“Trëndafili nuk ka përse
Ai lulëzon sepse lulëzon.”
Angelus Silesius

Po ta shihje me vëmendje, pasqyra jonë e madhe, e kthjellët si pika e lotit, llamburiste nga shkëlqimi i dritës në fytyrat tona. Ajri i rimtë që e qarkonte, mrekullohej nga harmonia e përsosur që mbretëronte në atë hapësirë të lëmuar. Aty barisnin këmbëzbathur, krejt të trëndafiluara ëndrra, lot, melankoli, si dhe një varg i vetëm poetik që shpaloste ndjesitë më të ëmbla dhe përbetimet më tragjike të botës. Pasqyra herë merrte ngjyrën e emocioneve tona, të ngjashme me ato zhumbricat që shpërthejnë pranverave buzë lumenjve dhe herë tjetër gurgullonte nga të qeshurat tona, të kthjellëta si zëri kristalor i një fëmije që për herë të parë thërret: “mëmë!” Symbyllazi ne pastaj mbanim vesh si tingëllonin kambanëzat magjike të përrallave e gjëzave të fëmijërisë dhe sesi ia behnin kujtimet tona njësoj me ato rrezet bredharake mbi ujë. Kështu qielli i jetëve tona popullohej me diej e hëna imcake që lindnin e nuk perëndonin. Lemerisht e hirshme bëhej pasqyra kur në mënyrë të befasishme përftonte trajtën e fjalëve që i murmurisnim ne njëri-tjetrit kur ishim në prag të dashurisë.

Ndërkaq mua më vjen ndër mend që kur shihje pasqyrën ti ishe i ngazëlluar dhe shqiptoje në mënyrë të ngadalshme: “Është ag që kridhet, pemishte që lulëzon në çdo stinë, vogëlushe që shermasheku ia ka lidhur kurorë mbi leshra gjethnajën e vet”. Duke dashur të imitoja ty, unë përkëdhelja njëherë dorën tënde si të ishte pëllumbth që hap krahët për fluturim dhe shtoja: “Është kohë plot brengë, hënë mëngjesore që rrëshqet si trishtim, maskë e vdekjes me qerpik të gjallë.” Pas kësaj, shpirti ynë transformohej në diçka që nuk shprehet me fjalë, gëzim i përzier me hidhërim, roman i zemrës, iluzion, e vetmja e vërtetë e jetës. Ti bëheshe shigjetë, unë mjegull që e shtyn era. Dhe shfaqeshin mes nesh fantazma pothuajse shekullore që kuvendonin. Ishte një gjendje marrëzie ku dëgjohej fjala e parë e botës. Doemos ishte edhe shenjtërim.

Në gjirin e saj të mermertë pasqyra ruante ca reflekse alle që kishin të bënin me dashurinë tonë dhe që ishin të kuptueshme vetëm për sytë tanë. Bie fjala: klithjet tona të dëlira (tamam të marrosura për atë që na shihte), ndërsa ecnim nën një shi maji që rigonte dhe nderej në hapësirë si pluhur i argjendtë apo si avull i praruar; ecjen tonë romantike kur u ngjitëm në një majë të lartë dhe kundronim sa të veckël dukeshin njerëzit dhe sendet poshtë [Demokriti në Antikitet pati hipur në kodrat e Athinës që ndodhet jo larg nesh dhe qe shqyer së qeshuri me vogëlsinë e njerëzve që nxitonin për kotësira dhe ata (njerëzit), si ta miratonin pa e ditur cilësimin që u bëhej, thoshin se kish shkalluar Demokriti]; ëndërritjet e një dite me borë kur ngarendnin nëpër pyll si dy hyjni të dehura, ngaqë kishim pirë shumë bardhësi; kërkimin tonë të paepur, gati të mynxyrshëm për një kopsht të fshehtë si ai i Hesperideve, pa shtigje (në mos më gënjeftë zemra ne donim të vendosnim aty lumturinë tonë, se me siguri kishim ndonjë parandjenjë të ligë); heshtjen tonë të mrekulluar përfund një muzgu plot yj, plot këngë bulkthi e ndriçime xixëllonjash. Ne ishim të harruar si dy objekte të universit, pa jashtësi, por me brendësi korali e të transfiguruar në Venera dhe Adonisi…

Ana e majtë e pasqyrës ishte mbushur me kujtime puthjesh të ndërprera, me keqkuptime, zënka, mëri, me ëndrra të grisura që i patëm arnuar përsosmërisht, me iluzione të copëtuara që megjithëse kishim bërë përpjekje për t’i ngjitur, drita i vinte në dukje. Dhe po të qëndroje në atë krah, në mënyrë fantazmagorike ajo shfaqte edhe gjurmët e përqafimeve të stuhishme që vinin pas ca çasteve të brishta e trazuese, shoqëruar me ankthin e tmerrshëm se mos e humbnim njëri-tjetrin. Herë pas here aty zgjoheshin si nga një gjumë i rëndë edhe ca grimca kohe të ngjizura me profeci pavdekësie. Jo rrallë nga këndi me dritëhije dhe paksa ierrët i saj, se kjo gjë varej prej pozicionit, ndihej një zhurmërimë tepër melodike e fletëve të një fjalori eterik që e përdornim të dy njëkohësisht. Në kësi rastesh nuk e di se çfarë i dritësonte zemrat tona, sepse një gëzim qiellor na ngrinte lart si dy engjëj e na përkundte ëmbëlsisht, gjersa arratiseshim në ca meditime të holla e shumë të ndërlikuara për qenien dhe mosqenien, për arsyen dhe mosarsyen, për realitetin dhe mbirealitetin, për dashurinë dhe mosdashurinë e shumë e shumë të tjera si këto. Gjithsesi nga sytë tanë derdhej një lloj brishtësie që na bënte më të mençur e na zbriste në brigjet e një të ardhmeje që gjithnjë vjen me të papritura.

Në të djathtë ajo ruante ca sende që ylli i Fatit i pajis vazhdimisht me rini si: Fragmente nga Herakliti, Komedia hyjnore nga Dante, Ëndrra e një nate vere, nga Shekspir, hija e dy kokave gjeometrike të pikturës Dueti nga Georges Braque; ca tinguj orkestralë të operës Orfeu dhe Euridika nga Glück; dritësimi i një fotoje të skulpturës Puthja nga Rodin, e riprodhuar pastër, si një gjeth i larë; një çift nudo në mermer, i zvogëluar sa madhësia e dorës, skulpturë e një artisti shqiptar që s’është më e që bëjnë sikur e harrojnë; një profil i pikturës Mosha e pafajësisë nga Yoshua Reynolds, që ti thoshe se kur qeshë e vogël (më kishe parë në një foto), unë ngjaja si djallushkë me atë çupëzën që qëndron e guximshme në mes të natyrës kërcënuese, poshtë një qielli sterrë të zi, gati për furtunë (në të vërtetë është pafajësia e saj që duket si guxim). Ti shtoje se kureshtia dhe hutimi i saj bukuranë, lënë shkas për të shpjeguar se njeriu është edhe preja, por ai është domosdo lulja më e vyer e gjithësisë.

Nuk mungonte aty edhe pasqyrimi i një faqeje të bardhë, ku shquheshin me shkronja të blerta, të stilizuara, titujt e disa librave që na u deshën kur hartuam një pyetësor, si: Ngjitja në Parajsë, nga poema “Mahabharata” në sanskritisht; Thesaret e mistereve, në gjuhën avestike, ku ilustrohet edhe ideja e legjendave të moçme kelte dhe arabe se dashuria e vërtetë realizohet me vdekje; Gazele, në persishten e lashtë, kur nuk ishte e përzier me arabizma; Le roman de la Rose, tekst alegorik në një frëngjishte mesjetare, filluar më 1236 dhe mbaruar më 1280 me dy autorësi, si rrjedhojë edhe me dykuptimësi: pjesa e parë flet për artin e të dashuruarit në stilin ovidian dhe pjesa e dytë, e cila ka edhe ngjyrime antifeministe, flet për artin e të mosdashuruarit, se arsyeja dhe natyra i kundërvihen dashurisë.

Me kalimin e kohës pasqyra kishte zhvilluar edhe një pamje filmike të disa çasteve të dashurisë sonë. Ishte tamam si mirazh në një qiell pranveror ku shkëlqente pareshtur Bota e Ideve të Platonit. Në muzgun e majit ne shpesh ndiqnim me sy yllthin që vraponte drejt Veriut e derdhte aq kaltri, sa pangjyrësia s’mund të gjente kurrë vend mbi tokë. Dhe ngjarje të tilla pasqyroheshin si vegim. Hovet e shpirtit tonë vinin të spërkatura me galdim si të ishin perandori diellore që shndritnin errësirën. Intuita e çastit e vishte botën me metafizikë.Nuk mungonte aty parafytyrimi ynë për sferatqiellore që muzikonin netët kozmike. Pamja filmike na kujtonte edhe rastin kur njëherë ne shkuam larg, shumë larg, jashtë qytetit dhe mrekullisht dalluam konstelacionin Orion, me rrjetën e ndritshme, të quajtur shpata e Orionit, formuar nga tre yj njëri pas tjetrit që lëshonin një dritë ngjyrëmjaltë si të ishin kredhur në një ëndërr të përjetshme. Duke u kthyer, na patën rënë mbi supe ca lule jargavani që kushedi nga i kishte prurë flladi i mbrëmjes. Me aromën e tyre të këndshme mbi supe patëm ecur edhe pak, se mos dëgjonim nimfën Eko, e cila humbi zërin në male…

Në krye të pasqyrës ruhej edhe një hartëz e moçme dhe një çast yni kur ngjyrosnim territoret ku kish jetuar fisi Alban. Mbaj mend se ne e ndërtonim në imagjinatë të madhërishëm si Jeruzalemi qiellor i shën Gjonit, qytetin e Albanëve apo siç quhej Albanopolis. Një gravurë jepte Jasonin dhe Bashkën e artë. Një tjetërjepteSfinksin egjiptian dhe perënditë e tmerrshme nordike. Legjenda për themelimin e Romës nga Romuli recitohej dhe përsëritej. Edhe parafytyrimi ynë për Olimpin dhe luftën e perëndive greke për mospajtimet ndaj kthimit të Odiseut në Itakë ishin aty. Aty ishte edhe një episod i Odiseut që kthehej në Itakë duke mposhtur stuhitë e detit, por perëndesha Athina që e ndihmonte nuk dukej. Të gjitha këto ishin në gravura të njëpasnjëshme, disi të vogla. Kurse një gravurë mesatare jepte shën Jeronimin duke përkthyer Biblën. Ndërkohë që një gravurë e madhe tregonte princin Gjergj mbi kalë ose Skënderbeun, ashtu si quhet në analet e shekullit XV. Po ashtu në gravurë ishin edhe tre vëllezërit Frashëri, krenarë, të menduar, të pikëlluar…Ishte Ismail Qemali me një buzëqeshje të dykuptimtë. Pastaj ishte Harta e cunguar e Shqipërisë. Flamuri…

Pasqyra na dhuronte vegime dhe mendime për gjithçka që është e padukshme. Prandaj, ne shihnim mendimin që mendon, siç thotë Gaston Bachelard-i, sepse njeriu për të është zjarr, simbol i formësimit të dëshirës. Kohëve të fundit na akullonte poetika tragjike e ngjyrave të pasqyrës, që shpërndante nëpër horizont jehonën e kobshme sarvam duhkham, që do të thotë: gjithçka është dhimbje.

Natyrisht, pasqyra e madhe kërciste nga pesha e mallit, dashurisë dhe brengave që nxinte brenda, por nuk thyhej, ishte e lumtur. Dhe, e pabesueshme, ajo kishte sajuar sipas substancës së saj pasqyrishte një këngë të panjohur, të paimitueshme. Kur ti deshe të futje aty edhe refleksin e një pasqyrëze që më përkiste veç mua e që e mbaja me vete ngado që shkoja përplot me siluetën tënde si dhe me një trëndafil – trëndafil shprese që ma pate dhuruar dikur – atë çast pasqyra e madhe plasi dhe u bë copë e thërrime. Nga ciflat e saj argjendore u çlirua një frymë aq e trishtuar, sa zemrat tona pikuan gjak dhe shpirtrat tanë duke u lëkundur fort, u vithisën poshtë, në humnerë, si dy qenie mitike pa jetë. Në thellësi të dashurisë sonë nisi të frynte tufani i rëndë i vdekjes.

2001