Gjoni, duke qenë kundërshtar politik i diktaturës komuniste, e cila po instalohej në vitin 1944, automatikisht u bë armik i sistemit, sepse Enver Hoxha nuk pranoi të kishte kundërshtar politik dhe kërkonte t’i eliminonte, t’i asgjësonte, në një formë ose një tjetër dhe një ndër ta ishte dhe Gjoni.

Ai u arrestua nga forcat partizane dhe u burgos për dy vite e, do dënohej me pushkatim, por fatmirësisht shpëtoi dhe u kthye në vendlindje, mori djalin e vëllait te tij, Marashin edhe u arratisën, duke iu bashkuar organizatës antikomuniste në Jugosllavinë e asaj kohe, me në krye Nik Sokolin. Bëri rezistencë dhe përpjekje të madhe, ndaj komunizmit në Shqipëri.

Pasi e panë të pamundur rezistencën e mëtejshme nëpër male kundër forcave komuniste, u larguan menjëherë nga Shqipëria dhe u vendosën në Bruksel, duke zhvilluar jetën politike bashkë me emigrantët e tjerë në diasporë, gjithnjë për t’u rikthyer e me kokën mbrapa drejt Shqipërisë, drejt vendlindjes, drejt vendit të tyre, për të shfarosur njëherë e mirë komunizmin në Shqipëri. Dhe derisa vdiqën, përpjekjet e tyre nuk pushuan asnjëherë.

Në momentin që Gjoni u largua së bashku me djalin e vëllait të tij, kë la në Shqipëri?

Gjoni la në Shqipëri djalin dhe gruan. E gjithë familja Progni, do vuante pasojat e arratisjes së tyre. Familja u internua dhe u konfiskua e gjithë pasuria, e luajtshme e paluajtshme, siç ishte komisioni i asaj kohe, duke konfiskuar të gjithë napolonat e floririt, parcela toke, shtëpi e, gjithçka tjetër që ata kishin dhe përfundimisht u internua në kampin e Beratit, pastaj në kampin e shfarosjes së Tepelenës.

Cila ishte arsyeja e vdekjes së djalit të vogël Ndue?

Të flasësh për këtë ngjarje, është shumë e dhimbshme dhe duhet t’i lutesh Zotit, për të të dhënë forcë për ta treguar. Fëmijët u ngjajnë engjëjve, janë krejtësisht të pafajshëm. Ju e dini që në kampin e Tepelenës, kanë vdekur afërsisht 800 veta, 30 fëmijë kanë vdekur brenda 24 orëve.

Aty ishte vetëm një “melodi”, “melodia” e vajit. Ka qenë një kamp i tmerrshëm. Dhimbja më e madhe është se ata janë të gjithë pa varr. I lëvizën varret tre herë dhe lëvizjet kanë qenë të qëllimshme, në mënyrë që të humbnin gjurmët. Ashtu ndodhi dhe me Nduen e vogël. Eshtrat e tij mund t’i ketë marrë lumi dhe sot ai është pa varr.

Nduja ka vdekur si të gjithë fëmijët e tjerë në Kampin e Tepelenës, për shkak të mungesës së higjienës, mungesës së ushqimit etj. Natën e fundit të tij, ka qenë në prehrin e nënës së vet, duke lënguar. Sapo policët e kampit e morën nga prehri i saj, Nduja dha shpirt dhe nuk e ndjeu më ngrohtësinë e duarve të nënës së vet.

Policët e vendosën trupin e tij, përballë me barakat te stiva me dru. Atë natë binte një shi i rrëmbyer dhe nëna Lule, e shikonte e pikëlluar trupin e birit të vet të lagur dhe të vetmuar. Në mëngjes ata e kishin marrë Nduen e vogël dhe trupin e tij, e kishin çuar pranë lumit. Shpresat për të gjetur trupin e tij janë venitur tepër dhe besoj se nuk ka asnjë shans, për t’i gjetur më.

Zoti Gjelosh, cila ka qenë kërkesa juaj, drejtuar autoriteteve përgjegjëse për gjetjen e eshtrave te Ndue Prognit dhe a keni marrë përgjigje nga autoritetet përkatëse?

Kërkesa është bërë pranë Autoritetit të Informimit të Dokumenteve të ish-Sigurimit të Shtetit, për gjetjen e eshtrave në kampin e Tepelenës. Përgjigje përfundimtare nuk kam marrë, por kemi kontakte të vazhdueshme, të cilët na informojnë se jemi në bashkërendim me Ministrinë e Brendshme edhe organe te tjera shtetërore, por deri tani nuk ka rezultat.

Cili mendoni se është problemi i vërtetë për mos gjetjen e eshtrave dhe pse e keni humbur shpresën në gjetjen e tyre?

Duke qenë se vdekja e tij ishte e jashtëzakonshme, shumë e papritur. Sipas gojëdhënave, thuhet se varrezat i ka marrë lumi sepse në atë kohë janë varrosur buzë tij, por e vërteta nuk dihet, gjithsesi jemi pesimist, për gjetjen e eshtrave të njeriut tonë të ndjerë, Ndue Progni 7 vjeçar.

Së fundmi ju keni bërë një ceremoni rivarrimi të eshtrave të Gjon Prognit, Marash Prognit dhe përkujtimin e djalit 7 vjeçar Ndues. Çfarë rëndësie ka kjo lloj ceremonie për ju dhe për kujtesën historike dhe përkujtimorja që i bëtë Ndues, a tregon se shpresa për gjetjen e tij është shuar?

Ceremonia e rivarrimit dhe përkujtimorja, është një nderim i munguar dhe një ringjallje e kujtesës. Për mua, ajo nuk ishte një ceremoni mortore, nuk ishte një ceremoni varrim, është një ceremoni fisnike për ngjalljen e kujtesës së këtij kombi dhe për t’i vënë këto figura që sakrifikuan gjithçka, në panteonin e nderit, aty ku i takon të jenë, kujtesës dhe figurës se tyre. Kthimi i tyre në dhe, në vendin e tyre të lindjes, është një simbolikë e fortë e cila, përpiqet të mbajë gjallë kujtesën e munguar këto 32 vite, nga e ashtuquajtura demokraci.

Ishte një emocion i veçantë ose i shumëfishtë për familjen tonë sepse, nga njëra anë kemi njëlloj amaneti, amanetin e të parëve tanë, të cilët 50 vite përpara që vdiqën Gjoni dhe Marashi, amanet i cili ka peshuar mbi shpatullat tona dhe të familjes sonë dhe u bë realitet. Dhe ky është një emocion i jashtëzakonshëm dhe njëfarë lumturie për të gjithë familjen tonë.

Krahas saj edhe ndjesia e përkujtimit të djalit 7 vjeçar Ndue, një dhimbje e madhe për arsye sepse eshtrat e tij, nuk janë gjetur edhe pas shumë kërkimeve që kemi bërë si familje. Përkujtimorja e Ndues, ishte një ngjarje që të shkaktonte shumë emocione dhe dhimbje të madhe. Memorie.al