Pushimi i parlamentit, “Grushti i Shtetit”

Mbledhja e 71-tw, 4 nwndor 1921
Z. M. Kruja: Pik s’parit due të flas nja dy fjalë mbi zakonet konstitucionale të gjith botës, mbasi çashtja i përket drejt për drejt atyne.
Si e dini të gjithë çdo Shtet konstitucional ka tre organe qi formojnë të gjithë jetën e Shtetit e këto janë: Froni (Mbreti, Kryetari i Republikës ose Regjenca), quhet pjestar i fuqis ligjvuese, ose ekzekutuese gjithashtu edhe Qeverija qi vepron me fuqin e këtij Parlamenti âsht fuqija legjislative. Çdo konstitucion i botës ka pasë mâ të madhin kujdes në caktimin e ktyne fuqinave, t’ju japë këtyne dy fuqive sa të drejta reciproke për të ndalue nji fytyrë despotike qi njena nga këto mund të marrë, pse ka despotizëm qeveritare dhe parlamentare. Për këto janë vue ca rregulla të përgjithshme të cilat i napin këtyre dy fuqive disa të drejta reciproke d. m. th. parlamenti ka të drejta kundrejt fuqisë ekzekutive e fuqija ekzekutive kundrejt parlamentit. Mbreti, Kryetari i Republikës ose Regjenca në çdo Shtet konstitucional ka përpara parlamentit dy të drejta:
1) Pushimi i Parlamentit d. m. th. të premit të sesionit parlamentar qi sikur e dini në gjuhën frenge quhet “ajournement”.
2) Çkatërrimin e Parlamentit, dhe kjo është nji nga të drejtat më të mëdhaja qi ka fuqija ekzekutive; këtë gjë kanë gjithë Shtetet monarkike dhe republikane të botës qi kanë nji konstitucion. Por kur ngjan shkatërrimi i Parlamentit me dekret mbretnuer është konditë e pa ndame qi me këtë urdhënohen edhe zgjedhjet e reja; e nji dekret pa pasë urdhënimin e zgjedhjevet të reja quhet “Coup d’Etat”.
Sot neve nuk gjindemi përpara kësaj të drejte, por përpara të drejtës executive mâ të lehtë. Gjithë shtetet konstitucionale të botës e kanë kështu. Statuti i jonë qi âsht baza e konstitucionit t’onë nuk ka kurrgja mbi këtë pikë, vetëm flet për konflikte qi ngjajnë ndërmjet qeveris e Parlamentit, edhe mbi këtë pse bile përgjithësisht flet për nji konflikt me raste të formimit të kabinetit, por kjo është nji pikë tjetër jasht atyne të drejtave qi thashë. Kur ngjan konflikti shkakton shkatërrimin e parlamentit e jo pushimin. Konfliktin statuti i Lushnjës e ka zgjidh përmbi pushimin, nuk flet mbi zgjatimin e sesionit parlamentar, por neve tue u pështetun mbi zakonet e botës konstitucionale kemi zgjatun sesionin vetë. Në tjetrën anë vjen regjenca e përfiton prej zakoneve konstitucionale të botës edhe thotë se situata e jashtme edhe e mbrendshme e Shqipnis kërkon qi parlamenti të pushojë veprimet për disa kohë. Unë nuk due me hy e me gjykue qëllimin e K. të Naltë dhe të Qeveris se nuk besoj qi të kemi të drejtë me gjykue çka nuk shofim e nuk ndijmë. Âsht nji princip i përgjithshëm qi thohet, dlirsija merret për themel e për me mujtë me quejtun nji gjasend të mirë a të keqe duhet me pasë fakte në dorë, e mbasi nuk kemi fakte të kqija duhet të themi se K. të Naltë e Qeverisë u âsht mbushun mendja për të mirën e Atdheut. Nuk due me hy e me kritikue pse nuk na u komunikue e vërteta pse pritshim nji tjetër gja e na duel nji gja e papandehun, por me gjithë këtë nuk duhet t’a marrim si shkak kundërshtimi për me e refuzue nji gja qi âsht e drejtë e qi na e merr mendja se âsht e nevojshme të shpërndahemi, pse përpara nuk e dijshim këtë punë.
Këtu mbetet me gjykue a âsht e vërtetë qi situata e sotshme kërkon nji pushim të parlamentit. Me thanë të drejtën edhe un jam i kësaj mendjes pse mos ishte koha shumë e turbullt e kritike sa me na nervozit të gjithve, do të thosha qi me sjelljen qi kemi tregue deri tash kemi tregue se nuk jemi aqë të pjekur sa të kemi nji regjim parlamentar, por këtë fakt t’ja lemë kohës kritike e cila na ka nervoztue. Shpërndamja e Parlamentit nuk do të ishte akt antipatriotik. K. i Naltë me kete veprim ka përdorur zakonet qi ka pranue gjithë bota konstitucionale. Na me ba me refuzue këtë dekret, nuk mund të dalim konstitucionalisht pa i ndrrue formë, pse si parlament mbas këtij dekreti nuk kemi të drejtë me u mbledhun. A e lyp situata të bajmë pushim apo t’i japim vedit nji kompetencë mâ të madhe nga ajo qi ka parlamenti, eksperienca ç’ka na rrëfen? Opinioni publik ç’ka na thotë? Të gjitha këto na kshillojnë t’i shtrohemi dekretit të K. të Naltë dhe të marrim nji pushim.

Z. M. Kruja: Shpari fola mbi pikpamje juridike e pak edhe mbi pikpamje oportuniteti; tani due t’a shpjegoj kët të mbramen nji çikë ma gjanë: eksperienca e deritanishme nuk ka dhanë aq pemë të mira, sa me mujtë me thanë se Parlamenti âsht i nevojshëm në këtë kohë kritike. Zotnij, në nji pjesë të madhe të kufinit t’onë zjarmi asht i hapun e anmiku na âsht afrue, në nji pjesë tjetër të Shqipnìs anmiku asht tue bâ pregatitje për me kalue kufinin. Deputetët e këtyne krahinave shpesh herë tue bisedue me shoqishojnë kanë thanë se âsht mâ mirë e âsht nji detyrë patriotike të shkojmë nëpër viset t’ona për me gatue popullin me i bâ ballë këtij rrezikut. Deputetët e Korçës kur ndinë lajmin, se Greku asht tue bâ pregatitje për me msye kufinin, patën bâ gati valixhet me shkue pa pritë dekretin e K. N. Kur deputetët e Shkodrës e të Korçës të shkojnë për me i pri këtij rrezikut, atëherë çfarë shumicet mun të mbesin këtu në Parlament. Ne na ka shkue koha, e lypsesh t’a dekretojshim vetë mbylljen e Parlamentit, pa ndejë me pritë dekretin e K. N., se kur derdhet gjak nëpër tokat t’ona, populli e Atdheu nuk shpëton nga parlamenti, por kur të shofin se përfaqësuesit e tij gjinden aty e me mësime të veta i ndihmojnë me i ba ballë rreziqevet qi po i kërcënohen Atdheut.
Po të vendojë kundra dekretit të K. N., cili bazohet mbi të drejtat e pranueme prej të gjithë botës, do të bajmë nji bizantinizëm, pse si e dini na jemi mbledhun me konvokimin e K. N. e ashtu jemi të detyruem edhe m’u shpërnda, e kundërshtimi i jonë para popullit nuk do të ketë asnji pëlqim.

Z. M. Kruja: Proponoj që për ligjët që kanë dalë nga komisioni t’autorizohet qeverija me i vue në veprim, veç atyne që i ka refuzue komisioni. Gjithashtu qeverija të ketë të drejtë me vue në zbatim ç’do dekret ligji nën responsabilitetin e saj.
Z. M. Kruja: Un tham përpara duhet të japim nji vendim mbi buxhetin e projektet e ligjeve e mandej mund të bisedojmë mbi mocionin e z. Ali Këlcyra. Në qoftë se ndokush thotë se mocioni duhet nda dysh, atëherë bisedojmë kot e kërkojmë të ngjejmë njani tjetrin, pse z. Ali Këlcyra me mocionin qi ka bâ, ka dashtë të gjejë nji rrugë të mesme, tue pranue pikpamjen ilegale ka shtue edhe qi këtë vendim të K. N. t’a quejmë si nji këshillë e me autodeçizion të vendojmë pushimin e Parlamentit për nji kohë 2 muejsh; këto janë dy pika qi nuk mund të ndahen njena prej tjetret.
Z. M. Kruja: Proponoj votimin e buxhetit en bloc, tue i lanë në dorë të Qeverisë për n’e paftë të nevojshëm të paksojë shpenzimet, por jo t’i shumojë. Tue mos votue buxhetin do t’i lamë Qeverisë nji liri të plotë e sado shpenzime të ketë bâ Qeverija, kur mos t’i kemi caktue, ajo nuk merr asnji responsabilitet, e kur t’i caktojmë shpenzimet ajo nuk mundet me bamë shpenzime të reja. Në daçim t’a lajmë Qeverinë të lirë me veprue si të dojë mirë, por në daçim me i caktue nji kufi, atëherë duhet të votojmë e të vërtetojmë buxhetin me ndryshimet qi ka bâ Komisjoni.
Z. M. Kruja: Proponoj të vihet në votë qi të tanë projektet ligjeje të paraqitun prej Qeverijet e të pranueme prej Komisjoneve Parlamentare të vihen n’aplikim prej Qeverijet.
Z. Banush Hamdi: Po për Komisjonin e anqetit parlamentar si do të bâhet, a do të vazhdojë në detyrë, apo jo?
Z. M.Kruja: Çështja e anqetit parlamentar âsht nji punë shumë me randsí e duhet të dijmë pikat juridike a ka të drejtë me veprue apo jo?
Për këtë punë due t’ju sjell nji shembull qi âsht në kambë. Parlamenti Italian kishte vendosë me ba nji anqetë parlamentare mbi shpenzimet ushtrijake t’ushtris italiane në Shqipní. Parlamenti Italian u shkatrrue me dekret mbretnuer e komisjoni vazhdoi gjithnji në detyrën e vet: kur u bânë zgjedhjet e reja do prej antarvet të këtij Komisjoni nuk duelën deputetë, megjithë këtë Qeverija bashkë me Parlamentin e ri vendosi qi të vazhdojshin deri në fund edhe pse nuk ishin deputetë. Besoj se juridikisht ky komisjon mund të vazhdojë, sa për oportunitet, kjo âsht nji çështje tjetër.

Mbledhja e 73-tw, 22 dhjetor 1921

Z. M. Kruja: Do të flas vetëm për ç’ka i përket vetes t’eme; për këtë çështje e se mos t’a kishte shkaktue Z. M. Frashëri mbase nuk do të kisha folur, mbasi Z. Kryeministri e ka raportue pikë për pikë ashtu si ka qenë. Po Z. M. Frashëri ndofta pretendon të dijë mâ mirë punët dhe sillet në formë të nji pyetsi ose gjykatësi e më shtrëngon që të flas disa fjalë.
Z.Z. atë ditë që u bâ kriza mbasdite kam marrë vesh se Z. Q. Koculi ish ngarkue për me formue kabinetin e ri. Si kishte ndodhë kjo punë, a kishte dhanë dorëheqjen vetë Z. P. Evangjeli a po ishte nji “Coup d’Etat”, këtë nuk e dinja. Atë natë isha thirrur për darkë bashkë me vëllanë t’em ne Sali Hoxha i Vuçiternit, kur vjen nji njeri frymë me frymë e më thotë se bân selam Ramiz Daci të vini me të shpejtë se gjaku vajti gjer në gju në Internacional edhe se nji fuqi e armatosun donte të msyente e pse aty paskan zanë Z. Kryeministrin Q. Koculin. U çova dhe dola; kur mrrina në rrugën e Dibrës aty gjej me të vërtetë disa njerëz t’armatosun dhe z. Prishtinën dhe Dacin. Duke i pa këta i pyeta ç’ka ka bâ vaki? M’u përgjigjën se kemi marrë vesh se kryeministrin e ri e kanë zanë. Patrullat ushtarake deshën me msye hotelin Internacional për me e shpëtue e të vish edhe ti të hyjmë ndërmjetës. U thashë se unë me këta njerëz prapa nuk vij, po të doni këta të rrijnë këtu e neve shkojmë atje se ndryshe, mbasi ka edhe atje nji fuqi tjetër në vend që të bëjmë mirë mund të ngjasi ndonjë e keqe. Mbasi i a mbushëm mendjen këtyne që të rrijnë shkuam në Internacional. Z. M.Frashëri tha se ku e dinja unë se do të derdhej gjak. Z.Z. kur të shof njerëz me pushkë në dorë nuk mund të jem aqë optimist sa të them që nuk do t’a zbrazin.
Z. A. Këlcyra: Kush e kishte mbledhur atë fuqi qi gjetët në rrugë të Dibrës dhe sa veta mund të ishin?
Z. M. Kruja: Kush e kishte mbledhur nuk e di, sa për numurin e tyre në t’errët që ishim tahmina mund të them që do të ishin nja 30 – 40 veta.
Z. S. Vinjau: Kur pe se Kryeministri âsht i lirë, pse nuk dole t’u thoshe atyne qi ishin mbledhë me armë, të cilët kanë kujtue se âsht zanë, t’u thoshe ti se ai âsht i lirë që kështu të largoheshin.
Z. M. Kruja: Nuk m’u dha.Unë isha për darkë edhe kur pashë ata njerëz kur erdha në rrugë të Dibrës Ramiz Daci e Hasan Prishtina më thanë ato fjalë që tregova ma sipër, e i thashë mbasi atje paska ushtarë dhe këta janë me armë në dorë, në qoftë se do të hyjmë ndërmjetës, këta lipset të rrijnë këtu pse mund t’a marrim rrezikun krés edhe né. Tjetër gja un nuk di.
Z. S. Vinjau: Është e vërtetë se në mbledhjen që u bâ ne pashaj dikush tha se P. Evangjeli nuk e jep dorëheqjen me të mirë i pëlcet edhe pushka në kokë?
Z. M. Kruja: S’e di për nder.
Z. A. Këlcyra: A i vajtën Aqif Pashës me dyfek t’i imponohen t’apin dekret për Q. Koculin?
Z. M. Kruja: Nuk e di.
Z. Sh. Daji: A e pyetët Z. Koculi a qetë në rrezik apo jo?
Z. M. Kruja: Jo.

Bëhen pesë minuta pushim.

Z. L. Koja: Të ndershmit kolegët e mij, nuk dua të shkoj gjatë mbi çashtjet qi ngjanë në kto kohët e fundit, se parafolësit e mij e shpjeguen shumë mirë çashtjen por kjo nuk më ndalon me thanë se këto ditët e shkueme qenë shumë kritike pse fati i ynë po merrte nji fazë të mirë dhe në vend që të gëzohemi dhe të bajmë festime, ngjanë gjëra shumë të tmerrshme. Ç’ka kuptuem qysh prej hapjes së Parlamentit dhe deri sot? Sot po bisedohet nji çashtje me randsì dhe gati nji tradhëti. Për me mujtë me gjykue nji ligjë e me i dhanë interpretimin e duhur, duhet pikë së pari që neve të rrimë në ligjë e jo me i dhanë nji interpretim simbas interesave personale dhe të partisë si kurdoherë që kemi punue deri tash, tue shkelë Nomin. Po flitet se Këshilli i Naltë ka bâ nji (Coup d’ Etat) dhe vërtetë qi u bâ, por para këtij “Coup d’Etat” ishte bâ dhe nji “Coup d’Etat” tjetër .
Kur u bâ Bashkimi i Shenjtë (nji shoqni e Shenjtë) u formue nji kabinet ilegal i cili pati shumë kundërshtime. Pas kësaj Këshilli i Naltë dekretoi mbylljen e Parlamentit; atëherë kjo vepër nuk u quejt me nji za jasht kanunit, se arëherë Këshilli i Naltë ishte i mirë. Sot si u bâ ky i lik dhe bâni këtë Coup d’ Etat? Them se mbasi kjo vepër e parë e Këshillit të Naltë nuk u kundërshtue, kjo i dha guxim dhe bani të dytën. Nuk dua të jem avokat i njanit e i tjetrit për çashtjen e sotshme vetëm u heq vrejtjen Parlamentarvet që kurdoherë që nuk do të mbahemi në Ligje këto ngatërresa nuk do të marrin kurrë fund në Shqipni. Pour l’amour de Dieu u lutem shokëve të mij që ligjin t’mos e interpretojnë simbas interesavet personale ose të partisë se jam i sigurtë kur Ligja të mbahet, kurrë ksi sendesh nuk do të ndodhin . Për ç’i përket gjykimit të Këshillit të Naltë Parlamentin nuk e gjej kompetent.
Z. H. Banka: Mbajtja e Statutit âsht interesa e Atdheut. (Duartrokitje).
Z. B. Omari: Unë atë natë kam qenë dëshmonjës i këtyne ngjarjeve. Vetëm dëshiroj të di prej Z. M. Krujës në di gjësemd n’e pranoi kryeministrinë Z. Qazim Koculi para se të epte dorëheqjen Z.P.Evangjeli, dhe që mbasi dha dorëheqjen Z. Koculi, në tha Z. e Tij që Q. Koculi doli tradhëtuer.
Z. M. Kruja: S’kam thënë kurrë se Z. Koculi âsht tradhëtor. Sa për pranimin e formimit të kabinetit prej Z. Koculi para se t’apë dorëheqjen Z. P. Evangjeli, kishim ndie diçka, por tash vërtetohet prej gojës së Z. B. Fevzi, i cili na tha se kishte parë dhe listën e kabinetit Koculi. Veç kësaj dhe urdhërat që kishte dhanë ky në teligrafhane për ndalimin e telegramave âsht nji provë që ky kishte pranuar për ca kohë barrën e zëvendësisë të Kryeministrisë.
Z. Kryetari: Urdhënin që ka dhanë Z. Koculi në teligrafhanë âsht pas dorëheqjes të Z. P. Evangjelit.
Z.L. Gurakuqi: Urdhënin Z. Q. Koculi e ka dhanë si zëvendës apo si Kryeministër?
Z. Kryetari: Si kryeministër.
Z. M. Kruja: Nuk kuptoj ç’randsì ka kjo punë vetëm kujtoj se gabon Z. Kryetari se Z. Koculi urdhënin në teligrafhane e ka dhanë në mes të ditës kurse dorëheqja e Z. P. Evangjelit ka ndodhë mbas mezit të natës, mbasi Z. Koculi të nesërmen ka dhënë dorëheqjen.
Z. L. Gurakuqi: Nuk kam ndodhun këtu e nuk do të merrshe fjalën mbi këto ngjarje, se dhe unë di vetëm çka kam ndigjue e pak a shumë kam formue nji ide mbi këto rrjedhje; vetëm Z. M. Frashëri me disa fjalë që foli tërthoras më dha shkak mbi formimin e Bashkimit të Shenjtë. Bashkë me të tjerët kanë qenë edhe Z.Z. Qazim Kokoshi me Bajram Fevzinë të cilët më inicjuan dhe mue. Pse pra këta zotninj kur u poqa nuk m’i thanë këto fjalë? Pyes pra këta Z.Z. a âsht puna ashtu si thotë Mehdi Beu apo un rashë në grackë. Për mua ishte e para herë që po hynja në nji punë kësisoj e me qenë se ky bashkim kishte për qëllim të mirën e Atdheut unë do të hynja me nji entuziazëm të nji djalit të ri, pra dua të di a kam rënë në grackë apo jo.
Z. Q. Kokoshi: Z. Mehdi Frashëri gabon kur flet për Bashkimin e Shenjtë se neve nuk kishim nji prapamendim edhe pas bisedimevet që kemi shkëmbyer kuptuam që edhe ata nuk kishin nga nji prapamendim.

Paqartësia e formulimit të ligjit, pasojë e humoreve të ndryshëm kundrejt antarëve të Këshillit të Naltë, ka krijuar një gjëndje amullie, e cila ishte konkretizuar nga mungesa e ngritjes së problemit, si në Kongres, si në dhjetorin 1921. Diskutimet e A. Këlcyrës, S. Vinjaut, H. Myshketës, Dh. Kacimbrës, B. Fevziut, A. Koprenckës, L. Kojës janë mjaft objektive, por nuk arrijnë të zbërthejnë ngërçin institucional. Ndoshta fjala e Mustafa Krujës nga ana juridike i është afruar më shumë së vërtetës, duke vënë në pah faktin se nga vendimet e Kongresit të Lushnjes e deri në shkarkimin e kabinetit Evangjeli kishte ndodhur një veprim institucional i qeverisë Vrioni me suprimimin e Senatit, duke krijuar një boshllëk institcional, i cili bënte të mundur një shkëmbim padish ndërmjet qeverisë Evangjeli dhe antarëve të Këshillit të Naltë, Aqif pashë Biçaku dhe Imzot Luigj Bumçi në lidhje me shkarkimin e të parit dhe ngarkimin e Qazim Koculit e më pas të Hasan Prishtinës, nga ana e të dytëve me detyrën e kryetarit të qeverisë. Parlamenti i mbledhur posaçërisht e shqyrtoi çështjen dhe vendosi me shumicë absolute votash shkarkimin e antarëvë të Këshillit të Naltë nga funksioni i tyre.

Mbledhja e 74-të, 23 dhjetor 1922

Shtrohet çështja e krijimit të të një gjykatoreje për ministra e deputetë e një tjetër ushtarake për të shqyrtuar ngjarjet e fundit që morën formën e një Grushti Shteti, simbas shumicës së parlamentit, dhe masat kundër atyre që u konsideruan fajtorë.

Z. Kryetari: Dje thamë për nji komision hetues, e sot po flasim për nji gjykatore.
Z.D. Kacimbra: Mâ përpara të formojmë nji kominsion i cili të pregatisë nji projekt e t’na e paraqesi këtu, pastaj bisedojmë dhe vendojmë formimin e gjykatores.
Z. L. Gurakuqi: Kurrë ndonji herë nuk kam qenë kaq’i gëzuem se sot se Parlamenti Shqiptar ka arritë të marrë në konsideratë për me nxjerrë në shesh fajet e tradhtinat pse deri tash sa faje që janë bâ, kurrë ndonji herë nuk ka marrë asnji masë. Sa për formimin e kësaj gjykatores së naltë jam plotësisht d’akord me Z. S. Vinjau e lypset që në këtë gjykatore mos të marrin pjesë ushtarët mbasi janë faje politike për të cilët akuzohen edhe njerëz të mëdhenj. Por me gjithë këtë formimi i kësaj gjykatores së naltë nuk âsht nji punë që mund të bahet me dy kambë, prandaj të formojmë përpara nji komision që të pregatisë nji projekt ligjë e pastaj të bisedojmë.
Z. Kryetari: Pjesëtarët e komisionit a duhet të jenë prej parlamentarëvet a po prej të jashtmëvet?
Z. A. Këlcyra: Sa për hetimet le të jenë dhe prej të jashtmëvet dhe dy a tre prej Parlamentit, sa për mënyrën e hetimit i a ngarkojmë Qeverisë.
Z. M. Kruja: Duhet të caktojmë a duhet të jenë thjeshtë prej Parlamentit apo do të marrin pjesë dhe të jashtmit. Unë jam i mendimit që komisionit parlamentar t’i jepet e drejta të thërresë njerëz kompetentë prej së jashtmit të cilët të marrin pjesë me votë konsultative. Prandaj proponoj 5 minuta pushim për me u mejtue mbi këtë pikë.
Bâhen 5 minuta pushim; pas 5 minutash mbledhja mbështillet prapë.
Z. H. Vrioni: Unë proponoj të ngarkohen për me pregatitë ligjën Z.Z. Mehdi Frashërin, Stavro Vinjaun, Milto Tutulanin, Shefqet Dajinë dhe Ibrahim Xhindin.
Pranohen.
Z. S. Vinjau: Unë proponoj që në këtë komision të marrë pjesë dhe Z. Mustafa Kruja. (Pranohet).