zhiti: Shqipëria ka bërë shumë ndryshime për të thënë të vërtetën. Dhe në këtë drejtim, në drejtim të kujtesës, ka bërë hapa të dukshme. Të dukshme, por jo të ndjeshme. Vërtet janë hapur në Shqipëri muzeume të kujtesës. Për shembull kujtoj Bunkerart-in, një Bunkart 2 apo Shtëpinë me Gjethe, apo shtëpi të tjera përreth qendrës në Tiranë. Këto të gjitha në një farë mënyrë i tregojnë shikuesit, i tregojnë qytetarëve, i tregojnë brezave të së ardhmes, forcën dhe inteligjencës e diktaturës, si punoi ajo. Një shembull është një sallon i nëndheshëm, ku do futej udhëheqja në rast se do të kishte bombardime atomike, apo Shtëpia me Gjethe si përgjoheshin qytetarët, apo ambasadat e huaja në Tiranë, ndërsa Bunkart 2 është puna e ministrisë së Punëve të Brendshme, kapja, arrestimi e të tjera. Shqipëria e ka më të rëndësishme qëndresën. Shqipëria ka qëndruar si askush tjetër. Ka luftuar. Ndaj do të ishte i nevojshëm muzeu i qëndresës. Muzeu i atyre njerëzve të thjeshtë, në apartamentin e tyre, ku kanë jetuar ngushtë. Do të ishte shumë me interes një apartament i vogël tipik, kudo në Shqipëri, ku kanë jetuar ngushtë, dy ose tre kurora, dy ose tre familje, me ato furnellat e këqija që gatuanin dhe me Zërin e Amerikës që e dëgjonin fshehurazi, i cili shpaloste dhe tregonte seç ishte diktatura dhe njëkohësisht i frymëzonte njerëzit për të qëndruar. Më vjen mirë që edhe tani për kujtesën, ju po prini. Pra duhet të shkoni tek muzeume të tilla të mëdha, pastaj tek Spaçi, tek Qafë-Bari, janë dy burgje të tmerrshme, ku ka ndodhur ajo që nuk ka ndodhur në të gjithë perandorinë e lindjes komuniste. Kanë ndodhur dy revolta të mëdha, e këto duhen treguar. Shqipëria ka qëndruar me dinjitet.

Zëri i Amerikës: Zoti Zhiti shumë vëzhgues e shohin dekomunistizimin si një proces të gjatë e të dhimbshëm dhe thonë se Shqipëria nuk ka bërë shumë përparim në drejtim për shkak se ka ecur me filozofinë e bashkëfajtorit dhe bashkëvuajtësit. Kush e ka fajin për këtë?

Visar Zhiti: Natyrisht, kjo është e vërtetë. Dekomunistizimi është shumë i ngadalshëm dhe shpesh herë jo në rrugën e duhur. Unë mendoj si shumë bashkëvuajtës të mi, se përgjegjësia më e madhe bie tek institucionet, tek institucionet e kujtesës dhe institucionet e shtetit, shkurt tek qeveria. Sepse të burgosurit, apo të përvuajturit, apo të përndjekurit, të internuarit dhe qytetarët i kanë sjellë kujtimet e tyre, librat e tyre, me qëndrimin e tyre. E kanë mbështetur demokracinë kudo, dhe institucionet apo shteti, apo qeveria, jo se nuk kanë bërë. Shpesh herë gjërat janë bërë edhe për t’u dukur ose ashtu kemi ditur t’i bëjmë. Duhet fryma, fryma njerëzore e asaj vuajtje, asaj dhimbjeje, e cila të mos jetë thjeshtë kujtesë, por të shndërrohet në përvojë, të shndërrohet në rrëfim. Edhe kjo t’i shërbejë së pari njohjes, njohjes së vetvetes, njohjes të së vërtetës, njohjes së vuajtjes, dhe e gjitha kjo të shërbejë si një mburojë dhe si një armë, për t’u ruajtuar nga e kaluara e keqe, nga e kaluara e rrezikshme. Për të ndërtuar, e përsëris atë që duket aq e thjeshtë dhe aq e kollajshme në thënë, por aq e vështirë në të bërë, një të tashme të mirë, të sigurtë, të përbashkët, ku të dënohet e keqja bashkarisht, dhe bashkarisht të ndërtohet më e mira e të gjithëve.

Zëri i Amerikës: Kanë kaluar mbi 30 vjet nga rënia e regjimit komunist në Shqipëri. A druheni ju se sa më shumë vite kalojnë, mund të bëhet gjithnjë e më e vështirë për brezat e rinj, që ta njohin siç duhet të shkuarën komuniste të vendit, dhimbjen e viktimave, e martirëve të tij, e madje ta humbasin edhe interesin për ta njohur?

Visar Zhiti: Vëzhgimi juaj është shumë i saktë. Unë do të thosha se nuk është druajtje, por kam frikë se është një realitet. Është një realitet ku herë herë duket sikur më shumë bëhet për harresën sesa për kujtesën. Ne vërtetë duhet të harrojmë, duhet të harrojmë që ta kemi mendjen tek ndërtimi i më të mirës, i së ardhmes. Por duhet të harrojmë duke kujtuar atë që nuk harrohet, sepse do të na kthehet siç thuhet vazhdimisht, më me galop, dhe do të jetë më e keqe kthimi i saj. Dhe ka revanshe. Prandaj unë e shikoj këtë akt të kujtesës, këtë akt të sjelljes, së frymës së vuajtjes dhe të dhimbjes, jo thjeshtë si nostalgji dhe nderim për ata që vuajtën dhe u persekutuan dhe humbën, por së pari si një akt ndaj së vërtetës. Është një pjesë e historisë sonë. Së dyti, është pjesë e qëndresës sonë. Njeriu është i paasgjesueshëm. Sot në botë ka mbi 1 miliard e gjysëm njerëz që jetojnë nën regjime totalitare, komuniste. Duhet t’u tregojmë që edhe atyre e ardhmja u takon të kthehen në muze. Por muzeu nuk duhet të jetë thjeshtë një vlerë muzeale, një kujtesë, por duhet të jetë një akt veprues. Ashtu siç janë vërtetë muzeumet në Uashington dhe Amerikë, që janë edhe mësimdhënës. Jo theshtë që ti të vesh e t’i shikosh, e të marrësh një informacion, por të marrësh një mësim, të marrësh një porosi. Shqipëria, dhe nga ky muzeum dhe nga vetja, duhet të nxjerrë porosinë që ne duhet të veprojmë kundra së keqes./VOA

Kur kanë kaluar vetëm 3 ditë nga vizita e Ministrit të Jashtëm grek, Nikos Dendias në vendin tonë, mediat fqinje kanë nxituar për ta marrë në intervistë.

Dendias ka folur për Radion ‘SKAI 100.3 FM’. Në përgjigjet e tij, Z. Dendias ishte shumë diplomatik duke mos lënë shkas për keqinterpretime.

Çështjes së cilës Z. Dendias i mëshoi, kishte të bëntë më Detin dhe zgjidhjen e statusit të saj në Gjykatën Ndërkombëtar të Hagës.

Ai vuri në dukje se kjo çështje do të mund të merrte fund me largimin e Presidentit Ilir Meta nga posti i Presidentit.

Pjesë nga Intervista

Ne i kërkuam ministrit të Jashtëm z. Nikos Dendias që të diskutonte me ne të gjitha këto çështje dhe e falenderuam për pranimin e ftesës. Ne kemi ministrin në linjë. Mirëdita, ministër.

DENDIAS: Përshëndetje zoti Chiotis dhe z. Papadopoulos. Mirëdita për ju dhe dëgjuesit tuaj.

PAPADOPOULOS: Përpara se të kalojmë te çështjet që kanë të bëjnë me Shqipërinë, do të doja t’ju pyesja nëse besoni se projekti EastMed është ende “i gjallë dhe a ka nisur” pas vizitës në SHBA. Sepse ne mund të shohim se zoti Çavuşoğlu tani është në Izrael për të takuar lidershipin izraelit.

CHIOTIS: Kjo është e qartë pse ai po shkon.

DENDIAS: Më lejoni t’ju them se, z. Papadopoulos dhe z. Chiotis, nuk kemi asnjë kundërshtim që Turqia të flasë me miqtë tanë; përkundrazi ne e mirëpresim. Ne jemi të interesuar që Turqia të marrë një mesazh nga shumë palë se ka shumë për të fituar duke iu bashkuar grupit të vendeve racionale që veprojnë në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.

Ne nuk duam ta përjashtojmë Turqinë nga asgjë; përkundrazi, ne duam që Turqia të jetë pjesë e sistemit të sigurisë së rajonit tonë më të gjerë. Por kjo përfshin të luash sipas rregullave dhe jo t’i shkelësh ato.

Pra, nëse më pyesni tani për tubacionet dhe energjinë, unë kam deklaruar vazhdimisht se gazsjellësi, si një tubacion, do të konsiderohet në bazë të të dhënave ekonomike. Në fund të fundit, këshilltari i Presidentit Biden, Amos Hochstein ishte i pranishëm në takimin me ne dhe unë pata një bisedë të veçantë me të për këtë pak më vonë.

Por për sa i përket argumentit gjeopolitik, përgjigjen e jep projekti Euro Asia Interconnector; pra, nuk ka asnjë argument gjeopolitik në lidhje me projektin EastMed për ne; është përgjigjur.

CHIOTIS: E pamë dje në Shqipëri, gjatë vizitës suaj, homologun tuaj shqiptar të sillet në një mënyrë që nuk është në përputhje me këtë klimë bashkëpunimi që po përpiqemi të krijojmë. Do të thotë, kujtoj ministrin e Energjisë që vizitoi Shqipërinë javën e kaluar për t’i furnizuar me energji elektrike, sepse ishte në mungesë dhe dje…

DENDIAS: Dhe me të drejtë e bëri.

CHIOTIS: Po, por papritur ajo ka ngritur një çështje që menduam se ishte braktisur prej kohësh.

PAPADOPOULOS: Në fakt, është një çështje inekzistente.

CHIOTIS: Pra, ku jemi tani me Shqipërinë?

DENDIAS: Së pari, besoj se për këtë deklaratë, përgjigja është dhënë aty për aty, që të mos ketë keqkuptime.

PAPADOPOULOS: Është e vërtetë.

DENDIAS: Por për Shqipërinë në përgjithësi, do t’ju këshilloja të shikonit nga afër qëndrimin e kryeministrit, zotit Rama – dhe nuk do të zgjerohem më. Pas takimit me kryeministrin dhe drekës që ai pati dashamirësi të shtronte, vizitën do ta cilësoja jashtëzakonisht të suksesshme.

CHIOTIS: A nuk është kryeministri shqiptar në konsultim me ministrin e tij?

DENDIAS: Nuk është pozicioni im të futem në detaje të tilla tani, kjo është e sigurt.

CHIOTIS: Pra, ju nuk e konsideroni një incident të rëndë, apo jo? Sepse siç e keni vënë re me saktësi, ata nuk do të anëtarësohen kurrë në Bashkimin Evropian për sa kohë që ngrenë çështje të tilla.

DENDIAS: Mendoj se përgjigja e Greqisë është dhënë, që të mos ketë keqkuptime në asnjë pjesë. Përtej kësaj, nuk mendoj se marrëdhëniet greko-shqiptare do të jenë peng i kësaj çështjeje, të cilën pala greke, mendoj me të drejtë, e konsideron si inekzistente.

CHIOTIS: Më lejoni t’ju pyes në një mënyrë tjetër.

DENDIAS A nuk të thashë vetëm se ke ndërmend të më torturosh?

CHIOTIS: Edhe pak, ministër, ju kërkojmë durim për dy minuta. A ka ndonjë shans që vetoja për negociatat e anëtarësimit të vihet në tavolinë nëse vendi fqinj nuk angazhohet në mënyrë eksplicite që të mos e ngrejë më një çështje të tillë inekzistente, siç e përshkruani ju?

DENDIAS: E dini, nuk dua… Kur njeriu fillon të mbajë qëndrim për çështje hipotetike, atëherë krijon një ligj…

CHIOTIS: Jo, unë e quaj “vendosje rregullash të forta”.

DENDIAS: Për më tepër, bashkëbiseduesi e vendos në një pozitë të sikletshme që është e panevojshme.

Shqipëria ka bërë një zgjedhje të rëndësishme të paktën në kohën e kryeministrit Rama. Cila është ajo zgjedhje? Është Bashkimi Evropian, ligji evropian, acquis evropian dhe, rrjedhimisht, partneriteti me Greqinë. Kjo është politika e saj e vendosur.

Dhe duhen parë linjat e gjera të politikave dhe pozicionet e qëndrueshme në politikat e dikujt. Dhe Shqipëria është konsistente me të. Ajo ra dakord me ne që t’ia referojmë çështjen tonë Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë sipas rregullave të së drejtës ndërkombëtare.

Kjo nuk ka ndodhur ende pasi Presidenti nuk i ka dhënë autorizimin përkatës kryeministrit. Me sa duket, Shqipëria do të zgjedhë një President të ri brenda dy-tre muajve të ardhshëm. Pra, e gjithë kjo do të jetë e realizueshme që atëherë.

Sinqerisht, kjo është ajo që ruaj nga qëndrimi shqiptar, si dhe nga linja e përgjithshme e politikës së Shqipërisë në lidhje me vendimet e Bashkimit Evropian si për çështjen e Qipros ashtu edhe për Turqinë.

Papadopoulos dhe Z. Chiotis, Shqipëria ka respektuar të gjitha vendimet. Ajo i ka respektuar të gjitha, pavarësisht se ende nuk i është dhënë statusi specifik që do ta detyronte Shqipërinë ta bënte këtë. Ajo ka respektuar të gjitha vendimet.

Pra, ne, në Greqi, nuk duhet të pranojmë stereotipe; në vend të kësaj, ne duhet të shohim pamjen e plotë dhe të qartë dhe t’i japim kohë bashkëbiseduesit tonë për t’u përshtatur.

PAPADOPOULOS: Mirë, një pyetje e fundit. Pas gjithë këtyre zhvillimeve, ju pret një verë e nxehtë? Në çdo rast, a ka një linjë telefonike, një linjë telefonike të kuqe përmes së cilës ne mund të flasim me turqit nëse i heqim të gjitha këto?

DENDIAS: Shiko, dua të jem i sinqertë me ju. Kjo nuk është faza më e mirë në marrëdhëniet greko-turke, gjë që është për të ardhur keq. Dhe siç e përmendët ju, pas takimit me Presidentin Erdogan në Stamboll dhe asaj drekë joformale, prisja që Turqia të hynte në një fazë de-përshkallëzimi – nëse diçka tjetër -, si në Egje ashtu edhe në retorikën e saj. Megjithatë, pritshmëritë e palës greke nuk u përmbushën.

Përtej kësaj, ne nuk mund të parashikojmë sjelljen e paligjshme turke. Mund të themi vetëm një gjë, se nuk do të tolerojmë asnjë sjellje të paligjshme. Ne do t’i qëndrojmë gjithmonë qëndrimeve tona të patundura, do të mbrojmë të drejtën ndërkombëtare, do të mbrojmë acquis evropiane dhe do të bëjmë të njohura sjelljen e paligjshme turke në skenën ndërkombëtare dhe partnerëve, miqve dhe aleatëve tanë evropianë, në mënyrë që ata të kuptojnë se Greqia është një vend që është nën kërcënim.

Njohja e Kosovës nga Greqia për vetë grekët është një çështje kohe dhe më nuk përbën dilemë nëse shteti i tyre duhet ta bëjë këtë. Por, për të lëvizur institucionet greke nga pozicioni ku janë në drejtim të ndryshimit të politikës ndaj shtetit më të ri në Europë, duhet ndihmuar edhe me rritjen e kontaktit mes dy popujve meqë mungesa e tij ka stagnuar opinionin e grekëve për Kosovën në vitet e 90-ta. Megjithatë, për përmirësimin e lidhjeve mes kosovarëve dhe grekëve mund të ndikojë edhe përmirësimi i lidhjeve shqiptaro-greke, përkundër që këto raporte janë të ndara. Për hidhërimin e Serbisë në rast të njohjes së pavarësisë së Kosovës, Greqisë nuk i bëhet fort vonë.

Alma Baxhaku

Këto pikëpamje i shpalosi në një intervistë për Gazetën Express eksperti grek për politikat në Ballkan, Nikolaos Tzifakis, i cili gjithashtu është edhe njohës i mirë i raporteve mes Prishtinës dhe Athinës.

Ai nuk ka folur për kohën se kur do të ndodhë vendosja e plotë e marrëdhënieve diplomatike mes dy vendeve ballkanike, por thotë se qëndrimi që ka mbajtur shteti i tij ndaj Kosovës që nga shpallja e pavarësisë çon drejt njohjes, të cilën me shumë ngulm e kanë kërkuar së fundmi krerët kosovarë nga ata grekë pas realitetit të ri gjeopolitik që krijoi lufta në Ukrainë – realitet ky që rriti ambiciet e Kosovës për të përmirësuar pozitën e saj politike në aspektin ndërkombëtar.

Në këtë drejtim, Tzifakis dha lajme pozitive për përshtypjen që kanë grekët aktualisht ndaj shtetit të Kosovës.

“Shumë qytetarë në Greqi më shumë po e shohin pavarësinë e Kosovës si një çështje se “kur” do të ndodhë sesa si një çështje se “nëse” do të ndodhë”, tha ai.

Eksperti grek, i cili është edhe anëtar i Grupit Këshillues për Politikat e Ballkanit në Europë (BiEPAG), thotë se mosmarrëveshja mes Kosovës dhe Serbisë po ia komplikon punët edhe Greqisë ndaj Ballkanit Perëndimor. Po ashtu, sipas tij, problematikat e Kosovës me shtetësinë e saj po ndikojnë edhe në minimin e potencialit të marrëdhënieve Kosovë-Greqi

Gazeta Express: A mendoni se lufta në Ukrainë ndikoi në marrëdhëniet mes Kosovës dhe Greqisë?

Jo nuk mendoj kështu. Marrëdhëniet midis Greqisë dhe Kosovës janë përmirësuar vazhdimisht gjatë vjetëve të fundit. Athina ka qenë e vendosur që për një kohë të eksplorojë ide që nxisin lidhjet në fusha të ndryshme të marrëdhënieve ekonomike, pavarësisht vendimit të saj për të mos njohur pavarësinë e Kosovës.

Gazeta Express: Në rrethanat aktuale të shkaktuara nga kjo luftë, krerët e institucioneve të Kosovës kanë intensifikuar thirrjet drejtuar Greqisë për të njohur pavarësinë e Kosovës. A mendoni se ky është momentumi që Greqia ta bëjë këtë?

Shumë qytetarë në Greqi më shumë po e shohin pavarësinë e Kosovës si një çështje se “kur” do të ndodhë sesa si një çështje se “nëse” do të ndodhë. Megjithatë, nuk mund të spekuloj për kohën e një ndryshimi të mundshëm të drejtimit të politikës. Qeveritë e njëpasnjëshme greke e kanë marrë në konsideratë reagimin e opinionit publik vendas ndaj një vendimi të tillë dhe Greqia po hyn në një periudhë të gjatë parazgjedhore (zgjedhjet parlamentare do të zhvillohen më së voni në qershor 2023). Çështja e Kosovës nuk është në krye të agjendës politike greke. Në fakt, ky është pikërisht problemi. Populli grek nuk është informuar për atë që ka ndodhur në Kosovë dhe shumë grekë vazhdojë të kenë perceptime dhe ide (ndoshta të shtrembëruara) që u formësuan në vitet e 1990-ta. Ka nevojë që të rritet kontakti e të thellohen lidhjet midis dy shoqërive, si dhe të mësohet më shumë për njëra-tjetrën. Për më tepër, megjithëse marrëdhëniet greko-shqiptare dhe greko-kosovare janë dy histori të ndryshme, përmirësimi i marrëdhënieve midis Athinës dhe Tiranës do të ndikojë pozitivisht edhe në perceptimet greke për Kosovën.

Gazeta Express: Kryeministri Albin Kurti pati thënë që njohja e Kosovës nga Greqia e bën atë lidere në rajon. A mendoni që edhe Greqia fiton politikisht duke e njohur Kosovën?

Nuk është sekret se mosmarrëveshja e stërzgjatur Serbi-Kosovë i ka shtuar ndërlikime politikës greke ndaj Ballkanit Perëndimor. Po ashtu, ka shumë potencial të pashfrytëzuar në marrëdhëniet Greqi-Kosovë. Pavarësisht se distanca ndërmjet Selanikut dhe Prishtinës është afër 323 km, marrëdhëniet ekonomike mes dy vendeve janë të pazhvilluara. Kjo ndodh kryesisht për shkak të shfaqjes së problemeve të shumta teknike, shumica e të cilave lidhen me shtetësinë e kontestuar ndërkombëtarisht të Kosovës dhe të politikës mosnjohëse që mban Greqia. Prandaj, normalizimi i plotë i pozitës së Kosovës në sistemin ndërkombëtar do të jetë shumë i dobishëm për të gjithë rajonin, si dhe për rritjen e marrëdhënieve mes dy vendeve.

Gazeta Express: Në rast se Greqia e njeh Kosovën, a mendoni që do të ketë kosto për shtetin grek me përkeqësimin e raporteve me Serbinë?

Beogradi me siguri do të mërzitet nga një vendim i tillë. Megjithatë, Serbia nuk i ka shkëputur lidhjet me asnjë nga njohësit e Kosovës. Madje, ajo ka kërkuar që të krijojë marrëdhënie më të ngushta me vendet që kanë bërë fushatë për shtimin e njohjeve të Kosovës. Një rast i tillë është Turqia. Aktualisht, lidhjet politike dhe ekonomike të Serbisë me Turqinë janë në shumë aspekte më të mëdha se lidhjet përkatëse greko-serbe. Gjithashtu, është bërë shumë përparim në marrëdhëniet serbo-turke në kohën kur Greqia dhe Turqia ishin në prag të luftës. Në fund të fundit, reagimi i Serbisë ndoshta nuk është shqetësimi kryesor i autoriteteve greke kur bëhet fjalë për të marrë vendime për marrëdhëniet me Kosovën.

*Nikolaos Tzifakis është Asistent Profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Departamentin e Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare të Universitetit të Peloponezit në Greqi. Fushë e tij e interesit janë teoritë mbi marrëdhëniet ndërkombëtare, politikat e jashtme të BE-së dhe politikat në Ballkan.

Ben Hodges, bashkëpunëtor i Qendrës për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA), me seli në Uashington. 

Më 28 mars, gazetari i New Statesman Bruno Maçães intervistoi ish-keshilltarin presidencial te Boris Yeltsin dhe Vladimir Putin, Sergej Karaganov ku shprehu pikëpamjet e tij mbi luftën.

Karaganov është i afërt me Putinin dhe ministrin e tij të jashtëm, Sergei Lavrov, dhe ai formuloi shumë nga idetë që çuan në luftën në Ukrainë  megjithëse ai gjithashtu ka shprehur mospajtim me idenë e një okupimi afatgjatë të vendit. Karaganov ka promovuar konceptin e “Eurazisë së Madhe” dhe ka mbrojtur një partneritet më të ngushtë me Kinën.

INTERVISTA

Pse Rusia pushtoi Ukrainën?

Sergej Karaganov: Për 25 vjet, njerëz si unë kanë thënë se nëse NATO dhe aleancat perëndimore zgjerohen përtej disa vijave të kuqe, veçanërisht në Ukrainë, do të ketë një luftë. Unë e parashikova atë skenar qysh në vitin 1997. Në vitin 2008 presidenti Putin tha se nëse anëtarësimi i Ukrainës në aleancë do të bëhej i mundur, atëherë nuk do të kishte Ukrainë. Ai nuk u dëgjua. Pra, objektivi i parë është t’i jepet fund zgjerimit të NATO-s. Dy objektiva të tjerë janë shtuar: njëri është çmilitarizimi i Ukrainës; tjetra është denazifikimi, sepse ka njerëz në qeverinë ruse të shqetësuar me ngritjen e ultra-nacionalizmit në Ukrainë në atë masë sa që ata mendojnë se ka filluar t’i ngjajë Gjermanisë në vitet 1930. Ekziston gjithashtu një synim për të çliruar republikat e Donbasit nga tetë vjet bombardime të vazhdueshme.

Kishte gjithashtu një besim të fortë se lufta me Ukrainën ishte e pashmangshme – ndoshta tre apo katër vjet nga tani – e cila mund të kishte ndodhur në vetë territorin rus. Pra, ndoshta Kremlini vendosi që nëse duhet të luftoni, le të luftojmë në territorin e dikujt tjetër, në territorin e një fqinji dhe të një vendi vëlla, dikur pjesë e Perandorisë Ruse. Por lufta e vërtetë është kundër ekspansionit perëndimor.

Më 25 shkurt Putin i bëri thirrje ushtrisë ukrainase për të rrëzuar Presidentin Volodymyr Zelensky. Kohët e fundit, megjithatë, Kremlini duket se po sugjeron se është i interesuar të negociojë me Zelensky. A ka ndryshuar mendje Kremlini? A e pranon që Zelensky të jetë president i Ukrainës dhe do të mbetet president i Ukrainës?

Është luftë, dhe ne jemi në mjegullën e luftës, ndaj ndryshojnë opinionet, ndryshojnë synimet. Në fillim, ndoshta disa menduan se ushtria ukrainase do të organizonte një lloj grushti shteti në mënyrë që ne të kishim një fuqi të vërtetë në Kiev me të cilin mund të negocionim – presidentët e fundit, dhe veçanërisht Zelensky, konsiderohen si kukulla.

Ju personalisht nuk e konsideroni Presidentin Zelensky një nazist, apo jo?

Sigurisht që jo.

Cili mendoni se do të ishte qëllimi përfundimtar për Kremlinin në këtë pikë? Cili do të konsiderohej një rezultat i suksesshëm për pushtimin?

Nuk e di se cili do të jetë rezultati i kësaj lufte, por mendoj se do të përfshijë ndarjen e Ukrainës, në një mënyrë ose në një tjetër. Shpresojmë se do të mbetet ende diçka që quhet Ukrainë në fund. Por Rusia nuk mund të lejojë të “humbet”, kështu që ne kemi nevojë për një lloj fitoreje. Dhe nëse ekziston një ndjenjë se po e humbim luftën, atëherë mendoj se ekziston një mundësi e caktuar përshkallëzimi. Kjo luftë është një lloj lufte ndërmjetëse mes Perëndimit dhe pjesës tjetër – Rusia është, siç ka qenë në histori, kulmi i “pjesës tjetër” – për një rend të ardhshëm botëror. Aksionet e elitës ruse janë shumë të larta – për ta është një luftë ekzistenciale.
BM Ju folët për çmilitarizimin e Ukrainës, por duket se një synim i tillë nuk do të arrihej nëse Perëndimi vazhdon t’i sigurojë Ukrainës me armë.

A mendoni se Rusia do të tundohet të ndalojë atë fluks armësh dhe a rrezikon kjo një përplasje të drejtpërdrejtë midis NATO-s dhe Rusisë?

Absolutisht! Ekziston një probabilitet në rritje për një përplasje të drejtpërdrejtë. Dhe ne nuk e dimë se cili do të ishte rezultati i kësaj. Ndoshta polakët do të luftonin; ata janë gjithmonë të gatshëm. Unë e di si historian që neni 5 i traktatit të NATO-s është i pavlerë. Sipas nenit 5 – i cili lejon një shtet të thërrasë për mbështetje nga anëtarët e tjerë të aleancës – askush nuk është i detyruar të luftojë në të vërtetë në emër të të tjerëve, por askush nuk mund të jetë absolutisht i sigurt se nuk do të kishte një përshkallëzim të tillë. Unë gjithashtu e di nga historia e strategjisë bërthamore amerikane se SHBA nuk ka gjasa të mbrojë Evropën me armë bërthamore. Por ka ende një shans përshkallëzimi këtu, kështu që është një skenar i mrekullueshëm dhe shpresoj që një lloj marrëveshje paqeje mes nesh dhe SHBA-së, dhe mes nesh dhe Ukrainës, mund të arrihet përpara se të shkojmë më tej në këtë botë të pabesueshme të rrezikshme. .

Nëse Putini kërkon këshillën tuaj, a do t’i thoni atij se neni 5 duhet marrë seriozisht apo jo? Nga fjalët e tua e kuptoj se nuk duhet marrë seriozisht nga këndvështrimi juaj.

Mund të ndodhë që neni 5 funksionon dhe vendet mblidhen në mbrojtje të një tjetri. Por kundër një vendi bërthamor si Rusia… Pyes veten? Thënë kështu: nëse SHBA ndërhyn kundër një vendi bërthamor, atëherë presidenti amerikan që merr atë vendim është i çmendur, sepse nuk do të ishte 1914 apo 1939; kjo është diçka më e madhe. Kështu që unë nuk mendoj se Amerika mund të ndërhyjë, por ne jemi tashmë në një situatë shumë më të rrezikshme se disa javë më parë. Dhe neni 5 nuk prezumon detyrime automatike.
Për të drejtën e Ukrainës për të ekzistuar

Cili ishte reagimi juaj ndaj komentit të Presidentit Biden se Presidenti Putin nuk mund të qëndrojë në pushtet?

Epo, Presidenti Biden shpesh bën të gjitha llojet e komenteve. [Më pas,] ai u korrigjua nga kolegët e tij, kështu që askush nuk po e merr seriozisht deklaratën.

Putin ka argumentuar se Ukraina nuk ekziston si komb. Unë do të imagjinoja se përfundimi nga ngjarjet e javëve të fundit është se Ukraina ekziston si një komb, kur ju keni të gjithë popullsinë, përfshirë civilët, të gatshëm të sakrifikojnë jetën e tyre për të ruajtur sovranitetin dhe pavarësinë e vendit të tyre. A ekziston Ukraina si komb, apo Ukraina është vetëm një pjesë e Rusisë?

Nuk jam i sigurt nëse ka një rezistencë masive civile siç sugjeroni ju, dhe jo vetëm të rinj që i bashkohen ushtrisë. Në çdo rast, nuk e di nëse Ukraina do të mbijetojë, sepse ajo ka një histori shumë të kufizuar, nëse ka, të shtetësisë dhe nuk ka një elitë shtetformuese. Ndoshta diçka do të rritet nga poshtë, por kjo është një pyetje e hapur… Do ta shohim… Kjo luftë – apo operacion ushtarak; si ta quani – do të vendosë. Ndoshta kombi ukrainas do të lindë: do të jem i lumtur nëse ukrainasit do të kenë një qeveri efektive dhe të qëndrueshme – ndryshe nga situata e 30 viteve të fundit. Ata ishin humbësit absolut pas Bashkimit Sovjetik, për shkak të mungesës së një elite shtetformuese.

Nëse ka një ndarje, a do të ruante seksioni i Ukrainës i kontrolluar nga Rusia një pavarësi nominale, apo do të absorbohej nga Rusia?

Nëse operacioni do ta kthejë Ukrainën në një shtet “miqësor”, atëherë përthithja nuk është qartësisht e nevojshme. Mund të ketë një lloj përthithjeje – gjë që ka ndodhur në mënyrë efektive – në republikat e Donbasit. Nëse ata do të jenë të pavarur apo jo – mendoj se mund të jenë. Sigurisht që atje ka thirrje për referendume, por si mund të bëni referendume gjatë një konflikti nuk e di. Pra, gjykimi im do të ishte se një pjesë e Ukrainës do të bëhet një shtet mik i Rusisë, pjesë të tjera mund të ndahen. Polonia me kënaqësi do të marrë disa pjesë në perëndim, ndoshta edhe rumunët dhe hungarezët, sepse pakica hungareze në Ukrainë është shtypur së bashku me pakicat e tjera. Por ne jemi në një luftë të plotë; është shumë e vështirë të parashikohet. Lufta është një histori pa fund.

Një argument është se Rusia do të bjerë nën kontrollin kinez dhe kjo luftë nuk ndihmon – sepse duke e izoluar Rusinë nga Perëndimi, ajo e kthen Rusinë në pre e lehtë për ndikimin ekonomik kinez. A jeni i shqetësuar se ky mund të jetë fillimi i një “shekulli kinez” për Rusinë?

Ka dy përgjigje për pyetjen tuaj. Njëra është se ndikimi ekonomik i Kinës në Rusi dhe mbi Rusinë do të rritet. Kina ka shumicën e teknologjive që na duhen, dhe ka shumë kapital, kështu që nuk ka dyshim për këtë. Nëse Rusia do të bëhej një lloj vendi satelit, sipas traditës kineze të Mbretërisë së tyre të Mesme, unë dyshoj.
Nëse më pyesni se si do ta përshkruaj Rusinë me një fjalë, ai është “sovraniteti”. Ne mundëm ata që kërkuan të na sundonin, duke filluar nga Mongolët, dhe më pas Karlin [Karli XII] i Suedisë, pastaj Napoleoni dhe Hitleri. Gjithashtu, kohët e fundit, ne kemi pasur vite të dominimit perëndimor këtu. Ishte pothuajse dërrmuese. Dhe megjithatë, ju e shihni se çfarë ka ndodhur: Rusia u revoltua kundër gjithë kësaj. Kështu që nuk kam frikë se Rusia do të bëhet pjesë e një Kine të madhe. Arsyeja tjetër që nuk kam frikë është sepse qytetërimi kinez është shumë i ndryshëm. Ne kemi tiparet tona aziatike në gjenet tona, dhe ne jemi pjesërisht një vend aziatik për shkak të kësaj. Dhe Siberia është në thelbin e perandorisë ruse: pa Siberinë, Rusia nuk do të ishte bërë një vend i madh. Dhe zgjedha tatare dhe mongole la shumë tipare në shoqërinë tonë. Por kulturalisht, ne jemi të ndryshëm,

Por unë jam shumë i shqetësuar për mbizotërimin dërrmues ekonomik të Kinës gjatë dekadës së ardhshme. Njerëz si unë kanë thënë pikërisht [se] ne duhet të zgjidhim problemin e Ukrainës, ne duhet të zgjidhim problemin e NATO-s, në mënyrë që të jemi në një pozicion të fortë përballë Kinës. Tani do të jetë shumë më e vështirë për Rusinë t’i rezistojë fuqisë kineze.

Për fituesit dhe humbësit

A mendoni se SHBA po përfiton nga kjo luftë?

Në këtë moment, po, sepse humbësit e mëdhenj janë, përveç Ukrainës, edhe Evropa, veçanërisht nëse ajo vazhdon me këtë dëshirë misterioze për pavarësi nga energjia ruse. Por Kina është padyshim fituesja e gjithë kësaj çështjeje… Mendoj se humbësi më i madh do të jetë Ukraina; një humbës do të jetë Rusia; një humbës i madh do të jetë Evropa; Shtetet e Bashkuara do të humbasin disi, por megjithatë mund të mbijetojnë shumë mirë si një ishull i madh mbi oqean; dhe fituesja e madhe është Kina.

Ju keni argumentuar se në të ardhmen mund të ketë një lloj aleance midis Rusisë dhe Evropës – ose të paktën disa vendeve evropiane, nëse jo të tjerave. Me siguri tani duhet të mendoni se nuk ka asnjë mundësi që Evropa dhe Rusia të afrohen më shumë.

Nëse do të kishim mundur ta zgjidhnim krizën në mënyrë paqësore, nuk ka dyshim se pjesë të Evropës do të ishin orientuar jo drejt Rusisë, por Euroazisë së Madhe, pjesë kryesore e së cilës do të ishte Rusia. Ky skenar tani është shtyrë, por Evropa duhet të zhvillojë një marrëdhënie me Euroazinë e Madhe. Ne jetuam luftërat botërore dhe luftërat e ftohta, dhe më pas rindërtuam marrëdhënien tonë. Shpresoj se do ta bëjmë këtë për dhjetë vjet. Shpresoj ta shoh këtë përpara se të kaloj.

A mendoni se ky është një moment rreziku suprem për Rusinë?

Unë do të thosha po, kjo është një luftë ekzistenciale. Nëse nuk fitojmë disi, atëherë mendoj se do të kemi të gjitha llojet e pasojave të paparashikuara politike, të cilat janë shumë më të këqija se në fillim të viteve 1990. Por unë besoj se ne do ta shmangim atë, së pari, sepse Rusia do të fitojë, çfarëdo që do të thotë kjo fitore, dhe së dyti, sepse ne kemi një regjim të fortë dhe të ashpër, kështu që në çdo rast, ose nëse ndodh më e keqja, nuk do të jetë shpërbërja. të vendit ose kolapsi. Mendoj se do të jetë më afër një regjimi të ashpër autoritar sesa shpërbërjes së vendit. Por megjithatë, humbja është e paimagjinueshme.

Çfarë do të kualifikohej si humbje?

Nuk e di. Kjo është pyetja. Ne kemi nevojë për fitore. Nuk mendoj se, edhe sikur të pushtonim të gjithë Ukrainën dhe të gjitha forcat ushtarake të Ukrainës të dorëzoheshin, do të ishte një fitore, sepse atëherë do të mbetemi me barrën e një vendi të shkatërruar, të shkatërruar nga 30 vjet të paaftë. sundimi i elitës dhe më pas, sigurisht, shkatërrimi nga operacioni ynë ushtarak. Kështu që unë mendoj se në një moment ne kemi nevojë për një lloj zgjidhjeje që do të quhej paqe, dhe e cila do të përfshinte de fakto krijimin e një lloj qeverie të qëndrueshme, pro-ruse në territorin e Ukrainës dhe sigurinë reale për Donbasin

Nëse ngërçi aktual do të vazhdonte me vite, a do të ishte kjo një disfatë?

Stalemate do të thotë një operacion i madh ushtarak. Jo, nuk mendoj se është e mundur. Kam frikë se do të çonte në përshkallëzim, sepse lufta pafund në territorin e Ukrainës – edhe tani, nuk është e zbatueshme.

Është hera e dytë që ju përmendni se nëse nuk ka përparim do të çonte në një përshkallëzim. Çfarë do të thotë “përshkallëzim” në këtë kontekst?

Epo, përshkallëzimi në këtë kontekst do të thotë se përballë një kërcënimi ekzistencial – dhe kjo do të thotë një mosfitore, meqë ra fjala, ose një disfatë të supozuar – Rusia mund të përshkallëzohet, dhe ka dhjetëra vende në botë ku do të kanë një konfrontim të drejtpërdrejtë me Shtetet e Bashkuara.

Pra, sugjerimi juaj është që, nga njëra anë, ne mund të kemi një përshkallëzim drejt përdorimit të mundshëm të armëve bërthamore – nëse ka një rrezik ekzistencial për Rusinë – dhe, nga ana tjetër, një përshkallëzim drejt konfliktit në zona të tjera përtej Ukrainës. A ju ndjek drejt?

Nuk do ta përjashtoja. Ne po jetojmë në një situatë absolutisht të re strategjike. Logjika normale dikton atë që ke thënë.

Si ndiheni personalisht? A ndiheni të torturuar nga ajo që po ndodh?

Ne të gjithë ndihemi sikur jemi pjesë e një ngjarjeje të madhe në histori dhe nuk ka të bëjë vetëm me luftën në Ukrainë; bëhet fjalë për rrëzimin përfundimtar të sistemit ndërkombëtar që u krijua pas Luftës së Dytë Botërore dhe më pas, në një mënyrë tjetër, u rikrijua pas rënies së Bashkimit Sovjetik. Pra, jemi dëshmitarë të kolapsit të një sistemi ekonomik – të sistemit ekonomik botëror – globalizimi në këtë formë ka përfunduar. Çfarëdo që kemi pasur në të kaluarën është zhdukur. Dhe nga kjo kemi një grumbullim të shumë krizave që, për shkak të Covid-19, ne pretenduam se nuk ekzistonin. Për dy vjet, pandemia zëvendësoi vendimmarrjen. Covid ishte mjaft i keq, por tani të gjithë e kanë harruar Covid-in dhe ne mund të shohim se gjithçka po shembet. Personalisht, jam jashtëzakonisht i trishtuar. Kam punuar për krijimin e një sistemi të qëndrueshëm dhe të drejtë. Por unë jam pjesë e Rusisë,

Mbi rënien e demokracisë evropiane

A keni ndonjëherë frikë se kjo mund të jetë rilindja e fuqisë perëndimore dhe fuqisë amerikane; se lufta në Ukrainë mund të jetë një moment rinovimi për perandorinë amerikane?

Unë nuk mendoj kështu. Problemi është se gjatë 500 viteve të fundit themeli i fuqisë perëndimore ishte mbizotërimi ushtarak i evropianëve. Ky themel filloi të gërryej nga vitet 1950 dhe 1960. Pastaj rënia e Bashkimit Sovjetik bëri që për njëfarë kohe të dukej se mbizotërimi perëndimor ishte rikthyer, por tani është hequr, sepse Rusia do të vazhdojë të jetë një fuqi e madhe ushtarake dhe Kina po bëhet një fuqi ushtarake e klasit të parë. Pra, Perëndimi nuk do të shërohet kurrë, por nuk ka rëndësi nëse vdes: qytetërimi perëndimor na ka sjellë përfitime të mëdha të gjithëve, por tani njerëz si unë dhe të tjerët po vënë në dyshim themelin moral të qytetërimit perëndimor. Mendoj se nga pikëpamja gjeopolitike Perëndimi do të përjetojë ulje-ngritje. Ndoshta tronditjet që po përjetojmë mund të rikthejnë cilësitë më të mira të qytetërimit perëndimor dhe ne do të shohim përsëri njerëz si Roosevelt, Churchill, Adenauer, de Gaulle dhe Brandt në detyrë. Por tronditjet e vazhdueshme sigurisht që do të nënkuptojnë gjithashtu se demokracia në formën e saj aktuale në shumicën e vendeve evropiane nuk do të mbijetojë, sepse në rrethana të tensionit të madh, demokracitë gjithmonë vyshken ose bëhen autokratike. Këto ndryshime janë të pashmangshme.

(Perktheu BalkanWeb)